ପ୍ରଵାହପ୍ରଵୃତ୍ତପୁଦ୍ଗଲସଂଶ୍ଲେଷଦୂଷିତାତ୍ମତଯା ପ୍ରାଣଚତୁଷ୍କାଭିସଂବଦ୍ଧତ୍ଵଂ ଵ୍ଯଵହାରଜୀଵତ୍ଵହେତୁର୍ଵିଭକ୍ତ-
ଵ୍ଯୋଽସ୍ତି ..୧୪୫..
ଅଥ କେ ପ୍ରାଣା ଇତ୍ଯାଵେଦଯତି — ଇତ୍ଯାଦି ଯଥାକ୍ରମେଣ ଗାଥାଷ୍ଟକପର୍ଯନ୍ତଂ ସାମାନ୍ଯଭେଦଭାଵନାଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି . ତଦ୍ଯଥା . ଅଥ ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯଜ୍ଞାପନାର୍ଥଂ ତଥୈଵାତ୍ମନଃ ପ୍ରାଣଚତୁଷ୍କେନ ସହ ଭେଦଭାଵନାର୍ଥଂ ଵା ସୂତ୍ରମିଦଂ ପ୍ରତିପାଦଯତି — ଲୋଗୋ ଲୋକୋ ଭଵତି . କଥଂଭୂତଃ . ଣିଟ୍ଠିଦୋ ନିଷ୍ଠିତଃ ସମାପ୍ତିଂ ନୀତୋ ଭୃତୋ ଵା . କୈଃ କର୍ତୃଭୂତୈଃ . ଅଟ୍ଠେହିଂ ସହଜଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵୋ ଯୋଽସୌ ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥସ୍ତତ୍ପ୍ରଭୃତଯୋ ଯେଽର୍ଥାସ୍ତୈଃ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ସପଦେସେହିଂ ସମଗ୍ଗୋ ସ୍ଵକୀଯପ୍ରଦେଶୈଃ ସମଗ୍ରଃ ପରିପୂର୍ଣଃ . ଅଥଵା ପଦାର୍ଥୈଃ . କଥଂଭୂତୈଃ . ସପ୍ରଦେଶୈଃ ପ୍ରଦେଶସହିତୈଃ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟୋ ଲୋକଃ . ଣିଚ୍ଚୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ନିତ୍ଯଃ ଲୋକାକାଶାପେକ୍ଷଯା ଵା . ଅଥଵା ନିତ୍ଯୋ, ନ କେନାପି ପୁରୁଷଵିଶେଷେଣ କୃତଃ . ଜୋ ତଂ ଜାଣଦି ଯଃ କର୍ତା ତଂ ଜ୍ଞେଯଭୂତଂ ଲୋକଂ ଜାନାତି ଜୀଵୋ ସ ଜୀଵପଦାର୍ଥୋ ଭଵତି . ଏତାଵତା କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି . ଯୋଽସୌ ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସ୍ଵଭାଵୋ ଜୀଵଃ ସ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେଯଶ୍ଚ ଭଣ୍ଯତେ . ଶେଷପଦାର୍ଥାସ୍ତୁ ଜ୍ଞେଯା ଏଵେତି ଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞେଯଵିଭାଗଃ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟୋ ଜୀଵଃ . ପାଣଚଦୁକ୍କେ ଣ ସଂବଦ୍ଧୋ ଯଦ୍ଯପି ନିଶ୍ଚଯେନ ସ୍ଵତଃସିଦ୍ଧପରମଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵେନ ନିଶ୍ଚଯପ୍ରାଣେନ ଜୀଵତି ତଥାପି