Page 109 of 186
PDF/HTML Page 121 of 198
single page version
pApopadesh anarthadanDatyAgavrat kahe chhe. shrAvak gRuhastha potAnA kuTumbIone, bhAIbandhone, potAnAn sagAmvahAlAnone–sambandhIone ke jemanI sAthe potAne prayojan chhe temane tathA potAnA sAdharmI bhAIo chhe temane temano nirvAh chalAvavA mATe avashya vyApAr vagereno upadesh ApIne nimitta sambandhI cheShTA kare, paN jemanI sAthe potAne kAI paN prayojan nathI temane upadesh na devo joIe. 142.
निष्कारणं न कुर्याद्दलफलकुसुमोच्चयानपि च।। १४३।।
anvayArtha– [भूखननवृक्षमोट्टनशाड्वलदलनाम्बुसेचनादीनि] pRithvI khodavI, vRukSha ukhADavAn, atishay ghAsavALI jamIn kacharavI, pANI sInchavun vagere [च] ane [दलफलकुसुमोच्चयान्] patra, phaL, phUl toDavA [अपि] vagere paN [निष्कारणं] prayojan vinA [न कुर्यात्] na karavun.
TIkA– ‘निष्कारणं भूखनन वृक्षमोट्टन शाड्वलदलन अम्बुसेचनादीनि च दलफलकुसुमोच्चयान् अपि च न कुर्यात्’–artha–vinA prayojane pRithvI khodavI, vRukSha ukhADavA, ghAs kacharavun, pANI sInchavun–DhoLavun tathA pAndaDAn, phaL, phUlo toDavAn, ityAdi koI paN kArya na karavun.
bhAvArtha– gRuhastha shrAvak potAnA prayojan mATe kAI paN karI shake chhe, paN jemAn potAno kAI paN svArtha nathI, jemake raste chAlatAn vanaspati vagere toDavI ityAdi nakAmAn kAm na karavAn joIe. ene ja pramAdacharyAanarthadanDatyAgavrat kahe chhe. 143.
वितरणमुपकरणानां हिंसायाः परिहरेद्यत्नात्।। १४४।।
anvayArtha– [असि–धेनु–विष–हुताशन–लाङ्गल–करवाल–कार्मुकादीनाम्] chharI, viSh, agni, haL, talavAr, dhanuSh Adi [हिंसायाः] hinsAnAn [उपकरणानां] upakaraNonun
Page 110 of 186
PDF/HTML Page 122 of 198
single page version
[वितरणम्] vitaraN eTale ke bIjAne devun te [यत्नात्] sAvadhAnIthI [परिहरेत्] chhoDI devun joIe.
TIkA– ‘हिंसायाः उपकरणानां असि धेनु विष हुताशन लाङ्गल करवाल कार्मुकादीनाम् परिहरेत्’–artha–hinsA karavAnAn sAdhan chharI, viSh, agni, haL, taravAr, bAN vagerenun devun prayatnathI dUr kare arthAt bIjAne Ape nahi, ene ja hinsAdAn arthadanDatyAgavrat kahe chhe. je vastuo ApavAthI hinsA thatI hoy te vastuono upayog potAnA mATe karI shake chhe parantu bIjAone kadIpaN na ApavI. 144.
न कदाचन कुर्वीत श्रवणार्जनशिक्षणादीनि।। १४५।।
anvayArtha– [रागादिवर्द्धनानां] rAg, dveSh, mohAdine vadhAranAr tathA [अबोधबहुलानाम्] ghaNA anshe agnAnathI bharelI [दुष्टकथानाम्] duShTa kathAonun [श्रवणार्जनशिक्षणादीनि] sAmbhaLavun, dhAravun, shIkhavun Adi [कदाचन] koI samaye, kadIpaN [न कुर्वीत] karavun na joIe.
TIkA– ‘अबोध (मिथ्यात्व) बहुलानां रागादिवर्द्धनानां दुष्टकथानां श्रवणार्जनशिक्षणादीनि न कदाचन कुर्वीत’–artha–mithyAtvasahit rAgadveSh, verabhAv, moh, madAdi vadhAranAr kukathAonun shravaN tathA navI kathAo banAvavI, vAnchavI vagere kadI paN na karavun. ene ja dushruti anarthadanDatyAgavrat kahe chhe. je kathAo sAmbhaLavAthI, vAnchavAthI ane shikhavavAthI viShayAdinI vRuddhi thAy, moh vadhe ane potAnA tathA paranA pariNAmathI chittane sankalesh thAy evI rAjakathA, chorakathA, bhojanakathA, strIkathA ityAdi kathAo kahevI nahi. 14p.
Page 111 of 186
PDF/HTML Page 123 of 198
single page version
anvayArtha– [सर्वानर्थप्रथमं] sAt vyasanomAn pahelun athavA badhAn anarthomAn mukhya, [शौचस्य मथनं] santoShano nAsh karanAr, [मायायाः] mAyAchAranun [सद्म] ghar ane [चौर्यासत्यास्पदम्] chorI tathA asatyanun sthAn [द्यूतम्] evA jugArano [दूरात्] dUrathI ja [परिहरणीयम्] tyAg karavo joIe.
TIkA– ‘सर्वानर्थप्रथमम् मथनं शौचस्य, सद्म मायायाः चौर्यासत्यास्पदं द्यूतम् दूरात् परिहरणीयम्।’–artha–badhAn anarthone utpanna karanAr, shauch je lobhano tyAg teno nAsh karanAr ane kapaTanun ghar evA jugArane dUrathI ja chhoDavo joIe.
bhAvArtha– kharI rIte jugAr ramavo ghaNun ja kharAb kAm chhe. sAt vyasanomAnthI jugAr ja sauthI kharAb chhe. je puruSh jugAr rame chhe teo prAya badhAn pAponun AcharaN kare chhe, mATe jugArano tyAg avashya karavo joIe. tethI anarthadanD tyAganArane jugArano paN tyAg karavo joIe. 146.
anvayArtha– [यः] je manuShya [एवं विधं] A prakAranA [अपरमपि] bIjA paN [अनर्थदंडम्] anarthadanDane [ज्ञात्वा] jANIne [मुञ्चति] tyAge chhe [तस्य] tene [अनवद्यं] nirdoSh [अहिंसाव्रतं] ahinsAvrat [अनिशम्] nirantar [विजयम्] vijay [लभते] pAme chhe.
TIkA– ‘यः एवं विधं अपरं अपि अनर्थदण्डं ज्ञात्वा मुञ्चति तस्य अनवद्यं अहिंसाव्रतं अनिशं विजयं लभते।’–artha–je manuShya A rIte bIjA paN pApabandh karanAr anarthadanDane jANIne chhoDe chhe, te puruShanun pAparahit ahinsAvrat hammeshA vijay pAme chhe, arthAt sadaiv puNyabandh karato, pApano tyAg karato thako karmonI nirjarA kare chhe.
bhAvArtha– sansAramAn evAn nAnAn nAnAn ghaNAn kAryo chhe ke jene karavAthI vyartha ja pApano bandh karyA kare chhe, tethI badhA manuShyoe jenAthI potAnun kAI prayojan nathI evA vyartha anarthadanDono tyAg avashya karavo–e temanun kartavya chhe. A rIte traN guNavratonun varNan samApta karyun. 147.
