Page -11 of 186
PDF/HTML Page 1 of 198
single page version

Page -10 of 186
PDF/HTML Page 2 of 198
single page version

This shastra has been kindly donated by Madhubhai Shah, London, UK who has paid for it to be "electronised" and made available on the internet in memory of Mrs Hiruben Rajpar Shah and Mrs Savitaben Jivraj Shah.

Version history

Page -9 of 186
PDF/HTML Page 3 of 198
single page version

Page -8 of 186
PDF/HTML Page 4 of 198
single page version

Page -7 of 186
PDF/HTML Page 5 of 198
single page version

vīr samvat 2pa04 vikram samvat 2034

Page -6 of 186
PDF/HTML Page 6 of 198
single page version

Page -5 of 186
PDF/HTML Page 7 of 198
single page version

ati prashasta adhyātmavidyākushaḷ tathā jināgamamarmagna shrī amr̥utachandrāchāryadeve ‘puruṣhārthasiddhayupāy’ apar nām ‘jinapravachanarahasya–koṣh’ nī rachanā karī chhe. tenā par āchāryakalpa pt.. shrī ṭoḍaramalajīkr̥ut bhāṣhā–ṭīkā mūḷ ḍhūṇḍhārīmān chhe. teno gujarātī bhāṣhāmān ā anuvād bījī āvr̥uttimān prasiddha karīne mumukṣhuone āpatān atyānand anubhavāy chhe.

paṇḍitapravar shrī ṭoḍaramalajīe rachel deshabhāṣhāmay ṭīkā apūrṇa rahī gayel chhe. tyārabād pt..shrī daulatarāmajīe vi. san. 1827mān te pūrṇa karel chhe.

ā granth vīr san. 24pa6mān shrī dulīchandajī paravār, mālik jinavāṇī prachārak kāryālay, kalakattā taraphathī prasiddha karavāmān āvel, paṇ temān anek ashuddhio rahī javā pāmel; tethī atyant sāvadhānī ane shramapūrvak tene shuddha karīne ā gujarātī bhāṣhāntar taiyār karavāmān āvel chhe. ā granth uparokta prakāshakanī sammati laīne chhapāvyo chhe ane sammati āpavā badal temano ābhār mānavāmān āve chhe.

sarvagna vītarāg kathit vastusvabhāvadarshak jainadharmanun māhātmya, ahinsādi vratonun svarūp, gr̥uhasthochit nītimay vyavahāradharma arthāt samyagdarshanapūrvak yathāpadavī chāritramay jainatva shun chhe tenun atyant sugam shailīthī varṇan ā granthamān karavāmān āvyun chhe. ātmahit māṭe puruṣhārthano dhārāvāhī strot jeo nirantar vahāvī rahyā chhe evā ātmagna sant pūjya shrī kānajīsvāmī pāsethī preraṇā pāmīne saddharmapremī bra. bhāīshrī vrajalāl giradharalāl shāhe ā anuvād taiyār karī āpyo chhe.

bra. shrī vrajalālabhāī bī. e. (onarsa) es. ṭī. sī. hovā uparānt rāṣhṭrabhāṣhāratna chhe. teo ati namra, vairāgyashīl, bālabrahmachārī, uttam dhārmikavr̥uttivāḷā, niḥspr̥uhī sajjan chhe. vaḍhavāṇ shaheranī hāīskūlamān pratiṣhṭhāprāpta shikṣhak chhe.

Page -4 of 186
PDF/HTML Page 8 of 198
single page version

teo dar varṣhe banne vekeshanomān sonagaḍh āvīne pūjya gurudevashrīnān kalyāṇapathapradarshak pravachanono tathā adhyātmacharchāno alabhya lābh lye chhe. grīṣhmāvakāshamān sonagaḍhamān chālatā dhārmik shikṣhaṇavargamān vidhārthīone temanī sachoṭ shailīthī shikṣhaṇ paṇ āpe chhe. temaṇe ā shāstrano gujarātī anuvād jinavāṇī pratyenī bhaktivash, atyant ullāsapūrvak, tadna niḥspr̥uhabhāve karī āpyo chhe. te māṭe ā sansthā temanī atyant r̥uṇī chhe ane dhanyavād āpavā sāthe temano ābhār māne chhe.

