Page 277 of 315
PDF/HTML Page 301 of 339
single page version

समाश्रयो यत्तपस्तत्फलं । यत एवं, तस्माद्यावद्विभवं यथाशक्ति । समाधिमरणे प्रयतितव्यं प्रकृष्टो यत्नः कर्तव्यः ।।१२३।।

तत्र यत्नं कुर्वाण एवं कृत्वेदं कुर्यादित्याह —

karavo te ‘तपःफलम्’ tapanun phaL arthAt saphaL tap chhe, ‘तस्मात्’ tethI ‘यावद्विभवम्’ yathAshakti ‘समाधिमरणे’ samAdhimaraNano ‘प्रयतितव्यम्’ prayatna karavo joIe.

bhAvArtha : — tapashcharaN karavAnun phaL antim kriyA upar AdhAr rAkhe chhe, arthAt mRutyu samaye samAdhimaraN karavAthI ja tapashcharaN phaLIbhUt thAy chhe, jo samAdhimaraN na thayun to jIvanabhar je jap – tap karyun te badhun vRuthA chhe, mATe samAdhimaraN (sanllekhanA)nA viShayamAn potAnI pUrNa shaktithI prayatna karavo joIe.

‘‘men je jIvanaparyant puNyarUp kArya karyun chhe temAn dharmanun pAlan karyun chhe, te dharmane mArI sAthe laI javA mATe A ek sanllekhanA ja samartha chhe – evo vichAr karI shrAvake avashya samAdhimaraN karavun joIe.’’

‘‘hun maraNanA samaye avashya shAstrokta vidhithI samAdhimaraN karIsh – e rIte bhAvanArUp pariNati karIne maraNakAL Ave te pahelAn ja A sanllekhanAvrat pALavun joIe arthAt angIkAr karavun joIe.’’1 123.

samAdhimaraNanA viShayamAn yatna karanAre Avun karIne A karavun joIe — em kahe chhe –

anvayArtha : — sanllekhanAdhArI [स्नेहं ] rAg, [वैरम् ] dveSh, [सङ्ग ] moh [च ] 1. juo, puruShArthasiddhi – upAy gujarAtI AvRutti shlok 175 – 176.

Page 278 of 315
PDF/HTML Page 302 of 339
single page version

स्वयं क्षान्त्वा । प्रियैर्वचनैः स्वजनं परिजनमपि क्षमयेत् । किं कृत्वा ? अपहाय त्यक्त्वा । कं ? स्नेहमुपकारके वस्तुनि प्रीत्यनुबन्धं । वैरमनुपकारकं द्वैषानुबन्धं । संगं पुत्रस्त्र्यादिकं । ममेदमहमस्येत्यादिसम्बंधं परिग्रहं बाह्याभ्यन्तरं । एतत्सर्वमपहाय शुद्धमना निर्मलचित्तः सन् क्षमयेत् । तथा आरोपयेत् स्थापयेदात्मनि । किं तत् ? महाव्रतम् कथंभूतं ? आमरणस्थायि मरणपर्यन्तं निःशेषं च पंचप्रकारमपि । किं कृत्वा ? आलोच्य । किं तत् ? एनो दोषं । किं तत् ? सर्वं कृतकारितमनुमतं च । स्वयं हि कृतं हिंसादिदोषं, कारितं हेतुभावेन, अनुमतमन्येन क्रियमाणं मनसा श्लाघितं । एतत्सर्वमेनो निर्व्याजं दशालोचनादोषवर्जितं यथा भवत्येवमालोचयेत् । दश हि आलोचनादोषा भवन्ति । ane [परिग्रहम् ] parigrahane [अपहाय ] chhoDIne [शुद्धमनाः ] shuddha manavALo thaIne [प्रियैः वचनैः ] priy vachanothI [स्वजनम् ] potAnAn kuTumbIjanonI [च ] ane [परिजनमपि ] nokar – chAkaronI paN [क्षान्त्वा ] kShamA mAgI [क्षमयेत् ] svayam kShamA kare.

sanllekhanAdhArI [कृतकारितम ] kRut, kArit [च ] ane [अनुमतम् ] anumodit [सर्वम् ] samasta [एनः ] pAponI [निर्व्याजम् ] chhalakapaT rahit nishchalabhAvathI [आलोच्य ] AlochanA karIne [आमरणस्थायि ] jIvanaparyant TakI rahe evA [निःशेषम् ] samasta [महाव्रतं ] mahAvratone [आरोपयेत् ] dhAraN kare.

TIkA : — ‘प्रियैः वचनैः क्षान्त्वा’ priy vachanothI svayam kShamA yAchIne ‘स्वजनं परिजनमपि क्षमयेत्’ potAnA kuTumbIjano ane nokar – chAkarone paN kShamA kare. shun karIne? ‘अपहाय’ chhoDIne. shun (chhoDIne)? ‘स्नेहं’ rAgane arthAt upakArak vastu pratyenA anurAg – sambandhane, ‘वैरं’ anupakArak (vastu) pratyenA dveSharUp sambandhane, ‘सङ्कं’ mohane arthAt A putra, strI, Adik mArAn ane hun temano – ityAdi sambandhane ane ‘परिग्रहं’ bAhya tathA abhyantar parigrahane – e badhAnne chhoDIne ‘शुद्धमनाः’ nirmaL chittavALA thaIne kShamA kare.

tathA ‘आरोपयेत्’ AtmAmAn sthApe – dhAraN kare. shun te? ‘महाव्रतम्’ mahAvratone kevAn (mahAvratone)? ‘आमरणस्थायि’ maraNaparyant TakI rahe tevAn ‘निःशेषम्’ pAnche prakAranAn (mahAvratone). shun karIne? ‘आलोच्य’ AlochanA karIne. konI? ‘एनः’ doShonI. kayA te (doSho)? ‘सर्वं कृतकारितानुमतं’ sarva kRut, kArit ane anumodit (doShonI) – svayam karelA hinsAdik doShonI, hetubhAvathI karAyelA doShonI ane manathI anumodit anyathI karelA doShonI – e badhA doShonI ‘निर्व्याजम्’ chhalakapaTarahit – nishchalabhAvathI AlochanAnA dash doSho rahit AlochanA kare.

Page 279 of 315
PDF/HTML Page 303 of 339
single page version

तदुक्तं —

एवंविधामालोचनां कृत्वा महाव्रतमारोप्यैतत् कुर्यादित्याह —

AlochanAnA dash doSho chhe. te A pramANe kahyA chhe —

1. Akampit, 2. anuyAchit, 3. yaddraShTa, 4. bAdar, 5. sUkShma, 6. chhanna, 7. shabdAkulit, 8. bahujan, 9. avyakta ane 10. tatsevI — e dash AlochanAnA doSh chhe.

bhAvArtha : — (shlok 124) samAdhimaraN karanAr vyakti upakArak vastuthI rAg, anupakArak vastuthI dveSh, strI – putrAdithI mamatAno sambandh ane bAhya – abhyantar parigrah — e badhAnne chhoDIne shuddha manavALo thaIne priyavachanothI potAnA kuTumbIjanonI tathA nokar – chAkaronI paN kShamA mAgI, svayam temane kShamA kare.

(shlok 125) — tathA man, vachan, kAy dvArA kRut, kArit ane anumodit samasta pAponI nirdoSh AlochanA karIne jIvanaparyanta pAnch mahAvratone dhAraN kare.

(ahIn mahAvrato upachArathI kahyA chhe, nahi ke munidashAnA mahAvrat). 124 – 125.

A prakAranI AlochanA karIne ane mahAvrat dhAraN karIne, A karavun joIe te kahe chhe —

anvayArtha : — [शोकम् ] shok, [भयम् ] bhay, [अवसादम् ] viShAd – khed, [वलेदम् ] sneh, [कालुप्यं ] rAg – dveSh ane [अरतिम् अपि ] apremane paN [हित्वा ]

Page 280 of 315
PDF/HTML Page 304 of 339
single page version

प्रसाद्यं प्रसन्नं कार्यं । किं तत् ? मनः । कैः ? श्रुतैरागमवाक्यैः । कथंभूतैः ? अमृतैः अमृतोपमैः संसारदुःखसन्तापापनोदकैरित्यर्थः । किं कृत्वा ? हित्वा । किं तदित्याह — शोकमित्यादि । शोकं — इष्टवियोगे १तद्गुणशोचनं, भयं — क्षुत्पिपासादिपीडा- निमित्तमिहलोकादिभयं वा, अवसादं विषादं खेदं वा, क्लेदं स्नेहं, कालुष्यं क्वचि- द्विषये रागद्वेषपरिणतिं । न केवलं प्रागुक्तमेव अपि तु अरतिमपि अप्रसत्तिमपि । न केवलमेतदेव कृत्वा किन्तु उदीर्य च प्रकाश्य च । कं ? सत्त्वोत्साहं संल्लेखना- करणेऽकातरत्वं ।।१२६।।

इदानीं संल्लेखनां कुर्वाणस्याहारत्यागे क्रमं दर्शयन्नाह — chhoDIne [च ] ane [सत्त्वोत्साहम् ] baL (dhairya) tathA utsAhane [उदीर्य ] pragaT karIne [अमृतैः ] amRut samAn [श्रुतैः ] shAstrothI [मनः ] man [प्रसाद्यम् ] prasanna karavun joIe.

TIkA : — ‘प्रसाद्यम्’ prasanna karavun joIe. shun te? ‘मनः’ man. shA vaDe? ‘श्रुतैः’ shAstravachano vaDe. kevAn (vachano)? ‘अमृतैः’ amRut samAn arthAt sansAranAn dukh – santApane dUr karanAr (vachano vaDe). shun karIne? ‘हित्वा’ chhoDIne. shun (chhoDIne)? te kahe chhe — ‘शोकमित्यादि’ शोकं iShTanA (priyavastunA) viyogamAn tenA guN sambandhI vAramvAr chintavan karavun, भयं – kShudhA – tRuShAdinI pIDA nimitte A lokAdimAn bhay, ‘अवसादं’ viShAd athavA khed, क्लेदं sneh, कालुष्यं koI vakhate viShayamAn rAg – dveSharUp pariNati, kevaL pUrve kahyAn eTalAn ja nahi, parantu ‘अरतिमपि arati – aprasakti (aprem) paN – e badhAnne chhoDIne. kevaL eTalun ja karIne nahi, parantu उदीर्य pragaT karIne. shun? ‘सत्त्वोत्साहम्’ sanllekhanA karavAmAn akAyaratA (nirbhayatA).

bhAvArtha : — shok, bhay, viShAd, sneh, rAg – dveSh ane apremane chhoDIne tathA baL ane utsAh vadhArIne amRut samAn sukhakArak tathA sansAranAn dukh ane santApane dUr karanAr shAstravachano dvArA manane prasanna karavun joIe. tathA sanllekhanA karavAmAn kAyaratA lAvavI joIe nahi. 126.

have sanllekhanA karanArane AhAr tyAgano kram darshAvIne kahe chhe — १. तद्गुणानुशोचनं घ ।

Page 281 of 315
PDF/HTML Page 305 of 339
single page version

स्निग्धं दुग्धादिरूपं पानं । विवर्धयेत् परिपूर्णं दापयेत् । किं कृत्वा ? परिहाप्य परित्याज्य । कं ? आहारं कवलाहाररूपं । कथं ? क्रमशः १प्रागशनादिक्रमेण पश्चात् खरपानं कंजिकादि, शुद्धपानीयरूपं वा । किं कृत्वा ? हापयित्वा । किं ? स्निग्धं च स्निग्धमपि पानकं । कथं ? क्रमशः । स्निग्धं हि परिहाप्य कंजिकादिरूपं खरपानं पूरयेत् विवर्धयेत् । पश्चात्तदपि परिहाप्य शुद्धपानीयरूपं खरपानं पूरयेदिति ।।१२७।।

anvayArtha : — [क्रमशः ] krame – krame (sanllekhanAdhArIne) [आहारम् ] kavalAhAr [परिहार्य ] chhoDAvIne [स्निग्धम् पानम् ] dUdh Adi snigdhapAn [विवर्द्धयेत् ] vadhAre, [च ] pachhI [क्रमशः ] krame – krame [स्निग्धम् ] dUdh Adi snigdhapAn [हापयित्वा ] chhoDAvIne [खरपानं ] kharapAn (kAnjI ane garam jaL) [पूरयेत् ] vadhAre.

pachhI [खरपानहापनाम् ] kharapAnano paN tyAg [कृत्वा ] karIne [शक्त्या ] shakti anusAr [उपवासम् ] upavAs [कृत्वा ] karIne [पञ्चनमस्कारमनाः ] panch namaskAr mantramAn chitta lagAvatA thakA [सर्वयत्नेन ] vrat Adi sarva kAryomAn tatpar rahIne [तनुम् अपि ] sharIr paN [त्यजेत् ] chhoDe.

TIkA : — (shlok 127) ‘स्निग्धं’ dUdh Adi snigdha pAn ‘विवर्धयेत्’ pUratA pramANamAn grahaN kare. shun karIne? ‘परिहाप्य’ chhoDAvIne. shun? ‘आहारम्’ kavalAhAr. kaI rIte? ‘क्रमशः’ krame – krame arthAt pahelAn bhojanAdinA kramathI pachhI kAnjI Adi ke shuddha jaLapAnanA kramathI. shun karIne? ‘हापयित्वा’ chhoDAvIne. shun? ‘स्निग्धं’ snigdha pAn. kevI rIte? ‘क्रमशः’ kramasha snigdha peyane chhoDAvIne ‘खरपानं पूरयेत् क्रमशः’ kAnjI Adi kharapAnane vadhAre, pachhI tene chhoDAvIne shuddha jaLarUp kharapAnane vadhAre. १. प्रकाशनादिक्रमेण घ ।

Page 282 of 315
PDF/HTML Page 306 of 339
single page version

खरपानहापनामपि कृत्वा । कथं ? शक्त्या स्वशक्तिमनतिक्रमेण१ स्तोकस्तोकतरादिरूपं । पश्चादुपवासं कृत्वा तनुमपि त्यजेत् । कथं ? सर्वयत्नेन सर्वस्मिन् व्रतसंयमचारित्रध्यानधारणादौ यत्नस्तात्पर्यं तेन । किंविशिष्टः सन् ? पंचनमस्कारमनाः पंचनमस्काराहितचित्तः ।।१२८।।

