Page 169 of 186
PDF/HTML Page 181 of 198
single page version
[समयं] samay [लब्ध्वा] prāpta karīne tathā [मुनीनां] munionā [पदम्] charaṇanun [अवलम्ब्य] avalamban karīne [सपदि] shīghra ja [परिपूर्णम्] paripūrṇa [कर्त्तव्यम्] karavā yogya chhe.
ṭīkāḥ– ‘नित्यं बद्धोद्यमेन बोधिलाभस्य समयं लब्ध्वा च मुनिनां पदम् अवलम्ब्य सपदि परिपूर्णं कर्त्तव्यम्।’ arthaḥ– gr̥uhasthe sadā udyamashīl thaīne samyaggnānanī prāptino samay meḷavī munipad dhāraṇ karīne shīghra sarva deshavrato pāḷavān joīe.
bhāvārthaḥ– vivekī puruṣh gr̥uhastha dashāmān paṇ sansār ane sharīrathī virakta thaīne sadāy mokṣhamārgamān udyamī rahe chhe ane teo samay pāmīne shīghra munipad dhāraṇ karī, sakaḷ parigrahano tyāg karī nirvikalpa dhyānamān ārūḍh thaīne, pūrṇa ratnatrayane prāpta karī, sansārabhramaṇano nāsh karī shīghra mokṣhanī prāpti kare chhe. ekadesh ratnatrayane dhāraṇ karī indrādik uchchapad pāme tathā paramparāe mokṣha paṇ pāme. 210.
anvayārthaḥ– [असमग्रं] apūrṇa [रत्नत्रयम्] ratnatrayanī [भावयतः] bhāvanā karanār puruṣhane [यः] je [कर्मबन्धः] shubh karmano bandh [अस्ति] thāy chhe, [सः] te bandh [विपक्षकृतः] vipakṣhakr̥ut athavā rāgakr̥ut hovāthī [अवश्यं] avashya ja [बन्धनोपायः] bandhano upāy chhe, [मोक्षोपायः न] mokṣhano upāy nathī.
ṭīkāḥ– ‘असमग्रं रत्नत्रयं भावयतः यः कर्मबंधः अस्ति सः विपक्षकृतः रत्नत्रयं तु मोक्षोपायः अस्ति न बन्धनोपायः।’ arthaḥ–ekadesharūp ratnatrayanun pālan karanār puruṣhane je karmabandh thāy chhe te ratnatrayathī nathī thato, paṇ ratnatrayano vipakṣha je rāgadveṣh chhe tenāthī thāy chhe. te ratnatray to vāstavamān mokṣhano upāy chhe, bandhano upāy nathī.
bhāvārthaḥ– samyagdraṣhṭi jīv je ekadesh ratnatray dhāraṇ kare chhe tene je karmabandh thāy chhe te ratnatrayathī nathī thato paṇ teno je shubhakaṣhāy chhe tenāthī ja thāy chhe. āthī em siddha thayun ke karmabandh karanār shubhakaṣhāy chhe paṇ ratnatray nathī. 211.
Page 170 of 186
PDF/HTML Page 182 of 198
single page version
anvayārthaḥ– [अस्य] ā ātmāne [येनांशेन] je anshathī [सुद्रष्टिः] samyagdarshan chhe, [तेन] te [अंशेन] anshathī [बन्धनं] bandh [नास्ति] nathī, [तु] paṇ [येन] je [अंशेन] anshathī [अस्य] ene [रागः] rāg chhe, [तेन] te [अंशेन] anshathī [बन्धनं] bandh [भवति] thāy chhe. [येन] je [अंशेन] anshathī [अस्य] ene [ज्ञानं] gnān chhe, [तेन] te [अंशेन] anshathī [बन्धनं] bandh [नास्ति] nathī [तु] paṇ [येन] je [अंशेन] anshathī [रागः] rāg chhe, [तेन] te [अंशेन] anshathī [अस्य] ene [बन्धनं] bandh [भवति] thāy chhe. [येन] je [अंशेन] anshathī [अस्य] ene [चरित्रं] chāritra chhe, [तेन] te [अंशेन] anshathī [बन्धनं] bandh [नास्ति] nathī, [तु] paṇ [येन] je [अंशेन] anshathī [रागः] rāg chhe, [तेन] te [अंशेन] anshathī [अस्य] ene [बन्धनं] bandh [भवति] thāy chhe.