sonagaḍhamān ajit mudraṇālayanā mālik shrī maganalāl jaine pūrepūrī sāvadhānī rākhīne sundar ḍhaṅgathī ā granth chhāpī āpyo te badal temano ābhār mānīe chhīe.

paramashrutaprabhāvak–maṇḍaḷ dvārā sañchālit rāyachandra jain shāstramāḷā, mumbaī taraphathī prakāshit ‘‘puruṣhārthasiddhayupāy’’ granthamān chhapāyel mūḷ shloko tathā anvayārtha sanshodhanakāryamān upakārabhūt thayā chhe, tathā temānthī samādhimaraṇ arthāt sallekhanā dharma sambandhī lekh uddhr̥ut karel chhe, te badal uparokta maṇḍaḷano ābhār mānavāmān āve chhe.

jinendra kathit nishchay–vyavahāranī sandhivāḷun sulabh varṇan ā granthamānthī vāñchī– vichārīne, nayapakṣhanā rāgathī madhyastha thaī jignāsuo svasanmukhatārūp apūrva samyagdarshan– gnān–chāritranī prāpti māṭe nirantar puruṣhārthavant bano e bhāvanā. bhāvanagar ḥ nivedakaḥ pos vad pa ṭrasṭīgaṇ san. 2034 shrī vītarāg satsāhitya prasārak ṭrasṭa bhāvanagar

Page -3 of 186
PDF/HTML Page 9 of 198
single page version

ā granthanun nām ‘puruṣhārthasiddhayupāy’ athavā ‘jinapravachanarahasya–koṣh’ chhe. puruṣh arthāt ātmānā prayojananī siddhino upāy athavā jainasiddhāntanān rahasyono bhaṇḍār–evo teno artha thāy chhe. samasta duḥkharūpī sansāranun mūḷ mithyāshraddhā chhe ane satyasukharūpī dharmanun mūḷ samyagdarshan chhe. te samyagdarshan–gnānapūrvak nijātmasvarūpamān līn thavun te puruṣhārthanī siddhino upāy chhe. arthāt samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritranī ekatārūp mokṣhamārga ja puruṣhārthasiddhi–upāy chhe.

ā granthanā rachayitā shrī amr̥utachandrāchāryadev chhe. ādhyātmik vidvānomān bhagavān shrī kundakundāchārya pachhī jo koīnun nām levāmān āve to te shrī amr̥utachandrāchārya chhe. āvā mahān ane uttam pragnāvant āchāryadevanā viṣhayamān temanī sāhitya–rachanā sivāy anya kāī paṇ sāmagrī upalabdha nathī. teo ā bharatakṣhetramān svarūpānandanī mastīmān jhulatā, prachur samvedanasvarūp svasamvedanathī ātmavaibhav potāmān pragaṭ karanār anek uttam guṇonā dhārak mahān sant hatā. vaḷī teo bhagavān shrī kundakundāchārya virachit paramāgam shrī samayasār, pravachanasār, pañchāstikāyasaṅgrah shāstranā advitīy ṭīkākār tathā ‘kalikāl gaṇadhar’ nī upamāne prāpta hatā.

uparokta shāstronī sanskr̥it ṭīkā uparānt ‘tattvārthasār’ ane ‘puruṣhārthasiddhayupāy’ temanī maulik rachanā chhe. tenā abhyāsīo temanī sarvottam pragnānī mukta kaṇṭhe prashansā kare chhe. ātmagna sant pūjya shrī kānajīsvāmī to anek vakhat pharamāve chhe ke ‘gaṇadharadev tulya temanī sanskr̥it ṭīkā na hot to bhagavān shrī kundakundāchāryanun hārda samajī shakāt nahi. temaṇe sarvagna paramātmānī vāṇīnā apūrva, achintya rahasya kholyān chhe.’ evā mahān yogīshvarane atyant bhaktibhāve namaskār ho!

