228 ]
भोगोपभोगपरिमाणं तस्य व्यतिक्रमा अतीचाराः पंच कथ्यन्ते । के ते इत्याह विषयेत्यादि — विषय एव विषं प्राणिनां दाहसंतापादिविधायित्वात् तेषु ततोऽनुपेक्षा उपेक्षायास्त्यागस्याभावोऽनुपेक्षा आदर इत्यर्थः । विषयवेदनाप्रतिकारार्थो हि विषयानुभवस्तस्मात्तत्प्रतीकारे जातेऽपि पुनर्यत्संभाषणालिंगनाद्यादरः सोऽत्यासक्ति- जनकत्वादतीचारः । अनुस्मृतिस्तदनुभवात्प्रतीकारे जातेऽपि पुनर्विषयाणां सौंदर्यसुखसाधन- त्वादनुस्मरणमत्यासक्तिहेतुत्वादतीचारः । अतिलौल्यमति-गृद्धिस्तत्प्रतीकारजातेऽपि पुनः पुनस्तदनुभवाकांक्षेत्यर्थः । अतितृषा भाविभोगोपभोगा-देरतिगृद्ध्या प्राप्त्याकांक्षा । अत्यनुभवो नियतकालेऽपि यदा भोगोपभोगावनुभवति तदाऽत्यासक्त्यानुभवति न पुनर्वेदना- प्रतीकारतयाऽतोऽतीचारः ।।९०।।
TIkA : — bhogopabhogaparimANanA pAnch atichAro kahevAmAn Ave chhe. te kayA chhe te kahe chhe. ‘विषयेत्यादि’ jevI rIte viSh prANIone dAh ane santAp Adi utpanna kare chhe, tevI rIte viShay paN prANIone dAh ane santAp Adi utpanna kare chhe; tethI viShay viShanI samAn chhe. A viShayarUp viShamAn athavA viShathI upekShA na hovI – tyAg na hovo arthAt temanA prati AdarabhAv banyo rahevo te anuprekShA nAmano atichAr chhe. viShayonAn anubhav – upabhog viShay – vedanAnA pratikAr mATe karavAmAn Ave chhe; viShayAnubhavathI vedanAno pratikAr thaI gayA pachhI paN pharI – pharI sambhAShaN tathA Alingan AdimAn je Adar chhe te ati Asaktijanak hovAthI atichAr chhe. ‘अनुस्मृति’ viShayanA anubhavathI vedanAno pratikAr thaI gayA pachhI paN saundaryasukhanun sAdhan hovAthI viShayonun vAramvAr smaraN karavun te anusmRuti nAmano atichAr chhe. ati Asaktinun kAraN hovAthI te atichAr chhe. ‘अतिलौल्यम्’ viShayomAn atigRuddhi rAkhavI, viShayAnubhavathI vedanAno pratikAr thaI gayA pachhI paN tene vAramvAr bhogavavAnI AkAnkShA rAkhavI te atilaulya nAmano atichAr chhe. ‘अतितृषा’ AgAmI bhogopabhogAdinI prAptinI atigRuddhipUrvak AkAnkShA rAkhavI te atitRuShA nAmano atichAr chhe. ‘अत्यनुभवो’ niyatakALamAn paN jyAre bhog ane upabhogane bhogave chhe tyAre te ati – AsaktipUrvak bhogave chhe paN vedanAnA pratikArarUpe te bhogavato nathI, tethI te atyanubhav nAmano atichAr chhe.
bhAvArtha : — bhogopabhogaparimAN vratanA pAnch atichAr —
vArtAlAp ane Alingan dvArA teno Adar karavo.