ଗମ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ . ଗୁଣତ୍ଵେ ଵା, ନ ତାଵଦମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣଃ ଶବ୍ଦଃ, ଗୁଣଗୁଣିନୋରଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵେନୈକଵେଦନ- ଵେଦ୍ଯତ୍ଵାଦମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାପି ଶ୍ରଵଣେନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯତ୍ଵାପତ୍ତେଃ . ପର୍ଯାଯଲକ୍ଷଣେନୋତ୍ଖାତଗୁଣଲକ୍ଷଣତ୍ଵାନ୍ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯ- ଗୁଣୋଽପି ନ ଭଵତି . ପର୍ଯାଯଲକ୍ଷଣଂ ହି କାଦାଚିତ୍କତ୍ଵଂ, ଗୁଣଲକ୍ଷଣଂ ତୁ ନିତ୍ଯତ୍ଵମ୍ . ତତଃ କାଦାଚିତ୍କତ୍ଵୋତ୍ଖାତନିତ୍ଯତ୍ଵସ୍ଯ ନ ଶବ୍ଦସ୍ଯାସ୍ତି ଗୁଣତ୍ଵମ୍ . ଯତ୍ତୁ ତତ୍ର ନିତ୍ଯତ୍ଵଂ ତତ୍ତଦାରମ୍ଭକ- ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ତଦ୍ଗୁଣାନାଂ ଚ ସ୍ପର୍ଶାଦୀନାମେଵ, ନ ଶବ୍ଦପର୍ଯାଯସ୍ଯେତି ଦୃଢତରଂ ଗ୍ରାହ୍ଯମ୍ . ନ ଚ ପୁଦ୍ଗଲ- ଗାଥାକଥିତକ୍ରମେଣ ପରମାଣୁଲକ୍ଷଣସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଵରୂପାଦେଃ ପୃଥ୍ଵୀସ୍କନ୍ଧଲକ୍ଷଣସ୍ଥୂଲସ୍ଵରୂପପର୍ଯନ୍ତସ୍ଯ ଚ . ତଥାହି — ଯଥାନନ୍ତଜ୍ଞାନାଦିଚତୁଷ୍ଟଯଂ ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତଂ ଯଥାସଂଭଵଂ ସର୍ଵଜୀଵେଷୁ ସାଧାରଣଂ ତଥା ଵର୍ଣାଦିଚତୁଷ୍ଟଯଂ ଵିଶେଷ- ଲକ୍ଷଣଭୂତଂ ଯଥାସଂଭଵଂ ସର୍ଵପୁଦ୍ଗଲେଷୁ ସାଧାରଣମ୍ . ଯଥୈଵ ଚାନନ୍ତଜ୍ଞାନାଦିଚତୁଷ୍ଟଯଂ ମୁକ୍ତଜୀଵେଽତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନ- ଵିଷଯମନୁମାନଗମ୍ଯମାଗମଗମ୍ଯଂ ଚ, ତଥା ଶୁଦ୍ଧପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯେ ଵର୍ଣାଦିଚତୁଷ୍ଟଯମପ୍ଯତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଵିଷଯମନୁମାନ- ଗମ୍ଯମାଗମଗମ୍ଯଂ ଚ . ଯଥା ଵାନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯସ୍ଯ ସଂସାରିଜୀଵେ ରାଗାଦିସ୍ନେହନିମିତ୍ତେନ କର୍ମବନ୍ଧଵଶାଦଶୁଦ୍ଧତ୍ଵଂ ଭଵତି ତଥା ଵର୍ଣାଦିଚତୁଷ୍ଟଯସ୍ଯାପି ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣନିମିତ୍ତେନ ଦ୍ଵି -ଅଣୁକାଦିବନ୍ଧାଵସ୍ଥାଯାମଶୁଦ୍ଧତ୍ଵମ୍ . ଯଥା ଵାନନ୍ତଜ୍ଞାନାଦିଚତୁଷ୍ଟଯସ୍ଯ ରାଗାଦିସ୍ନେହରହିତଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଧ୍ଯାନେନ ଶୁଦ୍ଧତ୍ଵଂ ଭଵତି ତଥା ଵର୍ଣାଦିଚତୁଷ୍ଟଯସ୍ଯାପି ସ୍ନିଗ୍ଧଗୁଣାଭାଵେ ବନ୍ଧନେଽସତି ପରମାଣୁପୁଦ୍ଗଲାଵସ୍ଥାଯାଂ ଶୁଦ୍ଧତ୍ଵମିତି . ସଦ୍ଦୋ ସୋ ପୋଗ୍ଗଲୋ ଯସ୍ତୁ ଶବ୍ଦଃ ସ
