Pravachansar Pravachano-Gujarati (English transliteration). Introduction; Edition Information; Thanks & Our Request; Version History; Pujya Gurudev Shree Kanjiswami; Prastavna; Publisher's Note; Content; Pravachansaar Pravachano ; Gatha: 93.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 44

 

Page -8 of 540
PDF/HTML Page 1 of 549
single page version

background image
OM
paramAtmane nama
shrI pravachanasAr pravachano

shrI pravachanasArajI shAstranA samyagdarshananA adhikArarUp
gneyatattva pragnApananI gAthA 93 thI 114 uparanA
pUjya gurudevashrI kAnajIsvAmInA apUrva pravachano.

– sankalanakAra–
shrI vajubhAI ajamerA
B. Sc. Med. L. L. B.
rAjakoT.

– prakAshaka–
shrI digambar jain svAdhyAy mandir TrasTa
shrI kAnajI svAmI mArga
panchanAth ploT
rAjakoT– 360 001.

Page -7 of 540
PDF/HTML Page 2 of 549
single page version

background image



pratham AvRutti. prat 2000
san. 20pa1, chaitrashud–13.
pU. sadgurudevashrI kAnajIsvAmIno
61 mo mangaL parivartan din
dinAnka 13–4–199p, guruvAr.

Page -6 of 540
PDF/HTML Page 3 of 549
single page version

background image
Thanks & Our Request
This shastra has been kindly donated by Nilay and Shraddha Dedhia, New
York, USA who have paid for it to be "electronised" and made available on
the internet.
Our request to you:
1) We have taken great care to ensure this electronic version of
Pravachansaar Pravachano is a faithful copy of the paper version. However if you
find any errors please inform us on so that we can
make this beautiful work even more accurate.
2) Keep checking the version number of the on-line shastra so that if
corrections have been made you can replace your copy with the corrected
one.
3) If you would like to donate a shastra to AtmaDharma.com, please visit:-
to see the list of shastras we would like to see next on AtmaDharma.com.

Page -5 of 540
PDF/HTML Page 4 of 549
single page version

background image
Version History
Version
Number Date Changes
001 29 May 2004 First electronic version.

