କ୍ରିଯାଭାଵଵତ୍ତ୍ଵେନ କେଵଲଭାଵଵତ୍ତ୍ଵେନ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାସ୍ତି ଵିଶେଷଃ . ତତ୍ର ଭାଵଵନ୍ତୌ କ୍ରିଯାଵନ୍ତୌ ଚ ପୁଦ୍ଗଲଜୀଵୌ, ପରିଣାମାଦ୍ଭେଦସଂଘାତାଭ୍ଯାଂ ଚୋତ୍ପଦ୍ଯମାନାଵତିଷ୍ଠମାନଭଜ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ . ଶେଷଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ତୁ ଭାଵଵନ୍ତ୍ଯେଵ, ପରିଣାମାଦେଵୋତ୍ପଦ୍ଯମାନାଵତିଷ୍ଠମାନଭଜ୍ଯମାନତ୍ଵାଦିତି ନିଶ୍ଚଯଃ . ତତ୍ର ପରିଣାମ- ମାତ୍ରଲକ୍ଷଣୋ ଭାଵଃ, ପରିସ୍ପନ୍ଦନଲକ୍ଷଣା କ୍ରିଯା . ତତ୍ର ସର୍ଵାଣ୍ଯପି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ପରିଣାମସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ ପରିଣାମେନୋପାତ୍ତାନ୍ଵଯଵ୍ଯତିରେକାଣ୍ଯଵତିଷ୍ଠମାନୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଭଜ୍ଯମାନାନି ଭାଵଵନ୍ତି ଭଵନ୍ତି . ପୁଦ୍ଗଲାସ୍ତୁ ପରିସ୍ପନ୍ଦସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ପରିସ୍ପନ୍ଦେନ ଭିନ୍ନାଃ ସଂଘାତେନ, ସଂହତାଃ ପୁନର୍ଭେଦେନୋତ୍ପଦ୍ଯମାନାଵ- ତିଷ୍ଠମାନଭଜ୍ଯମାନାଃ କ୍ରିଯାଵନ୍ତଶ୍ଚ ଭଵନ୍ତି . ତଥା ଜୀଵା ଅପି ପରିସ୍ପନ୍ଦସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ପରିସ୍ପନ୍ଦେନ ପ୍ରତିସମଯପରିଣତିରୂପା ଅର୍ଥପର୍ଯାଯା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ . ଯଦା ଜୀଵୋଽନେନ ଶରୀରେଣ ସହ ଭେଦଂ ଵିଯୋଗଂ ତ୍ଯାଗଂ କୃତ୍ଵା ଭଵାନ୍ତରଶରୀରେଣ ସହ ସଂଘାତଂ ମେଲାପକଂ କରୋତି ତଦା ଵିଭାଵଵ୍ଯଞ୍ଜନପର୍ଯାଯୋ ଭଵତି, ତସ୍ମାଦେଵ ଭଵାନ୍ତରସଂକ୍ରମଣାତ୍ସକ୍ରିଯତ୍ଵଂ ଭଣ୍ଯତେ . ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ତଥୈଵ ଵିଵକ୍ଷିତସ୍କନ୍ଧଵିଘଟନାତ୍ସକ୍ରିଯତ୍ଵେନ ସ୍କନ୍ଧାନ୍ତର- ସଂଯୋଗେ ସତି ଵିଭାଵଵ୍ଯଞ୍ଜନପର୍ଯାଯୋ ଭଵତି . ମୁକ୍ତଜୀଵାନାଂ ତୁ ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯଲକ୍ଷଣେନ ପରମକାରଣସମଯ- ସାରସଂଜ୍ଞେନ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗବଲେନାଯୋଗିଚରମସମଯେ ନଖକେଶାନ୍ଵିହାଯ ପରମୌଦାରିକଶରୀରସ୍ଯ ଵିଲୀଯମାନ- ରୂପେଣ ଵିନାଶେ ସତି କେଵଲଜ୍ଞାନାଦ୍ଯନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯଵ୍ଯକ୍ତିଲକ୍ଷଣେନ ପରମକାର୍ଯସମଯସାରରୂପେଣ ସ୍ଵଭାଵଵ୍ଯଞ୍ଜନ- ପର୍ଯାଯେଣ କୃତ୍ଵା ଯୋଽସାଵୁତ୍ପାଦଃ ସ ଭେଦାଦେଵ ଭଵତି, ନ ସଂଘାତାତ୍ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ ଶରୀରାନ୍ତରେଣ ସହ
