टीका — आत्मविभ्रमजं आत्मनो विभ्रमोऽनात्मशरीरादावात्मेति ज्ञानं । तस्माज्जातं यत् दुःखं तत्प्रशाम्यति । कस्मात् ? आत्मज्ञानात् शरीरादिभ्यो भेदेनात्मस्वरूपवेदनात् । ननु दुर्धरतपोऽनुष्ठानान्मुक्तिसिद्धेरतस्तद्दुःखोपशमो न भविष्यतीति वदन्तं प्रत्याह – नेत्यादि । तत्र आत्मस्वरूपे अयताः अयत्नपराः । न निर्वान्ति न निर्वाणं गच्छंति सुखिनो वा न भवन्ति । किं कृत्वापि तप्त्वाऽपि । किं तत् । परमं तपः दुर्द्धरानुष्ठानम् ।।४१।।
anvayArtha : (आत्मविभ्रमजं) AtmAnA vibhramathI utpanna thayelun (दुःख) dukh (आत्मज्ञानात्) AtmagnAnathI (प्रशाम्यति) shAnta thAy chhe. (तत्र) temAn eTale bhedagnAn dvArA AtmasvarUpanI prApti karavAmAn (अयताः) je prayatna karatA nathI te (परमं) utkRuShTa durddhar (तपः) tap (कृत्वा अपि) karavA chhatAn (न निर्वान्ति) nirvANane prApta karatA nathI.
TIkA : AtmavibhramathI utpanna thayelun – arthAt anAtmarUp sharIr vageremAn Atmabuddhi te Atmavibhram, tenAthI utpanna thayelun je dukh te shAnta thAy chhe. shAnAthI? AtmagnAnathI – eTale sharIrAdithI bhed karIne AtmasvarUpanun vedan karavAthI.
durddhar tapanA anuShThAn (AcharaN)thI to muktinI siddhi thavAthI te dukhano upasham thashe nahi – evI AshankA karanArane kahe chhe – na ityAdi.....temAn eTale AtmasvarUpane viShe yatna nahi karanArA nirvAN pAmatA nathI arthAt sukhI thatA nathI. shun karIne paN? – tapIne paN. shun tapIne? param tap eTale durddhar anuShThAn. (arthAt durddhar tap tapIne paN teo mokSha pAmatA nathI.)
bhAvArtha : AtmabhrAntithI eTale sharIrAdimAn Atmabuddhi karavAthI je dukh utpanna thAy chhe te bhedagnAnathI nAsh pAme chhe. bhedavignAn dvArA AtmasvarUpanI prApti mATe je prayatna karatA nathI, te ghor tap karavA chhatAn mokShamArganI ke nirvANanI prApti karI shakatA nathI.
sharIrAdi ane rAgAdimAn Atmabuddhi karavI te vibhram chhe – AtmabhrAnti chhe. te dukhanun