யதி கல்வயமாத்மா ஹீநோ ஜ்ஞாநாதித்யப்யுபகம்யதே ததாத்மநோதிரிச்யமாநஂ ஜ்ஞாநஂ ஸ்வாஶ்ரய- பூதசேதநத்ரவ்யஸமவாயாபாவாதசேதநஂ பவத்ரூபாதிகுணகல்பதாமாபந்நஂ ந ஜாநாதி . யதி புநர்ஜ்ஞாநா- ததிக இதி பக்ஷஃ கக்ஷீக்ரியதே ததாவஶ்யஂ ஜ்ஞாநாததிரிக்தத்வாத் ப்ருதக்பூதோ பவந் கடபடாதி- ஸ்தாநீயதாமாபந்நோ ஜ்ஞாநமந்தரேண ந ஜாநாதி . ததோ ஜ்ஞாநப்ரமாண ஏவாயமாத்மாப்யுப- கந்தவ்யஃ .. ௨௪ . ௨௫ .. யஸ்ய வாதிநோ மதேத்ர ஜகதி தஸ்ஸ ஸோ ஆதா தஸ்ய மதே ஸ ஆத்மா ஹீணோ வா அஹிஓ வா ணாணாதோ ஹவதி துவமேவ ஹீநோ வா அதிகோ வா ஜ்ஞாநாத்ஸகாஶாத் பவதி நிஶ்சிதமேவேதி ..௨௪.. ஹீணோ ஜதி ஸோ ஆதா தஂ ணாணமசேதணஂ ண ஜாணாதி ஹீநோ யதி ஸ ஆத்மா ததாக்நேரபாவே ஸதி உஷ்ணகுணோ யதா ஶீதலோ பவதி ததா ஸ்வாஶ்ரயபூதசேதநாத்மகத்ரவ்யஸமவாயாபாவாத்தஸ்யாத்மநோ ஜ்ஞாநமசேதநஂ பவத்ஸத் கிமபி ந ஜாநாதி . அஹிஓ
அந்வயார்த : — [இஹ ] இஸ ஜகதமேஂ [யஸ்ய ] ஜிஸகே மதமேஂ [ஆத்மா ] ஆத்மா [ஜ்ஞாநப்ரமாணஂ ] ஜ்ஞாநப்ரமாண [ந பவதி ] நஹீஂ ஹை, [தஸ்ய ] உஸகே மதமேஂ [ ஸஃ ஆத்மா ] வஹ ஆத்மா [த்ருவம் ஏவ ] அவஶ்ய [ஜ்ஞாநாத் ஹீநஃ வா ] ஜ்ஞாநஸே ஹீந [அதிகஃ வா பவதி ] அதவா அதிக ஹோநா சாஹியே .
[யதி ] யதி [ஸஃ ஆத்மா ] வஹ ஆத்மா [ஹீநஃ ] ஜ்ஞாநஸே ஹீந ஹோ [தத் ] தோ வஹ [ஜ்ஞாநஂ ] ஜ்ஞாந [அசேதநஂ ] அசேதந ஹோநேஸே [ந ஜாநாதி ] நஹீஂ ஜாநேகா, [ஜ்ஞாநாத் அதிகஃ வா ] ஔர யதி (ஆத்மா) ஜ்ஞாநஸே அதிக ஹோ தோ (வஹ ஆத்மா) [ஜ்ஞாநேந விநா ] ஜ்ஞாநகே பிநா [கதஂ ஜாநாதி ] கைஸே ஜாநேகா ? ..௨௪ -௨௫..
டீகா : — யதி யஹ ஸ்வீகார கியா ஜாயே கி யஹ ஆத்மா ஜ்ஞாநஸே ஹீந ஹை தோ ஆத்மாஸே ஆகே ப ஜாநேவாலா ஜ்ஞாந ( – ஆத்மாகே க்ஷேத்ரஸே ஆகே பகர உஸஸே பாஹர வ்யாப்த ஹோநேவாலா ஜ்ஞாந) அபநே ஆஶ்ரயபூத சேதநத்ரவ்யகா ஸமவாய (ஸம்பந்த) ந ரஹநேஸே அசேதந ஹோதா ஹுஆ ரூபாதி குண ஜைஸா ஹோநேஸே நஹீஂ ஜாநேகா; ஔர யதி ஐஸா பக்ஷ ஸ்வீகார கியா ஜாயே கி யஹ ஆத்மா ஜ்ஞாநஸே அதிக ஹை தோ அவஶ்ய (ஆத்மா) ஜ்ஞாநஸே ஆகே ப ஜாநேஸே ( – ஜ்ஞாநகே க்ஷேத்ரஸே பாஹர வ்யாப்த ஹோநேஸே) ஜ்ஞாநஸே ப்ருதக் ஹோதா ஹுஆ கடபடாதி ஜைஸா ஹோநேஸே ஜ்ஞாநகே பிநா நஹீஂ ஜாநேகா . இஸலியே யஹ ஆத்மா ஜ்ஞாநப்ரமாண ஹீ மாநநா யோக்ய ஹை .
௪௨ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-