Page 112 of 186
PDF/HTML Page 124 of 198
single page version
तत्त्वोपलब्धिमूलं बहुशः सामायिकं कार्यम्।। १४८।।
anvayArtha– [रागद्वेषत्यागात्] rAg–dveShanA tyAgathI [निखिलद्रव्येषु] badhA iShTa– aniShTa padArthomAn [साम्यं] sAmyabhAvane [अवलम्ब्य] angIkAr karIne [तत्त्वोपलब्धिमूलं] AtmatattvanI prAptinun mULakAraN evun [सामायिकं] sAmAyik [कार्यम्] karavun joIe.
TIkA– ‘निखिलद्रव्येषु रागद्वेषत्यागात् साम्यं अवलम्ब्य तत्त्वोपलब्धि मूलं सामायिकं बहुशः कार्यम्।’ artha–samasta iShTa–aniShTa padArthomAn rAgadveSh bhAvono tyAg karavAthI, samatAbhAvanun Alamban karIne, AtmAnA svarUpanI prApti karavAmAn mULakAraN sAmAyik chhe te vAramvAr karavun joIe, arthAt dararoj traNe kALe karavun joIe. tene ja sAmAyik shikShAvrat kahe chhe.
bhAvArtha– ‘sam’ eTale ekarUp ane ‘ay’ eTale AtmAnA svarUpamAn gaman te ‘samay’ thayun. evo ‘samay’ jenun prayojan chhe tene sAmAyik kahe chhe. A sAmAyik samatAbhAv vinA thaI shake nahi. tethI sukhadAyak ane dukhadAyak padArthomAn samAn buddhi rAkhato shrAvak traNe kALe pAnche pApono tyAg karIne avashya sAmAyik kare. ene sAmAyik shikShAvrat kahe chhe. 148.
anvayArtha– [तत्] te sAmAyik [रजनीदिनयोः] rAtri ane divasanA [अन्ते] ante [अविचलितम्] ekAgratApUrvak [अवश्यं] avashya [भावनीयम्] karavun joIe. [पुनः] ane jo [इतरत्र समये] anya samaye [कृतं] karavAmAn Ave to [तत् कृतं] te sAmAyik kArya [दोषाय] doShano hetu [न] nathI, paN [गुणाय] guNane mATe ja hoy chhe.
Page 113 of 186
PDF/HTML Page 125 of 198
single page version
TIkA– ‘तत् सामायिकं रजनी दिनयोः अन्ते अवश्यं अविचलितं भावनीयं पुनः इतरत्र समये दोषाय कृतम् न किन्तु तत् गुणाय कृतम् अस्ति।’–artha–te 1sAmAyik pratyek shrAvake rAtanA ante ane divasanA ante arthAt prabhAte ane sandhyAkALe avashya niyamapUrvak karavun joIe ane bAkInA vakhate jo sAmAyik kare to guN nimitte ja hoy chhe, doSh nimitte nahi.
bhAvArtha– gRuhastha shrAvak gRuhasthapaNAnAn anek kAryomAn sanlagna rahe chhe tethI tene mATe AlambanarUp prabhAt ane sandhyAnA banne samay AchAryoe niyamit karyA chhe. Am to sAmAyik game tyAre karavAmAn Ave tenAthI AtmAnun kalyAN ja chhe, nukasAn kadIpaN nathI. tethI pratyek shrAvake banne samay athavA traN samay be ghaDI, chAr ghaDI ke chha ghaDI sudhI pAnche pApano tathA Arambh–parigrahano tyAg karIne ekAnt sthAnamAn shuddha man karIne pahelAn pUrva dishAmAn namaskAr karavA, pachhI navavAr namaskAramantrano jAp karavo, pachhI traN Avartan karavA ane ek shironati karavI. A rIte chAre dishAmAn karIne khaDgAsan athavA padmAsan karIne sAmAyik karavun ane jyAre sAmAyik pUrNa thaI jAy tyAre ante paN sharUAtanI peThe navavAr namaskAramantrano jAp, traN traN Avartan, ek ek shironati e ja pramANe karavI. A ja sAmAyik karavAnI sthUL vidhi chhe. sAmAyik karatI vakhate shrAvak paN munisamAn ja chhe. 149.
भवति महाव्रतमेषामुदयेऽपि चरित्रमोहस्य।। १५०।।
anvayArtha– [एषाम्] A [सामायिकश्रितानां] sAmAyik dashAne pAmelA shrAvakone [चरित्रमोहस्य] chAritramohano [उदये अपि] uday hovA chhatAn paN [समस्तसावद्ययोगपरिहारात्] samasta pApanA yoganA tyAgathI [महाव्रतं] mahAvrat [भवति] thAy chhe. _________________________________________________________________ 1. [sAmAyikane mATe 1–yogya kShetra, 2–yogya kAL, 3–yogya Asan, 4–yogya vinay, pa–manashuddhi,
bhedagnAnapUrvak svasanmukhatAnA baLathI jeTalI pariNAmonI shuddhatA thAy teTalI nishchay sAmAyik chhe,
tyAn vartatA shubharAgane vyavahAr sAmAyik kahevAmAn Ave chhe. nishchayasamyagdarshan–gnAnapUrvak jeNe
kaShAyanI be chokaDIno abhAv karyo chhe te jIvane sAchAn aNuvrat ane sAmAyikavrat hoy chhe, jene
nishchayasamyagdarshan na hoy tenA vratane sarvagnadeve bALavrat–agnAnamayavrat kahel chhe.]
Page 114 of 186
PDF/HTML Page 126 of 198
single page version
TIkA– ‘सामायिकश्रितानां एषां श्रावकानां समस्तसावद्ययोगपरिहारात् चरित्रमोहस्य उदये अपि महाव्रतं भवति।’–artha–sAmAyik karanAr shrAvakane te samaye samasta pAnche pApono tyAg hovAthI pratyAkhyAnAvaraN chAritramohanIy karmano uday hovA chhatAn paN mahAvrat ja chhe.
bhAvArtha– shrAvak je vakhate sAmAyik karI rahyo chhe tyAre kharI rIte tenI te vakhatanI avasthA muni samAn ja chhe. tenA pariNAmomAn ane muninA pariNAmomAn visheSh taphAvat nathI. bhed phakta eTalo ja chhe ke muni digambar chhe ane shrAvak vastrasahit chhe. muni mahArAje pratyAkhyAnAvaraN kaShAyono tyAg karI dIdho chhe ane shrAvake hajI sudhI pratyAkhyAnAvaraN kaShAyono tyAg karyo nathI. 1pa0.