ṭīkāḥ– ‘येन अंशेन सुद्रष्टिः तेन अंशेन बन्धनं नास्ति किन्तु येन अंशेन रागः तेन अंशेन बन्धनं भवति।’ arthaḥ–jeṭalā anshe samyagdarshan chhe eṭalā anshe karmabandh nathī tathā jeṭalā anshe rāgabhāv chhe teṭalā ja anshe karmano bandh chhe.
bhāvārthaḥ– jīvanā traṇ bhed chhe–1. bahirātmā, 2. antarātmā, 3. paramātmā. ā traṇamān bahirātmā to mithyādraṣhṭi chhe kemake tene samyagdarshan nathī, kevaḷ rāgabhāv chhe tethī sarvathā bandh ja chhe; ane paramātmā bhagavān jemane pūrṇa samyagdarshan thaī gayun chhe temane rāgabhāv rañchamātra paṇ nathī tethī sarvathā bandh nathī, mokṣha ja chhe.
antarātmā samyagdraṣhṭi chothā guṇasthānathī māṇḍīne bāramā guṇasthān sudhī chhe, māṭe ā antarātmāne jeṭalā anshe samyagdarshan thaī gayun chhe teṭalā anshe karmanun
Page 171 of 186
PDF/HTML Page 183 of 198
single page version
bandhan nathī ane jeṭalā anshe rāgabhāv chhe eṭalā anshe karmano bandh chhe. jemake chothā guṇasthāne anantānubandhī sambandhī rāgabhāv nathī to eṭalo karmabandh paṇ nathī, bākīnā apratyākhyānāvaraṇano bandh chhe. pāñchamā guṇasthāne apratyākhyānano paṇ rāgabhāv na hovāthī teno paṇ bandh nathī parantu pratyākhyānano bandh chhe. e ja pramāṇe āgaḷ jeṭalā anshe rāgabhāvano abhāv chhe teṭalā ja anshe karmano bandh nathī tathā jeṭalā anshe rāgabhāv chhe teṭalā ja anshe karmano bandh chhe. 212.
jeṭalā anshe je jīvane samyaggnān thaī gayun chhe teṭalā ja anshe rāgabhāv nahi hovāthī karmano bandh nathī. jeṭalā anshe rāgabhāv chhe teṭalā ja anshe karmano bandh chhe.
bhāvārthaḥ– jevī rīte samyagdarshananun kathan karyun chhe tevī rīte samyaggnānanun paṇ samajavun, jem ke bahirātmāne samyaggnān nathī, mithyāgnān ja chhe tethī tene pūrṇa rāgadveṣh hovāthī avashya karmano bandh thāy chhe. paramātmā je teramā guṇasthānavartī chhe temane pūrṇa samyaggnān pragaṭ thaī gayun chhe, rāgabhāvano bilakul abhāv chhe tethī temane karmano bandh bilakul nathī. ane antarātmā je chothā guṇasthānathī laīne bāramā guṇasthān sudhī chhe temane jeṭalā anshe samyaggnān pragaṭ thaī gayun chhe teṭalā ja anshe karmano bandh nathī tathā jeṭalā anshe rāgabhāv chhe teṭalā ja anshe karmabandh chhe. 213.
jeṭalā anshe samyakchāritra pragaṭ thaī gayun chhe teṭalā ja anshe karmano bandh nathī ane jeṭalā anshe rāgadveṣhabhāv chhe teṭalā ja anshe karmano bandh chhe. uparanī jem ahīn paṇ samajī levun. jemake bahirātmāne mithyāchāritra chhe, samyakchāritra rañchamātra paṇ nathī tethī ene rāgadveṣhanī pūrṇatā hovāthī pūrṇa karmano bandh chhe, ane paramātmāne pūrṇa samyakchāritra chhe tethī ene rañchamātra paṇ karmano bandh nathī. antarātmāne jeṭalā anshe rāgadveṣh bhāvono abhāv chhe eṭalā ja anshe karmano bandh nathī.
bhāvārthaḥ– mohanīy karmanā be bhed chhe–1. darshanamoh, 2. chāritramoh. darshanamohanā udayathī mithyādarshan thāy chhe ane chāritramohanā udayathī mithyāchāritra thāy chhe. jeṭalo te kaṣhāyono abhāv thato jāy chhe teṭalo teṭalo tene samyagdarshan athavā samyakchāritra guṇano vikās thato jāy chhe. jemake darshanamohanīyano abhāv thavāthī samyagdarshan guṇ pragaṭ thāy chhe. ane anantānubandhī chokaḍīno abhāv thavāthī svarūpācharaṇ chāritra pragaṭ thāy chhe. apratyākhyānāvaraṇī chokaḍīno abhāv thavāthī deshachāritra pragaṭ thāy chhe. pratyākhyānāvaraṇī chokaḍīno abhāv thavāthī sakalachāritra pragaṭ thāy chhe. sañjvalan chokaḍī ane nav nokaṣhāyano abhāv thavāthī yathākhyātachāritra
Page 172 of 186
PDF/HTML Page 184 of 198
single page version
pragaṭ thāy chhe. –ā rīte ā mohanīyakarmanī 2p prakr̥iti ja jīvane rāgadveṣh thavāmān nimittakāraṇ chhe.
