ସ୍ପର୍ଶନରସନଘ୍ରାଣଚକ୍ଷୁଃଶ୍ରୋତ୍ରପଂଚକମିନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରାଣାଃ, କାଯଵାଙ୍ମସ୍ତ୍ରଯଂ ବଲପ୍ରାଣାଃ, ଭଵ- ଧାରଣନିମିତ୍ତମାଯୁଃପ୍ରାଣଃ, ଉଦଂଚନନ୍ଯଂଚନାତ୍ମକୋ ମରୁଦାନପାନପ୍ରାଣଃ ..୧୪୬..
ଅଥ ପ୍ରାଣାନାଂ ନିରୁକ୍ତ୍ଯା ଜୀଵତ୍ଵହେତୁତ୍ଵଂ ପୌଦ୍ଗଲିକତ୍ଵଂ ଚ ସୂତ୍ରଯତି — ଅନାଦ୍ଯନନ୍ତସ୍ଵଭାଵାତ୍ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥାଦ୍ଵିପରୀତଃ ସାଦ୍ଯନ୍ତ ଆଯୁଃପ୍ରାଣଃ, ଉଚ୍ଛ୍ଵାସନିଶ୍ଵାସଜନିତଖେଦରହିତା- ଚ୍ଛୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵାତ୍ପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତ ଆନପାନପ୍ରାଣଃ . ଏଵମାଯୁରିନ୍ଦ୍ରିଯବଲୋଚ୍ଛ୍ଵାସରୂପେଣାଭେଦନଯେନ ଜୀଵାନାଂ ସଂବନ୍ଧିନଶ୍ଚତ୍ଵାରଃ ପ୍ରାଣା ଭଵନ୍ତି . ତେ ଚ ଶୁଦ୍ଧନଯେନ ଜୀଵାଦ୍ଭିନ୍ନା ଭାଵଯିତଵ୍ଯା ଇତି ..୧୪୬.. ଅଥ ତ ଏଵ ପ୍ରାଣା ଭେଦନଯେନ ଦଶଵିଧା ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯାଵେଦଯତି —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଇନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରାଣଃ ଚ ] ଇନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରାଣ, [ତଥା ବଲପ୍ରାଣଃ ] ବଲପ୍ରାଣ, [ତଥା ଚ ଆଯୁଃପ୍ରାଣ: ] ଆଯୁପ୍ରାଣ [ଚ ] ଔର [ଆନପାନପ୍ରାଣଃ ] ଶ୍ଵାସୋଚ୍ଛ୍ଵାସ ପ୍ରାଣ — [ତେ ] ଯେ (ଚାର) [ଜୀଵାନାଂ ] ଜୀଵୋଂକେ [ପ୍ରାଣାଃ ] ପ୍ରାଣ [ଭଵନ୍ତି ] ହୈଂ ..୧୪୬..
ଟୀକା : — ସ୍ପର୍ଶନ, ରସନା, ଘ୍ରାଣ, ଚକ୍ଷୁ ଔର ଶ୍ରୋତ୍ର — ଯହ ପାଁଚ ଇନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରାଣ ହୈଂ; କାଯ, ଵଚନ ଔର ମନ, — ଯହ ତୀନ ବଲପ୍ରାଣ ହୈଂ, ଭଵ ଧାରଣକା ନିମିତ୍ତ (ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯକୀ ସ୍ଥିତିକା ନିମିତ୍ତ) ଆଯୁପ୍ରାଣ ହୈ; ନୀଚେ ଔର ଊ ପର ଜାନା ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସୀ ଵାଯୁ (ଶ୍ଵାସ) ଶ୍ଵାସୋଚ୍ଛ୍ଵାସ ପ୍ରାଣ ହୈ ..୧୪୬..
ଅବ, ଵ୍ଯୁତ୍ପତ୍ତିସେ ପ୍ରାଣୋଂକୋ ଜୀଵତ୍ଵକା ହେତୁପନା ଔର ଉନକା ପୌଦ୍ଗଲିକପନା ସୂତ୍ର ଦ୍ଵାରା କହତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରାଣ ଜୀଵତ୍ଵକେ ହେତୁ ହୈ ଐସା ଵ୍ଯୁତ୍ପତ୍ତିସେ ଦରଶାତେ ହୈଂ ତଥା ପ୍ରାଣ ପୌଦ୍ଗଲିକ ହୈଂ ଐସା କହତେ ହୈଂ ) : —
ଵଳୀ ପ୍ରାଣ ଶ୍ଵାସୋଚ୍ଛ୍ଵାସ – ଏ ସୌ, ଜୀଵ କେରା ପ୍ରାଣ ଛେ . ୧୪୬.
୨୯୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-