ગાથા – ૧૦૪ પ્રવચનસાર પ્રવચનો ૩૪પ
હવે દ્રવ્યનાં ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય એક દ્રવ્યપર્યાય દ્વારા વિચારે છેઃ-
परिणमदि सयं दव्वं गुणदो य गुणंतंर सदविसिट्ठं ।
तम्हा गुणपज्जाया भणिया पुण दव्वमेव त्ति ।। १०४।।
परिणमति स्वयं द्रव्यं गुणतश्च गुणान्तरं सदविशिष्टम् ।
तस्माद्गुणपर्याया भणिताः पुनः द्रव्यमेवेति ।। १०४।।
અવિશિષ્ટસત્ત્વ સ્વયં દરવ ગુણથી ગુણાંતર પરિણમે,
તેથી વળી દ્રવ્ય જ કહ્યા છે સર્વ ગુણપર્યાયને. ૧૦૪.
ગાથા – ૧૦૪.
અન્વયાર્થઃ– (सदविशिष्टं) સત્તા-અપેક્ષાએ અવિશિષ્ટપણે, (द्रव्यं स्वय) દ્રવ્ય પોતે જ
(गुणतः च गुणान्तरं) ગુણમાંથી ગુણાંતરે (परिणमति) પરિણમે છે (અર્થાત્ દ્રવ્ય પોતે જ એક
ગુણપર્યાયમાંથી અન્ય ગુણપર્યાયે પરિણમે છે અને તેની સત્તા ગુણપર્યાયોની સત્તા સાથે અવિશિષ્ટ -
અભિન્ન - એક જ રહે છે.) (तस्मात् पुनः) તેથી વળી (गुणपर्यायाः) ગુણપર્યાયો (द्रव्यम् एव इति
भणिताः) દ્રવ્ય જ કહેવામાં આવે છે.
ટીકાઃ– ગુણપર્યાયો એકદ્રવ્યપર્યાયો છે, કારણ કે ગુણપર્યાયોને એકદ્રવ્યપણું છે (અર્થાત્
ગુણપર્યાયો એકદ્રવ્યના પર્યાયો છે કારણ કે તેઓ એક જ દ્રવ્ય છે - ભિન્ન ભિન્ન દ્રવ્યો નથી.) તેમનું
એકદ્રવ્યપણું આમ્રફળની માફક છે. (તે આ પ્રમાણેઃ) જેમ આમ્રફળ પોતે જ હરિતભાવમાંથી પીતભાવે
પરિણમતું થકું, પહેલાં અને પછી પ્રવર્તતા એવા ૧હરિતભાવ અને ૨પીતભાવ વડે પોતાની સત્તા
અનુભવતું હોવાને લીધે, હરિતભાવ અને પીતભાવની સાથે ૩અવિશિષ્ટ સત્તાવાળું હોવાથી એક જ
વસ્તુ છે, અન્ય વસ્તુ નથી; તેમ દ્રવ્ય પોતે જ ૪પૂર્વ અવસ્થાએ અવસ્થિત ગુણમાંથી ઉત્તર અવસ્થાએ
અવસ્થિત ગુણે પરિણમતું થકું, પૂર્વ અને ઉત્તર અવસ્થાએ અવસ્થિત
----------------------------------------------------------------------
૧. હરિણભાવ - લીલો ભાવ; લીલી અવસ્થા; લીલાપણું.
૨. પીતભાવ - પીળો ભાવ; પીળી દશા; પીળાપણું (પહેલાં કેરીની લીલી અવસ્થા હોય છે પછી પીળી થાય છે.)
૩. અવિશિષ્ટ સત્તાવાળું - અભિન્ન સત્તાવાળું; એક જ સત્તાવાળું. (કેરીની સત્તા લીલા તથા પીળા ભાવની સત્તાથી અભિન્ન છે, તેથી
કેરી અને લીલો ભાવ તથા પીળો ભાવ એક જ વસ્તુઓ છે, ભિન્ન વસ્તુઓ નથી.
૪. પૂર્વ અવસ્થાએ અવસ્થિત - ગુણ પહેલાંની અવસ્થામાં રહેલો ગુણ; ગુણતો પૂર્વ પર્યાય, પૂર્વ ગુણપર્યાય.