ସତଃ ସତ୍ତାଯାଶ୍ଚ ନ ତାଵଦ୍ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵେନାର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵଂ, ତଯୋର୍ଦଣ୍ଡଦଣ୍ଡିଵଦ୍ଯୁତସିଦ୍ଧସ୍ଯାଦର୍ଶନାତ୍ . ଅଯୁତ-
ସିଦ୍ଧତ୍ଵେନାପି ନ ତଦୁପପଦ୍ଯତେ . ଇହେଦମିତି ପ୍ରତୀତେରୁପପଦ୍ଯତ ଇତି ଚେତ୍ କିଂନିବନ୍ଧନା ହୀହେଦମିତି
ପ୍ରତୀତିଃ . ଭେଦନିବନ୍ଧନେତି ଚେତ୍ କୋ ନାମ ଭେଦଃ . ପ୍ରାଦେଶିକ ଅତାଦ୍ଭାଵିକୋ ଵା . ନ
ତାଵତ୍ପ୍ରାଦେଶିକଃ, ପୂର୍ଵମେଵ ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵସ୍ଯାପସାରଣାତ୍ . ଅତାଦ୍ଭାଵିକଶ୍ଚେତ୍ ଉପପନ୍ନ ଏଵ, ଯଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ
ତନ୍ନ ଗୁଣ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଅଯଂ ତୁ ନ ଖଲ୍ଵେକାନ୍ତେନେହେଦମିତି ପ୍ରତୀତେର୍ନିବନ୍ଧନଂ,
ଏଵ ଭଵତି, ନ ଚ ଭିନ୍ନସତ୍ତାସମଵାଯାତ୍ . ଅଥଵା ଯଥା ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵତଃ ସିଦ୍ଧଂ ତଥା ତସ୍ଯ ଯୋଽସୌ
ସତ୍ତାଗୁଣଃ ସୋଽପି ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧ ଏଵ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋଃ ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେଽପି
ଦଣ୍ଡଦଣ୍ଡିଵଦ୍ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶାଭାଵାତ୍ . ଇଦଂ କେ କଥିତଵନ୍ତଃ . ଜିଣା ତଚ୍ଚଦୋ ସମକ୍ଖାଦା ଜିନାଃ କର୍ତାରଃ ତତ୍ତ୍ଵତଃ
ସମ୍ଯଗାଖ୍ଯାତଵନ୍ତଃ କଥିତଵନ୍ତଃ ସିଦ୍ଧଂ ତହ ଆଗମଦୋ ସନ୍ତାନାପେକ୍ଷଯା ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନାନାଦିନିଧନାଗମାଦପି
ତଥା ସିଦ୍ଧଂ ଣେଚ୍ଛଦି ଜୋ ସୋ ହି ପରସମଓ ନେଚ୍ଛତି ନ ମନ୍ଯତେ ଯ ଇଦଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପଂ ସ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ପରସମଯୋ
୧୮୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ପ୍ରଥମ ତୋ ୧ସତ୍ସେ ୨ସତ୍ତାକୀ ୩ଯୁତସିଦ୍ଧତାସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦଣ୍ଡ ଔର ଦଣ୍ଡୀକୀ
ଭାଁତି ଉନକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଯୁତସିଦ୍ଧତା ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତୀ . (ଦୂସରେ) ଅଯୁତସିଦ୍ଧତାସେ ଭୀ ଵହ
(ଅର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵ) ନହୀଂ ବନତା . ‘ଇସମେଂ ଯହ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ସତ୍ତା ହୈ)’ ଐସୀ ପ୍ରତୀତି ହୋତୀ ହୈ ଇସଲିଯେ
ଵହ ବନ ସକତା ହୈ, — ଐସା କହା ଜାଯ ତୋ (ପୂଛତେ ହୈଂ କି) ‘ଇସମେଂ ଯହ ହୈ’ ଐସୀ ପ୍ରତୀତି କିସକେ
