ਜਾਨਾਤਿ ਚੇਤ੍ਯਤ੍ਰਾਪਿ ਪਰ੍ਯਨੁਯੋਗਸ੍ਯਾਨਿਵਾਰ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚੈਤਦਤ੍ਯਨ੍ਤਦੁਰ੍ਘਟਤ੍ਵਾਦ੍ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਿਕੀਕ੍ਰੁ ਤਂ, ਕਿਂ ਤੁ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਦ੍ਵਾਰੇਣਾਬਾਲਗੋਪਾਲਪ੍ਰਕ ਟਿਤਮ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਬਾਲਕਸ੍ਯ ਗੋਪਾਲਕਸ੍ਯ ਵਾ ਪ੍ਰੁਥਗਵਸ੍ਥਿਤਂ ਮ੍ਰੁਦ੍ਬਲੀਵਰ੍ਦਂ ਬਲੀਵਰ੍ਦਂ ਵਾ ਪਸ਼੍ਯਤੋ ਜਾਨਤਸ਼੍ਚ ਨ ਬਲੀਵਰ੍ਦੇਨ ਸਹਾਸ੍ਤਿ ਸਂਬਨ੍ਧਃ, ਵਿਸ਼ਯ- ਭਾਵਾਵਸ੍ਥਿਤਬਲੀਵਰ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤੋਪਯੋਗਾਧਿਰੂਢਬਲੀਵਰ੍ਦਾਕਾਰਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸਂਬਨ੍ਧੋ ਬਲੀਵਰ੍ਦਸਂਬਨ੍ਧਵ੍ਯਵਹਾਰ- ਸਾਧਕਸ੍ਤ੍ਵਸ੍ਤ੍ਯੇਵ, ਤਥਾ ਕਿਲਾਤ੍ਮਨੋ ਨੀਰੂਪਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਾਨ੍ਨ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੈਃ ਸਹਾਸ੍ਤਿ ਸਂਬਨ੍ਧਃ, ਏਕਾਵਗਾਹਭਾਵਾਵਸ੍ਥਿਤਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਨਿਮਿਤ੍ਤੋਪਯੋਗਾਧਿਰੂਢਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਭਾਵਸਂਬਨ੍ਧਃ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਬਨ੍ਧ- ਵ੍ਯਵਹਾਰਸਾਧਕਸ੍ਤ੍ਵਸ੍ਤ੍ਯੇਵ ..੧੭੪.. ਜੀਵੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਭੇਦਜ੍ਞਾਨਰਹਿਤਃ ਸਨ੍ ਕਾਸ਼੍ਠਪਾਸ਼ਾਣਾਦ੍ਯਚੇਤਨਜਿਨਪ੍ਰਤਿਮਾਂ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਵਾ ਮਦੀਯਾਰਾਧ੍ਯੋਯਮਿਤਿ ਮਨ੍ਯਤੇ . ਯਦ੍ਯਪਿ ਤਤ੍ਰ ਸਤ੍ਤਾਵਲੋਕਦਰ੍ਸ਼ਨੇਨ ਸਹ ਪ੍ਰਤਿਮਾਯਾਸ੍ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤਥਾਪਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕ- ਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਬਨ੍ਧੋਸ੍ਤਿ . ਯਥਾ ਵਾ ਸਮਵਸਰਣੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜਿਨੇਸ਼੍ਵਰਂ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਵਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਭੇਦਜ੍ਞਾਨੀ ਮਨ੍ਯਤੇ ਮਦੀਯਾਰਾਧ੍ਯੋਯਮਿਤਿ . ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਯਦ੍ਯਪ੍ਯਵਲੋਕ ਨਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਜਿਨੇਸ਼੍ਵਰੇਣ ਸਹ ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤਥਾਪ੍ਯਾ- ਰਾਧ੍ਯਾਰਾਧਕਸਂਬਨ੍ਧੋਸ੍ਤਿ . ਤਹ ਬਂਧੋ ਤੇਣ ਜਾਣੀਹਿ ਤਥਾ ਬਨ੍ਧਂ ਤੇਨੈਵ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤੇਨ ਜਾਨੀਹਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਰ੍ਥਃ — ਯਦ੍ਯਪ੍ਯਯਮਾਤ੍ਮਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨਾਮੂਰ੍ਤਸ੍ਤਥਾਪ੍ਯਨਾਦਿਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਦ੍ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਮੂਰ੍ਤਃ ਸਨ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਂ ਰਾਗਾਦਿ- ਵਿਕਲ੍ਪਰੂਪਂ ਭਾਵਬਨ੍ਧੋਪਯੋਗਂ ਕਰੋਤਿ . ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਸਤਿ ਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਸਹ ਯਦ੍ਯਪਿ ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਹੈ ਕਿ ਅਮੂਰ੍ਤ ਮੂਰ੍ਤਕੋ ਕੈਸੇ ਦੇਖਤਾ – ਜਾਨਤਾ ਹੈ ?
ਔਰ ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਯਹ (ਅਰੂਪੀਕਾ ਰੂਪੋਕੇ ਸਾਥ ਬਂਧ ਹੋਨੇਕੀ) ਬਾਤ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਦੁਰ੍ਘਟ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਰੂਪ ਬਨਾਯਾ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਂਤ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਬਾਲਗੋਪਾਲ ਸਭੀਕੋ ਪ੍ਰਗਟ (ਜ੍ਞਾਤ) ਹੋ ਜਾਯ ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਮਝਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਯਥਾ : — ਬਾਲਗੋਪਾਲਕਾ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਮਿਟ੍ਟੀਕੇ ਬੈਲਕੋ ਅਥਵਾ (ਸਚ੍ਚੇ) ਬੈਲਕੋ ਦੇਖਨੇ ਔਰ ਜਾਨਨੇ ਪਰ ਬੈਲਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਵਿਸ਼ਯਰੂਪਸੇ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਬੈਲ ਜਿਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਉਪਯੋਗਾਰੂਢ ਵ੍ਰੁਸ਼ਭਾਕਾਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ – ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸਾਥਕਾ ਸਂਬਂਧ ਬੈਲਕੇ ਸਾਥਕੇ ਸਂਬਂਧਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਸਾਧਕ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ ਅਰੂਪੀਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸ਼ੂਨ੍ਯ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕਾ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਥਾਪਿ ਏਕਾਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲ ਜਿਨਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਉਪਯੋਗਾਰੂਢ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਕਭਾਵੋਂਕੇ ਸਾਥਕਾ ਸਂਬਂਧ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥਕੇ ਬਂਧਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਸਾਧਕ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ‘ਆਤ੍ਮਾ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਮੂਰ੍ਤਿਕਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਕੈਸੇ ਬਁਧਤਾ ਹੈ ?’ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨਕਾ ਉਤ੍ਤਰ ਦੇਤੇ ਹੁਏ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ — ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਕੈਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ? ਜੈਸੇ ਵਹ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਬਁਧਤਾ ਹੈ .