puruṣhārthasiddhayupāy upar traṇ ṭīkāo upalabdha chhe. pratham sanskr̥it ṭīkā chhe tenā kartā agnāt chhe, bījī ṭīkā paṇḍitapravar shrī ṭoḍaramalajī tathā pt.. shrī daulatarāmajī kr̥ut ḍhūṇḍhārī bhāṣhāmān chhe trījī ṭīkā pt.. shrī bhūdhar mishra rachit vrajabhāṣhāmān chhe.

bījī ṭīkā prasiddha bhāṣhāṭīkākār pt.. pravar shrī ṭoḍaramalajīnī antim kr̥uti hoy em lāge chhe kāraṇ ke te apūrṇa rahī gaī chhe. jo teo jīvit hot to

Page -2 of 186
PDF/HTML Page 10 of 198
single page version

avashya tene pūrṇa karat. tyārabād ā ṭīkā jayapuranā mahārājā pr̥ithvīsinhajīnā mukhya dīvān shrī ratanachandajīnī preraṇāthī pt.. shrī daulatarāmajīe san. 1827mān pūrṇa karī chhe. te ṭīkāno gujarātī anuvād ā granthamān prasiddha karavāmān āvyo chhe e rīte banne paṇḍitono upakār chhe.

jainadharma ja ahinsāpradhān chhe. nishchay–ahinsā to vītarāgī shraddhā–gnān–chāritra chhe tenun, tathā vyavahār–ahinsānun vāstavik svarūp shrī jinendrakathit shāstromān prarūpavāmān āvyun chhe.

hinsya, hinsak, hinsā ane hinsānun phaḷ– e chār bābatonā gnān vinā tathā bhūtārtha nijagnāyakasvabhāvano āshray karyā vinā hinsāno yathārtha tyāg thaī shakato nathī. shrī amr̥utachandrāchāryadeve ahinsānun varṇan je apūrva shailīthī ā granthamān karyun chhe tevun anya matanā koī granthamān chhe ja nahi. temaṇe mithyāshraddhā uparānt hinsā, asatya, chaurya, abrahma ane parigrahādi pāpone khūbīnī sāthe kevaḷ hinsārūp ja sābit karel chhe. vartamānamān to pashuvadh, mānsabhakṣhaṇ ane abhakṣhyādinā prachār dvārā hinsānī ja puṣhṭi thaī rahī chhe, tenā tyāg vagar vishvamān shāntinī prāpti thavī asambhavit chhe. tethī sarvagna vītarāg kathit ahinsānā rahasyane samajī jagatanā sarva jīvo shāntino anubhav karo e ja bhāvanā. sonagaḍh –bra gulābachand jain tā. 2–9–66

Page -1 of 186
PDF/HTML Page 11 of 198
single page version

Page 0 of 186
PDF/HTML Page 12 of 198
single page version

Page 1 of 186
PDF/HTML Page 13 of 198
single page version

bhāvārthaḥ– je param puruṣh nij svarūp sādhīne shuddhaguṇ samūharūpe thayā te sukhakanda ānandasvarūp shrī amr̥utachandrāchāryane vandun chhun. 1. vāṇīno yog na hoy to varṇan thāy nahīn, jinavāṇīnā varṇan vinā gnānachakṣhu na hoy, bhāvabhāsanarūp gnānachakṣhu vinā varṇanane nimitta kahī shakātun nathī, nirakṣharī jinavāṇīne namaskār ho. 2. shrīguru kevā chhe? ke hr̥udayamān sva–par bhedavignān bhāve chhe, tārak chhe, pāpanun nivāraṇ karanārā chhe; vachanabalī vādīne jītanārā je suraguru teo bhedavignān gāy chhe–bhakti kare chhe.

Page 2 of 186
PDF/HTML Page 14 of 198
single page version

hun jinamudrādhārak jain nagna digambar munine namaskār karun chhun ke jeo gnān–dhyānarūpī dhan–svarūpamān līn chhe, kām, mān (ghamaṇḍ, kartr̥utva, mamatva)thī rahit, megh samān dharmopadeshanī vr̥uṣhṭi karanārā, pāparahit ane kṣhīṇakāy chhe, arthāt kaṣhāy ane kāyā kṣhīṇ chhe tathā gnānasvarūpamān behad puṣhṭa chhe. 4.

have granthakartā shrī amr̥utachandrāchāryadev maṅgalācharaṇanimitte potānā īṣhṭadevanun smaraṇ karīne ā jīvanun prayojan siddha thavānā kāraṇabhūt nishchay ane vyavahār mokṣhamārganī ekatārūp upadesh jemān chhe evā granthano ārambh kare chhe.