Page -4 of 540
PDF/HTML Page 5 of 549
single page version

background image
adhyAtmayugasraShThA paramokArI
pUjya gurudev shrI kAnajI svAmI

Page -3 of 540
PDF/HTML Page 6 of 549
single page version

background image
prAstavik
kalikAl sarvagnatulya shrImad bhagavat kundakundAchArya devanA panchaparamAgamomAn sanAtan digambar
tattvagnAn paripUrNapaNe pratipAdit thayel chhe. A paramAgamamAn shrI samayasAr, pravachanasAr
niyamasAr, panchAstikAy tathA aShTapAhuD chhe. A darek AgamanI viShayavastu bhinna bhinna
prakAranI hovA chhatAn shrI panchAstikAyanI gAthA 172 anusAr sarva shAstronun tAtparya vItarAgatA
chhe. ane vItarAgatA traNey kALe trikALI gnAyak bhagavAnane dhyey banAvIne pariNamavAthI ja
pragaT thAy chhe. A rIte dhyeyabhUt dhruv nij paramAtma dravyanun svarUp tathA tene viShay banAvIne
pragaTatI vItarAgatA pratyek AgamanA vAchakamAnthI kADhI te prakAre pariNaman thavA mATe shAstra
svAdhyAy karavAmAn Ave chhe.
A panchaparamAgamomAn shrI pravachanasArajI shAstrane pU. kRupALu sadguru dev shrIe divya
dhyanino sAr kahel chhe. A shAstranI shailI gnAn pradhAn hovA chhatAn tenA vAchakanun vAchya to
bhagavAn AtmA ja chhe. A shAstra traN adhikAro vibhAjit chhe. (1) gnAnatattva pragnApan
(2) gneyatattva pragnApan (3) charaNAnun yog sUchak mUlikA.
AmA gneyatattva pragnApan adhikArane shrI jayasen AchArya mahArAje samyagdarshanano
adhikAr kahel chhe. je vidhi thI dhyeyarUp gnAyakadev anubhavamAn Ave chhe te vidhinun anusaraN
karanAr sAdhak bane chhe tyAre tenun gney kevA prakAranun hoy chhe tenI ghaNI vishad charchA gneyatattva
pragnApan adhikAramAn karavAmAn AvI chhe. padArthanun yathArtharUp kevun chhe. dravya guN paryAy temaj
utpAd- vyay dhrauvya sambandhI samyakbodh kayA prakAre thavA yogya chhe. chhae dravyonA bandhAraNane
darshAvatA temAnthI prayojanabhUt nij paramAtmA dravyanun astitva kayA prakAre rahelun chhe tenun ghaNun
spaShTa vivechan gAthA 93 thI 113mAn karIne AchArya bhagavAne gAthA 114mAn paryAyArthIk chakShune
sarvathA bandh karIne ekalA ughADelA dravyArthIk chakShu vaDe jotAn vastu kevI jovA maLe chhe. tenI ghaNI
adabhUt ane apUrva vAt karIne gney sambandhI yathArtha draShTi ApI chhe. prastut grathamAn A kAraNe
gneyatattva pragnApananI gAthA 93 thI 114 no samAvesh karavAmAn Avel chhe.
hAlamAn pravartatI tattvagnAn sambandhI yathArtha samajaNanI paristhiti nAjuk chhe. bin

Page -2 of 540
PDF/HTML Page 7 of 549
single page version

background image
anubhavIjano dvArA pravachan shAstrajI shAstra jevA ghaNA gUDh e gahan AgamamAn AchArya
mahArAje kahevA dhArel viShayavastuno je rIte artha karavAmAn Ave chhe tenAthI tattvagnanI kAI
virAdhanA to nathI thatIne e vichArane lakShamAn rAkhIne samyagdarshananA adhikArarUp gneyatattva
pragnApananI gAthA 93 thI 114 uparanA pUjya gurudevashrInA pravachano akSharasha prakAshit thAy
tathA A atishayadhArI mahApuruShe simandhar bhagavAnane sAkShAt sAmbhaLIne temaj A bhavamAn
ahIn AvIne svAnubhavapUrvak shrImad kundakundAchArya devanun hRuday je rIte samajIne uparokta
gAthAonA bhAvo je bhAShAmAn pragaT karyA chhe te mumukShu samAj samakSha raju thAy ane temAnthI
AtmArthIjano potAnA gneyano yathArtha bodh pAmI kArya siddhi karI shake tevo umadA Ashay A
prakAshan pAchhaL rahelo chhe. gAthA 93 thI gneyanun pragnApan karatAn karatAn gAthA 114mAn dhyeyanA
dhyAnathI vidhi darshAvI apUrva bhAvo pU. shrIe pragaT karyA chhe.
param upakArI pUjya gurudevashrInA ghaNA viShayo uparanA pravachano samaye samaye prakAshit
thayelA chhe. ane temAnA ghaNA kharA hAlamAn upalabdha paN chhe. parantu shrI pravachanasArajI shAstra
uparanA pUjyashrInA pravachano Tep uparathI teoshrInI ja bhAShAmAn prakAshit karavAno kadAch A
pratham prasang chhe. A granthamAn je gAthAo uparanA pravachano sankalit karavAnAvel chhe. teno sukShma
upayogapUrvak gnAyakanA lakShe svAdhyAy karanAr AtmArthIjanane potAnA prayojananI siddhi mATe
ghaNun prerakabaL prApta thavAnun prabaL nimittapaNun A pravachanomAn rahel chhe. tem A Tepo sAmbhaLatI
vakhate lAgavAthI A granth sankalit thai shighra prakAshit thAy tevA prayAso karavAmAn AvyA chhe.
mumukShu samAj A prakAshanano nij hitArthe upayog karIne nij upAdAnanA unnatikramano
lAbh meLavashe tathA tattvanA yathArtha bodh dvArA A munaShyabhavanun sArthakay pAmashe tevI abhyarthanA
sah.
tA. 17–3–199p pramukh shrI
rAjakoT. shrI digambar jain svAdhyAy mandir TrasTa – rAjakoT.

