puruShArthasiddhiupAy ] [ 121

anvayArtha– [विरताविरतस्य] deshavratI shrAvakane [भोगोपभोगमूला] bhog ane upabhoganA nimitte thatI [हिंसा] hinsA thAy chhe [अन्यतः न] anya prakAre thatI nathI, mATe [तौ] te banne arthAt bhog ane upabhog [अपि] paN [वस्तुतत्त्वं] vastusvarUp [अपि] ane [स्वशक्तिम्] potAnI shaktine [अधिगम्य] jANIne arthAt potAnI shakti anusAr [त्याज्यौ] chhoDavA yogya chhe.

TIkA– ‘विरताविरतस्य भोगोपभोगमूला हिंसा भवति। अन्यतः न इति हेतोः भावकेन वस्तुतत्त्वं अधिगम्य तथा स्वशक्तिम् अपि अधिगम्य तौ अपि भोगोपभोगौ अपि त्याज्यो।’– artha–deshavrat pALanAr shrAvakane bhoganA padArtho sambandhI ane upabhoganA padArtho sambandhI hinsA thAy chhe, paN bIjA koI prakAre hinsA thatI nathI. A kAraNe vastusvarUp jANIne tathA potAnI shaktine paN jANIne te bhog ane upabhogane chhoDavA.

bhAvArtha– je ek vAr bhogavavAmAn Ave tene bhog kahe chhe. jem ke dAL, bhAt, roTalI, purI, pANI, dUdh, dahIn, penDA, jalebI, puShpamALA vagere badhA bhog padArtho chhe. je vAramvAr bhogavavAmAn Ave tene upabhog kahe chhe. jem ke kapaDAn, vAsaN, ghar, makAn, khetar, jamIn, gAy, baLad vagere badhA upabhog padArtho chhe shrAvakane A padArthonA sambandhathI hinsA thAy chhe tethI shrAvakoe A hinsAnAn kAraNono shIghra tyAg karavo joIe. 161.

anvayArtha– [ततः] kAraN ke [एकम्] ek sAdhAraN sharIrane–kandamULAdine [अपि] paN [प्रजिघांसुः] ghAtavAnI ichchhA karanAr puruSh [अनन्तानि] anant jIvane [निहन्ति] mAre chhe, [अतः] mATe [अशेषाणां] sampUrNa [अनन्तकायानां] anantakAyano [परिहरणं] parityAg [अवश्यम्] avashya [करणीयम्] karavo joIe.

TIkA– ‘एकं अपि प्रजिघांसुः अतः अनन्तानि निहन्ति ततः अशेषाणां अनन्तकायानां अवश्यं परिहरणं करणीयम्।’–artha–ek kandamUL sambandhI jIvane khAvAnI ichchhA karanAr gRuhastha te jIvanI sAthe sAthe tene Ashraye rahetA sAdhAraN anantA