kahAnajainashAstramALA ]

‘बोधः समीचीनः’ सत्यं श्रुतज्ञानं । ‘बोधति’ जानाति । कं ? प्रथमानुयोगं । किं पुनः प्रथमानुयोगशब्देनाभिधीयते इत्याह — ‘चरितं पुराणमपि’ एकपुरुषाश्रिता कथा चरितं त्रिषष्टिशलाकापुरुषाश्रिता कथा पुराणं तदुभयमपि प्रथमानुयोगशब्दाभिधेयं । तस्य प्रकल्पितत्वव्यवच्छेदार्थमर्थाख्यानमिति विशेषणं, अर्थस्य परमार्थस्य विषयस्याख्यानं प्रतिपादनं यत्र येन वा तं । तथा ‘पुण्यं’ प्रथमानुयोगं हि श्रृण्वंता पुण्यमुत्पद्यते इति पुण्यहेतुत्वात्पुण्यं तदनुयोगं । तथा ‘बोधिसमाधिनिधानं’ अप्राप्तानां हि सम्यग्दर्शनादीनां प्राप्तिर्बोधिः, प्राप्तानां तु पर्यन्तप्रापणं समाधिः, ध्यानं वा धर्म्यं शुक्लं च समाधिः तयोर्निधानं । तदनुयोगं हि श्रृण्वतां सद्दर्शनादेः प्राप्त्यादिकं धर्म्यध्यानादिकं च भवति ।।४३।।

TIkA : — ‘समीचीनः बोधः प्रथमानुयोगम् बोधति’ satya shrutagnAn prathamAnuyogane jANe chhe. vaLI ‘prathamAnuyog’ shabdathI shun kahevAmAn Ave chhe? te kahe chhe — ‘चरितं पुराणमपि’ – ek puruShane Ashrit kathA te ‘charit’ ane tresaTh shalAkA puruShone Ashrit kathA te ‘purAN’ – te bannene (charit ane purANane) prathamAnuyog shabdathI kahevAy chhe. tenA (prathamAnuyoganA) prakalpitapaNAnA vyavachchhed (nAsh) mATe ‘अर्थाख्यानम्’ evun visheShaN chhe. arthanun arthAt paramArtharUp viShayanun AkhyAn¹ eTale pratipAdan jemAn thAy chhe athavA jenAthI thAy chhe evo (prathamAnuyog chhe) tathA ‘पुण्यम्’ prathamAnuyogane sAmbhaLanArAone puNya Upaje chhe evA puNya – hetupaNAne lIdhe te anuyog (prathamAnuyog) puNyarUp chhe; tathA ‘बोधिसमाधिनिधानं’ kharekhar nahi prApta thayelAn samyagdarshanAdinI prApti te ‘bodhi’ ane prApta thayelAnnun (samyagdarshanAdinun) ante (pUrNatAe) pahonchavun te ‘samAdhi’ athavA dharmadhyAn ane shukladhyAn – te samAdhi. te bannenA (bodhi ane samAdhinA) nidhAnarUp (khajAnArUp) evA prathamAnuyoganA sAmbhaLanArAone samyagdarshanAdinI prApti Adi ane dharmadhyAnAdik thAy chhe.

bhAvArtha : — kathA, charitra ane purANarUp granthone prathamAnuyog kahe chhe. paramArthanA ane tenA sAdhak puruShonun jemAn varNan (kathan) hoy te AkhyAn grantho chhe, jemAn koI ek puruShane Ashrit varNan hoy te charitra grantho chhe ane jemAn ²tresaTh shalAkA puruShone Ashrit varNan hoy te purAN grantho chhe. 1. dharma, artha, kAm ane mokSha — e chAr puruShArthonun tathA temanA sAdhak puruShonun kathan te arthAkhyAn. 2. tresaTh shalAkA puruSho – 9 nArAyaN, 9 pratinArAyaN, 9 baLabhadra, 12 chakravartI ane 24 tIrthankaro.