Page -1 of 540
PDF/HTML Page 8 of 549
single page version

background image
prakAshakiy nivedan
panch paramAgamomAnnun ek evA shrI pravachanasArajI shAstranA samyagdarshananA adhikArarUp
gneyatattva pragnApananI gAthA 93 thI 114 uparanA pUjya gurudevashrI kAnajI svAmInA pravachano
prakAshit karatA rAjakoT digambar mandir anupam harSha ane kRutagnatA anubhave chhe.
rAjakoT digambar jIn mandiranI ek mukhya kAmagIrI hammeshAe rahI chhe ke shakya teTalI
rIte pUjya gurudevashrInA tattvagnAnanI mahattam prabhAvanA thAy. A prayojanane lakShamAn rAkhIne
bhUtakALamAn ghaNA prakAshano sansthAnA upakrame prakAshit thayel chhe. ane mumukShu samAje te kAryane
sArI rIte AvakAr paN Apel chhe.
A “pravachanasAr pravachano” nAmanA granthamAn sankalit viShayavastu pUjya gurudevashrInI
mUL bhAShAmAn akSharasha pragaT thAy tevA AshayathI gneyattva pragnApananI gAthA-93 thI 114
uparanA pUjya gurudevashrInA pravachano Tepo uparathI akSharakSha lakhI levAmAn AvyA chhe. A samagra
lakhANane pharIvAr Tepo sAthe sarakhAvI levAmAn Ave chhe. temaj shrI devashIbhAI chAvaDA dvArA
pharIvAr Tepo sAthe meLavatA jaine eDITIng karI presakopI taiyAr karavAmAn Avel chhe. AmAn e
bAbatanun khAs lakSha rAkhavAmAn Avel chhe. ke, pUjya gurudevashrInI bhAShA ane bhAvane pUrepUrA
akSharasa samAvel karavAno prayAs karyo chhe.
A pustak chhapAvavAnI samagra kAryavAhI sakriyapaNe saharSha svIkArI laI javAbadArI pUrvak
kArya paripUrNa karavAmAn ApavA badal shrI maheshabhAI shAhano paN sansthA AbhAr mAne chhe.
A pustakamAn lesar TAIp seTIng karI ApavA badal vaibhav enTaraprAijh tathA RuShabh
kompyuTarsanA temaj A pustak sundar rIte chhApI ApavA badal me. kItAbaghar prinTarIno paN
sansthA AbhAr mAne chhe. A prakAshanamAn je je bhAIoe pratyakSha ke parokSha sAth Apel chhe te
sarveno sansthA hRuday pUrvak AbhAr mAne chhe.

tA. 17–3–199p
lI.
rAjakoT. shrI digambar jain svA. mandir TrasTa
shrI kAnajI svAmI mArga
rAjakoT.

Page 0 of 540
PDF/HTML Page 9 of 549
single page version

background image
pravachanasAr pravachano anukramaNikA
gAthA pravachan dinAnk pAnA kramAnk
shlok-6 gAthA-93 27-pa-79 1 thI 49
’’ 28-pa-79
’’ 29-pa-79
’’ 30-pa-79
gAthA 94 30/31-pa-79 pa0 thI 86
’’ 1-6-79
’’ 2-6-79
gAthA 9p 2/3-6-79 87 thI 113
’’ 4-6-79
gAthA 96 pa-6-79 114 thI 139
’’ 6-6-79
gAthA 97 6/7-6-79 140 thI 147
gAthA 98 7/8-6-79 147 thI 169
’’ 10-6-79
gAthA 99 10-6-79 170 thI 214
’’ 11-6-79
’’ 12-6-79
’’ 13-6-79
gAthA 100 13/14-6-79 21p thI 289
’’ 1p-6-79
’’ 16-6-79
’’ 17-6-79
’’ 18-6-79
’’ 19-6-79
gAthA 101 19/20-6-79 290 thI 31p
’’ 21-6-79
gAthA 102 22-6-79 316 thI 329
gAthA 103 23-6-79 330 thI 344
gAthA 104 24-6-79 34p thI 360
gAthA 10p 2p-6-79 361 thI 369
gAthA 106 2p-6-79 370 thI 397
’’ 26-6-79
’’ 27-6-79
gAthA 107 27-6-79 398 thI 41p
’’ 28-6-79
gAthA 108 29-6-79 416 thI 427
gAthA 109 29/30-6-79 428 thI 439
gAthA 110 30-6-79 440 thI 44p
gAthA 111 30-6-79 446 thI 464
’’ 1-7-79
gAthA 112 7-7-79 46p thI 481
’’ 8-7-79
gAthA 113 8-7-79 482 thI pa02
’’ 9-7-79
gAthA 114 10-7-79 pa03 thI pa40
’’ 11-7-79
’’ 12-7-79
’’ 13-7-79
kul gAthA 97 thI 114 = 22 kul pravachano 42

Page 1 of 540
PDF/HTML Page 10 of 549
single page version

background image
gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 1
– नमः सिद्धेम्यः –
– नमः ऽनेकान्ताय –
shrImad bhagavatkundakundAchArya devapraNIt
shrI
pravachanasAr
gneyatattva – pragnApan adhikAr
have gneyatattvanun pragnApan kare chhe arthAt gneyatattva jaNAve chhe. temAn (pratham) padArthanun samyak
(sAchun) dravyaguNaparyAyasvarUp varNave chhe.-
अत्थो खलु दव्वमओ दव्वाणिं गुणप्पगाणि भणिदाणि ।
तेहिं पुणो पज्जाया पज्जयमूढा हि परसमया ।। १३।।
अर्थः खलु द्रव्यमयो द्रव्याणि गुणात्मकानि भणितानि ।
तैस्तु पुनः पर्यायाः पर्ययमूढा हि परसमयाः ।। ९३।।
chhe artha dravyasvarUp, guN – Atmak kahyAn chhe dravyane,
vaLI dravya – guNathI paryayo; paryAyamUDh parasamay chhe.. ।। 93।।
gAthA–93.