‘खरपानहापनामपि कृत्वा’ kAnjI ane garamajaLano paN tyAg karyA pachhI. kevI rIte? ‘शक्त्या’ potAnI shakti anusAr arthAt thoDo – thoDo vadhu tyAg karIne; pachhI ‘उपवासं कृत्वा’ upavAs karIne ‘तनुमपि त्यजेत्’ sharIrano paN tyAg kare. kevI rIte? ‘सर्वयत्नेन’ vrat, sanyam, chAritra, dhyAn, dhAraNAdi sarva kAryomAn yatna karIne – tatpar rahIne. kevA thaIne? ‘पंचनमस्कारमनाः’ panch namaskAr mantranI ArAdhanAmAn chitta lagAvIne.

bhAvArtha : — (shlok 127) sanllekhanA karatI vakhate annAhArano tyAg karIne krame – krame dUdh Adi snigdhapAn le ane pachhI dUdh Adi snigdhapAnano paN tyAg karIne kAnjI ane garam jaL le.

(shlok 128) kAnjI ane garam jaLano paN tyAg karIne shakti anusAr upavAs karIne pAnch namaskAr mantranA svarUpamAn man lagAvI, sharIrano paN tyAg kare.

samAdhipUrvak dehano tyAg thavo temAn AtmaghAtano doSh nathI. ‘‘nishchayathI krodhAdi kaShAyothI gherAyelo je puruSh shvAsanirodh, jaL, agni, viSh, shastrAdithI potAnA prANano ghAt kare te kharekhar AtmaghAt chhe. parantu avashya thavAvALun maraN thatAn, kaShAy – sanllekhanAnA kRush karavA mAtranA vyApAramAn pravartamAn puruShane rAgAdibhAvonA abhAvamAn AtmaghAt nathI.’’2

tenA maraNamAn jo rAg – dveSh thAy to ja AtmaghAt thAy, paN je sanllekhanA vakhate visheSh svasanmukh thaI rAg – dveShano tyAg karI rahyo chhe tene AtmaghAtano doSh lAgI shake nahi, kAraN ke pramattayogarahit ane AtmagnAnasahit je avashya nAshavant sharIr sAthe rAg ochho kare chhe, tene hinsAdino doSh lAgato nathI. १. स्वशक्त्यनतिक्रमेण घ । 2. puruShArthasiddhi – upAy, shlok 177 – 178.

Page 283 of 315
PDF/HTML Page 307 of 339
single page version

sanllekhanA paN ahinsA chhe, kAraN ke —

‘‘A sannyAs – maraNamAn hinsAnA hetubhUt kaShAy kShINatAne pAme chhe, tethI sannyAsane (sanllekhanAne) paN (AchAryoe) ahinsAnI prasiddhi mATe kahel chhe1.’’

‘‘rogAdik thatAn yathAshakti auShadh kare, paN jyAre asAdhya rog thaI jAy, koI rIte upachArathI lAbh na thAy tyAre A sharIr duShTa samAn sarvathA tyAg karavA yogya kahyun chhe ane ichchhit phaLadAtA dharma visheShatAthI pAlan karavA yogya kahyun chhe. maraN bAd bIjun sharIr paN maLe chhe, parantu dharmapAlan karavAnI yogyatA maLavI atishay durlabh chhe. AthI vidhipUrvak dehanA tyAgamAn dukhI na thatAn sanyamapUrvak man – vachan – kAyano upayog AtmAmAn ekatrit karavo joIe ane ‘‘janma, jarA ane mRutyu sharIr sambandhI chhe, mane nathI’’ — evun chintavan karI, nirmamatvI thaI vidhipUrvak AhAr ghaTADI, potAnA trikALI akaShAy gnAtAmAtra svarUpanA lakShe kAyA kRuSh karavI joIe ane shAstrAmRutanA pAnathI kaShAyo pAtaLA pADavA joIe. pachhI chAr prakAranA sanghanI (muni, ArjikA, shrAvak, shrAvikAnI) sAkShI vaDe samAdhimaraNamAn sAvadhAn – udyamavant thavun.’’

‘‘........je jIv potAnI pUrvAvasthAmAn dharmathI vimukh rahe chhe arthAt jeNe tattvagnAnapUrvak vrat – niyamAdi dharmArAdhanA nathI karI. te jIv antakALamAn dharmasanmukh arthAt sannyAsayukta kadI thaI shakato nathI; kem ke chandraprabhacharitra pratham sargamAn kahyun chhe ke —

‘‘चिरन्तनाभ्यासनिबन्धनेरिता गुणेषु दोषेषु च जायते मतिः। ’’ arthAt chirakALanA abhyAsathI prerit buddhi guNomAn yA doShomAn utpanna thAy chhe.....mATe samAdhimaraN te ja dhAraN karI shake chhe ke je pratham avasthAthI ja dharmanI ArAdhanAmAn barAbar sAvadhAn rahelo hoy.......

samAdhimaraN vakhate ArAdhakane nIche pramANe upadesh ApI tene Atmasanmukh karI svarUpamAn sthir karavA prayatna karavo —

‘‘he jitendriy! tun bhojan – shayanAdirUp kalpit pudgalone hajI paN upakArI 1. puruShArthasiddhi – upAy, shlok 179.

Page 284 of 315
PDF/HTML Page 308 of 339
single page version

samaje chhe? ane em mAne chhe ke, AmAnthI koI pudgal evAn paN chhe ke men bhogavyAn nathI.’’ e to mahAn AshcharyanI vAt chhe! bhalA, vichAr to kar ke A mUrtik pudgal tArA arUpImAn koI prakAre maLI shake tem chhe? mAtra indriyonA grahaNapUrvak tene anubhavIne ten em mAnI lIdhun chhe ke, ‘hun ja teno bhog karun chhun.’ to he dUradarshI! have bhrAntabuddhine sarvathA chhoDI de ane nirmaL gnAnAnandamay AtmatattvamAn lavalIn thA. A te ja samay chhe ke jemAn gnAnI jIv shuddhatAmAn sAvadhAn rahe chhe ane bhedagnAnanA baLathI chintavan kare chhe ke, ‘‘hun anya chhun ane e pudgal dehAdi mArAthI sarvathA bhinna – judA ja padArtha chhe. mATe he mahAshay! paradravyothI moh turat ja chhoD ane potAnA AtmAmAn nishchal – sthir rahevAno prayatna kar. jo koI pudgalamAn Asakta rahIne maraN pAmIsh to yAd rAkhaje, ke halakA – tuchchha jantu thaI tAre A pudgalonun bhakShaN vAramvAr karavun paDashe. A bhojanathI tun sharIrano upakAr karavA chAhe chhe te koI rIte paN yogya nathI, kem ke sharIr evun kRutaghnI chhe ke te koInA karelA upakArane mAne nahi, mATe bhojananI ichchhA chhoDI kevaL AtmahitamAn chitta joDavun te ja buddhimattA chhe.’’

