ਕ੍ਰਿਯਾਭਾਵਵਤ੍ਤ੍ਵੇਨ ਕੇਵਲਭਾਵਵਤ੍ਤ੍ਵੇਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸ੍ਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ . ਤਤ੍ਰ ਭਾਵਵਨ੍ਤੌ ਕ੍ਰਿਯਾਵਨ੍ਤੌ ਚ ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵੌ, ਪਰਿਣਾਮਾਦ੍ਭੇਦਸਂਘਾਤਾਭ੍ਯਾਂ ਚੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਤੁ ਭਾਵਵਨ੍ਤ੍ਯੇਵ, ਪਰਿਣਾਮਾਦੇਵੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਦਿਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ . ਤਤ੍ਰ ਪਰਿਣਾਮ- ਮਾਤ੍ਰਲਕ੍ਸ਼ਣੋ ਭਾਵਃ, ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਨਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਕ੍ਰਿਯਾ . ਤਤ੍ਰ ਸਰ੍ਵਾਣ੍ਯਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਪਾਤ੍ਤਾਨ੍ਵਯਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਣ੍ਯਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਾਨਿ ਭਾਵਵਨ੍ਤਿ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਪੁਦ੍ਗਲਾਸ੍ਤੁ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਃ ਸਂਘਾਤੇਨ, ਸਂਹਤਾਃ ਪੁਨਰ੍ਭੇਦੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵ- ਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਾਃ ਕ੍ਰਿਯਾਵਨ੍ਤਸ਼੍ਚ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਤਥਾ ਜੀਵਾ ਅਪਿ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦੇਨ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯਪਰਿਣਤਿਰੂਪਾ ਅਰ੍ਥਪਰ੍ਯਾਯਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਯਦਾ ਜੀਵੋਨੇਨ ਸ਼ਰੀਰੇਣ ਸਹ ਭੇਦਂ ਵਿਯੋਗਂ ਤ੍ਯਾਗਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਭਵਾਨ੍ਤਰਸ਼ਰੀਰੇਣ ਸਹ ਸਂਘਾਤਂ ਮੇਲਾਪਕਂ ਕਰੋਤਿ ਤਦਾ ਵਿਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯੋ ਭਵਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਦੇਵ ਭਵਾਨ੍ਤਰਸਂਕ੍ਰਮਣਾਤ੍ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਤਥੈਵ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਸ੍ਕਨ੍ਧਵਿਘਟਨਾਤ੍ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਕਨ੍ਧਾਨ੍ਤਰ- ਸਂਯੋਗੇ ਸਤਿ ਵਿਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯੋ ਭਵਤਿ . ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਾਨਾਂ ਤੁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨ ਪਰਮਕਾਰਣਸਮਯ- ਸਾਰਸਂਜ੍ਞੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚਯਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਬਲੇਨਾਯੋਗਿਚਰਮਸਮਯੇ ਨਖਕੇਸ਼ਾਨ੍ਵਿਹਾਯ ਪਰਮੌਦਾਰਿਕਸ਼ਰੀਰਸ੍ਯ ਵਿਲੀਯਮਾਨ- ਰੂਪੇਣ ਵਿਨਾਸ਼ੇ ਸਤਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਚਤੁਸ਼੍ਟਯਵ੍ਯਕ੍ਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨ ਪਰਮਕਾਰ੍ਯਸਮਯਸਾਰਰੂਪੇਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨ- ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਯੋਸਾਵੁਤ੍ਪਾਦਃ ਸ ਭੇਦਾਦੇਵ ਭਵਤਿ, ਨ ਸਂਘਾਤਾਤ੍ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ ਸ਼ਰੀਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਸਹ
ਟੀਕਾ : — ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ‘ਭਾਵ’ ਤਥਾ ‘ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ’ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕੇਵਲ ‘ਭਾਵ’ ਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ, – ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (ਭੇਦ) ਹੈ . ਵਹਾਁ ਪੁਦ੍ਗਲ ਤਥਾ ਜੀਵ (੧) ਭਾਵਵਾਲੇ ਤਥਾ (੨) ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ (੧) ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤਥਾ (੨) ਸਂਘਾਤ ਔਰ ਭੇਦਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੀ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ — ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .
ਉਸਮੇਂ, ‘ਭਾਵ’ਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਪਰਿਣਾਮਮਾਤ੍ਰ ਹੈ; ‘ਕ੍ਰਿਯਾ’ ਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦ (-ਕਮ੍ਪਨ) ਹੈ . ਵਹਾਁ ਸਮਸ੍ਤ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੧ਅਨ੍ਵਯ ਔਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਵੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਪੁਦ੍ਗਲ ਤੋ (ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ ਭੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੨ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪੁਦ੍ਗਲ ਏਕਤ੍ਰਿਤ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਔਰ ਏਕਤ੍ਰਿਤ – ਮਿਲੇ ਹੁਏ ਪੁਦ੍ਗਲ ਪੁਨਃ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ (ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ) ਵੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਤਥਾ ਜੀਵ ਭੀ ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ ਭੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ
੨੫੬ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਅਨ੍ਵਯ, ਸ੍ਥਾਯੀਪਨੇਕੋ ਔਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ, ਉਤ੍ਪਾਦ ਤਥਾ ਵ੍ਯਯਪਨੇਕੋ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ .
੨. ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪੁਦ੍ਗਲ ਕਂਪਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਏਕਤ੍ਰਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਵਹਾਁ ਵੇ ਭਿਨ੍ਨਪਨੇਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਹੁਏ, ਪੁਦ੍ਗਲਪਨੇਸੇ ਟਿਕੇ ਔਰ ਏਕਤ੍ਰਪਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੁਏ .