टीका – परत्र शरीरादौ अहम्मतिरात्मबुद्धिर्बहिरात्मा । स्वस्मादात्मस्वरूपात् । च्युतो भ्रष्टः सन् । बध्नाति कर्मबन्धनबद्धं करोत्यात्मानं । असंशयं यथा भवति तथा नियमेन बध्नातीत्यर्थः । स्वस्मिन्नात्मस्वरूपे अहम्मतिः बुद्धोऽन्तरात्मा । परस्माच्छरीरादेः । च्युत्वा पृथग्भूत्वा । मुच्यते सकलकर्मबन्धरहितो भवति ।।४३।।
anvayArtha : (परत्र अहम्मतिः) sharIrAdi par padArthomAn jene Atmabuddhi chhe te bahirAtmA (स्वस्मात्) potAnA AtmasvarUpathI (च्युतः) bhraShTa thaI (असंशयम्) nisandeh (बध्नाति) karma bAndhe chhe ane (स्वस्मिन् अहम्मतिः) jene potAnA AtmasvarUpamAn Atmabuddhi chhe te (बुधः) antarAtmA (परस्मात्) sharIrAdi paranA sambandhathI (च्युत्वा) chyut thaI (मुच्यते) karmabandhanathI mukta thAy chhe.
TIkA : paramAn eTale sharIrAdimAn ahambuddhi Atmabuddhi karanA bahirAtmA, svathI arthAt AtmasvarUpathI chyut (bhraShTa) thaIne bAndhe chhe – AtmAne karmabandhanathI bAndhe chhe, nisanshayapaNe arthAt niyamathI bAndhe chhe – evo artha chhe.
potAnAmAn eTale AtmasvarUpamAn ahambuddhivALo budh eTale antarAtmA, parathI eTale sharIrAdithI chyut thaIne arthAt pRuthak thaIne mukta thAy chhe arthAt sarvakarmabandhanathI rahit thAy chhe.
bhAvArtha : bahirAtmA potAnun shuddhAtmasvarUp bhUlIne sharIrAdi par padArthomAn Atmabuddhi kare chhe, tethI tene gnAnAvaraNAdi karmano bandh thAy chhe ane antarAtmA sharIrAdi par padArtho sAtheno sambandh toDI potAnA chidAnandasvarUp sAthe AtmabuddhipUrvak sambandh joDe chhe, tethI te karmabandhanathI chhUTI jAy chhe.
agnAnatAvash jIv sharIrAdi par padArthomAn ahambuddhi, mamakAr buddhi, kartA – bhokatAbuddhi Adi karI, rAg – dveSh kare chhe ane rAg – dveShanA nimitte tene karmano bandh thAy chhe, bAhya padArtho bandhanun kAraN chhe ja nahi. temAn mithyA – bhrAntijanit mamatvabhAv e ja sansAr – bandhanun kAraN chhe. agnAnIne potAnA chaitanyasvarUpanI asAvadhAnI chhe, tethI tene par padArthomAn Atma – bhrAnti chAlu rahe chhe ane tenA phalarUpe karmabandh paN thayA ja kare chhe.
gnAnIne rAg – dveShAdi ane AtmasvabhAvanun bhed – vignAn chhe, tethI te upayogamAn rAg sAthe ekatA nahi hovAthI te abandh chhe.