‘‘he ArAdhak! shrutaskandhanun ‘एगो मे सासदो आदा’ ityAdi vAkya ‘णमो अरिहंताणं’ ityAdi pad ane ‘अर्हं’ ityAdi akShar – emAnthI je tane ruchikar lAge teno Ashray karIne tArA chittane tanmay kar. he Arya! ‘hun ek shAshvat AtmA chhun’ e shrutagnAnathI potAnA AtmAno nishchay kar. samasta chintAothI pRuthak thaIne prANavisarjan kar ane jo tArun man kShudhA – pariShahathI athavA koI upasargathI vikShipta (vyagra) thaI gayun hoy to narakAdi vedanAonun smaraN karIne gnAnAmRutarUp sarovaramAn pravesh kar, kem ke agnAnI jIv sharIramAn Atmabuddhi arthAt ‘hun dukhI chhun, hun sukhI chhun’ – evA sankalpa karIne dukhI thayA kare chhe, parantu bhedagnAnI jIv AtmA ane dehane bhinna – bhinna mAnIne dehane kAraNe sukhI – dukhI thato nathI, paN vichAre chhe ke ‘mane maraN ja nathI to pachhI bhay kono? mane rog nathI pachhI vedanA kevI? hun bALak, taruN vA vRuddha nathI to pachhI manovedanA kevI?’ he mahAbhAgya! A jarAk jeTalA shArIrik dukhathI kAyar thaIne pratignAthI jarApaN chyut na thaIsh.......shun tun dhIravIr pAnDavonun charitra bhUlI gayo chhe? jemane loDhAnAn ghareNAn agnithI tapAvIne shatruoe paherAvyAn hatAn topaN teo tapasyAthI kinchit paN chyut na thatAn AtmadhyAnathI mokSha pAmyA. sukomaL kumAranun sharIr shiyALe traN divas sudhI bhakSha karyA chhatAn kinchit paN teo mArgachyut na thayA. tenun tane shun

Page 285 of 315
PDF/HTML Page 309 of 339
single page version

अधुना संल्लेखनाया अतिचारानाह —

जीवितं च मरणं च तयोराशंसे आकांक्षे । भयमिहपरलोकभयं । इहलोकभयं हि क्षुत्पिपासापीडादिविषयं परलोकभयं — एवंविधदुर्धरानुष्ठानाद्विशिष्टं फलं परलोके भविष्यति न वेति । मित्रस्मृतिः बाल्याद्यवस्थायां सहक्रीडितमित्रानुस्मरणं । निदानं भाविभोगाद्याकांक्षणं । एतानि पंचनामानि येषां ते तन्नामानः संल्लेखनायाः पंचातिचाराः । जिनेन्द्रैस्तीर्थकरैः । समादिष्टा आगमे प्रतिपादिताः ।।१२९।। smaraN nathI? temanun anukaraN karI jIvan – dhan AdimAn nirvAnchhak thaI antar – bAhya pariShahanA tyAgapUrvak sAmyabhAvathI nirupAdhimAn sthir thaI AnandAmRutanun pAn kar......vagere......’’2 127 – 128.

have sanllekhanAnA atichAro kahe chhe —

anvayArtha : — [जीवितमरणाशंसे ] jIvavAnI tathA maraNanI AkAnkShA karavI, [भयमित्रस्मृतिनिदाननामानः ] bhay karavo, mitrone yAd karavA ane AgAmI bhavamAn bhogonI ichchhA karavI — e [पञ्च ] pAnch [संल्लेखनातिचाराः ] sanllekhanAnA atichAro chhe — em [जिनेन्द्रैः ] jinendra bhagavAn dvArA [समादिष्टाः ] kahevAmAn Avyun chhe.

TIkA : — ‘जीवितमरणाशंसे’ jIvan ane maraNanI AkAnkShA, ‘भयमित्रस्मृतिः’ भयं – A lok tathA paralokano bhay, kShudhA – tRuShAnI pIDAdi sambandhI A lokano bhay, ane AvA durdhar anuShThAnathI (tapashcharaNathI) paralokamAn vishiShTa phaL maLashe ke nahi – te paralokano bhay, ‘मित्रस्मृतिः’ bAlyAdi avasthAmAn je mitro sAthe krIDA karI hatI tenun smaraN, ‘निदानं’ bhAvi bhogo AdinI AkAnkShA – te nAmanA sanllekhanAnA pAnch atichAro chhe – em ‘जिनेन्द्रैः समादिष्टाः’ tIrthankaroe kahyun chhe — AgamamAn pratipAdan karyun chhe. १. मरणशंसाभयमित्रस्मृति घ । 2. juo, puruShArthasiddhi – upAy, gujarAtI AvRutti shlok 178no visheSh.

Page 286 of 315
PDF/HTML Page 310 of 339
single page version

एवंविधैरतिचारै रहितां संल्लेखनां अनुतिष्ठन् कीदृशं फलं प्राप्नोत्याह —

निष्पिबति आस्वादयति अनुभवति वा कश्चित् संल्लेखनानुष्ठाता । किं तत् ?

bhAvArtha : — sanllekhanAnA pAnch atichAro1 —

1. jIvitAshansA — sanllekhanA dhAraN karIne jIvavAnI ichchhA karavI.

2. maraNashansA — rogAdinA upadravothI gabharAI jaI maraNanI ichchhA karavI.

3. bhay2 — A lok ane paralokano bhay.

4. mitrasmRuti — (mitrAnurAg) – mitra AdinI prItinun smaraN karavun.

5. nidAn — AgAmI bhavamAn sAnsArik viShay – bhogonI ichchhA karavI. 129.

AvA prakAranA atichAro rahit sanllekhanA karanArane kevun phaL prApta thAy chhe, te kahe chhe —

anvayArtha : — [पीतधर्माः ] dharmarUpI amRutanun pAn karanAr sanllekhanAdhArI jIvo [सर्वैः दुःखैः अनालीढः ] sarva dukhothI aNasparshAyelA rahetA thakA (sarva dukhothI rahit thatA thakA) [दुस्तरम् ] dustar (ghaNA kALe samApta thavAvALA) [अभ्युदयम् ] abhyudayane (svarganA ahamindrAdinA sukhanI paramparAne) ane [निस्तीरम् ] antarahit [सुखाम्बुनिधिम् ] sukhanA sAgarasvarUp [निःश्रेयसम् ] mokShane [निःपिबति ] AsvAde chhe – anubhave chhe.

TIkA : — ‘निष्पिबति’ AsvAde chhe – anubhave chhe. koN? koI sanllekhanA dhAraN १. जीवीतमरणाशंसामित्रानुरागसुखानुबन्धनिदानानि ।। [tattvArthasUtra-adhyAy 7/37] 2. A ‘bhay’ atichArane badale ‘tattvArthasUtra’ tathA ‘puruShArthasiddhi – upAy’mAn

Page 287 of 315
PDF/HTML Page 311 of 339
single page version

निःश्रेयसं निर्वाणं । किंविशिष्टं ? सुखाम्बुनिधिं सुखसमुद्रस्वरूपं । तर्हि सपर्यन्तं तद्भविष्यतीत्याह — निस्तीरं तीरात्पर्यन्तान्निष्क्रान्तं । कश्चित्पुनस्तदनुष्ठाता अभ्युदयमहमिन्द्रादिसुखपरंपरां निष्पिबति । कथंभूतं ? दुस्तरं महता कालेन प्राप्यपर्यन्तं । किंविशिष्टः सन् ? सर्वैर्दुःखैरनालीढः सर्वैः शारीरमानसादिभिर्दुःखैरनालीढोऽसंस्पृष्टः । कीदृशः सन्नेतद्द्वयं निष्पिबति ? पीतधर्मा पीतोऽनुष्ठितो धर्म उत्तमक्षमादिरूपः चारित्रस्वरूपो वा येन ।।१३०।।

किं पुनर्निःश्रेयसशब्देनोच्यत इत्याह —

karanAr. shun te ‘निःश्रेयसम्’ nirvANane. kevA prakAranA (nirvANane)? ‘सुखाम्बुनिधिम्’ sukhasamudrasvarUp. to te (samudra) shun antavAn hashe? te kahe chhe — ‘निस्तीरम्’ tIr (kAnThA)ne ullanghan karI gayelA – apAr. vaLI koI tene (sanllekhanAne) dhAraN karanAr ‘अभ्युदयं’ ahamindrAdinAn sukhanI paramparAne ‘निष्पिबति’ bhogave chhe. kevA (abhyudayane)? jeno ant ghaNA lAmbA kALe prApta thAy evA (abhyudayane). kevA prakAranA thatA thakA? ‘सर्वैः दुःखै अनालीढः’ sarva shArIrik ane mAnasik dukhothI aNasparshAyelA thatA thakA. kevo thaIne te abhyuday ane mokSha bannene anubhave chhe? ‘पीतधर्माः’ uttamakShamAdirUp vA chAritrasvarUp dharmanun jeNe AcharaN karyun chhe tevo thaIne.

bhAvArtha : — jeNe uttamakShamAdi dharmane yA samyagdarshan – gnAn – chAritrasvarUp dharmane dhAraN karyo chhe – evA sanllekhanAdhArI shrAvak, samasta shArIrik ane mAnasik dukhothI rahit thaIne dustar abhyudayane (indrAdinAn sukhane) ane apAr (antarahit) sukhanA sAgararUp mokShane anukrame anubhave chhe. 130.

vaLI ‘nishreyas’ shabdathI shun kahevAy chhe te kahe chhe —

anvayArtha : — [जन्मजरामयमरणैः ] janma, ghaDapaN, rog ane mRutyuthI [शोकैः ]

Page 288 of 315
PDF/HTML Page 312 of 339
single page version

निःश्रेयसमिष्यते । किं ? निर्वाणं । कथंभूतं ? शुद्धसुखं शुद्धं प्रतिद्वन्द्वरहितं सुखं यत्र । तथा नित्यं अविनश्वरस्वरूपं । तथा परिमुक्तं रहितं । कैः ? जन्मजरामयमरणैः, जन्म च पर्यायान्तरप्रादुर्भावः जरा च वार्द्धक्यं, आमयाश्च रोगाः, मरणं च शरीरादिप्रच्युतिः । तथा शोकैर्दुःखैर्भयैश्च परिमुक्तं ।।१३१।।

इत्थंभूते च निःश्रेयसे कीदृशाः पुरुषाः तिष्ठन्तीत्याह —

shokathI, [दुःखैः ] dukhothI [च ] ane [भयैः ] sAt bhayothI [परिमुक्तं ] sarvathA rahit evo [शुद्धसुखम् ] shuddha sukhasvarUp tathA [नित्यम् ] nitya – (avinAshI) evo [निर्वाणं ] nirvAN (sarva karmarahit AtmAnI vishuddha avasthA) [निःश्रेयसम् ] mokSha [इष्यते ] kahevAy chhe.

TIkA : — ‘निःश्रेयसमिष्यते’ mokSha kahevAy chhe. shun? ‘निर्वाणम्’ nirvAN. kevo (nirvAN)? ‘शुद्धसुखम्’ pratipakSharahit jyAn sukh chhe tevo, tathA ‘नित्यम्’ avinashvar svarUp ane ‘परिमुक्तं’ sarvathA rahit evo. shAnAthI (rahit)? ‘जन्मजरामयमरणैः’ जन्म bIjI paryAyano utpAd, जरा ghaDapaN, आमयाः rogo, मरणं sharIrAdino nAsh – (e badhAnthI rahit evo), tathA ‘शोकैर्दुःखैर्भयैश्चपरिमुक्तम्’ shok, dukh ane bhayathI rahit evo (nirvAN).

bhAvArtha : — janma, ghaDapaN, rog, mRutyu, shok, dukh ane bhayathI rahit avinashvar, atIndriy sAchA sukharUp ane sarva karmarahit AtmAnI vishuddha avasthA (nirvAN) te mokSha kahevAy chhe. 131.

AvA mokShamAn kevA prakAranA puruSho (AtmAo) rahe chhe, te kahe chhe —

anvayArtha : — [विद्यादर्शनशक्तिस्वास्थ्यप्रह्लादतृप्तिशुद्धियुजः ] kevaLagnAn, kevaLadarshan, anantavIrya, param vItarAgatA, anantasukh, tRupti, viShayonI AshAthI rahitapaNun ane vishuddhi (karmarahitapaNun) — (e badhAnthI) yukta [निरतिशयाः ] guNonI nyUnAdhikatA rahit ane [निरवधयः ] kALAvadhi rahit jIvo [सुखम् ] sukhasvarUp [निःश्रेयसम् ] mokShamAn [आवसन्ति ] vase chhe.

Page 289 of 315
PDF/HTML Page 313 of 339
single page version

निःश्रेयसमावसन्ति निःश्रेयसे तिष्ठन्ति । के ते इत्याह — विद्येत्यादि । विद्या केवलज्ञानं, दर्शनं केवलदर्शनं, शक्तिरनन्तवीर्यं, स्वास्थ्यं परमोदासीनता, प्रह्लादोऽनन्तसौख्यं, तृप्तिर्विषयानाकांक्षा, शुद्धिर्द्रव्यभावस्वरूपकर्ममलरहितता, एता युञ्जन्ति आत्मसम्बद्धाः कुर्वन्ति ये ते तथोक्ताः । तथा निरतिशया अतिशयाद्विद्यादिगुणहीनाधिक- भावान्निष्क्रान्ताः । तथा निरवधयो नियतकालावधिरहिताः । इत्थंभूता ये ते निःश्रेयसमावसन्ति । सुखं सुखरूपं निःश्रेयसं । अथवा सुखं यथा भवत्येवं ते तत्रावसन्ति ।।१३२।।

अनन्ते काले गच्छति कदाचित् सिद्धानां विद्याद्यन्यथाभावो भविष्यत्यतः कथं निरतिशया निरवधयश्चेत्याशंकायामाह —

TIkA : — ‘निःश्रेयसम् आवसन्ति’ mokShamAn vase chhe. koN te mokShamAn vase chhe? te kahe chhe — ‘विद्येत्यादि’ विद्या kevaLagnAn, दर्शनं kevaLadarshan, शक्तिः anantavIrya, स्वास्थ्य param udAsInatA (param vItarAgatA), प्रह्लादः anantasukh, तृप्तिः viShayonI AkAnkShAno abhAv, शुद्धिः dravyakarma – bhAvakarmarUp maLathI rahitatA. e badhAyathI yukta te tathA ‘निरतिशया’ — atishay arthAt vidyAdi guNonI hInAdhikatAthI rahit tathA ‘निरवधयः’ niyatakALanI avadhirahit – AvAn pUrvokta visheShaNothI vishiShTa je jIvo chhe te mokShamAn vase chhe, athavA mokShamAn sukhapUrvak vase chhe.