पक्षार्द्धयोर्द्वयोरपि कर्तव्योऽवश्यमुपवासः।। १५१।।
anvayArtha– [प्रतिदिनं] dararoj [आरोपितं] angIkAr karel [सामायिकसंस्कारं] sAmAyikarUp sanskAr [स्थिरीकर्तुम्] sthir karavAne mATe [द्वयोः] banne [पक्षार्द्धयोः] pakShanA ardhabhAgamAn arthAt aShTamI ane chaturdashInA divase [उपवासः] upavAs [अवश्यमपि] avashya ja [कर्तव्यः] karavo joIe.
TIkA– ‘प्रतिदिनं आरोपितं सामायिक संस्कारं स्थिरीकर्तुम् द्वयोरपि पक्षार्द्धयोः अवश्यम् उपवासः कर्तव्यः’–artha–pratidin angIkAr karel sAmAyik vratanI draDhatA karavA mATe banne pakhavADiyAnA ardhA bhAgamAn je chaudash ane ATham chhe temAn avashya upavAs karavo joIe.
bhAvArtha– A proShadh upavAs darek mahinAmAn chAr vAr karavAmAn Ave chhe, arthAt darek chaudash ane AThamanA divase te karavAmAn Ave chhe. tenAthI sAmAyik karavAnI bhAvanA draDh rahe arthAt viShayakaShAyomAnthI chitta sadA virakta ja rahe chhe tethI pratyek gRuhasthe sAmAyik avashya karavun joIe. 1pa1.
उपवासं
Page 115 of 186
PDF/HTML Page 127 of 198
single page version
anvayArtha– [मुक्तसमस्तारम्भः] samasta ArambhathI mukta thaIne [देहादौ] sharIrAdimAn [ममत्वं] Atmabuddhino [अपहाय] tyAg karIne [प्रोषधदिनपूर्ववासरस्यार्द्धे] upavAsanA AgalA divasanA ardhA bhAgamAn [उपवासं] upavAs [गृह्णीयात्] angIkAr karavo joIe.
TIkA– ‘प्रोषधदिनपूर्ववासरस्यार्द्धे मुक्तसमस्तारम्भः देहादौ ममत्वं अपहाय उपवासं गृह्णीयात्।’–artha–upavAs karavAnA ek divas agAu arthAt dhAraNAnA divase samasta Arambh chhoDIne chAre prakAranA AhArano tyAg karIne sharIr vageremAn mamatvabhAv chhoDIne upavAs grahaN karavo.
bhAvArtha– jem ke AThamano upavAs karavAno chhe to sAtamanA bAr vAgyAthI chAre prakAranA AhArano tyAg karIne, samasta Arambhano tyAg karato thako sharIrAdithI moh chhoDIne upavAs dhAraN karavo. 1pa2.
anvayArtha– pachhI [विविक्तवसतिं] nirjan 1vasatikA–nivAsasthAnamAn [श्रित्वा] jaIne [समस्तसावद्ययोगं] sampUrNa 2sAvadyayogano [अपनीय] 3tyAg karIne [सर्वेन्द्रियार्थविरतः] sarva indriyothI virakta thaI [कायमनोवचनगुप्तिभिः] managupti, vachanagupti ane kAyagupti sahit [तिष्ठेत] sthir thAy.
TIkA– ‘विविक्त वसतिं श्रित्वा समस्त सावद्ययोगं अपनीय सर्वेन्द्रियार्थविरतः कायमनोवचनगुप्तिभिः तिष्ठेत्।’–artha–jeNe sAtamanA divase upavAs dhAraN karyo chhe te shrAvak te ja vakhate ekAnt sthAnamAn jaIne hinsAdi pAnche pApono sankalpapUrvak tyAg karIne, pAnche indriyanA viShayothI virakta thaIne man, vachan ane kAyAne vash rAkhe arthAt traNe guptinun pAlan kare. _________________________________________________________________ 1. prAchIn samayamAn nagar–grAmonI bahAr dharmAtmAjan munione utaravA mATe–ArAm mATe athavA
vasatikAo Aj paN jovAmAn Ave chhe. 2–apadhyAn mAThun dhyAn, apakathan ane apacheShTArUp
pApasahit kriyA. 3–samastasAvadyayogano tyAg je samaye sAvadyakriyAono tyAg kare, te samaye
‘‘hun sarvasAvadyayogano tyAgI thAun chhun’’ evI pratignA kare.
Page 116 of 186
PDF/HTML Page 128 of 198
single page version
bhAvArtha– upavAsano badho samay dharmadhyAn vageremAn vitAvavo joIe. ekAnt sthAn vinA dharmadhyAn thaI shakatun nathI. mATe ekAnt sthAn dharmashALA, chaityAlay vageremAn vAs kare ane jo manamAn vichAr kare to dhArmik vAtono ja vichAr kare, jo vachan bole to dhArmik vAtonun ja vivechan kare ane jo kAyAnI cheShTA kare to potAnI maryAdA pramANe ja hare phare, nirarthak hare phare nahi. A rIte traNe guptionun pAlan kare. 1pa3.
शुचिसंस्तरे त्रियामां गमयेत्स्वाध्यायजितनिद्रः।। १५४।।
anvayArtha– [विहितसान्ध्यविधिम्] jemAn prAtakAL ane sandhyAkALanI sAmAyikAdi kriyA karIne [वासरम्] divas [धर्मध्यानासक्तः] dharmadhyAnamAn lIn thaIne [अतिवाह्य] vitAvIne [स्वाध्यायजितनिद्रः] paThan–pAThanathI nidrAne jItIne [शुचिसंस्तरे] pavitra pathArI par [त्रियामां] rAtri [गमयेत्] pUrNa kare.
TIkA– ‘धर्मध्यानासक्तो वासरं अतिवाह्य विहित सान्ध्यविधिम् स्वाध्यायजितनिद्रः शुचिसंस्तरे त्रियामां गमयेत्।’–artha–upavAs svIkArIne shrAvak, dharmadhyAnamAn lIn thaI divas pUrNa karI sandhyA samaye sAmAyik vagere karIne traN pahor sudhI pavitra pathArImAn yathAshakti svAdhyAy karIne rAtri pUrNa kare.
bhAvArtha– A upavAs dhAraNAno divas chhe tethI baporanA bAr vAgyAthI sandhyAkAL sudhI dharmadhyAn karavun, pachhI sAmAyik karavun, pachhI svAdhyAy karavI, pachhI shayan karavun. yathAshakti brahmacharyavratanun pAlan karavun. pachhI prAtakALe chAr vAgye pathArI chhoDIne jAgrat thaI javun. 1pa4.
