60samAdhitantra
टीका — संयम्य स्वविषये गच्छन्ति निरुध्य । कानि ? सर्वेन्द्रियाणि पञ्चापीन्द्रियाणि । तदनन्तरं स्तिमिते स्थिरीभूतेन । अन्तरात्मना मनसा । यत्स्वरूपं भाति । किं कुर्वतः ? क्षणं पश्यतः क्षणमात्रमनुभवतः बहुतरकालं मनसा स्थिरीकर्तुमशक्यत्वात् स्तोककालं मनोनिरोधं कृत्वा पश्यतो यच्चिदानन्दस्वरूपं प्रतिभाति तत्तत्त्वं तद्रूपं तत्त्वं स्वरूपं परमात्मनः ।।३०।।
कस्मिन्नाराधिते तत्स्वरूप – प्राप्तिर्भविष्यतीत्याशङ्कयाह —
anvayArtha : (सर्वेन्द्रियाणि) sarva indriyone (संयम्य) rokIne (स्तिमितेन) sthir thayelA (अन्तरात्माना) antarAtmA dvArA (क्षणं प्रपश्यतः) kShaN mAtra jonArane – anubhav karanAr jIvane (यत्) je – chidAnandasvarUp (भाति) pratibhAse chhe (तत्) te (परमात्मनः तत्त्वम्) paramAtmAnun svarUp chhe.
TIkA : potapotAnA viShayomAn jatI – pravartatI – koN (pravartatI)? sarva indriyo, eTale pAnche indriyo, tene rokIne – nirodhIne, tyArabAd sthir thaelA antarAtmA vaDe eTale man vaDe je svarUp bhAse chhe, shun karatAn? kShaN vAr jotAn – kShaNamAtra anubhavatAn – arthAt bahu kAl sudhI manane sthir karavun ashakya hovAthI thoDA kalAk sudhI manano nirodh karIne dekhatAn – je chidAnandasvarUp pratibhAse chhe, te paramAtmAnun tattva – tadrUp tattva – svarUp chhe.
bhAvArtha : sarva indriyonA viShayomAn bhamatI – pravartatI chittavRuttine rokIne arthAt antarjalpAdi sankalpa – vikalpothI rahit thaIne, upayogane potAnA chidAnand svarUpamAn sthir karavo. te AtmasvarUpamAn sthir thatAn paramAtmasvarUpano pratibhAs thAy chhe.
pAnch indriyonA viShayo taraphanun valaN chhoDI ane mananA sankalpa – vikalpo toDI gnAnAnand svabhAvamAn ekAgra thavun – sthir thavun te paramAtma – prAptino upAy chhe.
AtmA atIndriy sukhano bhanDAr chhe evI draShTi thatAn rAganI – vikAranI ruchi tathA indriyonA viShayo taraphanI pravRutti aTakI jAy chhe. par taraphanI vRutti rokAI jatAn, upayog AtmasvarUpamAn sthir thAy chhe, ane AtmAnA Anandakandano anubhav thAy chhe. A samyagdarshan chhe ne te ja samAdhi chhe. te vaDe ja paramAtmapad pamAy chhe. 30.
konI ArAdhanA karavAthI te svarUpanI prApti thAy? evI AshankA karI kahe chhe —