ଆଶ୍ରଯ (-କାରଣ) ସେ ହୋତୀ ହୈ ? ଯଦି ଐସା କହା ଜାଯ କି ଭେଦକେ ଆଶ୍ରଯସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର
ସତ୍ତାମେଂ ଭେଦ ହୋନେସେ) ହୋତୀ ହୈ ତୋ, ଵହ କୌନସା ଭେଦ ହୈ ? ପ୍ରାଦେଶିକ ଯା ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ? ୪ପ୍ରାଦେଶିକ
ତୋ ହୈ ନହୀଂ, କ୍ଯୋଂକି ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵ ପହଲେ ହୀ ରଦ୍ଦ (ନଷ୍ଟ, ନିରର୍ଥକ) କର ଦିଯା ଗଯା ହୈ, ଔର ଯଦି
୫ଅତାଦ୍ଭାଵିକ କହା ଜାଯ ତୋ ଵହ ଉପପନ୍ନ ହୀ (ଠୀକ ହୀ) ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଐସା (ଶାସ୍ତ୍ରକା) ଵଚନ
ହୈ କି ‘ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଵହ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ .’ ପରନ୍ତୁ (ଯହାଁ ଭୀ ଯହ ଧ୍ଯାନମେଂ ରଖନା କି) ଯହ ଅତାଦ୍ଭାଵିକ
ଭେଦ ‘ଏକାନ୍ତସେ ଇସମେଂ ଯହ ହୈ’ ଐସୀ ପ୍ରତୀତିକା ଆଶ୍ରଯ (କାରଣ) ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ
୧. ସତ୍ = ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାନ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ .୨. ସତ୍ତା = ଅସ୍ତିତ୍ଵ (ଗୁଣ) .
୩. ଯୁତସିଦ୍ଧ = ଜୁଡ଼କର ସିଦ୍ଧ ହୁଆ; ସମଵାଯସେ – ସଂଯୋଗସେ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ . [ଜୈସେ ଲାଠୀ ଔର ମନୁଷ୍ଯକେ ଭିନ୍ନ ହୋନେ
ପର ଭୀ ଲାଠୀକେ ଯୋଗସେ ମନୁଷ୍ଯ ‘ଲାଠୀଵାଲା’ ହୋତା ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅଲଗ ହୋନେ ପର ଭୀ
ସତ୍ତାକେ ଯୋଗସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ‘ସତ୍ତାଵାଲା’ (‘ସତ୍’) ହୁଆ ହୈ ଐସା ନହୀଂ ହୈ . ଲାଠୀ ଔର ମନୁଷ୍ଯକୀ ଭାଁତି ସତ୍ତା ଔର
ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅଲଗ ଦିଖାଈ ହୀ ନହୀଂ ଦେତେ . ଇସପ୍ରକାର ‘ଲାଠୀ’ ଔର ଲାଠୀଵାଲେ’ କୀ ଭାଁତି ‘ସତ୍ତା’ ଔର ‘ସତ୍’କେ
ସଂବଂଧମେଂ ଯୁତସିଦ୍ଧତା ନହୀଂ ହୈ . ]
୪. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ସତ୍ତାମେଂ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ପ୍ରଦେଶଭେଦ ହୋ ତୋ ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵ ଆଯେ, ଜିସକୋ ପହଲେ ହୀ ରଦ୍ଦ କରକେ
ବତାଯା ହୈ .
୫. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ ଔର ଗୁଣ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, – ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣକେ ଭେଦକୋ (ଗୁଣ -ଗୁଣୀ -ଭେଦକୋ)
ଅତାଦ୍ଭାଵିକ (ତଦ୍ରୂପ ନ ହୋନେରୂପ) ଭେଦ କହତେ ହୈଂ . ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ସତ୍ତାମେଂ ଐସା ଭେଦ କହା ଜାଯ ତୋ ଵହ
ଯୋଗ୍ଯ ହୀ ହୈ .