ଯଦି ଶବ୍ଦକୋ (ପର୍ଯାଯ ନ ମାନକର) ଗୁଣ ମାନା ଜାଯ ତୋ ଵହ କ୍ଯୋଂ ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ ଉସକା ସମାଧାନ : —
ପ୍ରଥମ ତୋ, ଶବ୍ଦ ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣ -ଗୁଣୀମେଂ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶପନା ହୋନେସେ ଵେ (ଗୁଣ -ଗୁଣୀ) ୧ଏକ ଵେଦନସେ ଵେଦ୍ଯ ହୋନେସେ ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଭୀ ଶ୍ରଵଣେନ୍ଦ୍ରିଯକା ଵିଷଯଭୂତପନା ଆ ଜାଯଗା .
(ଦୂସରେ, ଶବ୍ଦମେଂ) ପର୍ଯାଯକେ ଲକ୍ଷଣଦ୍ଵାରା ଗୁଣକା ଲକ୍ଷଣ ଉତ୍ଥାପିତ ହୋନେସେ ଶବ୍ଦ ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ . ପର୍ଯାଯକା ଲକ୍ଷଣ କାଦାଚିତ୍କପନା (ଅନିତ୍ଯପନା) ହୈ, ଔର ଗୁଣକା ଲକ୍ଷଣ ନିତ୍ଯପନା ହୈ; ଇସଲିଯେ (ଶବ୍ଦମେଂ) ଅନିତ୍ଯପନେସେ ନିତ୍ଯପନେକେ ଉତ୍ଥାପିତ ହୋନେସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଶବ୍ଦ କଭୀ- କଭୀ ହୀ ହୋତା ହୈ, ଔର ନିତ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ) ଶବ୍ଦ ଵହ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ . ଜୋ ଵହାଁ ନିତ୍ଯପନା ହୈ ଵହ ଉସେ (ଶବ୍ଦକୋ) ଉତ୍ପନ୍ନ କରନେଵାଲେ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଔର ଉନକେ ସ୍ପର୍ଶାଦିକ ଗୁଣୋଂକା ହୀ ହୈ, ଶବ୍ଦପର୍ଯାଯକା ନହୀଂ — ଇସପ୍ରକାର ଅତି ଦୃଢ଼ତାପୂର୍ଵକ ଗ୍ରହଣ କରନା ଚାହିଯେ .
୧. ଏକ ଵେଦନସେ ଵେଦ୍ଯ = ଏକ ଜ୍ଞାନସେ ଜ୍ଞାତ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ (ନୈଯାଯିକ ଶବ୍ଦକୋ ଆକାଶକା ଗୁଣ ମାନତେ ହୈଂ କିନ୍ତୁ ଯହ ମାନ୍ଯତା ଅପ୍ରମାଣ ହୈ . ଗୁଣ -ଗୁଣୀକେ ପ୍ରଦେଶ ଅଭିନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଜିସ ଇନ୍ଦ୍ରିଯସେ ଗୁଣ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ ଉସୀସେ ଗୁଣୀ -ଭୀ ଜ୍ଞାତ ହୋନା ଚାହିଏ . ଶବ୍ଦ କର୍ଣେନ୍ଦ୍ରିଯସେ ଜାନା ଜାତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଆକାଶ ଭୀ କର୍ଣେନ୍ଦ୍ରିଯସେ ଜ୍ଞାତ ହୋନା ଚାହିଯେ . କିନ୍ତୁ ଵହ ତୋ କିସୀ ଭୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯସେ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ନହୀଂ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଶବ୍ଦ ଆକାଶାଦି ଅମୂର୍ତିକ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ .)