વ્યય. પેલા ત્રણ (લક્ષણ કહ્યા) ઉત્પાદ - વ્યય - ધ્રુવ (ત્રય) અને ગુણ ને પર્યાય (દ્વય) બે
(લક્ષણ કહ્યા). એ ત્રણ થઈને પણ સ્વભાવભેદ કર્યા વિના દ્રવ્ય છે. અને ગુણ-પર્યાય (બે થઈને)
પણ દ્રવ્ય છે. દ્રવ્ય એટલે આ પૈસો નહીં હો! આહા... હા.. હા!
ઉત્પાદ- વ્યય- ધ્રુવથી પરમાણુ દ્રવ્ય જણાય. કાં એના ગુણો કાયમ રહેનારા અને એની બદલતી
અવસ્થાથી જણાય, એમ ભગવાન આત્મા, એના ઉત્પાદ- વ્યય - ધ્રુવથી જણાય કાં ગુણ-પર્યાય (થી
જણાય) કહો એ બધું એક જ છે. ગુણ-પર્યાયથી તેનું દ્રવ્ય લક્ષ્ય થાય. લક્ષ કરનાર છે પર્યાય ને
ઉત્પાદ. વ્યય અને લક્ષ (જેનું) થાય (તે) ધ્રુવ (છે) - દ્રવ્ય જે વસ્તુ છે. પૂર્ણાનંદનો નાથ પ્રભુ!
અતીન્દ્રિય આનંદનો સાગર અનંત ગુણનું ધામ, અનંત ચૈતન્યરત્નાકર તે આત્મા છે. એની દ્રષ્ટિ
કરવા માટે (અહીંયા) કહે છે કે તેના ઉત્પાદ -વ્યય-ધ્રુવથી તે જણાય એવો છે. (એ લક્ષણથી લક્ષિત
થાય છે). કેમકે દ્રષ્ટિ જે થાય છે તે ઉત્પાદ છે. પ્રથમ ધરમ-સમ્યગ્દર્શન થાય એ પણ ઉત્પાદ છે.
પૂર્વની પર્યાયનો વ્યય છે. અને કાયમ ટકતા એને ધ્રુવને ગુણ અને દ્રવ્ય છે. એટલે દ્રષ્ટિનો વિષય
(ધ્યેય) ત્રિકાળીદ્રવ્ય છે. ઉત્પાદથી તે જણાય એવું દ્રવ્ય છે. આ... રે! એ રાગ ને દયા-દાન ને વ્રત -
ભક્તિ. એ વિકારની પર્યાય છે તો એની પર્યાય, પણ એનાથી ખસીને જાણવું છે દ્રવ્ય. એટલું જેનું
લક્ષ્ય થાય એ દ્રવ્ય, ઉત્પાદ - વ્યય ધ્રુવ (નું એકરૂપ) તે દ્રવ્ય, ગુણ ને પર્યાય તે દ્રવ્ય એ ઉત્પાદ
વ્યયમાં વિકારી પર્યાય પણ આવી ગઈ ગુણપર્યાયમાં વિકારી - અવિકારી બે ય (પર્યાય) આવી ગઈ.
આંહી તો એને લક્ષણ કહ્યું છે. એ લક્ષ્ય આખું પૂર્ણાનંદ પ્રભુ! એની ઉત્પાદઅવસ્થા (એટલે) નવી
અવસ્થા ઉત્પન્ન થાય પૂર્વની અવસ્થા વ્યય થાય એ બદલીને નાશ થાય અને કાયમ સદ્રશપણે રહેનારો
ભગવાન ધ્રુવ (છે) એનો ગુણ છે એ કાયમ રહેનાર છે, પર્યાય તે ઉત્પાદ- વ્યયવાળી છે. (એ)
ગુણ, પર્યાયથી પણ તે જણાય (અને) ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવથી સ્વભાવભેદ કર્યા વિના તે જણાય.
આહા.... હા! હવે આવું (તત્ત્વસ્વરૂપ) કો ઈ’ સાંભળ્યું ન હોય! અને એમને એમ ધરમ થઈ જાય
બહારથી? (ન થાય.) (અત્યારે તો ચાલ્યું છે) દેવ-ગુરુની ભક્તિ કરો બસ, એનાથી (ધર્મ) થઈ
જશે. ધૂળેય નહીં થાય સાંભળને...!
(રાગને) પણ લક્ષણ કહ્યું (પર્યાય છે ને...!) આહા... હા! ‘પંચાસ્તિકાય’ માં લીધું છે ને...! (ગાથા
૬૨) ભલે એ વિકારપર્યાય ઉત્પન્ન થાય, અને (પર્યાય) વિકાર રહિત થાય, એ નિર્વિકારી પર્યાય અને
ધ્રુવગુણ રહે. અને વિકારી, અવિકારી પર્યાય-એ પર્યાયને ગુણથી જણાવાલાયક તો દ્રવ્ય છે! અર! હવે
આવું (વસ્તુનું સ્વરૂપ અલૌકિક) નવરાશ ક્યાં આમાં? (આ સ્વરૂપ સમજવા) ઝીણી વાત છે! લોકો
પછી એમ કયે કે (એકાંત છે, એકાંત છે) બાપુ! અનંતકાળ-અનંતકાળ વીત્યો ભાઈ! એ દ્રવ્યવસ્તુ
શું છે? ચૈતન્યભગવાન કોણ છે? એની એને (કાંઈ) ખબરેય નથી. (અજ્ઞાનીલોકો કહ્યા કરે) બહાર
દેખાતો વિષય છોડો ને બાયડી-છોકરાં છોડો ને દુકાન-ધંધા છોડો (પણ એમાં) ધૂળેય (ધર્મ) નથી.
અનંતવાર છોડયા છે!! એ ક્યાં (આત્માએ) ગ્રહણ