34samAdhitantra
टीका – जाताः प्रवृत्ताः । काः ? पुत्रभार्यादिकल्पनाः । क्व ? देहेषु । कया ? आत्मधिया । क्व आत्मधीः ? देहेष्वेव । अयमर्थः – पुत्रादिदेहं जीवत्वेन प्रतिपद्यमानस्य मत्पुत्रो भार्येतिकल्पना विकल्पा जायन्ते । ताभिश्चानात्मनीयाभिरनुपकारिणीभिश्च सम्पत्तिं पुत्रभार्यादिविभूत्यतिशयं आत्मानो मन्यते जगत्कर्तृ हा हतं नष्टं स्वस्वरूप – परिज्ञानाद् बहिर्भूतं जगत् बहिरात्मा प्राणिगणः ।।१४।।
sharIromAn AtmAno sambandh joDanAr bahirAtmAnA nindanIy vyApArane batAvIne AchArya khed pragaT karatAn kahe chhe –
anvayArtha : (देहेषु) sharIromAn (आत्मधिया) AtmabuddhinA kAraNe (पुत्रभार्यादि- कल्पनाः जाताः) mAro putra, mArI strI, ityAdi kalpanAo utpanna thAy chhe. (हा) khed chhe ke (जगत्) bahirAtma – svarUp prANigaN (ताभिः) e kalpanAonA kAraNe (सम्पत्तिम्) strI – putrAdinI samRuddhine (आत्मनः) potAnI samRuddhi (मन्यते) mAne chhe. evI rIte A jagat (हतं) haNAI rahyun chhe.
TIkA : utpanna thaI – pravartI. shun (pravartI)? putra – strI Adi sambandhI kalpanAo. shAne viShe? sharIro viShe. kayA kAraNe? AtmabuddhinA kAraNe. shAmAn Atmabuddhi? sharIromAn ja. artha e chhe ke – putra vagerenA dehane jIvarUpe mAnanArane, ‘mAro putra, strI – evI kalpanAo – vikalpo thAy chhe. anAtmarUp ane anupakArak evI te kalpanAothI putra – bhAryAdirUp vibhUtinA atishay svarUp sampattine jagat potAnI mAne chhe. are! svasvarUpanA parignAnathI bahirbhUt (rahit) bahirAtmArUp jagat – prANigaN – haNAI rahyun chhe.
bhAvArtha : dehamAn AtmabuddhinA kAraNe AtmasvarUpanA gnAnathI rahit bahirAtmAo, strI – putrAdi sambandhomAn mArApaNAnI kalpanAo kare chhe ane temanI samRuddhine potAnI samRuddhi mAne chhe. Am A jagat haNAI rahyun chhe – e khedanI vAt chhe.