bhAvArtha : — mukta jIvo anantagnAn, anantadarshan, anantavIrya, param udAsInatA ane anantasukhathI yukta thaIne tathA viShayonI AshAthI, dravyakarma – bhAvakarmarUp maLathI ane aShTaguNonI nyUnAdhikatAthI rahit thaIne anantakAL sudhI sukhapUrvak mokShamAn rahe chhe. 132.

anantakAL jatAn, koI samaye siddhonA gnAnAdino anyathA bhAv thaI jashe to temane niratishayatA ane niravadhipaNun kevI rIte hoy – evI AshankA thatAn kahe chhe —

anvayArtha : — [यदि ] jo [त्रिलोकसम्भ्रान्तिकरणपटुः ] traN lokomAn

Page 290 of 315
PDF/HTML Page 314 of 339
single page version

न लक्ष्या न प्रमाणपरिच्छेद्या । कासौ ? विक्रिया विकारः स्वरूपान्यथाभावः । केषां ? शिवानां सिद्धानां । कदा ? कल्पशतेऽपि गते काले । तर्हि उत्पातवशात्तेषां विक्रिया स्यादित्याह — उत्पातोऽपि यदि स्यात् तथापि न तेषां विक्रिया लक्ष्या । कथंभूतः उत्पातः ? त्रिलोकसम्भ्रान्तिकरणपटुः त्रिलोकस्य सम्भ्रान्तिरावर्त्तस्तत्करणे पटुः समर्थः ।।१३३।।

ते तत्राविकृतात्मानः सदा स्थिताः किं कुर्वन्तीत्याह —

khaLabhaLAT utpanna karavAmAn samartha – evo [उत्पातः ] utpAt [अपिस्यात् ] paN thAy [च ] ane [कल्पशते काले ] senkaDo kalpakALo [गते अपि ] vItI jAy, topaN [शिवानां ] siddhomAn [विक्रिया ] vikAr [न लक्ष्या ] jovAmAn Avato nathI.

TIkA : — ‘न लक्ष्या’ pramANagnAnathI jANI shakAy tevo nathI. shun te? ‘विक्रिया’ vikAr arthAt svarUpathI anyathA bhAv; konA? ‘शिवानाम्’ siddhonA. kyAre? ‘कल्पशतेऽपि गते काले’ senkaDo kalpa – kAL vahI jAy topaN, te utpAtane lIdhe temane vikriyA hashe? te kahe chhe — ‘उत्पातोऽपि यदि स्यात्’ jo utpAt (khaLabhaLAT) thAy topaN temanAmAn vikriyA mAlUm paDatI nathI. kevo utpAt? ‘त्रिलोकसंभ्रान्तिकरणपटुः’ traN lokamAn kShobh karavAmAn samartha evo.

bhAvArtha : — traN lokamAn khaLabhaLAT utpanna kare tevo utpAt (upadrav) thaI jAy yA senkaDo kalpakAL1 paN vItI jAy, topaN siddhonA guNomAn yA svabhAv AdimAn koI vikAr (parivartan) thato nathI arthAt teo anantakAL sudhI anantasukhamAn magna rahe chhe. 133.

te vikArathI rahit (shuddha) AtmAo tyAn sadA rahIne shun kare chhe, te kahe chhe —

anvayArtha : — [निष्किट्टिकालिकाच्छविचामीकरभासुरात्मानः ] kIT ane 1. vIs koDAkoDI sAgar varShano ek kalpakAL thAy chhe.

Page 291 of 315
PDF/HTML Page 315 of 339
single page version

निःश्रेयसमधिपन्नाः प्राप्तास्ते दधते । धरन्ति । कां ? त्रैलोक्यशिखामणिश्रियं त्रैलोक्यस्य शिखा चूडाऽग्रभागस्तत्र मणिश्रीः चूडामणिश्रीः तां । किंविशिष्टाः सन्त इत्याह — निष्किट्टेत्यादि । किट्टं च कालिका च ताभ्यां निष्क्रान्ता सा छविर्यस्य तच्चामीकरं च सुवर्णं तस्येव भासुरो निर्मलतया प्रकाशमान आत्मा स्वरूपं येषां ।।१३४।।

एवं संल्लेखनामनुतिष्ठतां निःश्रेयसलक्षणं फलं प्रतिपाद्य अभ्युदयलक्षणं फलं प्रतिपादयन्नाह —

kAlimAnthI rahit kAntivALA suvarNa samAn jemanun svarUp prakAshI rahyun chhe, evA [निःश्रेयसम् अधिपन्नाः ] mokSha pAmelA siddha parameShThI [त्रैलोक्यशिखामणिश्रियं ] traN lokanA agrabhAg par rahelA chUDAmaNinI shobhAne [दधते ] dhAraN kare chhe.

TIkA : — ‘निःश्रेयसमधिपन्नाः’ mokSha pAmelA teo ‘दधते’ dhAraN kare chhe. shun (dhAraN kare chhe)? ‘त्रैलोक्यशिखामणिश्रियं’ traN lokanI shikhA – chUDA – agrabhAg par rahelA maNinI shobhAne. kevA prakAranA thaIne? te kahe chhe — ‘निष्किट्टेत्यादि’ kIT ane kAlimA — e bannethI rahit kAntivALA suvarNa samAn jenun svarUp nirmaLatAthI prakAshI rahyun chhe tevA thaIne.

bhAvArtha : — mokSha pAmelA puruSho kIT ane kAlimAthI rahit jemanI chhabI chhe, tathA shuddha (chokhkhA) suvarNasamAn dedIpyamAn jemanun svarUp chhe tevA thaIne traN lokanI chUDAmaNinI (shikhAmaNinI) shobhAne dhAraN kare chhe. 134.

e pramANe sanllekhanA karanArAonA mokSharUpI phaLanun pratipAdan karIne temanA abhyudayarUp phaLanun pratipAdan karatAn kahe chhe —

anvayArtha : — [सद्धर्मः ] sanllekhanAthI upArjit vishiShTa puNya [बलपरिजनकामभोगभूयिष्ठैः ] baL, parivAr ane kAmabhogathI paripUrNa evA [पूजार्थज्ञैश्वर्यैः ] pratiShThA, dhan ane AgnAnA aishvarya vaDe [अतिशयित भुवनम् ] je

Page 292 of 315
PDF/HTML Page 316 of 339
single page version

अभ्युदयं इन्द्रादिपदावाप्तिलक्षणं । फलति अभ्युदयफलं ददाति । कोऽसौ ? सद्धर्मः संल्लेखनानुष्ठानोपार्जितं विशिष्टं पुण्यं । कथंभूतमभ्युदयं ? अद्भुतं साश्चर्यं । कथंभूतं तदद्भुतं ? अतिशयितभुवनं यतः । कैः कृत्वा ? पूजार्थज्ञैश्वर्यैः ऐश्वर्यशब्दः पूजार्थाज्ञानां प्रत्येकं सम्बध्यते । किंविशिष्टैरेतैरित्याह — बलेत्यादि । बलं सामर्थ्यं परिजनः परिवारः कामभोगौ प्रसिद्धौ । एतद्भूयिष्ठा अतिशयेन बहवो येषु । एतैरुपलक्षितैः पूजादिभिरतिशयितभुवनमित्यर्थः ।।१३५।।

