ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯାଃ କିଲ ସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧଵର୍ଣାସ୍ତଦ୍ଵିଷଯତ୍ଵାତ୍ . ତେ ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯତ୍ଵଵ୍ଯକ୍ତିଶକ୍ତି- ଵଶାତ୍ ଗୃହ୍ଯମାଣା ଅଗୃହ୍ଯମାଣାଶ୍ଚ ଆ -ଏକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକସୂକ୍ଷ୍ମପର୍ଯାଯାତ୍ପରମାଣୋଃ ଆ -ଅନେକ- ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକସ୍ଥୂଲପର୍ଯାଯାତ୍ପୃଥିଵୀସ୍କନ୍ଧାଚ୍ଚ ସକଲସ୍ଯାପି ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯାଵିଶେଷେଣ ଵିଶେଷଗୁଣତ୍ଵେନ ଵିଦ୍ଯନ୍ତେ . ତେ ଚ ମୂର୍ତତ୍ଵାଦେଵ ଶେଷଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମସଂଭଵନ୍ତଃ ପୁଦ୍ଗଲମଧିଗମଯନ୍ତି . ଶବ୍ଦସ୍ଯାପୀନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯତ୍ଵାଦ୍ ଗୁଣତ୍ଵଂ ନ ଖଲ୍ଵାଶଂକ ନୀଯଂ, ତସ୍ଯ ଵୈଚିତ୍ର୍ଯପ୍ରପଂଚିତଵୈଶ୍ଵରୂପସ୍ଯାପ୍ଯନେକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକପୁଦ୍ଗଲପର୍ଯାଯତ୍ଵେନାଭ୍ଯୁପ- ସଂବନ୍ଧଂ ପ୍ରତିପାଦଯତି . ଦଵ୍ଵାଣମମୁତ୍ତାଣଂ ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସ୍ଵଭାଵଂ ଯତ୍ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତତ୍ପ୍ରଭୃତୀନାମମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସଂବନ୍ଧିନୋ ଭଵନ୍ତି . ତେ କେ . ଗୁଣା ଅମୁତ୍ତା ଅମୂର୍ତାଃ ଗୁଣାଃ, କେଵଲଜ୍ଞାନାଦଯ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ଇତି ମୂର୍ତାମୂର୍ତଗୁଣାନାଂ ଲକ୍ଷଣସଂବନ୍ଧୌ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯୌ ..୧୩୧.. ଏଵଂ ଜ୍ଞାନାଦିଵିଶେଷଗୁଣଭେଦେନ ଦ୍ରଵ୍ଯଭେଦୋ ଭଵତୀତି କଥନରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯ- ସ୍ଥଲେ ଗାଥାଦ୍ଵଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ମୂର୍ତପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣାନାଵେଦଯତି — ଵଣ୍ଣରସଗଂଧଫାସା ଵିଜ୍ଜଂତେ ପୋଗ୍ଗଲସ୍ସ ଵର୍ଣରସଗନ୍ଧସ୍ପର୍ଶା ଵିଦ୍ଯନ୍ତେ . କସ୍ଯ . ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ . କଥଂଭୂତସ୍ଯ . ସୁହୁମାଦୋ ପୁଢଵୀପରିଯଂତସ୍ସ ଯ ‘‘ପୁଢଵୀ ଜଲଂ ଚ ଛାଯା ଚଉରିଂଦିଯଵିସଯକମ୍ମପରମାଣୂ . ଛଵ୍ଵିହଭେଯଂ ଭଣିଯଂ ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵଂ ଜିଣଵରେହିଂ’’ .. ଇତି
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଵର୍ଣରସଗଂଧସ୍ପର୍ଶାଃ ] ଵର୍ଣ, ରସ, ଗଂଧ ଔର ସ୍ପର୍ଶ (-ଗୁଣ) [ସୂକ୍ଷ୍ମାତ୍ ] ସୂକ୍ଷ୍ମସେ ଲେକର [ପୃଥ୍ଵୀପର୍ଯଂତସ୍ଯ ଚ ] ପୃଥ୍ଵୀ ପର୍ଯନ୍ତକେ [ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ] (ସର୍ଵ) ପୁଦ୍ଗଲକେ [ଵିଦ୍ଯନ୍ତେ ] ହୋତେ ହୈଂ; [ଚିତ୍ରଃ ଶବ୍ଦଃ ] ଜୋ ଵିଵିଧ ପ୍ରକାରକା ଶବ୍ଦ ହୈ [ସଃ ] ଵହ [ପୁଦ୍ଗଲ ] ପୁଦ୍ଗଲ ଅର୍ଥାତ୍ ପୌଦ୍ଗଲିକ ପର୍ଯାଯ ହୈ ..୧୩୨..
ଟୀକା : — ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ ଔର ଵର୍ଣ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଵିଷଯ ହୈଂ . ଵେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯତାକୀ ୧ଵ୍ଯକ୍ତି ଔର ଶକ୍ତିକେ ଵଶସେ ଭଲେ ହୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ କିଯେ ଜାତେ ହୋଂ ଯା ନ କିଯେ ଜାତେ ହୋଂ ତଥାପି ଵେ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ସୂକ୍ଷ୍ମପର୍ଯାଯରୂପ ପରମାଣୁସେ ଲେକର ଅନେକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ସ୍ଥୂଲପର୍ଯାଯରୂପ ପୃଥ୍ଵୀସ୍କଂଧ ତକକେ ସମସ୍ତ ପୁଦ୍ଗଲକେ, ଅଵିଶେଷତଯା ଵିଶେଷ ଗୁଣୋଂକେ ରୂପମେଂ ହୋତେ ହୈଂ; ଔର ଉନକେ ମୂର୍ତ ହୋନେକେ କାରଣ ହୀ, (ପୁଦ୍ଗଲକେ ଅତିରିକ୍ତ) ଶେଷ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ନ ହୋନେସେ ଵେ ପୁଦ୍ଗଲକୋ ବତଲାତେ ହୈଂ .
ଐସୀ ଶଂକା ନହୀଂ କରନୀ ଚାହିଯେ କି ଶବ୍ଦ ଭୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯ ହୋନେସେ ଗୁଣ ହୋଗା; କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ଶବ୍ଦ) ୨ଵିଚିତ୍ରତାକେ ଦ୍ଵାରା ଵିଶ୍ଵରୂପପନା (ଅନେକାନେକପ୍ରକାରପନା) ଦରଶାତା ହୋନେପର ଭୀ ଉସେ ଅନେକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ପୁଦ୍ଗଲପର୍ଯାଯକେ ରୂପମେଂ ସ୍ଵୀକାର କିଯା ଜାତା ହୈ .
୨୬୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧. ପରମାଣୁ, କାର୍ମଣଵର୍ଗଣା ଇତ୍ଯାଦିମେଂ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯତା ଵ୍ଯକ୍ତ ନହୀଂ ହୈ ତଥାପି ଶକ୍ତିରୂପସେ ଅଵଶ୍ଯ ହୋତୀ ହୈ; ଇସୀଲିଯେ ବହୁତସେ ପରମାଣୁ ସ୍କଂଧରୂପ ହୋକର ସ୍ଥୂଲତା ଧାରଣ କରକେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈଂ .
୨. ଵିଚିତ୍ରତା = ଵିଵିଧତା (ଶବ୍ଦ ଭାଷାତ୍ମକ, ଅଭାଷାତ୍ମକ, ପ୍ରାଯୋଗିକ, ଵୈଶ୍ରସିକ – ଐସେ ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ .)