228 ]
भोगोपभोगपरिमाणं तस्य व्यतिक्रमा अतीचाराः पंच कथ्यन्ते । के ते इत्याह विषयेत्यादि — विषय एव विषं प्राणिनां दाहसंतापादिविधायित्वात् तेषु ततोऽनुपेक्षा उपेक्षायास्त्यागस्याभावोऽनुपेक्षा आदर इत्यर्थः । विषयवेदनाप्रतिकारार्थो हि विषयानुभवस्तस्मात्तत्प्रतीकारे जातेऽपि पुनर्यत्संभाषणालिंगनाद्यादरः सोऽत्यासक्ति- जनकत्वादतीचारः । अनुस्मृतिस्तदनुभवात्प्रतीकारे जातेऽपि पुनर्विषयाणां सौंदर्यसुखसाधन- त्वादनुस्मरणमत्यासक्तिहेतुत्वादतीचारः । अतिलौल्यमति-गृद्धिस्तत्प्रतीकारजातेऽपि पुनः पुनस्तदनुभवाकांक्षेत्यर्थः । अतितृषा भाविभोगोपभोगा-देरतिगृद्ध्या प्राप्त्याकांक्षा । अत्यनुभवो नियतकालेऽपि यदा भोगोपभोगावनुभवति तदाऽत्यासक्त्यानुभवति न पुनर्वेदना- प्रतीकारतयाऽतोऽतीचारः ।।९०।।
ṭīkā : — bhogopabhogaparimāṇanā pāñch atichāro kahevāmān āve chhe. te kayā chhe te kahe chhe. ‘विषयेत्यादि’ jevī rīte viṣh prāṇīone dāh ane santāp ādi utpanna kare chhe, tevī rīte viṣhay paṇ prāṇīone dāh ane santāp ādi utpanna kare chhe; tethī viṣhay viṣhanī samān chhe. ā viṣhayarūp viṣhamān athavā viṣhathī upekṣhā na hovī – tyāg na hovo arthāt temanā prati ādarabhāv banyo rahevo te anuprekṣhā nāmano atichār chhe. viṣhayonān anubhav – upabhog viṣhay – vedanānā pratikār māṭe karavāmān āve chhe; viṣhayānubhavathī vedanāno pratikār thaī gayā pachhī paṇ pharī – pharī sambhāṣhaṇ tathā āliṅgan ādimān je ādar chhe te ati āsaktijanak hovāthī atichār chhe. ‘अनुस्मृति’ viṣhayanā anubhavathī vedanāno pratikār thaī gayā pachhī paṇ saundaryasukhanun sādhan hovāthī viṣhayonun vāramvār smaraṇ karavun te anusmr̥uti nāmano atichār chhe. ati āsaktinun kāraṇ hovāthī te atichār chhe. ‘अतिलौल्यम्’ viṣhayomān atigr̥uddhi rākhavī, viṣhayānubhavathī vedanāno pratikār thaī gayā pachhī paṇ tene vāramvār bhogavavānī ākāṅkṣhā rākhavī te atilaulya nāmano atichār chhe. ‘अतितृषा’ āgāmī bhogopabhogādinī prāptinī atigr̥uddhipūrvak ākāṅkṣhā rākhavī te atitr̥uṣhā nāmano atichār chhe. ‘अत्यनुभवो’ niyatakāḷamān paṇ jyāre bhog ane upabhogane bhogave chhe tyāre te ati – āsaktipūrvak bhogave chhe paṇ vedanānā pratikārarūpe te bhogavato nathī, tethī te atyanubhav nāmano atichār chhe.
bhāvārtha : — bhogopabhogaparimāṇ vratanā pāñch atichār —
vārtālāp ane āliṅgan dvārā teno ādar karavo.