निर्वर्तयेद्यथोक्तं जिनपूजां प्रासुकैर्द्रव्यैः।। १५५।।
anvayArtha– [ततः] pachhI [प्रातः] savAramAn [प्रोत्थाय] UThIne [तात्कालिकं] te samayanI [क्रियाकल्पम्] kriyAo [कृत्वा] karIne [प्रासुकैः] prAsuk arthAt
Page 117 of 186
PDF/HTML Page 129 of 198
single page version
jIvarahit [द्रव्यैः] dravyothI [यथोक्तं] ArSha granthomAn kahyA pramANe [जिनपूजां] jineshvaradevanI pUjA [निर्वर्तयेत्] karavI.
TIkA– ‘ततः प्रातः प्रोत्थाय तात्कालिकं क्रियाकल्पं कृत्वा यथोक्तं प्रासुकैः द्रव्यैः जिनपूजां निर्वर्तयेत्।’–artha–sUtA pachhI chAr vAgye brahmamuhUrtamAn jAgrat thaIne sAmAyik ane bhajan–stuti vagere karIne shauchAdi snAn vagere karI prAsuk ATh dravyothI bhagavAnanI pUjA karavI tathA svAdhyAy vagere karavAn.
bhAvArtha– AchAryono abhiprAy ahIn prAsuk dravyothI pUjan karavAno chhe tethI jaLane laving dvArA prAsuk1 banAvI levun joIe athavA jaL ukALI levun joIe ane te jaLathI dravyo dhovAn joIe. bhagavAnanI pUjA mATe mosambI, nArangI, sItAphaL, sheraDI Adi sachitta vastuo upavAsanA vratadhArIe kadIpaN chaDhAvavI nahi. 1pap.
अतिवाह्येत्प्रयत्नादर्धं च तृतीयदिवसस्य।। १५६।।
anvayArtha– [ततः] tyAr pachhI [उक्तेन] pUrvokta [विधिना] vidhithI [दिवसं] upavAsano divas [च] ane [द्वितीयरात्रिं] bIjI rAtri [नीत्वा] vitAvIne [च] pachhI [तृतीयदिवसस्य] trIjA divasano [अर्धं] ardhabhAg paN [प्रयत्नात्] atishay yatnAchArapUrvak [अतिवाहयेत्] vyatIt karavo.
TIkA– ‘ततः उक्तेन विधिना दिवसं नीत्वा च द्वितीय रात्रिं नीत्वा च तृतीय दिवसस्य अर्द्धं प्रयत्नात् अतिवाहयेत्।’–artha–pachhI jevI rIte dharmadhyAnathI pahelo ardho divas vitAvyo hato tevI ja rIte bIjo divas vitAvIne, tathA jevI rIte svAdhyAyapUrvak pahelI rAtri vitAvI hatI tevI ja rIte bIjI rAtri vitAvIne khUb prayatnapUrvak trIjo ardho divas paN vitAvavo.
bhAvArtha– jevI rIte dhAraNAno divas vitAvyo hato tevI ja rIte pAraNAno divas vitAvavo. dhAraNAthI laIne pAraNA sudhI soL pahor sudhI shrAvake sArI rIte _________________________________________________________________ 1. prAsuk je dravya sukAyelun hoy pAkI gayelun hoy, agnithI tapAvelun hoy, Amlaras tathA lavaN
badhAn prAsuk achitta chhe. A gAthA svAmI kArtikeyAnuprekShA granthanI sanskRit TIkAmAn tathA
gommaTasAranI keshavavarNIkRut san. TIkAmAn satyavachananA bhedomAn kahevAmAn AvI chhe.
Page 118 of 186
PDF/HTML Page 130 of 198
single page version
dharmadhyAnapUrvak ja samay vitAvavo, tyAre ja teno upavAs karavo sArthak chhe; kAraN ke viShay– kaShAyonA tyAg mATe ja upavAs vagere karavAmAn Ave chhe. 1pa6.
तस्य तदानीं नियतं पूर्णमहिंसाव्रतं भवति।। १५७।।
anvayArtha– [यः] je jIv [इति] A rIte [परिमुक्तसकलसावद्यः सन्] sampUrNa pApakriyAothI rahit thaIne [षोडशयामान्] soL pahor [गमयति] vitAve chhe [तस्य] tene [तदानीं] te vakhate [नियतं] nishchayapUrvak [पूर्णं] sampUrNa [अहिंसाव्रतं] ahinsAvrat [भवति] thAy chhe.
TIkA– ‘इति (पूर्वोक्तरीत्या) यः (श्रावकः) परिमुक्तसकलसावद्यः षोडशयामान् गमयति, तस्य (श्रावकस्य) तदानीं नियतं पूर्णं अहिंसाव्रतं भवति।’–artha–jevI rIte upavAsanI vidhi batAvI chhe tevI rIte je shrAvak sampUrNa Arambh–parigrahano tyAg karI soL pahor vitAve chhe te shrAvakane te soL pahoramAn niyamathI pUrNa ahinsAvratanun pAlan thAy chhe.
bhAvArtha– upavAs traN prakAre chhe–utkRuShTa upavAs soL pahorano chhe, madhyam upavAs bAr pahorano chhe, jaghanya upavAs ATh pahorano chhe. jem (1) sAtamane divase bAr vAgye upavAs dhAraN karyo ane nomane divase bAr vAgye
pahorano jaghanya upavAs thayo. A rIte upavAsanun varNan pUrNa thayun. 1pa7.
भोगोपभोग विरहाद्भवति न लेशोऽपि हिंसायाः।। १५८।।
Page 119 of 186
PDF/HTML Page 131 of 198
single page version
anvayArtha– [किल] kharekhar [अमीषाम्] A deshavratI shrAvakane [भोगोपभोग] bhog–upabhoganA hetuthI [स्थावरहिंसा] sthAvar arthAt ekendriy jIvonI hinsA [भवेत्] thAy chhe paN [भोगोपभोगविरहात्] bhog–upabhoganA tyAgathI [हिंसायाः] hinsA [लेशः अपि] lesh paN [न भवति] thatI nathI.
TIkA– ‘‘किल अमीषाम् (श्रावकानाम्) भोगोपभोगहेतोः स्थावरहिंसा भवेत् (अतः उपवासे) भोगोपभोगविरहात् हिंसायाः लेशोऽपि न भवति’’–artha–nishchayathI shrAvakone bhog– upabhoganA padArtho sambandhI sthAvarahinsA thAy chhe, kemake gRuhastha shrAvak trasahinsAno to pUrNa tyAgI ja chhe. jyAre gRuhastha upavAsamAn samasta Arambh–parigrah ane pAnche pApano sampUrNa tyAg karI de chhe tyAre tene upavAsamAn sthAvarahinsA paN thatI nathI. A kAraNe paN tene ahinsA mahAvratanun pAlan thAy chhe. 1pa8.
e ja rIte upavAsamAn ahinsA mahAvratanI jem bIjAn chAr mahAvrat paN paLAy chhe e vAt batAve chhe–
नाब्रह्म मैथुनमुचः सङ्गो नाङ्गेप्यमूर्छस्य।। १५९।।
anvayArtha– ane upavAsadhArI puruShane [वाग्गुप्तेः] vachanagupti hovAthI [अनृतं] jUThun vachan [न] nathI, [समस्तादानविरहतः] sampUrNa adattAdAnanA tyAgathI [स्तेयम्] chorI [न] nathI, [मैथुनमुच] maithun chhoDanArane [अब्रह्म] abrahmacharya [न] nathI ane [अङ्गे] sharIramAn [अमूर्छस्य] nirmamatva hovAthI [सङ्गः] parigrah [अपि] paN [न] nathI.