anvayArtha– [अर्थः– खलु] padArtha [द्रव्यमयः] dravya svarUp chhe; [द्रव्याणि] dravyo [गुणात्मकानि]
guNAtmak (भणितानि) kahevAmAn AvyA chhe. [तैः तु पुनः] ane vaLI dravya tathA guNothI [पर्यायाः] paryAyo
thAy chhe. (पर्ययमूढाः हि) paryAyamUDh jIvo [परसमयाः] parasamay (arthAt mithyAdraShTi) chhe.
TIkA– A vishvamAn je koI jANavAmAn Avato padArtha chhe te Akhoy 1 vistAr sAmAnyasamudAyAtmak
ane 2 AyatasAmAnyasamudAyAtmak dravyathI rachAyelo hovAthI dravmay (dravyasvarUp) chhe. vaLI 3 dravyoek jemano
Ashray chhe evA vistAravisheShosvarUpaguNothI rachAyelAn (-guNonAn banelAn) hovAthI guNAtmak chhe, vaLI paryAyo
- ke jeo AyatavisheShosvarUp chhe teo-jemanAn lakShaN (upar) kahevAmAn AvyAn evAn dravyothI temaj guNothI
rachAyel hovAthI dravyAtmak paN chhe, guNAtmak paN chhe. temAn, anekadravyAtmak ekatAnI
4 pratipattinA kAraNabhUt
dravyaparyAy chhe. te dvividh chhe. (1) samAnajAtIy ane (2) asamAnajAtIy.
--------------------------------------------------------------------------------------
1. vistArasAmAnya samudAy - vistAr sAmAnyarUp samudAy. vistAr eTale pahoLAi. dravyanA pahoLAi -
apekShAnA (- ek sAthe rahenArA, sahabhAvI) bhedone (-vistAravisheShone) guNo kahevAmAn Ave chhe; jemake gnAn, darshan,
chAritra vagere jIvadravyanA vistAravisheSho arthAt guNo chhe. te vistAravisheShomAn rahelA visheShapaNAne gauN karIe to e
badhAmAn ek AtmApaNArUp sAmAnyapaNun bhAse chhe. A vistArasAmAnya (athavA vistAr sAmAnya-samudAy) te dravya chhe.
2. AyatasAmAnyasamudAy - AyatasAmAnyarUp samudAy. Ayat eTale lambAi. arthAt kAL apekShit pravAh.
dravyanA lambAi - apekShAnA (ek pachhI ek pravartatA, kramabhAvI, kAL apekShit) bhedone (-AyatavisheShone) paryAyo kahevAmAn
Ave chhe, te kramabhAvI paryAyomAn pravartatA visheShapaNAne gauN karIe to ek dravyapaNArUp sAmAnyapaNun ja bhAse chhe. A
AyAtasAmAnya (athavA AyatasAmAnyasamudAy) te dravya chhe.
3. anant guNonA Ashray ek dravya chhe. 4. pratipatti - prApti; gnAn; svIkAr.

