ਆਤ੍ਮਨੋ ਹਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਕਾਰਣਮੁਪਯੋਗਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ . ਉਪਯੋਗੋ ਹਿ ਤਾਵਦਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵ- ਸ਼੍ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯਿਪਰਿਣਾਮਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਚ, ਸਾਕਾਰਨਿਰਾਕਾਰਤ੍ਵੇਨੋਭਯਰੂਪਤ੍ਵਾ- ਚ੍ਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਯ . ਅਥਾਯਮੁਪਯੋਗੋ ਦ੍ਵੇਧਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਯਤੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵੇਨ . ਤਤ੍ਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋ ਨਿਰੁਪਰਾਗਃ, ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਃ ਸੋਪਰਾਗਃ . ਸ ਤੁ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਰੂਪਤ੍ਵੇਨ ਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਾਦੁਪਰਾਗਸ੍ਯ ਦ੍ਵਿਵਿਧਃ ਸ਼ੁਭੋਸ਼ੁਭਸ਼੍ਚ ..੧੫੫.. ਅਥਾਤ੍ਰ ਕ ਉਪਯੋਗਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਕਾਰਣਮਿਤ੍ਯਾਵੇਦਯਤਿ — ਉਵਓਗੋ ਜਦਿ ਹਿ ਸੁਹੋ ਪੁਣ੍ਣਂ ਜੀਵਸ੍ਸ ਸਂਚਯਂ ਜਾਦਿ .
ਅਸੁਹੋ ਵਾ ਤਧ ਪਾਵਂ ਤੇਸਿਮਭਾਵੇ ਣ ਚਯਮਤ੍ਥਿ ..੧੫੬.. ਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪਸ਼੍ਚਾਸ਼ੁਭਃ . ਵਾ ਵਾ ਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਾਨੁਰਾਗਰਹਿਤਤ੍ਵੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਃ . ਉਵਓਗੋ ਅਪ੍ਪਣੋ ਹਵਦਿ ਇਤ੍ਥਂ- ਭੂਤਸ੍ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣ ਉਪਯੋਗ ਆਤ੍ਮਨਃ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਭਵਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੫੫.. ਅਥੋਪਯੋਗਸ੍ਤਾਵਨ੍ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯ- ਕਾਰਣਭੂਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਰੂਪਸ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਯੋਗਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ . ਤਾਵਦਿਦਾਨੀਂ ਕਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਣਃ ਕ ਉਪਯੋਗਃ ਕਾਰਣਂ
ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ੧ਉਪਯੋਗਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ . ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਉਪਯੋਗ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਚੈਤਨ੍ਯ – ਅਨੁਵਿਧਾਯੀ (ਉਪਯੋਗ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਕੇ ਹੋਨੇਵਾਲਾ) ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ . ਔਰ ਵਹ ਉਪਯੋਗ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਚੈਤਨ੍ਯ ਕਿਯੇ ਗਯੇ ਹੈਂ . ਉਸਮੇਂ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਨਿਰੁਪਰਾਗ (-ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰ) ਹੈ; ਔਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਸੋਪਰਾਗ (-ਸਵਿਕਾਰ) ਹੈ . ਔਰ ਵਹ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਸ਼ੁਭ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭ ਐਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਪਰਾਗ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿਰੂਪ ਔਰ ਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਰੂਪ ਐਸਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਕਾਰ ਮਨ੍ਦਕਸ਼ਾਯਰੂਪ ਔਰ ਤੀਵ੍ਰਕਸ਼ਾਯਰੂਪ ਐਸਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ ) .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਆਤ੍ਮਾ ਉਪਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ . ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਉਪਯੋਗਕੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ — ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਔਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ . ਔਰ ਫਿ ਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗਕੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ, ਸ਼ੁਭ ਤਥਾ ਅਸ਼ੁਭ ..੧੫੫..
ਅਬ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਇਨਮੇਂ ਕੌਨਸਾ ਉਪਯੋਗ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ : —
ਉਪਯੋਗ ਜੋ ਸ਼ੁਭ ਹੋਯ, ਸਂਚਯ ਥਾਯ ਪੁਣ੍ਯ ਤਣੋ ਤਹੀਂ, ਨੇ ਪਾਪਸਂਚਯ ਅਸ਼ੁਭਥੀ; ਜ੍ਯਾਂ ਉਭਯ ਨਹਿ ਸਂਚਯ ਨਹੀਂ. ੧੫੬.
੨ਸਾਕਾਰ ਔਰ ੩ਨਿਰਾਕਾਰ ਐਸਾ ਉਭਯਰੂਪ ਹੈ . ਅਬ ਇਸ ਉਪਯੋਗਕੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਔਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਐਸੇ ਦੋ ਭੇਦ
੧. ਉਪਯੋਗਵਿਸ਼ੇਸ਼ = ਉਪਯੋਗਕਾ ਭੇਦ, ਪ੍ਰਕਾਰ ਯਾ ਅਮੁਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਉਪਯੋਗ . (ਅਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ; ਯਹ ੧੫੬ ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਹੇਂਗੇ .)
੨. ਸਾਕਾਰ = ਆਕਾਰਵਾਲਾ ਯਾ ਭੇਦਵਾਲਾ; ਸਵਿਕਲ੍ਪ; ਵਿਸ਼ੇਸ਼ .
੩. ਨਿਰਾਕਾਰ = ਆਕਾਰ ਰਹਿਤ; ਭੇਦਰਹਿਤ; ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪ; ਸਾਮਾਨ੍ਯ .