TIkA– ‘वाग्गुप्तेः अनृतं नास्ति, समस्तादानविरहतः स्तेयं नास्ति, मैथुनमुचः अब्रह्म नास्ति, अङ्गे अपि अमूर्छस्य सङ्गः नास्ति।’–artha–upavAsadhArI puruShane vachanagupti pALavAthI satya mahAvrat paLAy chhe, dIdhA vinAnI samasta vastuono tyAg hovAthI achaurya mahAvrat paLAy chhe, sampUrNa maithun karmano tyAg hovAthI brahmacharya mahAvrat paLAy chhe ane sharIramAn ja mamatvapariNAm na hovAthI parigrahatyAg mahAvrat paLAy chhe. e rIte chAre mahAvrat pALI shake chhe. 1pa9.
have ahIn koI shankA kare ke jo shrAvakane paN mahAvrat chhe ane munione paN mahAvrat chhe to bannemAn taphAvat shun chhe?
Page 120 of 186
PDF/HTML Page 132 of 198
single page version
to kahe chhe–
उदयति चरित्रमोहे लभते तु न संयमस्थानम्।। १६०।।
anvayArtha– [इत्थम्] A rIte [अशेषितहिंसाः] sampUrNa hinsAothI rahit [सः] te proShadh upavAs karanAr puruSh [उपचारात्] upachArathI athavA vyavahAranayathI [महाव्रतित्वं] mahAvratapaNun [प्रयाति] pAme chhe, [तु] paN [चरित्रमोहे] chAritramohanA [उदयति] udayarUp hovAnA kAraNe [संयमस्थानम्] sanyamasthAn arthAt pramattAdi guNasthAn [न लभते] prApta karato nathI.
TIkA– ‘इत्थं अशेषितहिंसाः सः (श्रावकः) उपचारात् महाव्रतित्वं प्रयाति, तु चरित्रमोहे उदयति (सति) संयमस्थानं न लभते।’–artha–A rIte jene hinsA bAkI chhe evo shrAvak upachArathI mahAvratapaNun pAme chhe. kharI rIte te mahAvratI nathI, kemake pratyAkhyAnAvaraN chAritramohanIy karmanA udayamAn joDAvAthI te shrAvak mahAvrat sanyamane prApta thaI shakato nathI.
bhAvArtha– vAstavamAn jene pratyAkhyAnAvaraN krodh–mAn–mAyA–lobhano abhAv thaI gayo chhe te ja mahAvratI sanyamI kahevAy chhe. paN jemane te kaShAyono abhAv thayo nathI paN tene dravyarUp pAnche pApono abhAv thaI gayo hoy to tene upachArathI mahAvrat chhe; kharI rIte mahAvrat nathI, kemake pUrNa sanyam pramatta guNasthAnamAn ja sharU thAy chhe ane pramatta guNasthAn pratyAkhyAnAvaraN kaShAyanA abhAv vinA thatun nathI. A rIte proShadhopavAsanun varNan karyun. A proShadhopavAs badhA shrAvakoe karavo joIe, kem ke emAn pAnche mahApApono tyAg thaI jAy chhe ane pAnche indriyonA viShay tathA kaShAyonun daman paN thAy chhe. je gRuhastha kevaL mAn–moTAI mATe ja upavAs kare chhe ane potAnA kaShAyono tyAg karatA nathI temane upavAs karavo e na karavA samAn ja chhe. 160.
Page 121 of 186
PDF/HTML Page 133 of 198
single page version
anvayArtha– [विरताविरतस्य] deshavratI shrAvakane [भोगोपभोगमूला] bhog ane upabhoganA nimitte thatI [हिंसा] hinsA thAy chhe [अन्यतः न] anya prakAre thatI nathI, mATe [तौ] te banne arthAt bhog ane upabhog [अपि] paN [वस्तुतत्त्वं] vastusvarUp [अपि] ane [स्वशक्तिम्] potAnI shaktine [अधिगम्य] jANIne arthAt potAnI shakti anusAr [त्याज्यौ] chhoDavA yogya chhe.
TIkA– ‘विरताविरतस्य भोगोपभोगमूला हिंसा भवति। अन्यतः न इति हेतोः भावकेन वस्तुतत्त्वं अधिगम्य तथा स्वशक्तिम् अपि अधिगम्य तौ अपि भोगोपभोगौ अपि त्याज्यो।’– artha–deshavrat pALanAr shrAvakane bhoganA padArtho sambandhI ane upabhoganA padArtho sambandhI hinsA thAy chhe, paN bIjA koI prakAre hinsA thatI nathI. A kAraNe vastusvarUp jANIne tathA potAnI shaktine paN jANIne te bhog ane upabhogane chhoDavA.
bhAvArtha– je ek vAr bhogavavAmAn Ave tene bhog kahe chhe. jem ke dAL, bhAt, roTalI, purI, pANI, dUdh, dahIn, penDA, jalebI, puShpamALA vagere badhA bhog padArtho chhe. je vAramvAr bhogavavAmAn Ave tene upabhog kahe chhe. jem ke kapaDAn, vAsaN, ghar, makAn, khetar, jamIn, gAy, baLad vagere badhA upabhog padArtho chhe shrAvakane A padArthonA sambandhathI hinsA thAy chhe tethI shrAvakoe A hinsAnAn kAraNono shIghra tyAg karavo joIe. 161.
करणीयमशेषाणां
anvayArtha– [ततः] kAraN ke [एकम्] ek sAdhAraN sharIrane–kandamULAdine [अपि] paN [प्रजिघांसुः] ghAtavAnI ichchhA karanAr puruSh [अनन्तानि] anant jIvane [निहन्ति] mAre chhe, [अतः] mATe [अशेषाणां] sampUrNa [अनन्तकायानां] anantakAyano [परिहरणं] parityAg [अवश्यम्] avashya [करणीयम्] karavo joIe.
