ਯਦਿ ਖਲ੍ਵਯਮਾਤ੍ਮਾ ਹੀਨੋ ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਤ੍ਯਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯਤੇ ਤਦਾਤ੍ਮਨੋਤਿਰਿਚ੍ਯਮਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸ੍ਵਾਸ਼੍ਰਯ- ਭੂਤਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਵਾਯਾਭਾਵਾਦਚੇਤਨਂ ਭਵਦ੍ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਕਲ੍ਪਤਾਮਾਪਨ੍ਨਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ . ਯਦਿ ਪੁਨਰ੍ਜ੍ਞਾਨਾ- ਦਧਿਕ ਇਤਿ ਪਕ੍ਸ਼ਃ ਕਕ੍ਸ਼ੀਕ੍ਰਿਯਤੇ ਤਦਾਵਸ਼੍ਯਂ ਜ੍ਞਾਨਾਦਤਿਰਿਕ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤੋ ਭਵਨ੍ ਘਟਪਟਾਦਿ- ਸ੍ਥਾਨੀਯਤਾਮਾਪਨ੍ਨੋ ਜ੍ਞਾਨਮਨ੍ਤਰੇਣ ਨ ਜਾਨਾਤਿ . ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਮਾਣ ਏਵਾਯਮਾਤ੍ਮਾਭ੍ਯੁਪ- ਗਨ੍ਤਵ੍ਯਃ .. ੨੪ . ੨੫ .. ਯਸ੍ਯ ਵਾਦਿਨੋ ਮਤੇਤ੍ਰ ਜਗਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸੋ ਆਦਾ ਤਸ੍ਯ ਮਤੇ ਸ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀਣੋ ਵਾ ਅਹਿਓ ਵਾ ਣਾਣਾਦੋ ਹਵਦਿ ਧੁਵਮੇਵ ਹੀਨੋ ਵਾ ਅਧਿਕੋ ਵਾ ਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਸਕਾਸ਼ਾਦ੍ ਭਵਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤਮੇਵੇਤਿ ..੨੪.. ਹੀਣੋ ਜਦਿ ਸੋ ਆਦਾ ਤਂ ਣਾਣਮਚੇਦਣਂ ਣ ਜਾਣਾਦਿ ਹੀਨੋ ਯਦਿ ਸ ਆਤ੍ਮਾ ਤਦਾਗ੍ਨੇਰਭਾਵੇ ਸਤਿ ਉਸ਼੍ਣਗੁਣੋ ਯਥਾ ਸ਼ੀਤਲੋ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਸ੍ਵਾਸ਼੍ਰਯਭੂਤਚੇਤਨਾਤ੍ਮਕਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਵਾਯਾਭਾਵਾਤ੍ਤਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਮਚੇਤਨਂ ਭਵਤ੍ਸਤ੍ ਕਿਮਪਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ . ਅਹਿਓ
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਇਹ ] ਇਸ ਜਗਤਮੇਂ [ਯਸ੍ਯ ] ਜਿਸਕੇ ਮਤਮੇਂ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਮਾਣਂ ] ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਮਾਣ [ਨ ਭਵਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਤਸ੍ਯ ] ਉਸਕੇ ਮਤਮੇਂ [ ਸਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ [ਧ੍ਰੁਵਮ੍ ਏਵ ] ਅਵਸ਼੍ਯ [ਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ ਹੀਨਃ ਵਾ ] ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀਨ [ਅਧਿਕਃ ਵਾ ਭਵਤਿ ] ਅਥਵਾ ਅਧਿਕ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .
[ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਸਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ [ਹੀਨਃ ] ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀਨ ਹੋ [ਤਤ੍ ] ਤੋ ਵਹ [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ [ਅਚੇਤਨਂ ] ਅਚੇਤਨ ਹੋਨੇਸੇ [ਨ ਜਾਨਾਤਿ ] ਨਹੀਂ ਜਾਨੇਗਾ, [ਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ ਅਧਿਕਃ ਵਾ ] ਔਰ ਯਦਿ (ਆਤ੍ਮਾ) ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਅਧਿਕ ਹੋ ਤੋ (ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ) [ਜ੍ਞਾਨੇਨ ਵਿਨਾ ] ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਬਿਨਾ [ਕਥਂ ਜਾਨਾਤਿ ] ਕੈਸੇ ਜਾਨੇਗਾ ? ..੨੪ -੨੫..
ਟੀਕਾ : — ਯਦਿ ਯਹ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਕਿ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਹੀਨ ਹੈ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਆਗੇ ਬਢ ਜਾਨੇਵਾਲਾ ਜ੍ਞਾਨ ( – ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ ਆਗੇ ਬਢਕਰ ਉਸਸੇ ਬਾਹਰ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਜ੍ਞਾਨ) ਅਪਨੇ ਆਸ਼੍ਰਯਭੂਤ ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸਮਵਾਯ (ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ) ਨ ਰਹਨੇਸੇ ਅਚੇਤਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਰੂਪਾਦਿ ਗੁਣ ਜੈਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਨਹੀਂ ਜਾਨੇਗਾ; ਔਰ ਯਦਿ ਐਸਾ ਪਕ੍ਸ਼ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਕਿ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਅਧਿਕ ਹੈ ਤੋ ਅਵਸ਼੍ਯ (ਆਤ੍ਮਾ) ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਆਗੇ ਬਢ ਜਾਨੇਸੇ ( – ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ ਬਾਹਰ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ) ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਘਟਪਟਾਦਿ ਜੈਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਨੇਗਾ . ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਮਾਣ ਹੀ ਮਾਨਨਾ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ .
੪੨ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-