सूत्रावतारः–

anvayārthaḥ– [यत्र] jemān [दर्पणतल इव] darpaṇanī sapāṭīnī peṭhe [सकला] badhā [पदार्थमालिका] padārthono samūh [समस्तैरनन्तपर्यायैः समं] atīt, anāgat ane vartamānakāḷanā samasta anant paryāyo sahit [प्रतिफलति] pratibimbit thāy chhe, [तत्] te [परं ज्योतिः] sarvotkr̥uṣhṭa shuddhachetanāsvarūp prakāsh [जयति] jayavant varto.

Page 3 of 186
PDF/HTML Page 15 of 198
single page version

ṭīkāḥ– ‘तत् परं ज्योतिः जयति’ –te param jyoti–sarvotkr̥uṣhṭa shuddha chetanāno prakāsh jayavant varte chhe. te kevo chhe? ‘यत्र सकला पदार्थमालिका प्रतिफलति– je shuddha chetanā prakāshamān badhā ja jīvādi padārthono samūh pratibimbit thāy chhe. kevī rīte? ‘समस्तैः अनन्त पर्यायैः समं’–potānā samasta anant paryāyo sahit pratibimbit thāy chhe.

bhāvārthaḥ– shuddha chetanā prakāshano koī evo ja mahimā chhe ke temān jeṭalā padārtho chhe te badhā ja potānā ākār sahit pratimā samān thāy chhe. kayā draṣhṭānte? ‘दर्पणतल इव– arīsānā uparanā bhāgamān ghaṭapaṭādi pratibimbit thāy chhe tem. ahīn arīsānun draṣhṭānt āpyun chhe tenun prayojan e jāṇavun ke arīsāne evī īchchhā nathī ke hun ā padārthone pratibimbit karun. jem loḍhānī soy lohachumbakanī pāse potānī meḷe jāy chhe tem arīso potānun svarūp chhoḍī temane pratibimbit karavā māṭe padārthanī samīpe jato nathī. vaḷī te padārtho paṇ potānun svarūp chhoḍīne te arīsāmān pesatā nathī. jem koī puruṣh (bījā) koī puruṣhane kahe ke amārun ā kām karo ja, tem te padārtho potāne pratibimbit karavānī arīsāne prārthanā paṇ karatā nathī. sahaj ja evo sambandh chhe ke jevo te padārthono ākār chhe tevā ja ākārarūpe arīsāmān pratibimbit thāy chhe. pratibimbi paḍatān arīso em mānato nathī ke ā padārtho mārā māṭe bhalā chhe, upakārī chhe, rāg karavā yogya chhe, badhā padārtho pratye samān bhāv pravarte chhe. jevī rīte arīsāmān keṭalāk ghaṭapaṭādi padārtho pratibimbit thāy chhe tevī ja rīte gnānarūpī darpaṇamān samasta jīvādi pratibimbit thāy chhe evun koī dravya ke paryāy nathī je gnānamān na āvyun hoy. āvā shuddha chaitanyarūp prakāshano sarvotkr̥uṣhṭa mahimā stuti karavā yogya chhe.

ahīn koī prashna kare chhe ke ahīn guṇanun stavan karyun, koī padārthanun nām na līdhun tenun kāraṇ shun? pahelān padārthanun nām levun joīe ane pachhī guṇanun varṇan karavun joīe. teno uttaraḥ– ahīn āchārye potānun parīkṣhāpradhānapaṇun pragaṭ karyun chhe. bhakta be prakāranā chhe–ek āgnāpradhān, bījā parīkṣhāpradhān. je jīvo paramparā mārgavaḍe game tevā dev–guruno upadesh pramāṇ karīne vinayādi kriyārūp pravarte tene āgnāpradhān kahīe ane jeo potānā samyaggnān vaḍe pahelān stuti karavā yogya guṇano nishchay kare ane pachhī jemanāmān te guṇ hoy temanā pratye vinayādi kriyārūp pravarte tene parīkṣhāpradhān kahīe. kem ke koī pad, vesh athavā