emānthī anantānubandhī krodh ane mān, apratyākhyānāvaraṇīy krodh ane mān, pratyākhyānāvaraṇīy krodh ane mān, sañjvalan krodh ane mān–e āṭh ane arati, shok, bhay, jugupsā–kul e bār prakr̥iti to dveṣharūp pariṇamanamān kāraṇ chhe tathā bākī rahelī ter prakr̥itio rāgarūp pariṇamanamān kāraṇ chhe. ā rīte ā jīv anādikāḷathī pachīs kaṣhāyone ja vashībhūt thaīne nitya anek duṣhkarmo karato thako sansārasāgaramān bhramaṇ karī rahyo chhe māṭe āṭhe karmomān ā mohanīy karmane sarvathī pahelān jītavun joīe. jyān sudhī mohanīy karmano parājay na thāy tyān sudhī bākīnān karmono parājay thaī shakato nathī. tethī sauthī pahelān samyagdarshan prāpta karīne darshanamohano nāsh karavo. samyaggnān vaḍe gnānāvaraṇano nāsh ane samyagchāritravaḍe chāritramohanīyano nāsh karī samyakratnatray prāpta karavān joīe. jyāre koī paṇ jīv ā krame karmono nāsh karī ātmānā guṇono vikās karashe tyāre ja te potānā dhyeyane prāpta karī shake chhe. 214.
दर्शनबोधचरित्रं न योगरूपं कषायरूपं च।। २१५।।
anvayārthaḥ– [प्रदेशबन्धः] pradeshabandh [योगात्] man, vachan, kāyānā vyāpārathī [तु] ane [स्थितिबन्धः] sthitibandh [कषायात्] krodhādi kaṣhāyothī [भवति] thāy chhe, parantu [दर्शनबोधचरित्रं] samyagdarshan, samyaggnān, samyakchāritrarūp ratnatray [न] na to [योगरूपं] yogarūp chhe [च] ane na [कषायरूपं] kaṣhāyarūp paṇ chhe.
ṭīkāḥ– ‘योगात् प्रदेशबन्धः भवति तु कषायात् स्थितिबन्धः भवति यतः दर्शनबोधचरित्रं योगरूपं च कषायरूपं न भवति।’ arthaḥ–man, vachan, kāyānā traṇ yogathī pradeshabandh ane prakr̥itibandh thāy chhe tathā krodhādi kaṣhāyothī sthitibandh ane anubhāgabandh thāy chhe. ahīn shlokamān joke prakr̥itibandh ane anubhāgabandh gaṇāvyā nathī topaṇ upalakṣhaṇathī grahaṇ thaī jāy chhe. samyagdarshan, samyaggnān, samyakchāritra e traṇe na to yogarūp chhe ane na kaṣhāyarūp paṇ chhe. tethī ratnatray karmabandhanun kāraṇ thaī shakatān nathī.
Page 173 of 186
PDF/HTML Page 185 of 198
single page version
bhāvārthaḥ– bandh chār prakāranā chhe–prakr̥itibandh, pradeshabandh, sthitibandh, anubhāgabandh. āmānthī prakr̥itibandh ane pradeshabandh yogathī thāy chhe tathā sthitibandh ane anubhāgabandh kaṣhāyothī thāy chhe. have ā chāre bandhonun svarūp kahe chhe. 1. prakr̥itibandh–prakr̥iti nām svabhāvanun chhe. karmonī mūḷ–prakr̥iti āṭh ane uttar–prakr̥iti ekasoaḍatālīs chhe, jem ke gnānāvaraṇīy karmano svabhāv paḍadā samān chhe. je vastu upar paḍado ḍhaṅkāyo hoy te paḍado te vastunun gnān na thavāmān kāraṇ chhe, tevī ja rīte jyānsudhī ātmānī sāthe gnānāvaraṇīy karmarūpī paḍado hoy tyānsudhī te ātmāne padārthonun samyaggnān na thavāmān kāraṇ chhe.
darshanāvaraṇīy karmano svabhāv darabārī jevo chhe. jem darabārī rājānun darshan thavā deto nathī tem darshanāvaraṇīy karma ātmāne sva–par padārthonun darshan thavā detun nathī.
vedanīy karmano svabhāv madh chopaḍelī talavār jevo chhe. jem te talavār chāṭavāthī mīṭhī lāge chhe paṇ te jībhane kāpī nākhe chhe. tem vedanīy karma paṇ pahelān thoḍā samay sudhī sukharūp lāge chhe, pachhī te ja duḥkh āpanār banī jāy chhe.
mohanīy karmano svabhāv madirā jevo chhe. jem madirā pīvāthī manuṣhyane potānā manuṣhyapaṇānun bhān rahetun nathī tevī ja rīte ā mohanīy karmamān joḍāvāthī ātmā potānun svarūp bhūlī par padārthomān potāpaṇun, kartā–bhoktā, svāmīpaṇun māne chhe.
