ପରମାଣୁର୍ହି ଦ୍ଵଯାଦିପ୍ରଦେଶାନାମଭାଵାଦପ୍ରଦେଶଃ, ଏକପ୍ରଦେଶସଦ୍ଭାଵାତ୍ ପ୍ରଦେଶମାତ୍ରଃ, ସ୍ଵଯମନେକ- ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକଶବ୍ଦପର୍ଯାଯଵ୍ଯକ୍ତ୍ଯସଂଭଵାଦଶବ୍ଦଶ୍ଚ . ଯତଶ୍ଚତୁଃସ୍ପର୍ଶପଂଚରସଦ୍ଵିଗନ୍ଧପଂଚଵର୍ଣାନାମ- ଵିରୋଧେନ ସଦ୍ଭାଵାତ୍ ସ୍ନିଗ୍ଧୋ ଵା ରୂକ୍ଷୋ ଵା ସ୍ଯାତ୍, ତତ ଏଵ ତସ୍ଯ ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପା ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିତ୍ଵାନୁଭୂତିଃ . ଅଥୈଵଂ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ପିଣ୍ଡତ୍ଵସାଧନମ୍ ..୧୬୩..
ଅଥ କୀଦ୍ରଶଂ ତତ୍ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ପରମାଣୋରିତ୍ଯାଵେଦଯତି — ଵିଶେଷାନ୍ତରାଧିକାରଃ ସମାପ୍ତଃ . ଅଥ କେଵଲପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ନଵଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି . ତତ୍ର ସ୍ଥଲଦ୍ଵଯଂ ଭଵତି . ପରମାଣୂନାଂ ପରସ୍ପରବନ୍ଧକଥନାର୍ଥଂ ‘ଅପଦେସୋ ପରମାଣୂ’ ଇତ୍ଯାଦିପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯମ୍ . ତଦନନ୍ତରଂ ସ୍କନ୍ଧାନାଂ ବନ୍ଧମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଦୁପଦେସାଦୀ ଖଂଧା’ ଇତ୍ଯାଦିଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲେ ଗାଥାପଞ୍ଚକମ୍ . ଏଵଂ ଦ୍ଵିତୀଯଵିଶେଷାନ୍ତରାଧିକାରେ ସମୁଦାଯପାତନିକା . ଅଥ ଯଦ୍ଯାତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ପିଣ୍ଡଂ ନ କରୋତି ତର୍ହି କଥଂ ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣତିରିତି ପ୍ରଶ୍ନେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି — ଅପଦେସୋ ଅପ୍ରଦେଶଃ . ସ କଃ . ପରମାଣୂ ପୁଦ୍ଗଲପରମାଣୁଃ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତଃ . ପଦେସମେତ୍ତୋ ଯ ଦ୍ଵିତୀଯାଦିପ୍ରଦେଶାଭାଵାତ୍ ପ୍ରଦେଶମାତ୍ରଶ୍ଚ . ପୁନଶ୍ଚ କିଂରୂପଃ . ସଯମସଦ୍ଦୋ ଯ ସ୍ଵଯଂ ଵ୍ଯକ୍ତିରୂପେଣାଶବ୍ଦଃ . ଏଵଂ ଵିଶେଷଣତ୍ରଯଵିଶିଷ୍ଟଃ ସନ୍ ଣିଦ୍ଧୋ ଵା ଲୁକ୍ଖୋ ଵା ସ୍ନିଗ୍ଧୋ ଵା ରୂକ୍ଷୋ ଵା ଯତଃ କାରଣାତ୍ସଂଭଵତି ତତଃ କାରଣାତ୍ ଦୁପଦେସାଦିତ୍ତମଣୁହଵଦି ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିରୂପଂ ବନ୍ଧମନୁଭଵତୀତି . ତଥାହି — ଯଥାଯମାତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵେନ ବନ୍ଧରହିତୋଽପି ପଶ୍ଚାଦଶୁଦ୍ଧନଯେନ ସ୍ନିଗ୍ଧସ୍ଥାନୀଯରାଗଭାଵେନ ରୂକ୍ଷସ୍ଥାନୀଯଦ୍ଵେଷଭାଵେନ ଯଦା ପରିଣମତି ତଦା ପରମାଗମକଥିତପ୍ରକାରେଣ ବନ୍ଧମନୁଭଵତି, ତଥା ପରମାଣୁରପି ସ୍ଵଭାଵେନ ବନ୍ଧରହିତୋଽପି ଯଦା ବନ୍ଧକାରଣଭୂତସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣେନ ପରିଣତୋ ଭଵତି ତଦା ପୁଦ୍ଗଲାନ୍ତରେଣ ସହ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯରୂପଂ ବନ୍ଧମନୁଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୬୩.. ଅଥ କୀଦ୍ରଶଂ ତତ୍ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵମିତି ପୃଷ୍ଟେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି —
ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵି – ଆଦି (ଦୋ, ତୀନ ଆଦି) ପ୍ରଦେଶୋଂକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଅପ୍ରଦେଶ ହୈ, ଏକ ପ୍ରଦେଶକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ପ୍ରଦେଶମାତ୍ର ହୈ ଔର ସ୍ଵଯଂ ଅନେକ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଶବ୍ଦ ପର୍ଯାଯକୀ ଵ୍ଯକ୍ତିକା (ପ୍ରଗଟତାକା) ଅସଂଭଵ ହୋନେସେ ଅଶବ୍ଦ ହୈ . (ଵହ ପରମାଣୁ) ଅଵିରୋଧପୂର୍ଵକ ଚାର ସ୍ପର୍ଶ, ପାଁଚ ରସ, ଦୋ ଗଂଧ ଔର ପାଁଚ ଵର୍ଣୋଂକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ସ୍ନିଗ୍ଧ ଅଥଵା ରୂକ୍ଷ ହୋତା ହୈ, ଇସୀଲିଯେ ଉସେ ୧ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପ ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିପନେକୀ ଅନୁଭୂତି ହୋତୀ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵ ପିଣ୍ଡପନେକା କାରଣ ହୈ ..୧୬୩..
ଅବ ଯହ ବତଲାତେ ହୈଂ କି ପରମାଣୁକେ ଵହ ସ୍ନିଗ୍ଧ – ରୂକ୍ଷତ୍ଵ କିସପ୍ରକାରକା ହୋତା ହୈ : — ପ୍ର. ୩୯
୧. ଏକ ପରମାଣୁକୀ ଦୂସରେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ପିଣ୍ଡରୂପ ପରିଣତି ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶୀପନେକୀ ଅନୁଭୂତି ହୈ; ଏକ ପରମାଣୁକୀ ଅନ୍ଯ ଦୋ ପରମାଣୁଓଂକେ ସାଥ ପିଣ୍ଡରୂପ ପରିଣତି ତ୍ରିପ୍ରଦେଶୀପନେକା ଅନୁଭଵ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ପରମାଣୁ ଅନ୍ଯ ପରମାଣୁଓଂକେ ସାଥ ପିଣ୍ଡରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେପର ଅନେକପ୍ରଦେଶୀପନେକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ .