அர்தவிகல்பஸ்தாவத் ஜ்ஞாநம் . தத்ர கஃ கல்வர்தஃ . ஸ்வபரவிபாகேநாவஸ்திதஂ விஶ்வம் . விகல்பஸ்ததாகாராவபாஸநம் . யஸ்து முகுருந்தஹ்ருதயாபோக இவ யுகபதவபாஸமாநஸ்வபராகாரோர்த- விகல்பஸ்தத் ஜ்ஞாநம் . க்ரியமாணமாத்மநா கர்ம, க்ரியமாணஃ கல்வாத்மநா ப்ரதிக்ஷணஂ தேந தேந பாவேந பவதா யஃ தத்பாவஃ ஸ ஏவ கர்மாத்மநா ப்ராப்யத்வாத் . தத்த்வேகவிதமபி த்ரவ்யகர்மோபாதிஸந்நிதி- ஸத்பாவாஸத்பாவாப்யாமநேகவிதம் . தஸ்ய கர்மணோ யந்நிஷ்பாத்யஂ ஸுகதுஃகஂ தத்கர்மபலம் . தத்ர த்ரவ்யகர்மோபாதிஸாந்நித்யாஸத்பாவாத்கர்ம தஸ்ய பலமநாகுலத்வலக்ஷணஂ ப்ரக்ருதிபூதஂ ஸௌக்யஂ, யத்து த்ரவ்யகர்மோபாதிஸாந்நித்யஸத்பாவாத்கர்ம தஸ்ய பலஂ ஸௌக்யலக்ஷணாபாவாத்விக்ருதிபூதஂ துஃகம் . ஏவஂ ஜ்ஞாநகர்மகர்மபலஸ்வரூபநிஶ்சயஃ ..௧௨௪.. பரிச்சித்திஸமர்தோ விகல்பஃ விகல்பலக்ஷணமுச்யதே . ஸ ஏவ ஜ்ஞாநஂ ஜ்ஞாநசேதநேதி . கம்மஂ ஜீவேண ஜஂ ஸமாரத்தஂ கர்ம ஜீவேந யத்ஸமாரப்தம் . புத்திபூர்வகமநோவசநகாயவ்யாபாரரூபேண ஜீவேந யத்ஸம்யக்கர்த்ருமாரப்தஂ தத்கர்ம
டீகா : — ப்ரதம தோ, அர்தவிகல்ப வஹ ஜ்ஞாந ஹை . வஹா, அர்த க்யா ஹை ? ஸ்வ -பரகே விபாகபூர்வக அவஸ்தித ௧விஶ்வ வஹ அர்த ஹை . உஸகே ஆகாரோஂகா ௨அவபாஸந வஹ விகல்ப ஹை . ஔர தர்பணகே நிஜ விஸ்தாரகீ பாதி (அர்தாத் ஜைஸே தர்பணகே நிஜ விஸ்தாரமேஂ ஸ்வ ஔர பர ஆகார ஏக ஹீ ஸாத ப்ரகாஶித ஹோதே ஹைஂ, உஸீப்ரகார) ஜிஸமேஂ ஏக ஹீ ஸாத ஸ்வ -பராகார அவபாஸித ஹோதே ஹைஂ, ஐஸா அர்தவிகல்ப வஹ ஜ்ஞாந ஹை .
ஜோ ஆத்மாகே த்வாரா கியா ஜாதா ஹை வஹ கர்ம ஹை . ப்ரதிக்ஷண உஸ -உஸ பாவஸே ஹோதா ஹுஆ ஆத்மாகே த்வாரா வாஸ்தவமேஂ கியா ஜாநேவாலா ஜோ உஸகா பாவ ஹை வஹீ, ஆத்மாகே த்வாரா ௩ப்ராப்ய ஹோநேஸே கர்ம ஹை . ஔர வஹ (கர்ம) ஏக ப்ரகாரகா ஹோநே பர பீ, த்ரவ்யகர்மரூப உபாதிகீ நிகடதாகே ஸத்பாவ ஔர அஸத்பாவகே காரண அநேக ப்ரகாரகா ஹை .
உஸ கர்மஸே உத்பந்ந கியா ஜாநேவாலா ஸுக -துஃக வஹ கர்மபல ஹை . வஹா, த்ரவ்யகர்மரூப உபாதிகீ நிகடதாகே அஸத்பாவகே காரண ஜோ கர்ம ஹோதா ஹை, உஸகா பல அநாகுலத்வலக்ஷண ஹை, உஸகா பல ௫விக்ருதி – (விகார) பூத துஃக ஹை, க்யோஂகி வஹா ஸுககே லக்ஷணகா அபாவ ஹை .
இஸ ப்ரகார ஜ்ஞாந, கர்ம ஔர கர்மபலகா ஸ்வரூப நிஶ்சித ஹுஆ .
௨௪௪ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
௪ப்ரக்ருதிபூத ஸுக ஹை; ஔர த்ரவ்யகர்மரூப உபாதிகீ நிகடதாகே ஸத்பாவகே காரண ஜோ கர்ம ஹோதா
௧. விஶ்வ = ஸமஸ்த பதார்த — த்ரவ்ய -குண -பர்யாய . (பதார்தோஂமேஂ ஸ்வ ஔர பர ஐஸே தோ விபாக ஹைஂ . ஜோ ஜாநநேவாலே ஆத்மாகா அபநா ஹோ வஹ ஸ்வ ஹை, ஔர தூஸரா ஸப, பர ஹை .)
௨. அவபாஸந = அவபாஸந; ப்ரகாஶந; ஜ்ஞாத ஹோநா; ப்ரகட ஹோநா .
௩. ஆத்மா அபநே பாவகோ ப்ராப்த கரதா ஹை, இஸலியே வஹ பாவ ஹீ ஆத்மாகா கர்ம ஹை .
௪. ப்ரக்ருதிபூத = ஸ்வபாவபூத . (ஸுக ஸ்வபாவபூத ஹை .)
௫. விக்ருதிபூத = விகாரபூத (துஃக விகாரபூத ஹை, ஸ்வபாவபூத நஹீஂ ஹை .)