Page 4 of 186
PDF/HTML Page 16 of 198
single page version

sthān pūjya nathī, guṇ pūjya chhe tethī ahīn shuddha chetanā prakāsharūp guṇ stuti karavā yogya chhe em āchārye nishchay karyo. jemanāmān evo guṇ hoy te sahaj ja str̥uti karavā yogya thayo. kāraṇ ke je guṇ chhe te dravyanā āshraye chhe, judo nathī em vichārīne nishchay karīe to evo guṇ pragaṭarūp arihant ane siddhamān hoy chhe. ā rīte potānā īṣhṭadevanun stavan karyun. 1.

have īṣhṭa āgamanun stavan kare chhe.

anvayārthaḥ– [निषिद्धजात्यन्धसिन्धुरविधानम्] janmathī andh puruṣhonā hāthīnā vidhānano niṣhedh karanār [सकलनयविलसितानाम्] samasta nayothī prakāshit vastusvabhāvonā [विरोध मथनं] virodhone dūr karanār [परमागमस्य] utkr̥uṣhṭa jain siddhāntanā [जीवं] jīvabhūt[अनेकान्तम्] anekāntane–ek pakṣharahit syādvādane hun amr̥utachandrasūri [नमामि] namaskār karun chhun.

ṭīkāḥ– ‘अहं अनेकान्तं नमामि’– hun–granthakartā anekānta–ekapakṣha rahit syādvādane namaskār karun chhun. ahīn koī prashna kare chhe ke jināgamane namaskār karavā hatā, ahīn syādvādane namaskār karyā tenun kāraṇ shun? teno uttar–je syādvādane ame namaskār karyā te kevo chhe? ‘परमागमस्य जीवं’– utkr̥uṣhṭa jain siddhāntanā jīvabhūt chhe.

bhāvārthaḥ– jem sharīr jīv sahit kāryakārī chhe, jīv vinānun mr̥utak sharīr kāī kāmanun nathī tem jain siddhānt chhe te vachanātmak chhe, vachan kramavartī chhe. te je kathan kare chhe te ek nayanī pradhānatāthī kare chhe, parantu jain siddhānt sarvatra syādvādathī vyāpta chhe. jyān ek nayanī pradhānatā chhe tyān bījo nay sāpekṣha chhe tethī jain siddhānt ā jīvane kāryakārī chhe. anyamatanā siddhānt ek pakṣhathī dūṣhit chhe, syādvādarahit chhe māṭe kāryakārī nathī. je jainashāstranā upadeshane paṇ potānā agnānathī syādvādarahit shraddhe chhe tene viparīt phaḷ maḷe chhe. māṭe syādvād paramāgamanā jīvabhūt chhe. tene namaskār karun chhun.

vaḷī kevo chhe syādvād? ‘निषिद्धजात्यन्धसिन्धुरविधानं’ janmāndh puruṣhonun hasti–vidhān jeṇe dūr karyun chhe evo chhe. jem ghaṇā janmāndh puruṣho maḷ‌yā. temaṇe _________________________________________________________________ ङ्क्त पाठान्तर बीज

Page 5 of 186
PDF/HTML Page 17 of 198
single page version

ek hāthīnā anek aṅg potānī sparshandriyathī judā judā jāṇyā. āṅkho vinā ākhā sarvāṅg hāthīne na jāṇavāthī hāthīnun svarūp anek prakāre kahīne (ek aṅgane ja sarvāṅg gaṇīne) paraspar vād karavā lāgyā. tyān āṅkho vāḷo puruṣh hāthīno yathārtha nirṇay karīne temanī bhinna bhinna kalpanāne dūr kare chhe, tem agnānī ek vastunā anek aṅgono potānī buddhithī judī judī anya anya rītithī nishchay kare chhe. samyaggnān vinā sarvāṅg (sampūrṇa) vastune na jāṇavāthī ekāntarūp vastu mānīne paraspar vād kare chhe tyān syādvād vidyānā baḷ vaḍe samyaggnānī yathārthapaṇe vastuno nirṇay karī temanī bhinna bhinna kalpanā dūr kare chhe. tenun udāharaṇ–