āyukarmano svabhāv heḍabeḍī sahit jel samān chhe. jem je māṇas jyānsudhī jelamān chhe tyānsudhī te māṇas tyānthī kayāny paṇ jaī shakato nathī tevī ja rīte je jīve je āyukarmano bandh karyo chhe te āyu jyānsudhī pūrṇa na thāy tyānsudhī tene te ja gatimān rahevun paḍe chhe.
nāmakarmano svabhāv chitrakār samān chhe. jem chitrakār judī judī jātanā arthāt koīvār manuṣhyanun, koīvār ghoḍānun, koīvār hāthīnun chitra banāve chhe, tevī ja rīte nāmakarma paṇ ā jīvane koīvār māṇas banāve chhe, koīvār ghoḍo banāve chhe, koīvār kāṇo, koīvār bahero, koīvār lūlo ityādi prakāre anekarūp banāve chhe.
gotrakarmano svabhāv kumbhār jevo chhe, jem kumbhār koīvār nānun vāsaṇ banāve chhe ane koīvār moṭun vāsaṇ banāve chhe, tem gotrakarma paṇ ā jīvane koīvār uchcha kuḷamān ane koīvār nīch kuḷamān pedā kare chhe.
antarāyakarmano svabhāv bhaṇḍārī jevo chhe. jem rājā koīne kāīk īnām
Page 174 of 186
PDF/HTML Page 186 of 198
single page version
vagere āpatā hoy ane bhaṇḍārī tene āpavā deto nathī, tevī ja rīte antarāy karma paṇ ātmāne prāpta thanār padārthomān anek prakāranān vighna nākhīne te padārtha prāpta thavā detun nathī. – ā rīte ā āṭhe karmono svabhāv chhe. e potapotānā svabhāv sahit jīv sāthe sambandh kare chhe.
have pradeshabandhanun varṇan kare chhe. ātmānā asaṅkhyāt pradeshomānthī ek ek pradesh sāthe karmanān anantānant paramāṇu bandhāy arthāt jīvanā pradesh ane karmanān paramāṇu–banne ekakṣhetrāvagāh thaīne rahe tene pradeshabandh kahe chhe.
have sthitibandhanun varṇan kare chhe. je karma (jīvanī sāthe rahevānī) potānī sthitisahit bandhāy tene sthitibandh kahe chhe. jem ke gnānāvaraṇīy, darshanāvaraṇīy, vedanīy ane antarāy–ā chār karmonī utkr̥uṣhṭa sthiti 30 kroḍākroḍī sāgaranī chhe ane mohanīy karmamānthī darshanamohanīyanī 70 kroḍākroḍīnī ane chāritramohanīyanī 40 kroḍākroḍī sāgaranī chhe. nām ane gotrakarmanī sthiti 20 kroḍākroḍī sāgaranī chhe. āyukarmanī sthiti 33 sāgaranī chhe. ā badhānī utkr̥uṣhṭa sthiti thaī. jaghanya sthiti nām gotranī āṭh muhūrta, vedanīyanī bār muhūrta, gnānāvaraṇīy, darshanāvaraṇīy, mohanīy, antarāy ane āyu e pāñch karmonī jaghanya sthiti antarmuhūrta chhe. madhyamasthitinā anant bhed chhe. ā prakāre sthitibandhanun nirūpaṇ karyun.
have anubhāgabandhanun varṇan kare chhe. karmomān je phaḷ devānī shakti hoy chhe tene ja anubhāgabandh kahe chhe. ā anubhāgabandh ghātīkarmono to kevaḷ ashubharūp ja hoy chhe ane aghātīkarmono shubharūp ane ashubharūp banne prakārano hoy chhe. jem ke gnānāvaraṇīy, darshanāvaraṇīy, mohanīy ane antarāy–e chār karmono latā–lākaḍun–hāḍakān ane paththararūp kramathī vadhato vadhato bandh thāy chhe ane nām, gotra, vedanīy āyu–ā chār karmono jo shubharūp hoy to goḷ, khāṇḍ, sākar ane amr̥ut samān shubhaphaḷ āpe chhe ane jo ashubharūp hoy to līmbaḍo, kāñjī, viṣh ane haḷāhaḷ samān ashubh phaḷ āpe chhe.–ā rīte ā badhān karmono vipāk thayā kare chhe. ā rīte chāre prakāranā bandhanun varṇan karyun. 21p.
Page 175 of 186
PDF/HTML Page 187 of 198
single page version
anvayārthaḥ– [आत्मविनिश्चितिः] potānā ātmāno vinishchay [दर्शनम्] samyagdarshan, [आत्मपरिज्ञानम्] ātmānun visheṣh gnān [बोधः] samyaggnān ane [आत्मनि] ātmāmān [स्थितिः] sthiratā [चारित्रं] samyakchāritra [इष्यते] kahevāy chhe to pachhī [एतेभ्यः ‘त्रिभ्यः’] ā traṇathī [कुतः] kevī rīte [बन्धः] bandh [भवति] thāy?
ṭīkāḥ– ‘आत्मविनिश्चितिः दर्शनं, आत्मपरिज्ञानं बोधः, आत्मनि स्थितिः चारित्रं इष्यते एतेभ्यः बंधः कुतः भवति।’ arthaḥ–ātmānā svarūpano nishchay thavo te samyagdarshan chhe, ātmānā svarūpanun parignān thavun te samyaggnān chhe ane ātmasvarūpamān līn thavun te samyakchāritra chhe. ā traṇe ātmasvarūp ja chhe. jyāre ā traṇe guṇ ātmasvarūp chhe to enāthī karmono bandh kevī rīte thaī shake? arthāt thaī shakato nathī.
bhāvārthaḥ– ratnatray be prakāranā chhe–1. vyavahāraratnatray ane 2. nishchayaratnatray. dev– shāstra–gurunun tathā sāt tattvonun shraddhān karavun te vyavahārasamyagdarshan chhe, tattvonā svarūpane jāṇī levun te vyavahārasamyaggnān chhe, ashubh kriyāothī pravr̥utti haṭāvīne shubhakriyāmān pravr̥utti karavī te vyavahārasamyakchāritra chhe.–ā vyavahāraratnatray thayān. ātmasvarūpanun shraddhān te nishchayasamyagdarshan, ātmagnān thavun te nishchayasamyaggnān ane ātmasvarūpamān pariṇaman te nishchayasamyakchāritra. te ā jīvane karmothī chhoḍāvavānun kāraṇ chhe, paṇ karmonā bandhanun kāraṇ nathī. 216.
anvayārthaḥ– [अपि] ane [तीर्थकराहारकर्मणाः] tīrthaṅkaraprakr̥iti ane āhār prakr̥itino [यः] je [बन्धः] bandh [सम्यक्त्वचरित्राभ्यां] samyaktva ane chāritrathī [समये] āgamamān [उपदिष्टः] kahyo chhe, [सः] te [अपि] paṇ [नयविदां] nayanā jāṇanārāonā [दोषाय] doṣhanun kāraṇ [न] nathī.
ṭīkāḥ– ‘सम्यक्त्व चरित्राभ्यां तीर्थकराहार कर्मणः बन्धः (भवति) यः अपि समयं उपदिष्टः सः अपि नयविदां दोषाय न भवति।’ arthaḥ–samyagdarshan ane samyak–
Page 176 of 186
PDF/HTML Page 188 of 198
single page version
chāritrathī tīrthaṅkar–prakr̥iti ane āhārak–prakr̥itino bandh thāy chhe, evo je shāstromān upadesh chhe temān paṇ nayavivakṣhā jāṇanārane doṣh arthāt virodh jaṇāto nathī.
bhāvārthaḥ– jo koī em shaṅkā kare ke samyagdarshan thayā pachhī ja tīrthaṅkaraprakr̥itino bandh thāy chhe ane samyakchāritra thayā pachhī ja āhārak–prakr̥itino bandh thāy chhe to upar je ā kahevāmān āvyun chhe ke ratnatray karmano bandh karanār nathī e kevī rīte? teno khulāso kare chheḥ–
योगकषायौ
anvayārthaḥ– [यस्मिन्] jemān [सम्यक्त्वचरित्रे सति] samyaktva ane chāritra hovā chhatān [तीर्थकराहारबन्धकौ] tīrthaṅkar ane āhārak prakr̥itino bandh karanār [योगकषायौ] yog ane kaṣhāy [भवतः] thāy chhe [पुनः] ane [असतिः न] nahotā, thatā nathī arthāt samyaktva ane chāritra vinā bandhanā kartā yog ane kaṣhāy thatā nathī [तत्] te samyaktva ane chāritra [अस्मिन्] ā bandhamān [उदासीनम्] udāsīn chhe.
ṭīkāḥ– ‘सम्यक्त्व चरित्रे सति योगकषायौ तीर्थकराहार बंधकौ भवतः तस्मात् तत्पुनः अस्मिन् उदासीनम्।’ arthaḥ–samyagdarshan ane samyakchāritra hoy tyāre ja yog ane kaṣhāy tīrthaṅkar tathā āhārakano bandh karanār thāy chhe, tethī ratnatray to prakr̥itiono bandh karavāmān udāsīn chhe.
bhāvārthaḥ– jyāre ātmāmān samyagdarshan ane samyakchāritraguṇ pragaṭ hotā nathī tyāre paṇ ātmānī sāthe karmono bandh thāy chhe ane jyāre ekadesh samyakchāritra pragaṭ thāy tyāre paṇ ātmānī sāthe karmano bandh thāy chhe, tethī jaṇāy chhe ke karmono bandh karavāmān kāraṇ yog–kaṣhāyonun thavun ane karmonā abandhamān kāraṇ yog–kaṣhāyonun na thavun ja chhe. 218.
सकलजनसुप्रसिद्धो रत्नत्रयधारिणां मुनिवराणाम्।। २१९।।
Page 177 of 186
PDF/HTML Page 189 of 198
single page version
anvayārthaḥ– [ननु] shaṅkā–koī puruṣh shaṅkā kare chhe ke [रत्नत्रयधारिणां] ratnatrayanā dhārak [मुनिवराणां] shreṣhṭha munione [सकलजनसुप्रसिद्धः] sarvajanomān sārī rīte prasiddha [देवायुः प्रभृतिसत्प्रकृतिबन्धः] devāyu ādi uttam prakr̥itiono bandh [एवं] pūrvokta prakāre [कथम्] kevī rīte [सिद्धयति] siddha thashe?
ṭīkāḥ– ‘ननु रत्नत्रयधारिणां मुनिवराणां सकलजनसुप्रसिद्धः देवायुः प्रभृतिसत्प्रकृतिबन्धः एवं कथं सिद्धयति।’ arthaḥ–ahīn koī shaṅkā kare ke ratnatrayanā dhārak munione devāyu vagere shubh prakr̥itiono bandh thāy chhe evun je shāstromān kathan chhe te kevī rīte siddha thashe? 219. teno uttaraḥ–
आस्रवति यत्तु पुण्यं शुभोपयोगोऽयमपराधः।। २२०।।
anvayārthaḥ– [इह] ā lokamān [रत्नत्रयं] ratnatrayarūp dharma [निर्वाणस्य एव] nirvāṇanun ja [हेतु] kāraṇ [भवति] thāy chhe, [अन्यस्य] anya gatinun [न] nahīn, [तु] ane [यत्] je ratnatrayamān [पुण्यं आस्रवति] puṇyano āsrav thāy chhe, te [अयम्] ā [अपराधः] aparādh [शुभोपयोगः] shubhopayogano chhe.
ṭīkāḥ– ‘इह रत्नत्रयं निर्वाणस्य एव हेतुः भवति अन्यस्य न तु यत् पुण्यं आस्रवति अयं अपराधः शुभोपयोगः।’ arthaḥ–ā lokamān ratnatray mokṣhanun ja kāraṇ chhe, bījī gatinun kāraṇ nathī. vaḷī ratnatrayanā sadbhāvamān je shubh prakr̥itiono āsrav thāy chhe te badho shubhakaṣhāy ane shubhayogathī ja thāy chhe, arthāt te shubhopayogano ja aparādh chhe paṇ ratnatrayano nathī. bhinna bhinna kāraṇothī bhinna bhinna kārya thāy chhe topaṇ vyavahārathī ekabījānun paṇ kārya kahī devāmān āve chhe. 220.
anvayārthaḥ– [हि] nishchayathī [एकस्मिन्] ek vastumān [अत्यंतविरुद्धकार्ययोः] atyant virodhī be kāryonā [अपि] paṇ [समवायात्] meḷathī [ताद्रशः अपि] tevo je [व्यवहारः] vyavahār [रूढिम्] rūḍhine [इतः] prāpta chhe, [यथा] jem [इह] ā lokamān ‘‘[घृतम्] ghī [दहति] bāḷe chhe’’–[इति] e prakāranī kahevat chhe.
Page 178 of 186
PDF/HTML Page 190 of 198
single page version
ṭīkāḥ– ‘हि एकस्मिन् अत्यंतविरुद्धकार्ययोः अपि समवायात् यथा घृतं दहति इति व्यवहारः अपि ताद्रशः व्यवहारः रूढिं इतः।’ arthaḥ–nishchayathī ek adhikaraṇamān paraspar viruddha be kāryono bandh thavāthī ‘jem ghī bāḷe chhe’ evo ekano bījāmān vyavahār thaī jāy chhe, tevī ja rīte ahīn paṇ vyavahār prasiddha thaī gayo chhe ke samyaktvathī shubh prakr̥itiono bandh thāy chhe.
bhāvārthaḥ– joke ghī bāḷatun nathī topaṇ agninā sambandhathī jyāre ghī garam thaī jāy chhe tyāre evun jāṇavāmān āve chhe ke ghī bāḷe chhe. tevī ja rīte samyaktvanun kām karmabandh karavānun nathī topaṇ jyāre ātmāmān samyaktva ane rāgabhāv banne maḷī jāy chhe tyāre em ja kahevāmān āve chhe ke samyaktvathī karmano bandh thāy chhe. tethī ja lokamān vyavahār paṇ evo thāy chhe ke samyaktvathī shubhakarmono bandh thāy chhe, ratnatrayathī mokṣhano lābh thāy chhe. 221.
मुख्योपचाररूपः प्रापयति परं पदं पुरुषम्।। २२२।।
anvayārthaḥ– [इति] ā rīte [एषः] ā pūrvakathit [मुख्योपचाररूपः] nishchay ane vyavahārarūp [सम्यक्त्वबोधचारित्रलक्षणः] samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritra lakṣhaṇavāḷo [मोक्षमार्गः] mokṣhano mārga [पुरुषम्] ātmāne [परं पदं] paramātmānun pad [प्रापयति] prāpta karāve chhe.
ṭīkāḥ– ‘सम्यक्त्वबोधचारित्रलक्षणः इतिः एषः मोक्षमार्गः मुख्योपचाररूपः पुरुषं परं पदं प्रापयति।’ arthaḥ–samyagdarshan, samyaggnān, samyakchāritra e traṇ svarūp ja mokṣhamārga chhe. e mokṣhamārga nishchay–vyavahār em be prakārano ja ātmāne mokṣha pahoñchāḍe chhe.
bhāvārthaḥ– nishchayamokṣhamārga sākṣhāt mokṣhamārgano sādhak chhe tathā vyavahāramokṣhamārga paramparāe mokṣhamārgano sādhak chhe arthāt vyavahāramokṣhamārga nishchay mokṣhamārganun kāraṇ chhe. 222.
गगनमिव परमपुरुषः परमपदे स्फुरति विशदतमः।। २२३।।
Page 179 of 186
PDF/HTML Page 191 of 198
single page version
anvayārthaḥ– [नित्यमपि] hammeshān [निरुपलेपः] karmarūpī rajanā lep rahit [स्वरूपसमवस्थितः] potānā anantadarshan–gnān svarūpamān sārī rīte ṭharelo [निरुपघातः] upaghāt rahit ane [विशदतमः] atyant nirmaḷ [परमपुरुषः] paramātmā [गगनम् इव] ākāshanī jem [परमपदे] lokashikharasthit mokṣhasthānamān [स्फुरति] prakāshamān thāy chhe.
ṭīkāḥ– ‘नित्यम् अपि निरुपलेपः स्वरूपसमवस्थितः निरुपघातः विशदतमः परमपुरुषः गगनम् इव परमपदे स्फुरति।’ arthaḥ–sadākāḷ karmamaḷ rahit, potānā svarūpamān sthit, koīnā paṇ ghātarahit, atyant nirmaḷ evā je paramātmā siddha bhagavān chhe te mokṣhamān ākāsh samān daidīpyamān rahe chhe.
bhāvārthaḥ– puruṣh nām jīvanun chhe ane param puruṣh nām paramātmā siddha bhagavānanun chhe. jīv to nar–nārakādi chāre gatiomān potānā āyuṣhya pramāṇe thoḍā kāḷ sudhī ja rahe chhe ane siddhabhagavān mokṣhamān sadā anantakāḷ sudhī rahe chhe. sansārī jīv karmarūpī melathī malin chhe, siddha bhagavān karmamaḷathī rahit chhe. sansārī jīv puṇya–pāparūpī lepathī lipta chhe, siddha bhagavān ākāsh samān nirlep chhe. sansārī jīv vibhāv pariṇatinā yogathī sadā dehādirūpe thaī rahyo chhe, siddha bhagavān sadā nijasvarūpamān ja virājamān rahe chhe. sansāranā jīv bījā jīvono ghāt kare chhe ane bījāo dvārā haṇāy chhe paṇ siddha bhagavān koī jīvane haṇatā nathī ke koī jīvo vaḍe haṇātā nathī. āvā siddha bhagavān akhaṇḍ, avināshī, nirmaḷ, potānā svarūpamān sthit sadākāḷ mokṣhamān ja birājamān rahe chhe. 223.
परमानन्दनिमग्नो ज्ञानमयो नन्दति सदैव।। २२४।।
anvayārthaḥ– [कृतकृत्यः] kr̥utakr̥utya [सकलविषयविषयात्मा] samasta padārtho jemanā viṣhay chhe evā arthāt sarva padārthonā gnātā [परमानन्दनिमग्नः] viṣhayānandathī rahit gnānānandamān atishay magna [ज्ञानमयः] gnānamay jyotirūp [परमात्मा] muktātmā [परमपदे] sauthī upar mokṣhapadamān [सदैव] nirantar ja [नन्दति] ānandarūpe sthit chhe.
ṭīkāḥ– ‘परमात्मा कृतकृत्यः सकलविषयविषयात्मा (विरतात्मा) वा परमानन्द
Page 180 of 186
PDF/HTML Page 192 of 198
single page version
निमग्नः ज्ञानमयः परमपदे सदैव नन्दति।’ arthaḥ–siddha bhagavānane kāī kām karavānun bākī rahyun nathī, sakal padārthone potānā gnānamān viṣhay karanār athavā sakaḷ padārthothī virakta, param sukhamān nimagna ane kevaḷagnānasahit mokṣhamān nirantar ānand kare chhe.
bhāvārthaḥ– sansāranā jīvone anek kārya karavānī abhilāṣhā chhe tethī kr̥utakr̥utya nathī, siddha bhagavānane kāī kām karavānun bākī rahyun nathī tethī kr̥utakr̥utya chhe. jagatanā jīv mokṣhathī vimukh chhe ane siddha bhagavān mokṣhamān birājamān chhe. sansāranā jīvo viṣhay vikār sahit chhe, siddha bhagavān viṣhay vikār rahit chhe. sansāranā jīv anek sharīro dhāraṇ karīne duḥkhī thaī rahyā chhe, siddha bhagavān man, vachan, kāyāthī rahit chhe. ityādi anant guṇo sahit siddha bhagavān chhe. 224.
anvayārthaḥ– [मन्थाननेत्रम्] ravaī–valoṇāne kheñchanār [गोपी इव] govālaṇanī jem [जैनी नीतिः] jinendradevanī syādvādanīti athavā nishchay–vyavahārarūp nīti [वस्तुतत्त्वम्] vastunā svarūpane [एकेन] ek samyagdarshanathī [आकर्षन्ती] potā taraph kheñche chhe, [इतरेण] bījāthī arthāt samyaggnānathī [श्लथयन्ती] shithil kare chhe ane [अन्तेन] antim arthāt samyakchāritrathī siddharūp kāryane utpanna karavāthī [जयति] sarvanī upar varte chhe. (athavā bījo anvayārtha)
anvayārthaḥ– [मन्थानेत्रम्] ravaīne kheñchanār [गोपी इव] govālaṇanī jem je [वस्तुतत्त्वम्] vastunā svarūpanī [एकेन अन्तेन] ek antathī arthāt dravyārthikanayathī [आकर्षन्ती] ākarṣhaṇ kare chhe–kheñche chhe, ane vaḷī [इतरेण] bījā paryāyārthikanayathī [श्लथयन्ती] shithil kare chhe, te [जैनीनीतिः] jainamatanī nyāyapaddhati [जयति] jayavantī chhe.
ṭīkāḥ– मन्थाननेत्रं गोपी इव जैनी नीतिः वस्तुतत्त्वं एकेन आकर्षन्ती इतरेण श्लथयन्ती अन्तेन जयति। arthaḥ–valoṇāmān ravaī kheñchanār govālaṇanī jem jinendra bhagavānanī je nīti arthāt vivakṣhā chhe te vasturūpane ek nay–vivakṣhāthī kheñchatī, bījī nay– vivakṣhāthī ḍhīlī mūkatī ante arthāt banne vivakṣhāothī jayavant rahe.
Page 181 of 186
PDF/HTML Page 193 of 198
single page version
bhāvārthaḥ– bhagavānanī vāṇī syādvādarūp anekāntātmak chhe. vastunun svarūp pradhān tathā gauṇanayanī vivakṣhāthī karavāmān āve chhe. jem ke jīvadravya nitya paṇ chhe ane anitya paṇ chhe. dravyārthikanayanī vivakṣhāthī nitya chhe ane paryāyārthikanayanī apekṣhāe anitya chhe, e ja nay–vivakṣhā chhe. 22p.
[nondhaḥ– ā shlokamān em batāvyun chhe ke shāstramān koī ṭhekāṇe nishchayanayanī mukhyatāthī kathan chhe ane koī ṭhekāṇe vyavahāranayanī mukhyatāthī kathan chhe, paṇ teno artha em nathī ke sācho dharma koī vakhate vyavahāranay (abhūtārthanay)nā āshrayathī thāy ane koīvār nishchayanay (bhūtārthanay)nā āshrayathī thāy chhe; dharma to sadāy nishchayanay arthāt bhūtārthanayanā viṣhayanā āshrayathī ja thāy chhe. mokṣhamārganun nirūpaṇ be prakāre thāy chhe paṇ mokṣhamārga be nathī. sarāgatāthī paṇ mokṣhamārga tathā vītarāgatāthī paṇ mokṣhamārga–em paraspar viruddhatāthī tathā sanshayarūp mokṣhamārga nathī.]
वाक्यैः कृतं पवित्रं शास्त्रमिदं न पुनरस्माभिः।। २२६।।
anvayārthaḥ– [चित्रैः] anek prakāranā [वर्णैः] akṣharo vaḍe [कृतानि] rachāyelā [पदानि] pad, [पदैः] padothī [कृतानि] banāvelā [वाक्यानि] vākayo chhe, [तु] ane [वाक्यैः] te vākayothī [पुनः] pachhī [इदं] ā [पवित्रं] pavitra–pūjya [शास्त्रम्] shāstra [कृतं] banāvavāmān āvyun chhe, [अस्माभिः] amārāthī [न ‘किमपि कृतम्’] kāī paṇ karāyun nathī.
ṭīkāḥ– चित्रैः वर्णैः पदानि कृतानि तु पदैः वाक्यानि कृतानि वाक्यैः पवित्रं शास्त्रं कृतं पुनः अस्माभिः न। arthaḥ–svāmī amr̥utachandra mahārāj grantha pūrṇa karatān potānī laghutā batāve chhe ane kahe chhe ke ā granth men banāvyo nathī. to pachhī koṇe banāvyo chhe?–to kahe chhe ke anek prakāranā svar, vyañjan, varṇa anādi kāḷanā chhe, te varṇothī pad anādinān chhe, tathā padothī vākay bane chhe ane te vākayoe ā pavitra shāstra banāvyun chhe, ame kāī paṇ banāvyun nathī.
Page 182 of 186
PDF/HTML Page 194 of 198
single page version
rajanīsh.
Page 183 of 186
PDF/HTML Page 195 of 198
single page version
Page 184 of 186
PDF/HTML Page 196 of 198
single page version
Page 185 of 186
PDF/HTML Page 197 of 198
single page version
Page 186 of 186
PDF/HTML Page 198 of 198
single page version