ଵ୍ଯଵହାରେଣାନାଦିକର୍ମବନ୍ଧଵଶାଦା- ଯୁରାଦ୍ଯଶୁଦ୍ଧପ୍ରାଣଚତୁଷ୍କେନାପି ସଂବଦ୍ଧଃ ସନ୍ ଜୀଵତି . ତଚ୍ଚ ଶୁଦ୍ଧନଯେନ ଜୀଵସ୍ଵରୂପଂ ନ ଭଵତୀତି ଭେଦଭାଵନା ଜ୍ଞାତଵ୍ଯେତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୪୫.. ଅଥେନ୍ଦ୍ରିଯାଦିପ୍ରାଣଚତୁଷ୍କସ୍ଵରୂପଂ ପ୍ରତିପାଦଯତି — ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯାନନ୍ତସୁଖସ୍ଵ- ଭାଵାତ୍ମନୋ ଵିଲକ୍ଷଣ ଇନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରାଣଃ, ମନୋଵାକ୍କାଯଵ୍ଯାପାରରହିତାତ୍ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାଦ୍ଵିସଦୃଶୋ ବଲପ୍ରାଣଃ, ସର୍ଵଦା ଅଵିନାଶୀ ନିଶ୍ଚଯଜୀଵତ୍ଵ ହୋନେପର ଭୀ, ସଂସାରାଵସ୍ଥାମେଂ ଅନାଦିପ୍ରଵାହରୂପସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ପୁଦ୍ଗଲ ସଂଶ୍ଲେଷକେ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵଯଂ ଦୂଷିତ ହୋନେସେ ଉସକେ ଚାର ପ୍ରାଣୋଂସେ ସଂଯୁକ୍ତପନା ହୈ — ଜୋ କି (ସଂଯୁକ୍ତପନା) ଵ୍ଯଵହାରଜୀଵତ୍ଵକା ହେତୁ ହୈ, ଔର ଵିଭକ୍ତ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଷଟ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ସମୁଦାଯ ଵହ ଲୋକ ହୈ . ଜୀଵ ଉସେ (ଅପନୀ) ଅଚିନ୍ତ୍ଯ ଜ୍ଞାନଶକ୍ତିସେ ଜାନତା ହୈ; ଇସଲିଯେ ଜୀଵକେ ଅତିରିକ୍ତ ଶେଷ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞେଯ ହୈଂ ଔର ଜୀଵ ଜ୍ଞାନ ତଥା ଜ୍ଞେଯ ହୈ . ଉସ ଜୀଵକୋ ଵସ୍ତୁକେ ସ୍ଵରୂପଭୂତ ହୋନେସେ ଜୋ କଭୀ ନଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୋତା, ଐସା ନିଶ୍ଚଯଜୀଵତ୍ଵ ସଦା ହୀ ହୈ . ଉସ ନିଶ୍ଚଯ ଜୀଵତ୍ଵକା କାରଣ ସ୍ଵାଭାଵିକ ଅନନ୍ତଜ୍ଞାନଶକ୍ତି ହୈ . ଐସା ନିଶ୍ଚଯଜୀଵତ୍ଵ ଜୀଵକେ ସଦା ହୋନେ ପର ଭୀ ଵହ, ସଂସାର ଦଶାମେଂ ସ୍ଵଯଂ ପୁଦ୍ଗଲକେ ସଂବଂଧସେ ଦୂଷିତ ହୋନେସେ ଚାର ପ୍ରାଣୋଂସେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୈ, ଔର ଇସଲିଯେ ଉସକେ ଵ୍ଯଵହାରଜୀଵତ୍ଵ ଭୀ ହୈ . ଉସ ଵ୍ଯଵହାରଜୀଵତ୍ଵକୋ କାରଣରୂପ ଜୋ ଚାର ପ୍ରାଣୋଂସେ ସଂଯୁକ୍ତପନା ଉସସେ ଜୀଵକୋ ଭିନ୍ନ କରନା ଚାହିଯେ ..୧୪୫..
ଅବ, ପ୍ରାଣ କୌନ – କୌନସେ ହୈଂ, ସୋ ବତଲାତେ ହୈଂ : — ପ୍ର. ୩୭