sāṅkhyamatī vastune nitya ja māne chhe, bauddhamatī kṣhaṇik ja māne chhe, syādvādī kahe chhe ke jo vastu sarvathā nitya ja hoy to anek avasthānun palaṭavun thāy chhe te kevī rīte bane chhe? jo vastune sarvathā kṣhaṇik mānīe to ‘je vastu pahelān dekhī hatī te ā ja chhe’ evun pratyabhignān kevī rīte thāy chhe? māṭe kathañchit dravyanī apekṣhāe vastu nitya chhe ane paryāyanī apekṣhāe kṣhaṇik chhe. ā rīte syādvād vaḍe sarvāṅg vastuno nirṇay karavāmān āve tyāre ekānt shraddhāno niṣhedh thāy chhe. vaḷī kevo chhe syādvād? ‘सकलनयविलसितानां विरोधमथनं’ samasta nayothī prakāshit je vastuno svabhāv tenā virodhane dūr kare chhe.

bhāvārthaḥ– nayavivakṣhāthī vastumān anek svabhāvo chhe. vaḷī temān paraspar virodh chhe. jem ke asti ane nāstinun pratipakṣhapaṇun chhe, parantu jyāre syādvādathī sthāpan karīe tyāre sarva virodh dūr thāy chhe. kevī rīte? ek ja padārtha kathañchit svachatuṣhṭayanī apekṣhāe astirūp chhe, kathañchit parachatuṣhṭayanī apekṣhāe nāstirūp chhe. kathañchit samudāyanī apekṣhāe ekarūp chhe, kathañchit guṇaparyāyanī apekṣhāe anekarūp chhe. kathañchit sañgnā, saṅkhyā, lakṣhaṇanī apekṣhāe guṇ– paryāyādi anek–bhedarūp chhe, kathañchit satnī apekṣhāe abhedarūp chhe. kathañchit dravya apekṣhāe nitya chhe, kathañchit paryāy apekṣhāe anitya chhe. ā rīte syādvād sarva virodhane dūr kare chhe. syāt eṭale kathañchit nay apekṣhāe, vād eṭale vastusvabhāvanun kathan tene syādvād kahe chhe, tene namaskār karyā. 2.

āgaḷ āchārya grantha karavānī pratignā kare chhe.

Page 6 of 186
PDF/HTML Page 18 of 198
single page version

anvayārthaḥ– [लोकत्रयैकनेत्रं] traṇ lok sambandhī padārthone prakāshit karavāmān advitīy netra [परमागमं] utkr̥uṣhṭa jaināgamane [प्रयत्नेन] anek prakāranā upāyothī [निरूप्य] jāṇīne arthāt paramparā jain siddhāntonā nirūpaṇapūrvak [अस्माभिः] amārā vaḍe [विदुषां] vidvānone māṭe [अयं] ā [पुरुषार्थसिद्धयुपायः] puruṣhārthasiddhiupāy nāmano grantha [उपोद्ध्रियते] uddhār karavāmān āve chhe.

ṭīkāḥ– ‘अस्माभिः विदुषां अयं पुरुषार्थसिद्धयुपायः’ उपोद्ध्रियते’ –ame granthakartā gnānī jīvone māṭe ā puruṣhārthasiddhiupāy nāmano grantha athavā chaitanyapuruṣhanun prayojan siddha karavāno upāy pragaṭ karīe chhīe. ‘किं कृत्वा’ –kevī rīte? ‘प्रयत्नेन’–anek prakāre udyam karīne sāvadhānatāthī–‘परमागमं निरूप्य’– paramparāthī jain siddhāntano vichār karīne.

bhāvārthaḥ– jevī rīte kevaḷī, shrutakevaḷī ane āchāryonā upadeshanī paramparā chhe teno vichār karīne ame upadesh karīe chhīe, svamatithī kalpit rachanā karatā nathī. kevān chhe paramāgam? ‘लोकत्रयैकनेत्रं’– traṇe lokamān traṇ lok sambandhī padārthone batāvavā māṭe advitīy netra chhe. 3.