TIkA– ‘एकं अपि प्रजिघांसुः अतः अनन्तानि निहन्ति ततः अशेषाणां अनन्तकायानां अवश्यं परिहरणं करणीयम्।’–artha–ek kandamUL sambandhI jIvane khAvAnI ichchhA karanAr gRuhastha te jIvanI sAthe sAthe tene Ashraye rahetA sAdhAraN anantA
Page 122 of 186
PDF/HTML Page 134 of 198
single page version
jIvo chhe te badhAyane mAre chhe tethI sAdhAraN anantakAyavALI jeTalI vanaspati chhe 1te badhIno avashya tyAg karavo joIe.
bhAvArtha– vanaspati sAdhAraN ane pratyek em be prakAre chhe. temAn gRuhastha shrAvake sAdhAraN vanaspatino tyAg to sarvathA ja karavo joIe ane yathAshakti pratyek vanaspatino paN tyAg karavo joIe. have ahIn pratyek ane sAdhAraNanA sarva bhed–prabhedapUrvak spaShTa kathan kare chhe.
pAnch sthAvaromAnthI pRithvIkAy, jaLakAy, vAyukAy ane agnikAy e chAramAn to nigodanA jIv rahetA nathI, kevaL ek vanaspatimAn ja rahe chhe. tenA pratyek ane sAdhAraN evA be bhed chhe. je sharIrano ek ja svAmI hoy tene pratyek kahe chhe ane je sharIranA anant svAmI hoy tene sAdhAraN kahe chhe. pratyekanA paN be bhed chhe. sapratiShThit pratyek ane apratiShThit pratyek. je sharIrano mUL svAmI ek hoy ane te sharIranA Ashraye anant jIv rahetA hoy tene sapratiShThit kahe chhe. je sharIrano mUL svAmI ek hoy ane tenA Ashraye anant jIv na rahetA hoy tene apratiShThit pratyek kahe chhe.
sAdhAraN vanaspatinun lakShaNa–jene toDatAn samAn bhang thAy, jenAn pAndaDAnomAn jyAnsudhI tanturekhA ane nasanI jAL nIkaLI na hoy, jenAn mUL, kand, kandamUL, chhAl, pAndaDAn, nAnI DALI, phUl, phaL ane bIjamAn–tene toDatI vakhate–samAn bhang thaI jAy tyAnsudhI te badhI sAdhAraN vanaspati chhe ane jyAre temanAmAn samAn bhang na thAy tyAre te ja vanaspati pratyek thaI jAy chhe. joke sAdhAraN vanaspati ane sapratiShThit pratyek vanaspati–e bannemAn anantA jIv chhe topaN sAdhAraN vanaspatinA sharIramAn jeTalA jIv chhe te badhA ja te sharIranA svAmI chhe ane te vanaspatine toDatAn–kApatAn te badhA jIvono ghAt thAy chhe ane sapratiShThit pratyek vanaspatimAn ek sharIramAn svAmI to sharIrano ek ja chhe paN te sharIranA Ashraye anant jIv chhe te badhA svAmI nathI ane te sharIranA svAmInA maravA–jIvavA sAthe te badhA jIvonA _________________________________________________________________ 1–te badhIno tyAg eTale te sambandhI rAgano tyAg te paN mithyA abhiprAyanA tyAgarUp ane svAshrayanA grahaNarUp samyagdarshan vinA ‘yathArtha rIte vyavahAr tyAg’ evA nAmane pAmato nathI. dharmI jIve tras ane sthAvar jIvanA bhed jANavA joIe beindriy AdithI panchendriy sudhInA jIvane tras tathA pRuthivIkAyik, jaLakAyik, vAyukAyik, agnikAyik ane vanaspatikAyik jIvane sthAvar kahe chhe.
Page 123 of 186
PDF/HTML Page 135 of 198
single page version
maravA–jIvavAno koI sambandh nathI. bas e ja bannemAn bhed chhe. tethI gRuhastha shrAvake sAdhAraN vanaspatino sarvathA ja tyAg karavo joIe ane sapratiShThit pratyekano paN tyAg karavo joIe kem ke ek sAdhAraN vanaspatinA ek sharIramAn anantAnant jIv rahe chhe. tethI jyAre ApaNe ek baTeTun khAIe chhIe tyAre anantAnant jIvono ghAt karIe chhIe.
have ahIn ek sAdhAraN vanaspatino vichAr karavAmAn Ave chhe. jemake ek baTeTun lyo. A baTeTAnA jeTalA pradesho chhe tenA karatAn asankhyAtaguNAn sharIr chhe, te badhAn sharIranA pinDane ‘skandh’ kahIe chhIe. (jem ek ApaNun sharIr chhe) ane te ek skandhamAn asankhyAt lokapramAN ‘anDar’ chhe (jem ApaNA sharIramAn hAth, pag vagere upAng chhe) ane ek anDaramAn asankhyAt lokapramAN ‘pulavI’ chhe, (jem ApaNA hAthane AngaLIo chhe) ane ek pulavImAn asankhyAt lokapramAN ‘AvAs’ chhe, (jem ek AngaLImAn traN veDhA hoy chhe) ane ek ‘AvAs’mAn asankhyAt lokapramAN nigodanA ‘sharIr’ chhe. (jem ek veDhAmAn anek rekhAo chhe) ane ek nigod sharIramAn anant siddha (muktAtmA)nI rAshithI anantaguNA jIv chhe (jem ek AngaLInI rekhAmAn asankhyAt pradesh chhe) e rIte ek baTeTAmAn athavA ek baTeTAnA TUkaDAmAn anantAnant jIv rahe chhe. tethI AvI vanaspationo shIghra tyAg karavo joIe. 162.
anvayArtha– [च] ane [प्रभूतजीवानाम्] ghaNA jIvonA [योनिस्थानं] utpattisthAnarUp [नवनीतं] navanIt arthAt mAkhaN [त्याज्यं] tyAg karavA yogya chhe. [वा] athavA [पिण्डशुद्धौ] AhAranI shuddhimAn [यत्किञ्चित्] je thoDun paN [विरुद्धं] viruddha [अभिधीयते] kahevAmAn Ave chhe [तत्] te [अपि] paN tyAg karavA yogya chhe.
TIkA– ‘च प्रभूत जीवानां योनिस्थानं नवनीतं त्याज्यं वा पिण्डशुद्धौ यत्किञ्चित् विरुद्धं अभिधीयते तत् अपि त्याज्यम्।’ artha–ghaNA jIvone UpajavAnun sthAn evun mAkhaN ane tAjun mAkhaN te paN tyAg karavA yogya chhe ane AhArashuddhimAn je kAI paN niShiddha chhe te badhun ja chhoDavun joIe.
