இஹ ஹி த்ரவ்யமேகத்வநிபந்தநபூதஂ த்ரவ்யத்வஸாமாந்யமநுஜ்ஜதேவ தததிரூடவிஶேஷலக்ஷண- ஸத்பாவாதந்யோந்யவ்யவச்சேதேந ஜீவாஜீவத்வவிஶேஷமுபடௌகதே . தத்ர ஜீவஸ்யாத்மத்ரவ்யமேவைகா வ்யக்திஃ . அஜீவஸ்ய புநஃ புத்கலத்ரவ்யஂ தர்மத்ரவ்யமதர்மத்ரவ்யஂ காலத்ரவ்யமாகாஶத்ரவ்யஂ சேதி பஂச வ்யக்தயஃ . கதநேந த்விதீயா சேதி ‘ஆகாஸமணுணிவிட்டஂ’ இத்யாதிஸூத்ரத்வயேந ஸப்தமஸ்தலம் . ததநந்தரஂ காலாணுரூபத்ரவ்யகால- ஸ்தாபநரூபேண ‘உப்பாதோ பத்தஂஸோ’ இத்யாதிகாதாத்ரயேணாஷ்டமஸ்தலமிதி விஶேஷஜ்ஞேயாதிகாரே ஸமுதாயபாதநிகா . தத்யதா — அத ஜீவாஜீவலக்ஷணமாவேதயதி — தவ்வஂ ஜீவமஜீவஂ த்ரவ்யஂ ஜீவாஜீவலக்ஷணஂ பவதி . ஜீவோ புண சேதணோ ஜீவஃ புநஶ்சேதநஃ ஸ்வதஃஸித்தயா பஹிரங்ககாரணநிரபேக்ஷயா பஹிரந்தஶ்ச ப்ரகாஶமாநயா நித்யரூபயா நிஶ்சயேந பரமஶுத்தசேதநயா, வ்யவஹாரேண புநரஶுத்தசேதநயா ச யுக்தத்வாச்சேதநோ பவதி . புநரபி கிஂவிஶிஷ்டஃ .
அப, த்ரவ்யவிஶேஷகா ப்ரஜ்ஞாபந கரதே ஹைஂ (அர்தாத் த்ரவ்யவிஶேஷோஂகோ – த்ரவ்யகோ பேதோஂகோ – பதலாதே ஹைஂ ) . உஸமேஂ (ப்ரதம), த்ரவ்யகே ஜீவ -அஜீவபநேரூப விஶேஷகோ நிஶ்சித கரதே ஹைஂ, (அர்தாத் த்ரவ்யகே ஜீவ ஔர அஜீவ – ஐஸே தோ பேத பதலாதே ஹைஂ ) : —
அந்வயார்த : — [த்ரவ்யஂ ] த்ரவ்ய [ஜீவஃ அஜீவஃ ] ஜீவ ஔர அஜீவ ஹை . [புநஃ ] உஸமேஂ [சேதநோபயோகமயஃ ] சேதநாமய ததா உபயோகமய ஸோ [ஜீவஃ ] ஜீவ ஹை, [ச ] ஔர [புத்கலத்ரவ்யப்ரமுகஃ அசேதநஃ ] புத்கலத்ரவ்யாதிக அசேதந த்ரவ்ய வே [அஜீவஃ பவதி ] அஜீவ ஹைஂ ..௧௨௭..
டீகா : — யஹா (இஸ விஶ்வமேஂ) த்ரவ்ய, ஏகத்வகே காரணபூத த்ரவ்யத்வஸாமாந்யகோ சோே பிநா ஹீ, உஸமேஂ ரஹே ஹுஏ விஶேஷலக்ஷணோஂகே ஸத்பாவகே காரண ஏக -தூஸரேஸே ப்ருதக் கியே ஜாநேபர ஜீவத்வரூப ஔர அஜீவத்வரூப விஶேஷகோ ப்ராப்த ஹோதா ஹை . உஸமேஂ, ஜீவகா ஆத்மத்ரவ்ய ஹீ ஏக பேத ஹை; ஔர அஜீவகே புத்கல த்ரவ்ய, தர்மத்ரவ்ய, அதர்மத்ரவ்ய, காலத்ரவ்ய ததா ஆகாஶத்ரவ்ய — யஹ பாச பேத ஹைஂ . ஜீவகா விஶேஷலக்ஷண சேதநா -உபயோகமயத்வ (சேதநாமயபநா ஔர உபயோகமயபநா) ஹை;
சே த்ரவ்ய ஜீவ, அஜீவ; சித -உபயோகமய தே ஜீவ சே; புத்கலப்ரமுக ஜே சே அசேதந த்ரவ்ய, தேஹ அஜீவ சே. ௧௨௭.
௨௫௨ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-