साम्प्रतं योऽसौ संल्लेखनानुष्ठाता श्रावकस्तस्य कति प्रतिमा भवन्तीत्याशंक्याह —

श्रावकपदानि देवैरेकादश देशितानि येषु खलु ।

स्वगुणाः पूर्वगुणैः सह संतिष्ठन्ते क्रमविवृद्धाः ।।१३६।। lokottam hovAthI [अद्भुतम् ] Ashcharyajanak chhe, evA [अभ्युदयम् ] abhyudayarUpe (indrAdi padanI prAptirUpe) [फलति ] phaLe chhe (prApta kare chhe).

TIkA : — ‘अभ्युदयंफलति’ indrAdi padanI prApti jenun svarUp chhe – evA abhyudayarUp – utkarSharUp phaL Ape chhe. koN te? ‘सद्धर्मः’ sanllekhanA dhAraN karavAthI upArjit vishiShTa puNya. kevo (abhyuday)? ‘अद्भुतम्’ Ashcharyajanak. abhyuday kevo chhe? Ashcharyajanak abhyuday lokamAn sarvottam chhe. shA vaDe karIne? ‘पूजार्थाज्ञैश्वर्यैः’ pUjA – aishvarya vaDe, artha – aishvarya vaDe ane AgnA – aishvarya vaDe karIne. AvAn lakShaNavALA pUjA – aishvarya vaDe vagerethI te abhyuday lokamAn sarvottam chhe – evo artha chhe.

bhAvArtha : — sanllekhanAdi dharmathI pratiShThA, dhan ane AgnAnun aishvarya tathA baL, nokar – chAkar ane kAm – bhoganI adhikatAthI lokAtishAyI AshcharyakArak indrAdipadanI prAptirUp abhyuday (utkarSha) prApta thAy chhe. 135.

have je sanllekhanA karanAr shrAvak chhe tenI keTalI pratimAo hoy chhe? evI AshankA karIne kahe chhe —

anvayArtha : — [देवैः ] sarvagnadev dvArA [श्रावकपदानि ] shrAvakanAn pad (sthAn –

Page 293 of 315
PDF/HTML Page 317 of 339
single page version

देशितानि प्रतिपादितानि । कानि ? श्रावकपदानि श्रावकगुणस्थानानि श्रावकप्रतिमा इत्यर्थः । कति ? एकादश । कैः ? देवैस्तीर्थंकरैः । येषु श्रावकपदेषु । खलु स्फु टं सन्तिष्ठन्तेऽवस्थितिं कुर्वन्ति । के ते ? स्वगुणाः स्वकीयगुणस्थानसम्बद्धाः गुणाः । कैः सह ? पूर्वगुणैः पूर्वगुणस्थानवर्तिगुणैः सह । कथंभूताः ? क्रमविवृद्धाः सम्यग्दर्शनमादिं कृत्वा एकादशपर्यन्तमेकोत्तरवृद्ध्या क्रमेण विशेषेण वर्धमानाः ।।१३६।। pratimA) [एकादश ] agiyAr [देशितानि ] kahevAmAn AvyAn chhe. [येषु ] jemAn [खलु ] nishchayathI [स्वगुणाः ] potAnA pratimA sambandhI guNo [पूर्वगुणैः सह ] pUrva (pratimAnA) guNosahit (temanA guNonA pAlan sahit) [क्रमविवृद्धाः ] kramathI vadhatAn jatAn [संतिष्ठन्ते ] rahe chhe.

TIkA : — ‘देशितानि’ pratipAdan karavAmAn AvyAn chhe (kahevAmAn AvyAn chhe). shun? ‘श्रावकपदानि’ shrAvakanAn pad – shrAvakanAn guNasthAno – shrAvakanI pratimAo – evo artha chhe. keTalI (pratimAo)? ‘एकादश’ agiyAr. konA dvArA (kahevAmAn AvI chhe)? ‘देवैः’ tIrthankaro dvArA. ‘येषु’ jemAn arthAt shrAvakanAn padomAn (sthAnomAn) ‘खलु’ nishchayathI ‘संतिष्ठन्ते’ rahe chhe – sthiti kare chhe. koN te? ‘स्वगुणाः’ pot-potAnA guNasthAn sambandhI guNo. konI sAthe (rahe chhe)? ‘पूर्वगुणैः सह’ pUrva guNasthAnavartI guNo sAthe. kevA (te guNo chhe)? ‘क्रमविवृद्धाः’ krame – krame vadhatA jatA arthAt samyagdarshanathI sharU karI agiyAr pad sudhI (agiyAramI pratimA sudhI) ek – ek uttar pratimAnA guNonI vRuddhithI – kramathI – visheShathI vadhatA jatA. (guNo rahe chhe.)

bhAvArtha : — sarvagnadeve shrAvakanAn agiyAr sthAn (pad – shreNi – pratimA – kakShA) kahyAn chhe. te nIche pramANe chhe —

1. darshan pratimA, 2. vrat pratimA, 3. sAmAyik pratimA, 4. proShadh pratimA, 5. sachittatyAg pratimA, 6. rAtribhojanatyAg pratimA, 7. brahmacharya pratimA, 8. ArambhatyAg pratimA, 9. parigrahatyAg pratimA, 10. anumatityAg pratimA ane 11. uddiShTatyAg pratimA.

AgalI (uttar) pratimA dhAraN karanArane pUrvenI sarva pratimAonun pAlan avashya hoy chhe. AthI AgaLanI (uttar) pratimAnun AcharaN tenI pUrvenI sarva pratimAonA AcharaN sAthe (tenA guNonA pAlan sAthe) krame – krame vRuddhi pAme chhe; jem ke brahmacharya pratimAnun pAlan karanArane tenI pUrvenI darshanAdik chha pratimAonun AcharaN niyamathI hoy chhe. 136.

Page 294 of 315
PDF/HTML Page 318 of 339
single page version

एतदेव दर्शयन्नाह —

दर्शनमस्यास्तीति दर्शनिको दर्शनिकश्रावको भवति । किंविशिष्टः ? सम्यग्दर्शनशुद्धः सम्यग्दर्शनं शुद्धं निरतिचारं यस्य असंयतसम्यग्दृष्टेः । कोऽस्य विशेष इत्यत्राह — संसारशरीरभोगनिर्विण्ण इत्यनेनास्य लेशतो व्रतांशसंभवात्ततो विशेषः प्रतिपादितः । एतदेवाह — तत्त्वपथगृह्यः तत्त्वानां व्रतानां पंथानो मार्गा१ मद्यादिनिवृत्तिलक्षणा अष्टमूलगुणास्ते गृह्याः पक्षा यस्य । पंचगुरुचरणशरणं पंचगुरवः पंचपरमेष्ठिनस्तेषां चरणाः शरणमपायपरिरक्षणोपायो यस्य ।।१३७।।

te ja darshAvIne kahe chhe —

anvayArtha : — [सम्यग्दर्शनशुद्धः ] jeo atichAr (doSh) rahit hovAthI samyagdarshanathI shuddha chhe, [संसारशरीरभोगनिर्विण्णः ] jeo sansAr, sharIr ane bhogothI virakta chhe, [पंचगुरुचरणशरणः ] jene panch parameShThInA charaNanun sharaN chhe ane [तत्त्वपथगृह्यः ] tattvonA mArgarUp ATh mUL guNone jeo dhAraN karI rahyA chhe, teo [दर्शनिकः ] darshanik shrAvak chhe.