Page 124 of 186
PDF/HTML Page 136 of 198
single page version
bhAvArtha– AchArashAstramAn je padArtho abhakShya ane niShedhya batAvyA chhe te badhAno tyAg karavo joIe. jem ke chAmaDAmAn rAkhel athavA chAmaDAno sparsha thayo hoy tevun pANI, naLanun pANI, chAmaDAmAn rAkhel vA chAmaDAno sparsha thayo hoy tevAn ghI, tel; chAmaDAmAn rAkhel hIng vagere paN ashuddha chhe. tethI te khAvA nahi. 48 miniTathI vadhAre vakhat rahelun kAchun dUdh, ek divas uparAntanun dahIn, bajArano loT, ajANyAn phaL, rIngaNAn, saDelun anAj, bahubIjavALI vastuo khAvI nahi. maryAdA uparAntano loT khAvo na joIe.
batrIs AngaL lAmbA ane chovIs AngaL pahoLA bevaDA karelA svachchha, jADA kapaDAthI pANI gALIne pIvun. te gALelA kAchA pANInI maryAdA 48 miniTanI chhe. gALelA pANImAn jo laving, elachI, marI vagereno bhUko karIne nAkhavAmAn Ave ane tenun pramAN eTalun hoy ke te pANIno rang ane svAd badalAI jAy to te pANInI maryAdA chha kalAkanI chhe ane pANIne uchhALo Ave tevun ukALavAmAn Ave to tenI maryAdA 24 kalAkanI chhe.1 A rIte pANInA upayogamAn AcharaN karavun joIe. pANInun gALaN jyAnthI pANI Avyun hoy tyAn mokalavun joIe. A rIte shrAvake potAnA bhog–upabhoganI sAmagrImAn vivek rAkhIne tyAg ane grahaN karavAn joIe. 163.
अविरुद्धा अपि भोगा निजशक्तिमपेक्ष्य धीमता त्याज्याः। अत्याज्येष्वपि सीमा कार्यैकदिवानिशोपभोग्यतया।। १६४।।
anvayArtha– [धीमता] buddhimAn manuShye [निजशक्तिम्] potAnI shakti [अपेक्ष्य] joIne [अविरुद्धाः] aviruddha [भोगाः] bhog [अपि] paN [त्याज्याः] chhoDI devA yogya chhe. ane je [अत्याज्येषु] uchit bhog–upabhogono tyAg na thaI shake to temAn [अपि] paN [एकदिवानिशोपभोग्यतया] ek divas–rAtanI upabhogyatAthI [सीमा] maryAdA [कार्या] karavI joIe.
TIkA– ‘धीमता निजशक्तिम् अपेक्ष्य अविरुद्धाः अपि भोगाः त्याज्याः तथा अत्याज्येषु अपि एक दिवानिशोपभोग्यतया सीमा कार्या।’ artha–buddhimAn shrAvak potAnI shaktino vichAr karIne khAvA yogya padArtho paN chhoDe ane je sarvathA chhUTI _________________________________________________________________ 1. ukALelA pANInI maryAdA pUrI thayA pachhI te pANI koI kAmamAn na levun evI AgnA chhe.
Page 125 of 186
PDF/HTML Page 137 of 198
single page version
na shake temAn ek divas, ek rAt, ek aThavADiyun, pakhavADiyun vagerenI maryAdA karIne krame krame chhoDe. 164.
पुनरपि पूर्वकृतायां समीक्ष्य तात्कालिकीं निजां शक्तिम्। सीमन्यन्तरसीमा प्रतिदिवसं भवति कर्तव्या।। १६५।।
anvayArtha– [पूर्वकृतायां] pratham karelI [सीमनि] maryAdAmAn [पुनः] pharIthI [अपि] paN [तात्कालिकी] te samayanI arthAt vartamAn samayanI [निजां] potAnI [शक्तिम्] shaktino [समीक्ष्य] vichAr karIne [प्रतिदिवसं] dararoj [अन्तरसीमा] maryAdAmAn paN thoDI maryAdA [कर्तव्या भवति] karavA yogya chhe.
TIkA– ‘पुनरपि पूर्वकृतायां सीमनि तात्कालिकीं निजां शक्तिम् समीक्ष्य प्रतिदिवसं अन्तर सीमा कर्तव्या भवति।’–artha–pahelAn je ek divas, ek saptAh ityAdi krame tyAg karyo chhe temAn paN te samayanI potAnI shakti joIne ghaDI, kalAk, pahor vagerenI thoDI thoDI maryAdA karIne jeTalo tyAg banI shake teTalo tyAg karavo. A rIte potAnA bhog–upabhoganI sAmagrInA padArthonI sankhyA tathA jeTalA kALanI maryAdA ochhI karI shake teTalI avashya karavI. emAn ja AtmAnun 1kalyAN chhe. 16p.
इति यः परिमितभोगैः सन्तुष्टस्त्यजति बहुतरान् भोगान्। बहुतरहिंसाविरहात्तस्याऽहिंसा विशिष्टा स्यात्।। १६६।।
anvayArtha– [यः] je gRuhastha [इति] A rIte [परिमितभोगैः] maryAdArUp bhogothI [सन्तुष्टः] santuShTa thaIne [बहुतरान्] ghaNA [भोगान्] bhogone [त्यजति] chhoDI de chhe [तस्य] tene [बहुतरहिंसाविरहात्] ghaNI hinsAnA tyAgathI [विशिष्टा अहिंसा] visheSh ahinsAvrat [स्यात्] thAy chhe. _________________________________________________________________ 1, [nondha–ahIn bhUmikAnusAr Avo rAg Ave chhe tenun gnAn karAvavA mATe upadeshavachan chhe. AtmAnun
ashubhathI bachavA je shubharAg Ave chhe tene upachArathI vyavahArathI bhalo kahevAnI rIt chhe.]
Page 126 of 186
PDF/HTML Page 138 of 198
single page version
TIkA– ‘यः इति परिमितभोगैः सन्तुष्टः बहुतरान् भोगान् त्यजति तस्य बहुतरहिंसाविरहात् विशिष्टा अहिंसा स्यात्।’–artha–A rIte je shrAvak bhog–upabhoganA padArthothI santuShTa thayo thako ghaNA bhog–upabhoganA padArthone chhoDI de chhe tene ghaNI hinsA na thavAnA kAraNe visheSh ahinsA thAy chhe.
bhAvArtha– je shrAvak bhog–upabhoganA padArthono maryAdApUrvak tyAg karato rahe chhe tene teTalA ja anshe santoSh pragaT thaIne ahinsA pragaT thAy chhe. te vastuonA jIvonI hinsA nahi thavAthI dravyahinsA thatI nathI tathA eTalA ja anshe lobh kaShAyano tyAg thavAne lIdhe bhAvahinsA paN thatI nathI. tethI (akaShAy gnAtAsvarUpamAn–sAvadhAn evA) tyAgI manuShyane avashya ja visheSh ahinsA hoy chhe. A rIte bhog–upabhogaparimAN nAmanA trIjA shikShAvratanun varNan karyun.166.
have chothA vaiyAvRutta (atithisamvibhAg) nAmanA shikShAvratanun varNan kare chhe–
स्वपरानुग्रहहेतोः कर्तव्योऽवश्यमतिथये भागः।। १६७।।
anvayArtha– [दातृगुणवता] dAtAnA guNavALA gRuhasthe [1जातरूपाय अतिथये] digambar munine [स्वपरानुग्रहहेतोः] potAnA ane paranA anugrahanA hetuthI [द्रव्यविशेषस्य] visheSh dravyano arthAt devA yogya vastuno [भागः] bhAg [विधिना] vidhipUrvak [अवश्यम्] avashya ja [कर्तव्यः] kartavya chhe.
