ନ ଖଲୁ ଦ୍ରଵ୍ଯୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରାଣାମାରମ୍ଭଃ, ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧତ୍ଵାତ୍ . ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧତ୍ଵଂ ତୁ ତେଷାମନାଦିନିଧନତ୍ଵାତ୍ . ଅନାଦିନିଧନଂ ହି ନ ସାଧନାନ୍ତରମପେକ୍ଷତେ . ଗୁଣପର୍ଯାଯାତ୍ମାନମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵମେଵ ମୂଲସାଧନମୁପାଦାଯ ସ୍ଵଯମେଵ ସିଦ୍ଧସିଦ୍ଧିମଦ୍ଭୂତଂ ଵର୍ତତେ . ଯତ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯୈରାରଭ୍ଯତେ ନ ତଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରଂ, କାଦାଚିତ୍କତ୍ଵାତ୍ ସ ପର୍ଯାଯଃ, ଦ୍ଵଯଣୁକାଦିଵନ୍ମନୁଷ୍ଯାଦିଵଚ୍ଚ . ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପୁନରନଵଧି ତ୍ରିସମଯାଵସ୍ଥାଯି ନ ତଥା ସ୍ଯାତ୍ . ଅଥୈଵଂ ଯଥା ସିଦ୍ଧଂ ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ତଥା ସଦିତ୍ଯପି ତତ୍ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ସିଦ୍ଧମିତ୍ଯଵଧାର୍ଯତାମ୍, ସତ୍ତାତ୍ମନାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵେନ ନିଷ୍ପନ୍ନନିଷ୍ପତ୍ତିମଦ୍ଭାଵ- ଯୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍ . ନ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯାଦର୍ଥାନ୍ତରଭୂତା ସତ୍ତୋପପତ୍ତିମଭିପ୍ରପଦ୍ଯତେ, ଯତସ୍ତତ୍ସମଵାଯାତ୍ତତ୍ସଦିତି ସ୍ଯାତ୍ . ତତ୍ସଦପି ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵେତ୍ଯାଖ୍ଯାତି — ଦଵ୍ଵଂ ସହାଵସିଦ୍ଧଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧଂ ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ . ଅନାଦ୍ଯନନ୍ତେନ ପରହେତୁନିରପେକ୍ଷେଣ ସ୍ଵତଃ ସିଦ୍ଧେନ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣାଧାରଭୂତେନ ସଦାନନ୍ଦୈକରୂପସୁଖସୁଧାରସପରମ- ସମରସୀଭାଵପରିଣତସର୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପ୍ରଦେଶଭରିତାଵସ୍ଥେନ ଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନଭୂତେନ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵଭାଵେନ ନିଷ୍ପନ୍ନତ୍ଵାତ୍ . ଯଚ୍ଚ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧଂ ନ ଭଵତି ତଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯମପି ନ ଭଵତି . ଦ୍ଵଯଣୁକାଦିପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧପର୍ଯାଯଵତ୍ ମନୁଷ୍ଯାଦିଜୀଵପର୍ଯାଯଵଚ୍ଚ . ସଦିତି ଯଥା ସ୍ଵଭାଵତଃ ସିଦ୍ଧଂ ତଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତଥା ସଦିତି ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣମପି ସ୍ଵଭାଵତ
ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରୋଂକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ନହୀଂ ହୋତୀ, କ୍ଯୋଂକି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧ ହୈଂ . (ଉନକୀ) ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧତା ତୋ ଉନକୀ ଅନାଦିନିଧନତାସେ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ହୀ — ଜୋ କି ମୂଲ ସାଧନ ହୈ ଉସେ — ଧାରଣ କରକେ ସ୍ଵଯମେଵ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ ଵର୍ତତା ହୈ .
ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ଵହ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତର ନହୀଂ ହୈ, ୨କାଦାଚିତ୍କପନେକେ କାରଣ ପର୍ଯାଯ ହୈ; ଜୈସେ – ଦ୍ଵିଅଣୁକ ଇତ୍ଯାଦି ତଥା ମନୁଷ୍ଯ ଇତ୍ଯାଦି . ଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ଅନଵଧି (ମର୍ଯାଦା ରହିତ) ତ୍ରିସମଯ – ଅଵସ୍ଥାଯୀ (ତ୍ରିକାଲସ୍ଥାଯୀ) ହୋନେସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତା .
ଅବ ଇସପ୍ରକାର – ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ସିଦ୍ଧ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ‘(ଵହ) ସତ୍ ହୈ’ ଐସା ଭୀ ଉସକେ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ସିଦ୍ଧ ହୈ, ଐସା ନିର୍ଣଯ ହୋ; କ୍ଯୋଂକି ସତ୍ତାତ୍ମକ ଐସେ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଭାଵଵାଲା ହୈ ( – ଦ୍ରଵ୍ଯକା ‘ସତ୍ ହୈ’ ଐସା ଭାଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସତ୍ତାସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକା ହୀ ବନା ହୁଆ ହୈ) .
ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ ସତ୍ତା ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୈ (-ନହୀଂ ବନ ସକତୀ, ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ) କି ଜିସକେ ସମଵାଯସେ ଵହ (-ଦ୍ରଵ୍ଯ) ‘ସତ୍’ ହୋ . (ଇସୀକୋ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମଝାତେ ହୈଂ ) : —
୧ଅନାଦିନିଧନ ସାଧନାନ୍ତରକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ରଖତା . ଵହ ଗୁଣପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ଐସେ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵକୋ
୧. ଅନାଦିନିଧନ = ଆଦି ଔର ଅନ୍ତସେ ରହିତ . (ଜୋ ଅନାଦିଅନନ୍ତ ହୋ ଉସକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ଅନ୍ଯ ସାଧନକୀ ଆଵଶ୍ଯକତା ନହୀଂ ହୈ .)
୨. କାଦାଚିତ୍କ = କଦାଚିତ୍ – କିସୀସମଯ ହୋ ଐସା; ଅନିତ୍ଯ .