మనుష్య ఇత్యాది . గుణద్వారేణాయతానైక్యప్రతిపత్తినిబన్ధనో గుణపర్యాయః . సోపి ద్వివిధః,
స్వభావపర్యాయో విభావపర్యాయశ్చ . తత్ర స్వభావపర్యాయో నామ సమస్తద్రవ్యాణామాత్మీయాత్మీయాగురులఘు-
గుణద్వారేణ ప్రతిసమయసముదీయమానషట్స్థానపతితవృద్ధిహానినానాత్వానుభూతిః, విభావపర్యాయో నామ
రూపాదీనాం జ్ఞానాదీనాం వా స్వపరప్రత్యయప్రవర్తమానపూర్వోత్తరావస్థావతీర్ణతారతమ్యోపదర్శితస్వభావ-
విశేషానేకత్వాపత్తిః . అథేదం దృష్టాన్తేన ద్రఢయతి — యథైవ హి సర్వ ఏవ పటోవస్థాయినా విస్తార-
సామాన్యసముదాయేనాభిధావతాయతసామాన్యసముదాయేన చాభినిర్వర్త్యమానస్తన్మయ ఏవ, తథైవ హి
సర్వ ఏవ పదార్థోవస్థాయినా విస్తారసామాన్యసముదాయేనాభిధావతాయతసామాన్యసముదాయేన చ
ద్రవ్యపర్యాయగుణపర్యాయనిరూపణముఖ్యతా . అథానన్తరం ‘ణ హవది జది సద్దవ్వం’ ఇత్యాదిగాథాచతుష్టయేన సత్తా-
ద్రవ్యయోరభేదవిషయే యుక్తిం కథయతి, తదనన్తరం ‘జో ఖలు దవ్వసహావో’ ఇత్యాది సత్తాద్రవ్యయోర్గుణగుణికథనేన
ప్రథమగాథా, ద్రవ్యేణ సహ గుణపర్యాయయోరభేదముఖ్యత్వేన ‘ణత్థి గుణో త్తి వ కోఈ’ ఇత్యాది ద్వితీయా చేతి
స్వతన్త్రగాథాద్వయం, తదనన్తరం ద్రవ్యస్య ద్రవ్యార్థికనయేన సదుత్పాదో భవతి, పర్యాయార్థికనయేనాసదిత్యాది-
కథనరూపేణ ‘ఏవంవిహం’ ఇతిప్రభృతి గాథాచతుష్టయం, తతశ్చ ‘అత్థి త్తి య’ ఇత్యాద్యేకసూత్రేణ
నయసప్తభఙ్గీవ్యాఖ్యానమితి సముదాయేన చతుర్వింశతిగాథాభిరష్టభిః స్థలైర్ద్రవ్యనిర్ణయం కరోతి . తద్యథా – అథ
సమ్యక్త్వం కథయతి —
౧౬౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
హై — జైసే కి జీవపుద్గలాత్మక దేవ, మనుష్య ఇత్యాది . గుణ ద్వారా ఆయతకీ అనేకతాకీ
ప్రతిపత్తికీ కారణభూత గుణపర్యాయ హై . వహ భీ దో ప్రకార హై . (౧) స్వభావపర్యాయ ఔర (౨)
విభావపర్యాయ . ఉసమేం సమస్త ద్రవ్యోంకే అపనే -అపనే అగురులఘుగుణ ద్వారా ప్రతిసమయ ప్రగట హోనేవాలీ
షట్స్థానపతిత హాని -వృద్ధిరూప అనేకత్వకీ అనుభూతి వహ స్వభావపర్యాయ హై; (౨) రూపాదికే యా
జ్ఞానాదికే ౧స్వ -పరకే కారణ ప్రవర్తమాన ౨పూర్వోత్తర అవస్థామేం హోనేవాలే తారతమ్యకే కారణ దేఖనేమేం
ఆనేవాలే స్వభావవిశేషరూప అనేకత్వకీ ౩ఆపత్తి విభావపర్యాయ హై .
అబ యహ (పూర్వోక్త కథన) దృష్టాన్తసే దృఢ కరతే హైం : —
జైసే సమ్పూర్ణ ౪పట, అవస్థాయీ (-స్థిర) విస్తారసామాన్యసముదాయసే ఔర దౌడతే
(-బహతే, ప్రవాహరూప) హుయే ఐసే ఆయతసామాన్యసముదాయసే రచిత హోతా హుఆ తన్మయ హీ హై,
ఉసీప్రకార సమ్పూర్ణ పదార్థ ‘ద్రవ్య’ నామక అవస్థాయీ విస్తారసామాన్యసముదాయసే ఔర దౌడతే హుయే
ఆయతసామాన్యసముదాయసే రచిత హోతా హుఆ ద్రవ్యమయ హీ హై . ఔర జైసే పటమేం, అవస్థాయీ
విస్తారసామాన్యసముదాయ యా దౌడతే హుయే ఆయతసామాన్యసముదాయ గుణోంసే రచిత హోతా హుఆ గుణోంసే
౧. స్వ ఉపాదాన ఔర పర నిమిత్త హై . ౨. పూర్వోత్తర = పహలేకీ ఔర బాదకీ .
౩. ఆపత్తి = ఆపతిత, ఆపడనా . ౪. పట = వస్త్ర