TIkA– ‘विधिना दातृगुणवता द्रव्यविशेषस्य जातरूपाय अतिथये स्वपरानुग्रहहेतोः अवश्यं भागः कर्तव्यः।’–artha–navadhAbhaktipUrvak tathA dAtAranA sAt guN sahit je shrAvak chhe teNe dAn devA yogya vastunun je guNavAn pAtra chhe temane potAnA ane paranA upakAranA nimitte avashya dAn karavun joIe.
bhAvArtha– shrAvak je nyAyapUrvak dhan pedA kare chhe teNe potAnA dhanamAnthI thoDunghaNun dhan chAre sanghanA dAn nimitte kADhavun joIe ane tenun vidhipUrvak dAn Apavun joIe. tethI tenA dhanano sadupayog thaIne karmonI nirjarA thAy ane chAre sangh potAnAn tapanI vRuddhi kare. 167. _________________________________________________________________ 1. jAtarUpA janmyA pramANe (nirdoSh) jevA rUpamAn hatA tevA arthAt nagna digambar, athavA uttam
Page 127 of 186
PDF/HTML Page 139 of 198
single page version
[AvelA abhyAgatane pratidin bhojanAdikanun dAn karIne pachhI pote bhojan kare evun shrAvakonun nityakarma chhe. tene atithisamvibhAg kahe chhe.]
वाक्कायमनःशुद्धिरेषणशुद्धिश्च
anvayArtha– [च] ane [संग्रहम्] pratigrahaN, [उच्चस्थानं] Unchun Asan Apavun, [पादोदकम्] pag dhovA, [अर्चनं] pUjA karavI, [प्रणामं] namaskAr karavA, [वाक्कायमनःशुद्धि] manashuddhi, vachanashuddhi ane kAyashuddhi rAkhavI [च] ane [एषणशुद्धिः] bhojanashuddhi. A rIte AchAryo [विधिम्] navadhAbhaktirUp vidhi [आहुः] kahe chhe.
TIkA– संग्रहम्, उच्चस्थानं, पादोदकं, अर्चनं, प्रणामं, वाक्शुद्धिः, कायशुद्धिः, मनशुद्धिः, एषणशुद्धिः, इति विधिम् आहुः।’ 1–sangrah eTale paDagAhan karavun, munirAjane khUb AdarapUrvak bhojan mATe nimantraN ApIne gharamAn pravesh karAvavo, 2–uchcha sthAn arthAt gharamAn laI jaIne temane UnchA Asan par besADavAn, 3–pAdodak arthAt temanA pag nirdoSh jaLathI dhovA, 4–archan arthAt ATh dravyathI temanI pUjA karavI athavA phakta argha chaDAvavo, pa–praNAm arthAt pUjan pachhI praNAm karIne traN pradakShiNA karavI, 6–vAkshuddhi arthAt vinayapUrvak vachan bolavAn evI vachanashuddhi, 7–kAyashuddhi arthAt hAth ane potAnun sharIr shuddha rAkhavun, 8–manashuddhi arthAt man shuddha karavun jem ke dAn devAmAn pariNAm sevA tathA bhaktirUp rAkhavA, khoTA pariNAm na karavA, 9–eShaNashuddhi arthAt AhAranI shuddhi rAkhavI, AhAranI badhI vastuo nirdoSh rAkhavI. A rIte nav prakAranI bhaktipUrvak ja AhAradAn Apavun joIe, A navadhAbhakti muni mahArAjane mATe ja chhe anyane mATe yogyatA pramANe ochhIvattI chhe. 168.
अविषादित्वमुदित्वे निरहङ्कारित्वमिति हि दातृगुणाः।।
१६९।।
Page 128 of 186
PDF/HTML Page 140 of 198
single page version
anvayArtha– [ऐहिकफलानपेक्षा] A lok sambandhI phaLanI ichchhA na rAkhavI, [क्षान्तिः] kShamA athavA sahanashIlatA, [निष्कपटता] niShkapaTapaNun, [अनसूयत्वम्] irShArahitapaNun, [अविषादित्वमुदित्वे] akhinnabhAv, harShabhAv ane [निरहङ्कारित्वम्] nirabhimAnapaNun [इति]–e rIte A sAt [हि] nishchayathI [दातृगुणाः] dAtAnA guN chhe.
TIkA– ‘हि ऐहिकफलानपेक्षा, क्षान्तिः, निष्कपटता, अनसूयत्वम्, अविषादित्वम्– मुदित्वम्, निरहंकारित्वम इति सप्त दातृगुणाः सन्ति।’ artha–1–aihikaphal–anapekShA–dAn ApIne A lok sambandhI sArA bhogopabhoganI sAmagrInI ichchhA na karavI. 2–kShAnti–dAn ApatI vakhate kShamAbhAv dhAraN karavo. 3–niShkapaTatA–kapaT na karavun te. bahAramAn bhakti kare ane antarangamAn pariNAm kharAb rAkhe tem na karavun joIe. 4–anasUyatvam–bIjA dAtA pratye durbhAv na rAkhavo. arthAt potAne gher muni mahArAjano AhAr na thavAthI ane bIjAnA gher AhAr thavAthI bIjA pratye buro bhAv na rAkhavo. pa–aviShAdapaNun–viShAd na karavo te. amAre tyAn sArI vastu hatI te ame ApI shakayA nahi vagere prakAre khinnatA karavI nahi. 6– muditapaNun–dAn ApIne khUb harSha na kare. 7–nirahankArIpaNun–abhimAn na karavun te. ame mahAn dAnI chhIe ityAdi prakAre manamAn abhimAn na karavun. A 1sAt guN dAtAnA chhe. te pratyek dAtAmAn avashya hovA joIe. A rIte nav prakAranI bhaktipUrvak tathA sAt guN sahit je dAtA dAn Ape chhe te dAn ghaNun phaL ApanAr thAy chhe ane je e sivAy dAn Ape chhe te ghaNun phaL ApanAr thatun nathI. 169.
anvayArtha– [यत्] je [द्रव्यं] dravya [रागद्वेषासंयममददुःखभयादिकं] rAg, dveSh, asanyam, mad, dukh, bhay Adi [न कुरुते] karatun nathI ane [सुतपः स्वाध्याय– _________________________________________________________________ 1. ratnakaraNDa shrAvakAchAr gA0 133 mAn dAtAnA sAt guN–1 bhakti–dharmamAn tatpar rahI, pAtronA
pAtranI bhaktimAn pravarte. 2–tuShTi–devAmAn ati Asakta, pAtralAbhane param nidhAnano lAbh mAne.
3–shraddhA, 4–vignAn, pa–alolup, 6–sAttvik, 7–kShamA.