ननु सर्वावस्थात्मदर्शिनोऽप्यशेषशास्त्रपरिज्ञानान्निद्रारहितस्य मुक्तिर्भविष्यतीति वदन्तं प्रत्याह —
टीका — न मुच्यते न कर्मरहितो भवति । कोऽसौ ? देहात्मदृष्टिर्बहिरात्मा । कथम्भूतोऽपि ? विदिताशेषशास्त्रोऽपि परिज्ञाताशेषशास्त्रोऽपि देहात्मदृष्टिपर्यतः देहात्मनोर्भेदरुचिरहितो यतः । पुनरपि कथम्भूतोऽपि ? जाग्रदपि निद्रयाऽनभिभूतोऽपि । यस्तु ज्ञातात्मा परिज्ञातात्मस्वरूपः स सुप्तोन्मत्तोऽपि bahirAtmAne sarva avasthAomAn nirantar agnAn chetanAnun pariNaman hovAthI tenI badhI kriyAo vibhramarUp – mithyA hoy chhe.
A rIte bahirAtmA ane antarAtmAnI avasthAmAn moTo pher chhe. antarAtmA AtmasvarUmAn sadA jAgRut rahe chhe ane bahirAtmAnI enAthI viparIt dashA hoy chhe. 93.
sarva avasthAomAn AtmA mAnanAranI paN, asheSh (sampUrNa) shAstronA parignAnane lIdhe nidrArahit (jAgrat) thayelAnI mukti thashe? evun bolanAr prati kahe chhe —
anvayArtha : — (देहात्मदृष्टिंः) sharIramAn Atmabuddhi rAkhanAr bahirAtmA (विदिताशेषशास्त्रः अपि) sampUrNa shAstrono jANakAr hovA chhatAn tathA (जाग्रत अपि) jAgato hovA chhatAn (न मुच्यते) karmabandhanathI chhUTato nathI; kintu (ज्ञातात्मा) bhedagnAnI – antarAtmA (सुप्तोन्मत्तः अपि) nidrAvasthAmAn yA unmattAvasthAmAn hovA chhatAn (मुच्यते) karmabandhanathI mukta thAy chhe – vishiShTa rUpathI karmonI nirjarA kare chhe.
TIkA : — mukta thato nathI – karmarahit thato nathI. koN te? sharIramAn Atmabuddhi rAkhanAr – bahirAtmA kevo hovA chhatAn? sarva shAstrono jANakAr hovA chhatAn sarva shAstronA parignAnavALo hovA chhatAn – , kAraN ke te dehAtmadraShTi chhe arthAt deh ane AtmAnA bhedanI ruchi vinAno chhe. vaLI te kevo (hovA chhatAn) chhe? jAgRut hovA chhatAn – nidrAthI abhibhUt (gherAyelo) nahi hovA chhatAn.