କ୍ରିଯା ଖଲ୍ଵାତ୍ମନା ପ୍ରାପ୍ଯତ୍ଵାତ୍କର୍ମ . ତନ୍ନିମିତ୍ତପ୍ରାପ୍ତପରିଣାମଃ ପୁଦ୍ଗଲୋଽପି କର୍ମ . ତତ୍କାର୍ଯଭୂତା ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯା ଜୀଵସ୍ଯ କ୍ରିଯାଯା ମୂଲକାରଣଭୂତାଯାଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତତ୍ଵାତ୍ କ୍ରିଯାଫଲମେଵ ସ୍ଯୁଃ, କ୍ରିଯାଽଭାଵେ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ କର୍ମତ୍ଵାଭାଵାତ୍ତତ୍କାର୍ଯଭୂତାନାଂ ତେଷାମଭାଵାତ୍ . ଅଥ କଥଂ ତେ କର୍ମଣଃ କାର୍ଯଭାଵମାଯାନ୍ତି? କର୍ମସ୍ଵଭାଵେନ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମଭିଭୂଯ କ୍ରିଯମାଣତ୍ଵାତ୍, ପ୍ରଦୀପଵତ୍ . ତଥା ହି — ଯଥା ଖଲୁ ଜ୍ଯୋତିସ୍ସ୍ଵଭାଵେନ ତୈଲସ୍ଵଭାଵମଭିଭୂଯ କ୍ରିଯମାଣଃ ପ୍ରଦୀପୋ ଜ୍ଯୋତିଷ୍କାର୍ଯଂ, ତଥା ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଃ କର୍ମଜନିତା ଇତି ଵିଶେଷେଣ ଵ୍ଯକ୍ତୀକରୋତି — କମ୍ମଂ କର୍ମରହିତପରମାତ୍ମନୋ ଵିଲକ୍ଷଣଂ କର୍ମ କର୍ତୃ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ଣାମସମକ୍ଖଂ ନିର୍ନାମନିର୍ଗୋତ୍ରମୁକ୍ତାତ୍ମନୋ ଵିପରୀତଂ ନାମେତି ସମ୍ଯଗାଖ୍ଯା ସଂଜ୍ଞା ଯସ୍ଯ ତଦ୍ଭଵତି ନାମସମାଖ୍ଯଂ ନାମକର୍ମେତ୍ଯର୍ଥଃ . ସଭାଵଂ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକପରମାତ୍ମସ୍ଵଭାଵଂ ଅହ ଅଥ ଅପ୍ପଣୋ ସହାଵେଣ ଆତ୍ମୀଯେନ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିସ୍ଵକୀଯସ୍ଵଭାଵେନ କରଣଭୂତେନ ଅଭିଭୂଯ ତିରସ୍କୃତ୍ଯ ପ୍ରଚ୍ଛାଦ୍ଯ ତଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତମାତ୍ମସ୍ଵଭାଵମ୍ . ପଶ୍ଚାତ୍କିଂ କରୋତି . ଣରଂ ତିରିଯଂ ଣେରଇଯଂ ଵା ସୁରଂ କୁଣଦି ନରତିର୍ଯଗ୍ନାରକ- ସୁରରୂପଂ କରୋତୀତି . ଅଯମତ୍ରାର୍ଥଃ – ଯଥାଗ୍ନିଃ କର୍ତା ତୈଲସ୍ଵଭାଵଂ କର୍ମତାପନ୍ନମଭିଭୂଯ ତିରସ୍କୃତ୍ଯ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅଥ ] ଵହାଁ [ନାମସମାଖ୍ଯଂ କର୍ମ ] ‘ନାମ’ ସଂଜ୍ଞାଵାଲା କର୍ମ [ସ୍ଵଭାଵେନ ] ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵସେ [ଆତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵଂ ଅଭିଭୂଯ ] ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କରକେ, [ନରଂ ତିର୍ଯଞ୍ଚଂ ନୈରଯିକଂ ଵା ସୁରଂ ] ମନୁଷ୍ଯ, ତିର୍ଯଂଚ, ନାରକ ଅଥଵା ଦେଵ (-ଇନ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ) [କରୋତି ] କରତା ହୈ ..୧୧୭..
ଟୀକା : — କ୍ରିଯା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ଯ ହୋନେସେ କର୍ମ ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା କ୍ରିଯାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ — ପହୁଁଚତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଵାସ୍ତଵମେଂ କ୍ରିଯା ହୀ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ହୈ .) ଉସକେ ନିମିତ୍ତସେ ପରିଣମନ କୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପସେ ପରିଣମନ କରତା ହୁଆ) ପୁଦ୍ଗଲ ଭୀ କର୍ମ ହୈ . ଉସ (ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମ) କୀ କାର୍ଯଭୂତ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ମୂଲକାରଣଭୂତ ଐସୀ ଜୀଵକୀ କ୍ରିଯାସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହୋନେସେ କ୍ରିଯାଫଲ ହୀ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି କ୍ରିଯାକେ ଅଭାଵମେଂ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ କର୍ମପନେକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଉସ (-ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମ) କୀ କାର୍ଯଭୂତ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ .
ଵହାଁ, ଵେ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ କର୍ମକେ କାର୍ଯ କୈସେ ହୈଂ ? (ସୋ କହତେ ହୈଂ କି — ) ଵେ କର୍ମସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କରକେ କୀ ଜାତୀ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଦୀପକକୀ ଭାଁତି . ଵହ ଇସ ପ୍ରକାର : — ଜୈସେ ୧ଜ୍ଯୋତି (ଲୌ) କେ ସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ତେଲକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କରକେ *୧. ଜ୍ଯୋତି = ଜ୍ଯୋତ; ଅଗ୍ନି .