Page 2 of 540
PDF/HTML Page 11 of 549
single page version

background image
gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 2
tyAn, samAnajAtIy te jevA ke anekapudgalAtmak padvi-aNuk, tri- aNuk vagere; (2)
asAmAnajAtIy te - jevA ke jIvapudgalAtmak dev, manuShya vagere. guN dvArA AyatanI anekatAnI
pratipattinA kAraNabhUt guNaparyAy chhe. te paN dvividh chhe. (1) svabhAvaparyAy ane vibhAv paryAy.
temAn, samasta dravyone potapotAnA agurulaghuguN dvArA pratisamay pragaTatI ShaTsthAnapatit hAnivRuddhirUp
anekapaNAnI anubhUti te svabhAvaparyAy; (2) rUpAdikane ke gnAnAdikane
6sva-paranA kAraNe pravartatI
7pUrvotar avasthAmAn thatun je tAratamya tene lIdhe jovAmAn AvatA svabhAvavisheShorUp anekapaNAnI
8Apatti te vibhAvaparyAy.
have A (pUrvAkat kathan) draShTAntathI draDh karavAmAn Ave chhe-
jem Akhuny
* paT avasthAyI (-sthir rahetA) evA vistArasAmAnyasamudAy vaDe ane doDatA
(-vahetA, pravAharUp) evA AyatasAmAnyasamudAy vaDe rachAtun thakun te - may ja chhe, tem Akhoy
padArtha ‘dravya’ nAmanA avasthAyI vistArasAmAnyasamudAy vaDe ane doDatA AyatasAmAnyasamudAy vaDe
rachAto thako dravyamay ja chhe. vaLI jem paTamAn, avasthAyI vistAr sAmAnyasamudAy ke doDato
AyatasAmAnyasamudAy guNothI rachAto thako guNothI judo aprApta hovAthI guNAtmak ja chhe, tem
padArthomAn, avasthAyI vistAr sAmAnyasamudAy ke doDato AyatasAmAnyasamudAy jenun nAm ‘dravya’ chhe
te - guNothI rachAto thako guNothI judo aprApta hovAthI guNAtmak ja chhe. vaLI jem anekapaTAtmak
(ekathI vadhAre vastronA banelA)
*dvipaTik, tripaTik evA samAnajAtIy dravyaparyAy chhe, tem
anekapudlAtmak dvi-aNuk, tri-aNuk evA samAnajAtIy dravyaparyAy chhe; ane jem anek reshamI ane
sutarAu paTonA banelA dvipaTik, tripaTik, evA asamAnajAtIy dravyaparyAy chhe, tem anek jIv -
pudgalAtmak dev, manuShya evA asamAnajAtIy dravyaparyAy chhe. vaLI jem kyArek paTamAn potAnA sthUl
agurulaghuguN dvArA kALakrame pravartatA anek prakArorUpe pariNamavAne lIdhe anekapaNAnI pratipatti te
guNAtmak svabhAvaparyAy chhe, tem samasta dravyomAn potapotAnA sUkShma agurulaghuguN dvArA pratisamay
pragaTatI ShaTsthAnapatit hAnivRuddhirUp anekapaNAnI anubhUti te guNAtmak svabhAvaparyAy chhe; ane jem
paTamAn, rUpAdikane sva-paranA kAraNe pravartatI pUrvAettar avasthAmAn thatAn tAratamyane lIdhe jovAmAn
AvatA svabhAvavisheShorUp anekapaNAnI Apatti te guNAtka vibhAvaparyAy chhe, tem samasta dravyomAn,
rUpAdikane ke gnAnadikane sva-paranA kAraNe pravartatI pUrvottar avasthAmAn thatA tArAmyayane lIdhe jovAmAn
AvatA svabhAvavisheShorUp anekapaNAnI Apatti te guNAtmak vibhAvaparyAy chhe.
kharekhar A sarva padArthonA dravyaguNaparyAyasvabhAvanI prakAshak pArameshvarI - (parameshvare kahelI)
vyavasthA bhalI - uttam-pUrNa yogya chhe, bIjI koI nahIn; kAraN ke ghaNAy (jIvo) paryAyamAtrane ja
avalambIne tattvanI apratipatti jenun lakShaN chhe evA mohane pAmatA thakA parasamay thAy chhe.
----------------------------------------------------------------------
(pa) dvi-aNuk - be aNuno banelo skandh. (6) sva te upAdAn ane par te nimitta. (7) pUrvottar-pahelAnI ane
pachhInI. (8) Apatti-AvI paDavun te. * paT - vastra, * dvipaTik - be tAkA sAndhIne banAvelun vastra. (banne tAkA ek ja jAtanA
hoy to samAnajAtIy dravyaparyAy kahevAy ane jo be tAkA bhinna jAtinA (- jem ke ek reshamI ne bIjo sutarAu) hoy to
asamAnajAtIy dravyaparyAy kahevAy.

Page 3 of 540
PDF/HTML Page 12 of 549
single page version

background image
gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 3
bhAvArtha– padArtha dravyasvarUp chhe. dravya anantaguNamay chhe. dravyo ane guNothI paryAyo thAy chhe.
paryAyo be prakAranA chhe. (1) dravyaparyAy; (2) guNaparyAy. temAn dravyaparyAyo be prakAranA chhe. (1)
samAn - jAtIy- jem ke dvi- aNuk, tri-aNuk vagere skandh. (2) asamAnajAtIy - jem ke
manuShya, dev vagere. guNaparyAyo paN be prakAranA chhe. (1) svabhAvaparyAy-jem ke siddha nA guN
paryAyo. (2) vibhAvaparyAy jem ke svapar hetuk matignAn paryAy.
Avun jinendra bhagavAnanI vANIe darshAvelun sarva padArthonnun dravya-guN - paryAy svarUp ja
yathArtha chhe. je jIvo dravya guNane nahIn jANatA thakA kevaL paryAyane ja avalambe chhe, teo nijasvabhAvane
nahIn jANatA thakA parasamay chhe. 93.


OM