TIkA : — jene samyagdarshan chhe te ‘दर्शनिकः’ darshanik shrAvak chhe. te kevo chhe? ‘सम्यग्दर्शनशुद्धः’ jene shuddha – atichArarahit samyagdarshan chhe. asanyat samyagdraShTithI tene shI visheShatA chhe, te ahIn kahe chhe — ‘संसारशरीरभोगनिर्विण्णः’ sansAr, sharIr ane bhogothI je virakta chhe, kAraN ke tene leshata vratano ansh hoy chhe tethI (samyagdraShTithI) tenAthI visheSh kahyun chhe. te ja kahe chhe — ‘तत्त्वपथगृह्यः’ tattvonA arthAt vratonA mArgarUp – madyAdinA tyAgarUp ATh mULaguNone grahavA yogya samajIne jeNe dhAraN karyA chhe ane ‘पंचगुरुचरणशरणः’ pAnch guruo arthAt panch parameShThI – temanAn charaNo jemane sharaN chhe – jemane dukhothI parirakShaNanA upAyarUp chhe – (te darshanik shrAvak chhe). १. पन्था मार्गो घ० ।

Page 295 of 315
PDF/HTML Page 319 of 339
single page version

bhAvArtha : — jene niratichAr (shuddha) samyagdarshan chhe, tathA kinchit visheSh prakAre svasanmukhatA vaDe sansAr, sharIr ane indriy bhogothI je virakta (udAsIn) chhe, jene adhikatar panchaparameShThInAn charaNanun ja sharaN chhe arthAt temanun ja dhyAn kare chhe ane sarvagnabhAShit jIvAdik tattvonun jene shraddhAn chhe – tattvono mArga jeNe angIkAr karyo chhe, bAhyamAn jene sAt vyasan sahit pAnche pAponI pravRutti chhUTI gaI chhe arthAt madyAdinA tyAgarUp ATh mULaguNo jeNe dhAraN karyA chhe, anshata vratono abhyAsI chhe te darshanik shrAvak chhe.

jinendradev, siddhAnt shAstra ane digambar tapasvI — e traNene upAsakAdhyayanamAn tattva kahyAn chhe ane samyagdarshan – gnAn – chAritrane mArga kahyo chhe. tattva ane mArgano jene pakSha chhe – te taraph jenun valaN chhe te darshanik shrAvak A pAkShik shrAvak kahevAy chhe.1

je syAdvAdarUp paramAgam dvArA nishchay – vyavahArarUp banne nayothI nirNayapUrvak svatattva ane paratattvane jANI shraddhAn draDh kare chhe, je jAti – kuLAdi ATh mad rahit chhe, joke apratyAkhyAnAvaraN karmanA udayamAn joDAvArUp chAritradoShanI baLajabarIthI tene viShayomAn rAg varte chhe tathA gRuhArambhanI pravRutti hoy chhe, chhatAn abhiprAyamAn teno jarAye Adar nathI, tene bhalo mAnato nathI, tenun svAmIpaNun nathI, shraddhAmAn teno niShedh varte chhe; jene ratnatrayanA dhArak dharmI jIvo pratye anurAg hoy chhe, je bhedavignAnanA baLathI potAnA gnAyakasvabhAvane rAg – dveShAdithI bhinna anubhave chhe ne potAnA AtmAthI dehane vastrasamAn bhinna jANe chhe, je aShTAdash doSharahit sarvagna vItarAgadevanI ja devabuddhithI ArAdhanA kare chhe, ahinsAmay dharmane ja dharma mAne chhe, Arambh – parigrah rahit gurune ja guru mAne chhe – te darshanik shrAvak chhe.

vaLI te mAne chhe ke koI jIv koIne mAre nahi ke jIvADe nahi, koIne sukhI kare nahi ke dukhI kare nahi, parantu potAnAn pUrva sanchit karmanA udayathI tenI tevI dashA thAy chhe.

vaLI samyagdraShTine evo nishchay hoy chhe ke je jIvane je deshamAn, je kALamAn, १. भयवसणमलविवज्जिय संसारसरीरभोगणिव्वण्णो ।

Page 296 of 315
PDF/HTML Page 320 of 339
single page version

तस्येदानीं परिपूर्णदेशव्रतगुणसम्पन्नत्वमाह —

१

२

तत् ? निरतिक्रमणमणुव्रतपंचकमपि पंचाप्यणुव्रतानि निरतिचाराणि धारयते इत्यर्थः । न je vidhAnathI janma – maraN, lAbh – alAbh yA sukh – dukh thAy chhe, te jinendra bhagavAnanA divyagnAnamAn jaNAyun chhe ane te pramANe te jIvane te deshamAn, te kALamAn, te vidhAnathI janma – maraN, lAbh – alAbh Adi niyamathI thAy chhe. tene dUr karavAne koI indra, ahamindra, narendra ke jinendra samartha nathI.3

Avo samyagdraShTi darshanik shrAvak pratham padano (pratimAno) dhArak hoy chhe. 137. have shrAvak paripUrNa deshavratanA guNothI sampanna hoy chhe, em kahe chhe —

anvayArtha : — [यः ] je [निःशल्य ] mAyA, mithyAtva ane nidAn — e traN shalyothI rahit thaIne [निरतिक्रमणम् ] atichAr rahit [अणुव्रतपंचकम् ] pAnch aNuvratone [चापि ] ane [शीलसप्तकम् ] sAt shIlavratone paN [धारयते ] dhAraN kare chhe, [असौ ] te [व्रतीनाम् ] vratadhArIone [व्रतिकः ] vrat pratimAdhArI [मतः ] mAnavAmAn Ave chhe.

TIkA : — ‘व्रतिकः मतः’ jene vrat chhe te vratik mAnavAmAn Avyo chhe. konAthI mAnavAmAn Avyo chhe? ‘व्रतिनाम्’ vratIothI – gaNadharadevAdithI. te koN? ‘निःशल्यः’ mithyAtva, nidAn ane mAyA – e shalyothI ‘यः असौ’ je rahit thatA thakA ‘धारयते’ dhAraN kare chhe. kone (dhAraN kare chhe)? ‘निरतिक्रमणमणुपंचकम् अपि’ niratichAr pAnche १. व्रतान्यस्यास्तीति व्रती मनः घ० । २. निःशल्यः तन् घ० । 3. juo, pt.. sadAsukhadAsakRut shrI ratnakaraNDa shrAvakAchAranI hindI TIkAno bhAvArtha pRuShTha. 402.