ā grantha nī sharūātamān vaktā, shrotā ane granthanun varṇan karavun joīe. evī paramparā chhe.

māṭe pratham ja vaktānun lakṣhaṇ kahe chhe–

anvayārthaḥ– [मुख्योपचारविवरणनिरस्तदुस्तरविनेय दुर्बोधाः] mukhya ane upachār kathananā vivechan vaḍe pragaṭapaṇe shiṣhyono durnivār agnānabhāv jemaṇe naṣhṭa karyo chhe tevā tathā [व्यवहारनिश्चयज्ञाः] vyavahāranay ane nishchayanayanā jāṇanār evā āchāryo [जगति] jagatamān [तीर्थं] dharmatīrtha [प्रवर्तयन्ते] pravartāve chhe.

ṭīkāḥ– ‘व्यवहारनिश्चयज्ञाः जगति तीर्थं प्रवर्तयन्ते’– vyavahār ane nishchayanā jāṇanār āchāryo ā lokamān dharmatīrtha pravartāve chhe. kevā chhe āchārya? ‘मुख्योपचारविवरणनिरस्तदुस्तरविनेय दुर्बोधाः’– mukhya ane upachār kathanavaḍe shiṣhyanā apār agnānabhāvano jemaṇe nāsh karyo chhe evā chhe.

Page 7 of 186
PDF/HTML Page 19 of 198
single page version

bhāvārthaḥ– upadeshadātā āchāryamān anek guṇo joīe. paṇ vyavahār ane nishchayanayanun jāṇapaṇun mukhya joīe. shā māṭe? jīvone anādino agnānabhāv chhe te mukhya (– nishchay) kathan ane upachār (–vyavahār)kathananā jāṇapaṇāthī dūr thāy chhe. tyān mukhya kathan to nishchayanayane ādhīn chhe. te ja batāvīe chhīe. ‘‘svāshrit te nishchay.’’ je potānā ja āshraye hoy tene nishchay kahīe. je dravyanā astitvamān je bhāv prāpta hoy te dravyamān tenun ja sthāpan karavun, paramāṇumātra paṇ anya kalpanā na karavī tene svāshrit kahīe. tenun je kathan tene mukhya kahīe. ene jāṇavāthī anādi sharīrādi paradravyamān ekatvashraddhānarūp agnānabhāvano abhāv thāy chhe. bhedavignānanī prāpti thāy chhe. sarva paradravyathī bhinna potānā shuddha chaitanyasvarūpano anubhav thāy chhe. tyān paramānandadashāmān magna thaī kevaḷadashāne pāme chhe. je agnānī āne jāṇyā vinā dharmamān lāge chhe te sharīrāshrit kriyākāṇḍane upādey jāṇī, sansāranun kāraṇ je shubhopayog tene ja muktinun kāraṇ mānī, svarūpathī bhraṣhṭa thayo thako sansāramān bhame chhe. tethī mukhya (–nishchay) kathananun jāṇapaṇun avashya joīe. te nishchayanayane ādhīn chhe tethī upadeshadātā nishchayanayanā jāṇanār joīe. kāraṇ ke pote ja na jāṇe te shiṣhyone kevī rīte samajāvī shake?

vaḷī ‘‘parāshrito vyavahāraḥ’’ je paradravyane āshrit hoy tene vyavahār kahīe. kiñchitmātra kāraṇ pāmīne anya dravyano bhāv anya dravyamān sthāpan kare tene parāshrit kahe chhe. tenun je kathan tene upachār kathan kahe chhe. ene jāṇīne sharīrādi sāthe sambandharūp sansāradashā chhe tene jāṇīne, sansāranān kāraṇ je āsravabandh tene oḷakhī, mukti thavānā upāy je samvar– nirjarā temān pravarte. agnānī ene jāṇyā vinā shuddhopayogī thavā īchchhe chhe te pahelān ja vyavahārasādhanane chhoḍīne pāpācharaṇamān joḍāī, narakādik duḥkhasaṅkaṭamān jaīne paḍe chhe. tethī upachār kathananun paṇ jāṇapaṇun joīe. te vyavahāranayane ādhīn chhe tethī upadeshadātāne vyavahāranun paṇ jāṇapaṇun joie. ā rīte banne nayonā jāṇanār āchārya dharmatīrthanā pravartak chhe, bījā nahi. 4.

