ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਂ ਸਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਚ ਗੌਣਮਿਤਿ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਚ ਸੌਖ੍ਯਂ ਚ ਹੇਯਮ੍ . ਇਤਰਤ੍ਪੁਨਰਮੂਰ੍ਤਾਭਿ- ਸ਼੍ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯਿਨੀਭਿਰੇਕਾਕਿਨੀਭਿਰੇਵਾਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮਸ਼ਕ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤਥਾਵਿਧੇਭ੍ਯੋਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਭ੍ਯਃ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ- ਚਿਦਾਕਾਰਪਰਿਣਾਮੇਭ੍ਯਃ ਸਮੁਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਤ੍ਯਨ੍ਤਮਾਤ੍ਮਾਯਤ੍ਤਤ੍ਵਾਨ੍ਨਿਤ੍ਯਂ ਯੁਗਪਤ੍ਕ੍ਰੁਤਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਨਿਃਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼- ਮਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਚ ਮੁਖ੍ਯਮਿਤਿ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੌਖ੍ਯਂ ਚੋਪਾਦੇਯਮ੍ ..੫੩.. ਇਤ੍ਯਾਦ੍ਯਧਿਕਾਰਗਾਥਾਸੂਤ੍ਰਮੇਕਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਜਂ ਪੇਚ੍ਛਦੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸੂਤ੍ਰਮੇਕਂ, ਅਥੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਜੀਵੋ ਸਯਂ ਅਮੁਤ੍ਤੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ‘ਜਾਦਂ ਸਯਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ, ਅਥਾਨਨ੍ਤਰਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਰੂਪੇਣ ਗਾਥਾਸ਼੍ਟਕਮ੍, ਤਤ੍ਰਾਪ੍ਯਸ਼੍ਟਕਮਧ੍ਯੇ ਪ੍ਰਥਮਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸ੍ਯ ਦੁਃਖਤ੍ਵਸ੍ਥਾਪਨਾਰ੍ਥਂ ‘ਮਣੁਆਸੁਰਾ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਂ, ਅਥ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਨਾਂ ਦੇਹਾਭਾਵੇਪਿ ਸੁਖਮਸ੍ਤੀਤਿ ਜ੍ਞਾਪਨਾਰ੍ਥਂ ਦੇਹਃ ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ‘ਪਪ੍ਪਾ ਇਟ੍ਠੇ ਵਿਸਯੇ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਾ ਅਪਿ ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ ਕਥਨੇਨ ‘ਤਿਮਿਰਹਰਾ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਮ੍, ਅਤੋਪਿ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਨਮਸ੍ਕਾਰਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਤੇਜੋਦਿਟ੍ਠਿ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਮ੍ . ਏਵਂ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲੇ ਅਨ੍ਤਰਸ੍ਥਲਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਭਵਤੀਤਿ ਸੁਖਪ੍ਰਪਞ੍ਚਾਧਿਕਾਰੇ ਸਮੁਦਾਯਪਾਤਨਿਕਾ .. ਅਥਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸ੍ਯੋਪਾਦੇਯਭੂਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪ੍ਰਪਞ੍ਚ- ਯਨ੍ਨਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਂ ਚੋਪਾਦੇਯਮਿਤਿ, ਯਤ੍ਪੁਨਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੁਖਂ ਚ ਤਦ੍ਧੇਯਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਥਮਤਸ੍ਤਾਵਦਧਿਕਾਰਸ੍ਥਲਗਾਥਯਾ ਸ੍ਥਲਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਸੂਤ੍ਰਯਤਿ — ਅਤ੍ਥਿ ਅਸ੍ਤਿ ਵਿਦ੍ਯਤੇ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਣਾਣਂ ਜ੍ਞਾਨਮਿਤਿ ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਕ੍ਰਮੋ ਵ੍ਯਵਹਿਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਃ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਅਮੁਤ੍ਤਂ ਮੁਤ੍ਤਂ ਅਮੂਰ੍ਤਂ ਮੂਰ੍ਤਂ ਚ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਅਦਿਂਦਿਯਂ ਇਂਦਿਯਂ ਚ ਯਦਮੂਰ੍ਤਂ ਤਦਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਮੂਰ੍ਤਂ ਪੁਨਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਮ੍ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਂ ਜ੍ਞਾਨਮਸ੍ਤਿ . ਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ . ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ, ਤਹਾ ਸੋਕ੍ਖਂ ਚ ਤਥੈਵ ਜ੍ਞਾਨਵਦਮੂਰ੍ਤਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਮੂਰ੍ਤਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਂ ਚ ਸੁਖਮਿਤਿ . ਜਂ ਤੇਸੁ ਪਰਂ ਚ ਤਂ ਣੇਯਂ ਯਤ੍ਤੇਸ਼ੁ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਜ੍ਞਾਨਸੁਖੇਸ਼ੁ ਮਧ੍ਯੇ ਪਰਮੁਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਤਦੁਪਾਦੇਯਮਿਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍ . ਤਦੇਵ ਹੇਯ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਛੋੜਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ; ਔਰ ਦੂਸਰਾ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਸੁਖ ਅਮੂਰ੍ਤਰੂਪ ਐਸੀ ਚਿਦਾਕਾਰ -ਪਰਿਣਾਮੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਆਤ੍ਮਾਧੀਨ ਹੋਨੇਸੇ ਨਿਤ੍ਯ ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਨਿਃਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਔਰ ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਸੇ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਮੁਖ੍ਯ ਹੈ, ਐਸਾ ਸਮਝਕਰ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖ) ਉਪਾਦੇਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ ..੫੩..
੯੨ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲਾ, ੨ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਔਰ ੩ਸਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਗੌਣ ਹੈ ਐਸਾ ਸਮਝਕਰ ਵਹ
੪ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯੀ ਐਕਾਕੀ ਆਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮ ਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਸੇ ਤਥਾਵਿਧ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ-
੧. ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਜ੍ਞਾਨ ਕ੍ਰਮਸੇ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਯੁਗਪਤ੍ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਤਥਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਸੁਖ ਭੀ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਸਰ੍ਵ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਯਾ ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
੨. ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ = ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ – ਵਿਰੋਧੀ ਸਹਿਤ . (ਮੂਰ੍ਤ -ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਜ੍ਞਾਨ ਅਪਨੇ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਅਜ੍ਞਾਨਸਹਿਤ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਮੂਰ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਸੁਖ ਉਸਕੇ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਦੁਃਖ ਸਹਿਤ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ .
੩. ਸਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ = ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਸਹਿਤ .
੪. ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯੀ = ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰ੍ਤਨੇਵਾਲੀ; ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਅਨੁਕੂਲਰੂਪਸੇ – ਵਿਰੁਦ੍ਧਰੂਪਸੇ ਨਹੀਂ ਵਰ੍ਤਨੇਵਾਲੀ .