236 ]
अत्यया अतिचाराः । पंच व्यपदिश्यन्ते कथ्यन्ते । के ते ? इत्याह — प्रेषणेत्यादिमर्यादीकृते देशे स्वयं स्थितस्य ततो बहिरिदं कुर्विति विनियोगः प्रेषणं । मर्यादीकृतदेशाद्बहिर्व्यापारं कुर्वतः कर्मकरान् प्रति खात्करणादिः शब्दः । तद्देशाद्बहिः प्रयोजनवशादिदमानयेत्याज्ञापनमानयनं । मर्यादीकृतदेशे स्थितस्य बहिर्देशे कर्म कुर्वतां कर्मकरणां स्वविग्रहप्रदर्शनं रूपाभिव्यक्तिः । तेषामेव लोष्ठादिनिपातः पुद्गलक्षेपः ।।९६।।
anvayArtha : — (deshAvakAshik vratamAn kahelI maryAdAnI bahAr) [प्रेषणशब्दानयनं ] preShaN (mokalavun), shabda (shabda karavo), Anayan (mangAvavun), [रूपाभिव्यक्तिपुद्गलक्षेपौ ] rUpAbhivyakti (potAnun rUp batAvavun) ane pudgalakShetra (paththar Adi phenkavA) — e [पञ्च ] pAnch [देशावकाशिकस्य ] deshAvakAshik vratanA [अत्ययाः ] atichAro [व्यपदिश्यन्ते ] kahevAmAn AvyA chhe.
TIkA : — ‘अत्ययाः’ atichAro. konA? ‘देशावकाशिकस्य’ deshAvakAshik vratanA – deshavratanA. keTalAn? ‘पञ्च व्यपदिश्यन्ते’ pAnch kahevAmAn AvyA chhe. ‘kayA te?’ te kahe chhe — ‘प्रेषणेत्यादि’ maryAdit kShetramAn pote Ubho hoy tyAnthI bahAr ‘A karo’ evo viniyog te ‘प्रेषणः’ (mokalavun te), maryAdikRut kShetranI bahAr kAm karatA nokaro prati tAlI, khAnsI Adino shabda karavo te ‘शब्दः’, te kShetranI bahAr prayojanavash ‘A lAvo’ evI AgnA karavI te ‘आनयनं’ (mangAvavun), maryAdikRut kShetramAn (pote) Ubho hoy tyAnthI bahAranA kShetramAn kAm karatA kAryakarone potAnun sharIr batAvavun te ‘रूपाभिव्यक्तिः’ ane temanA prati kAnkarA – paththar Adi phenkavA te ‘पुद्गलक्षेपः’ chhe.
bhAvArtha : — deshAvakAshik vratanA pAnch atichAr —