ସ୍ଵଯମେଵୋନ୍ମଗ୍ନନିମଗ୍ନତ୍ଵାତ୍ . ତଥା ହି — ଯଦୈଵ ପର୍ଯାଯେଣାର୍ପ୍ଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତଦୈଵ ଗୁଣଵଦିଦଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯ-
ମସ୍ଯ ଗୁଣଃ, ଶୁଭ୍ରମିଦମୁତ୍ତରୀଯମଯମସ୍ଯ ଶୁଭ୍ରୋ ଗୁଣ ଇତ୍ଯାଦିଵଦତାଦ୍ଭାଵିକୋ ଭେଦ ଉନ୍ମଜ୍ଜତି . ଯଦା
ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣାର୍ପ୍ଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତଦାସ୍ତମିତସମସ୍ତଗୁଣଵାସନୋନ୍ମେଷସ୍ଯ ତଥାଵିଧଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ଶୁଭ୍ରମୁତ୍ତରୀଯ-
ମିତ୍ଯାଦିଵତ୍ପ୍ରପଶ୍ଯତଃ ସମୂଲ ଏଵାତାଦ୍ଭାଵିକୋ ଭେଦୋ ନିମଜ୍ଜତି . ଏଵଂ ହି ଭେଦେ ନିମଜ୍ଜତି ତତ୍ପ୍ରତ୍ଯଯା
ପ୍ରତୀତିର୍ନିମଜ୍ଜତି . ତସ୍ଯାଂ ନିମଜ୍ଜତ୍ଯାମଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵୋତ୍ଥମର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵଂ ନିମଜ୍ଜତି . ତତଃ ସମସ୍ତମପି
ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵୈକଂ ଭୂତ୍ଵାଵତିଷ୍ଠତେ . ଯଦା ତୁ ଭେଦ ଉନ୍ମଜ୍ଜତି, ତସ୍ମିନ୍ନୁନ୍ମଜ୍ଜତି ତତ୍ପ୍ରତ୍ଯଯା ପ୍ରତୀତି-
ରୁନ୍ମଜ୍ଜତି, ତସ୍ଯାମୁନ୍ମଜ୍ଜତ୍ଯାମଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵୋତ୍ଥମର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵମୁନ୍ମଜ୍ଜତି, ତଦାପି ତତ୍ପର୍ଯାଯତ୍ଵେନୋନ୍ମଜ୍ଜଜ୍ଜଲ-
ରାଶେର୍ଜଲକଲ୍ଲୋଲ ଇଵ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ନ ଵ୍ଯତିରିକ୍ତଂ ସ୍ଯାତ୍ . ଏଵଂ ସତି ସ୍ଵଯମେଵ ସଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . ଯସ୍ତ୍ଵେଵଂ
ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିର୍ଭଵତି . ଏଵଂ ଯଥା ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵତଃ ସିଦ୍ଧମଵବୋଦ୍ଧଵ୍ଯଂ ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣୀତି . ଅତ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯଂ
କେନାପି ପୁରୁଷେଣ ନ କ୍ରିଯତେ . ସତ୍ତାଗୁଣୋଽପି ଦ୍ରଵ୍ଯାଦ୍ଭିନ୍ନୋ ନାସ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୯୮.. ଅଥୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ଵେ
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୧୮୫
ପ୍ର ୨୪
(ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ଭେଦ) ସ୍ଵଯମେଵ ୧ଉନ୍ମଗ୍ନ ଔର ୨ନିମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ . ଵହ ଇସପ୍ରକାର ହୈ : — ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ
ପର୍ଯାଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରାଈ ଜାଯ ( ଅର୍ଥାତ୍ ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ପର୍ଯାଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରତୀ ହୈ — ପହୁଁଚତୀ ହୈ ଇସପ୍ରକାର
ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯସେ ଦେଖା ଜାଯ) ତବ ହୀ — ‘ଶୁକ୍ଲ ଯହ ଵସ୍ତ୍ର ହୈ, ଯହ ଇସକା ଶୁକ୍ଲତ୍ଵ ଗୁଣ ହୈ’
ଇତ୍ଯାଦିକୀ ଭାଁତି — ‘ଗୁଣଵାଲା ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଯହ ଇସକା ଗୁଣ ହୈ’ ଇସପ୍ରକାର ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ଭେଦ
ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରାଯା ଜାଯ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା
ହୈ; — ପହୁଁଚତା ହୈ ଇସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯସେ ଦେଖା ଜାଯ), ତବ ଜିସକେ ସମସ୍ତ ୩ଗୁଣଵାସନାକେ ଉନ୍ମେଷ
ଅସ୍ତ ହୋ ଗଯେ ହୈଂ ଐସେ ଉସ ଜୀଵକୋ — ‘ଶୁକ୍ଲଵସ୍ତ୍ର ହୀ ହୈ’ ଇତ୍ଯାଦିକୀ ଭାଁତି — ‘ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈ’
ଇସପ୍ରକାର ଦେଖନେ ପର ସମୂଲ ହୀ ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ଭେଦ ନିମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଭେଦକେ ନିମଗ୍ନ ହୋନେ
ପର ଉସକେ ଆଶ୍ରଯସେ (-କାରଣସେ) ହୋତୀ ହୁଈ ପ୍ରତୀତି ନିମଗ୍ନ ହୋତୀ ହୈ . ଉସକେ ନିମଗ୍ନ ହୋନେ ପର
ଅଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵଜନିତ ଅର୍ଥାନ୍ତରପନା ନିମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ସମସ୍ତ ହୀ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୋକର ରହତା
ହୈ . ଔର ଜବ ଭେଦ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଵହ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନେ ପର ଉସକେ ଆଶ୍ରଯ (କାରଣ) ସେ ହୋତୀ ହୁଈ
ପ୍ରତୀତି ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତୀ ହୈ, ଉସକେ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନେ ପର ଅଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵଜନିତ ଅର୍ଥାନ୍ତରପନା ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ,
ତବ ଭୀ (ଵହ) ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପର୍ଯାଯରୂପସେ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନେସେ, — ଜୈସେ ଜଲରାଶିସେ ଜଲତରଂଗେଂ ଵ୍ଯତିରିକ୍ତ ନହୀଂ
ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ସମୁଦ୍ରସେ ତରଂଗେଂ ଅଲଗ ନହୀଂ ହୈଂ) ଉସୀପ୍ରକାର — ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଵ୍ଯତିରିକ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା .
୧. ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନା = ଊ ପର ଆନା; ତୈର ଆନା; ପ୍ରଗଟ ହୋନା (ମୁଖ୍ଯ ହୋନା) .
୨. ନିମଗ୍ନ ହୋନା = ଡୂବ ଜାନା (ଗୌଣ ହୋନା) .
୩. ଗୁଣଵାସନାକେ ଉନ୍ମେଷ = ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଅନେକ ଗୁଣ ହୋନେକେ ଅଭିପ୍ରାଯକୀ ପ୍ରଗଟତା; ଗୁଣଭେଦ ହୋନେରୂପ ମନୋଵୃତ୍ତିକେ
(ଅଭିପ୍ରାଯକେ) ଅଂକୁର .