ଟୀକା : — କୋଈ ଦ୍ରଵ୍ଯ ‘ଭାଵ’ ତଥା ‘କ୍ରିଯାଵାଲେ’ ହୋନେସେ ଔର କୋଈ ଦ୍ରଵ୍ଯ କେଵଲ ‘ଭାଵ’ ଵାଲେ ହୋନେସେ, – ଇସ ଅପେକ୍ଷାସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିଶେଷ (ଭେଦ) ହୈ . ଵହାଁ ପୁଦ୍ଗଲ ତଥା ଜୀଵ (୧) ଭାଵଵାଲେ ତଥା (୨) କ୍ରିଯାଵାଲେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି (୧) ପରିଣାମ ଦ୍ଵାରା ତଥା (୨) ସଂଘାତ ଔର ଭେଦକେ ଦ୍ଵାରା ଵେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଟିକତେ ହୈଂ ଔର ନଷ୍ଟ ହୋତେ ହୈଂ . ଶେଷ ଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ଭାଵଵାଲେ ହୀ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ପରିଣାମକେ ଦ୍ଵାରା ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଟିକତେ ହୈ ଔର ନଷ୍ଟ ହୋତେ ହୈଂ — ଐସା ନିଶ୍ଚଯ ହୈ .
ଉସମେଂ, ‘ଭାଵ’କା ଲକ୍ଷଣ ପରିଣାମମାତ୍ର ହୈ; ‘କ୍ରିଯା’ କା ଲକ୍ଷଣ ପରିସ୍ପଂଦ (-କମ୍ପନ) ହୈ . ଵହାଁ ସମସ୍ତ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭାଵଵାଲେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ପରିଣାମସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ହୋନେସେ ପରିଣାମକେ ଦ୍ଵାରା ୧ଅନ୍ଵଯ ଔର ଵ୍ଯତିରେକୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୁଏ ଵେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଟିକତେ ହୈଂ ଔର ନଷ୍ଟ ହୋତେ ହୈଂ . ପୁଦ୍ଗଲ ତୋ (ଭାଵଵାଲେ ହୋନେକେ ଅତିରିକ୍ତ) କ୍ରିଯାଵାଲେ ଭୀ ହୋତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ପରିସ୍ପଂଦସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ହୋନେସେ ପରିସ୍ପଂଦକେ ଦ୍ଵାରା ୨ପୃଥକ୍ ପୁଦ୍ଗଲ ଏକତ୍ରିତ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଔର ଏକତ୍ରିତ – ମିଲେ ହୁଏ ପୁଦ୍ଗଲ ପୁନଃ ପୃଥକ୍ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ (ଇସ ଅପେକ୍ଷାସେ) ଵେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଟିକତେ ହୈଂ ଔର ନଷ୍ଟ ହୋତେ ହୈଂ . ତଥା ଜୀଵ ଭୀ ଭାଵଵାଲେ ହୋନେକେ ଅତିରିକ୍ତ) କ୍ରିଯାଵାଲେ ଭୀ ହୋତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି
୨୫୬ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧. ଅନ୍ଵଯ, ସ୍ଥାଯୀପନେକୋ ଔର ଵ୍ଯତିରେକ, ଉତ୍ପାଦ ତଥା ଵ୍ଯଯପନେକୋ ବତଲାତେ ହୈଂ .
୨. ପୃଥକ୍ ପୁଦ୍ଗଲ କଂପନକେ ଦ୍ଵାରା ଏକତ୍ରିତ ହୋତେ ହୈଂ . ଵହାଁ ଵେ ଭିନ୍ନପନେସେ ନଷ୍ଟ ହୁଏ, ପୁଦ୍ଗଲପନେସେ ଟିକେ ଔର ଏକତ୍ରପନେସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ .