அத பரோக்ஷப்ரத்யக்ஷலக்ஷணமுபலக்ஷயதி —
ஜஂ பரதோ விண்ணாணஂ தஂ து பரோக்கஂ தி பணிதமட்டேஸு .
ஜதி கேவலேண ணாதஂ ஹவதி ஹி ஜீவேண பச்சக்கஂ ..௫௮..
யத்பரதோ விஜ்ஞாநஂ தத்து பரோக்ஷமிதி பணிதமர்தேஷு .
யதி கேவலேந ஜ்ஞாதஂ பவதி ஹி ஜீவேந ப்ரத்யக்ஷம் ..௫௮..
யத்து கலு பரத்ரவ்யபூதாதந்தஃகரணாதிந்த்ரியாத்பரோபதேஶாதுபலப்தேஃ ஸஂஸ்காராதாலோகாதேர்வா
ப்ரதிபாஸமயபரமஜ்யோதிஃகாரணபூதே ஸ்வஶுத்தாத்மஸ்வரூபபாவநாஸமுத்பந்நபரமாஹ்லாதைகலக்ஷணஸுகஸஂவித்த்யாகார-
பரிணதிரூபே ராகாதிவிகல்போபாதிரஹிதே ஸ்வஸஂவேதநஜ்ஞாநே பாவநா கர்தவ்யா இத்யபிப்ராயஃ ..௫௭.. அத புநரபி
ப்ரகாராந்தரேண ப்ரத்யக்ஷபரோக்ஷலக்ஷணஂ கதயதி — ஜஂ பரதோ விண்ணாணஂ தஂ து பரோக்கஂ தி பணிதஂ யத்பரதஃ
ஸகாஶாத்விஜ்ஞாநஂ பரிஜ்ஞாநஂ பவதி தத்புநஃ பரோக்ஷமிதி பணிதம் . கேஷு விஷயேஷு . அட்டேஸு ஜ்ஞேயபதார்தேஷு . ஜதி
௧. பரோபதேஶ = அந்யகா உபதேஶ.
௨. உபலப்தி = ஜ்ஞாநாவரணீய கர்மகே க்ஷயோபஶமகே நிமித்தஸே உத்பந்ந பதார்தோஂகோ ஜாநநேகீ ஶக்தி . (யஹ ‘லப்த’
ஶக்தி ஜப ‘உபர்யுக்த’ ஹோதீ ஹை, தபீ பதார்த ஜ்ஞாத ஹோதா ஹை .)
௩. ஸஂஸ்கார = பூர்வ ஜ்ஞாத பதார்தகீ தாரணா.
௪. சக்ஷுஇந்த்ரிய த்வாரா ரூபீ பதார்தகோ தேகநேமேஂ ப்ரகாஶ பீ நிமித்தரூப ஹோதா ஹை.
௧௦௦ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
பரத்ரவ்யரூப இந்த்ரியோஂகே த்வாரா ஜாநதா ஹை இஸலியே வஹ ப்ரத்யக்ஷ நஹீஂ ஹை ..௫௭..
அப, பரோக்ஷ ஔர ப்ரத்யக்ஷகே லக்ஷண பதலாதே ஹைஂ : —
அந்வயார்த : — [பரதஃ ] பரகே த்வாரா ஹோநேவாலா [யத் ] ஜோ [அர்தேஷு விஜ்ஞாநஂ ] பதார்த
ஸம்பந்தீ விஜ்ஞாந ஹை [தத் து ] வஹ தோ [பரோக்ஷஂ இதி பணிதஂ ] பரோக்ஷ கஹா கயா ஹை, [யதி ] யதி
[கேவலேந ஜீவேண ] மாத்ர ஜீவகே த்வாரா ஹீ [ஜ்ஞாதஂ பவதி ஹி ] ஜாநா ஜாயே தோ [ப்ரத்யக்ஷஂ ] வஹ ஜ்ஞாந
ப்ரத்யக்ஷ ஹை ..௫௮..
டீகா : — நிமித்ததாகோ ப்ராப்த (நிமித்தரூப பநே ஹுஏ) ஐஸே ஜோ பரத்ரவ்யபூத அஂதஃகரண
(மந), இந்த்ரிய, ௧பரோபதேஶ, ௨உபலப்தி, ௩ஸஂஸ்கார யா ௪ப்ரகாஶாதிக ஹைஂ உநகே த்வாரா ஹோநேவாலா
அர்தோ தணுஂ ஜே ஜ்ஞாந பரதஃ தாய தேஹ பரோக்ஷ சே;
ஜீவமாத்ரதீ ஜ ஜணாய ஜோ , தோ ஜ்ஞாந தே ப்ரத்யக்ஷ சே. ௫௮.