த்விவிதஸ்தாவத்பரிணாமஃ, பரத்ரவ்யப்ரவ்ருத்தஃ ஸ்வத்ரவ்யப்ரவ்ருத்தஶ்ச . தத்ர பரத்ரவ்யப்ரவ்ருத்தஃ பரோப- ரக்தத்வாத்விஶிஷ்டபரிணாமஃ, ஸ்வத்ரவ்யப்ரவ்ருத்தஸ்து பராநுபரக்தத்வாதவிஶிஷ்டபரிணாமஃ . தத்ரோக்தௌ த்வௌ விஶிஷ்டபரிணாமஸ்ய விஶேஷௌ, ஶுபபரிணாமோஶுபபரிணாமஶ்ச . தத்ர புண்யபுத்கலபந்தகாரணாத்வாத் ஶுபபரிணாமஃ புண்யஂ, பாபபுத்கலபந்தகாரணத்வாதஶுபபரிணாமஃ பாபம் . அவிஶிஷ்டபரிணாமஸ்ய து ஶுத்தத்வேநைகத்வாந்நாஸ்தி விஶேஷஃ . ஸ காலே ஸஂஸாரதுஃகஹேதுகர்மபுத்கலக்ஷயகாரணத்வாத்ஸஂஸார- துஃகஹேதுகர்மபுத்கலக்ஷயாத்மகோ மோக்ஷ ஏவ ..௧௮௧.. த்ரவ்யபுண்யபந்தகாரணத்வாச்சுபபரிணாமஃ புண்யஂ பண்யதே . அஸுஹோ பாவஂ தி பணிதஂ த்ரவ்யபாபபந்தகாரணத்வாத- ஶுபபரிணாமஃ பாபஂ பண்யதே . கேஷு விஷயேஷு யோஸௌ ஶுபாஶுபபரிணாமஃ . அண்ணேஸு நிஜஶுத்தாத்மநஃ ஸகாஶாதந்யேஷு ஶுபாஶுபபஹிர்த்ரவ்யேஷு . பரிணாமோ ணண்ணகதோ பரிணாமோ நாந்யகதோநந்யகதஃ ஸ்வஸ்வரூபஸ்த இத்யர்தஂஃ . ஸ இத்தஂபூதஃ ஶுத்தோபயோகலக்ஷணஃ பரிணாமஃ துக்கக்கயகாரணஂ துஃகக்ஷயகாரணஂ துஃகக்ஷயாபிதாந- மோக்ஷஸ்ய காரணஂ பணிதோ பணிதஃ . க்வ பணிதஃ . ஸமயே பரமாகமே லப்திகாலே வா . கிஂச, மித்யாத்ருஷ்டிஸாஸாதநமிஶ்ரகுணஸ்தாநத்ரயே தாரதம்யேநாஶுபபரிணாமோ பவதீதி பூர்வஂ பணிதமாஸ்தே, அவிரத- தேஶவிரதப்ரமத்தஸஂயதஸஂஜ்ஞகுணஸ்தாநத்ரயே தாரதம்யேந ஶுபபரிணாமஶ்ச பணிதஃ, அப்ரமத்தாதிக்ஷீணகஷாயாந்தகுண- ஸ்தாநேஷு தாரதம்யேந ஶுத்தோபயோகோபி பணிதஃ . நயவிவக்ஷாயாஂ மித்யாத்ருஷ்டயாதிக்ஷீணக ஷாயாந்தகுணஸ்தாநேஷு

அந்வயார்த : — [அந்யேஷு ] பரகே ப்ரதி [ஶுப பரிணாமஃ ] ஶுப பரிணாம [புண்யம் ] புண்ய ஹை, ஔர [அஶுபஃ ] அஶுப பரிணாம [பாபம் ] பாப ஹை, [இதி பணிதம் ] ஐஸா கஹா ஹை; [அநந்யகதஃ பரிணாமஃ ] ஜோ தூஸரேகே ப்ரதி ப்ரவர்தமாந நஹீஂ ஹை ஐஸா பரிணாம [ஸமயே ] ஸமய பர [துஃகக்ஷயகாரணம் ] துஃகக்ஷயகா காரண ஹை ..௧௮௧..

டீகா : — ப்ரதம தோ பரிணாம தோ ப்ரகாரகா ஹை — பரத்ரவ்யப்ரவ்ருத்த (பரத்ரவ்யகே ப்ரதி ப்ரவர்தமாந) ஔர ஸ்வத்ரவ்யப்ரவ்ருத்த . இநமேஂஸே பரத்ரவ்யப்ரவ்ருத்தபரிணாம பரகே த்வாரா உபரக்த (-பரகே நிமித்தஸே விகாரீ) ஹோநேஸே விஶிஷ்ட பரிணாம ஹை ஔர ஸ்வத்ரவ்யப்ரவ்ருத்த பரிணாம பரகே த்வாரா உபரக்த ந ஹோநேஸே அவிஶிஷ்ட பரிணாம ஹை . உஸமேஂ விஶிஷ்ட பரிணாமகே பூர்வோக்த தோ பேத ஹைஂ – ஶுபபரிணாம ஔர அஶுப பரிணாம . உநமேஂ புண்யரூப புத்கலகே பஂதகா காரண ஹோநேஸே ஶுபபரிணாம புண்ய ஹை ஔர பாபரூப புத்கலகே பஂதகா காரண ஹோநேஸே அஶுப பரிணாம பாப ஹை . அவிஶிஷ்ட பரிணாம தோ ஶுத்த ஹோநேஸே ஏக ஹை இஸலியே உஸகே பேத நஹீஂ ஹைஂ . வஹ (அவிஶிஷ்ட பரிணாம) யதாகால ஸஂஸாரதுஃககே ஹேதுபூத கர்மபுத்கலகே க்ஷயகா காரண ஹோநேஸே ஸஂஸாரதுஃககா ஹேதுபூத கர்மபுத்கலகா க்ஷயஸ்வரூப மோக்ஷ ஹீ ஹை .

௩௪௦ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-