āgaḷ kahe chhe ke āchārya bey nayono upadesh kevī rīte kare chhe?

Page 8 of 186
PDF/HTML Page 20 of 198
single page version

anvayārthaḥ– [इह] ā ganrathamān[निश्चयं] nishchayanayane [भूतार्थ] bhūtārtha ane [व्यवहारं] vyavahāranayane[अभूतार्थ] abhūtārtha [वर्णयन्ति] varṇan kare chhe. [प्रायः] ghaṇun karīne [भूतार्थबोधविमुखः] bhūtārtha arthāt nishchayanayanā gnānathī viruddha je abhiprāy chhe, te [सर्वोऽपि] badhoy [संसार] sansār svarūp chhe.

ṭīkāḥ– ‘इह निश्चयं भूतार्थ व्यवहारं अभूतार्थ वर्णयन्ति’ āchārya ā banne nayomān nishchayanayane bhūtārtha kahe chhe ane vyavahāranayane abhūtārtha kahe chhe.

bhāvārthaḥ– bhūtārtha nām satyārthanun chhe. bhūt eṭale je padārthamān hoy te ane artha eṭale ‘bhāv.’ tene je prakāshe, bījī kalpanā na kare tene ‘bhūtārtha’ kahīe. jem ke satyavādī satya ja kahe, kalpanā karīne kahe nahi. te ja batāvīe chhīe. joke jīv ane pudgalano anādithī ekakṣhetrāvagāh sambandh chhe, banne maḷelā jevā dekhāy chhe topaṇ nishchayanay ātmadravyane sharīrādi par dravyothī bhinna ja prakāshe chhe. te ja bhinnatā mukti dashāmān pragaṭ thāy chhe. māṭe nishchayanay satyārtha chhe.

vaḷī abhūtārtha nām asatyārthanun chhe. abhūt eṭale je padārthamān na hoy te artha eṭale bhāv, tene je prakāshe anek kalpanā kare tene abhūtārtha kahīe. jem jūṭhun bolanār māṇas jarāpaṇ kāraṇanun bahānun– chhaḷ pāme to anek kalpanā karī tādash karī batāve. te ja kahīe chhīe. joke jīv ane pudgalanī sattā bhinna chhe, svabhāv bhinna chhe, pradesh bhinna chhe topaṇ ekakṣhetrāvagāh sambandhanun chhaḷ (bhānun) prāpta karīne ‘‘ātmadravyane sharīrādi paradravyathī ekapaṇun kahe chhe,’’ mukta dashāmān pragaṭ bhinnatā thāy chhe em vyavahāranay pote ja bhinna bhinna prakāshavāne taiyār thāy chhe. tethī vyavahāranay asatyārtha chhe. प्रायः भूतार्थबोधमुखः सर्वोऽपि संसारः– atishayapaṇe satyārtha je nishchayanay tenā jāṇapaṇāthī ulaṭo je pariṇām (abhiprāy) te badhoy sansār svarūp chhe.

bhāvārthaḥ– sansār koī judo padārtha nathī. ā ātmānā pariṇām nishchayanayanā shraddhānathī vimukh thaī, sharīrādi paradravya sāthe ekatva shraddhānarūp pravarte tenun ja nām sansār. tethī je sansārathī mukta thavā īchchhe chhe teṇe shuddhanayanī sanmukh rahevun yogya chhe.

te ja batāvīe chhīe. jem ghaṇā manuṣhya kādavanā sanyogathī jenun nirmaḷapaṇun āchchhādit thayun chhe evā samaḷ jaḷane ja pīe chhe ane koī potānā hāthavaḍe