टीका — उत्पन्नपुरुषभ्रान्तेः पुरुषोऽयमित्युत्पन्ना भ्रान्तिर्यस्य प्रतिपत्तुस्तस्य । स्थाणौ स्थाणुविषये । यद्वद्यत्प्रकारेण । विचेष्टितंविविधमुपकारापकारादिरूपं चेष्टितं विपरीतं वा चेष्टितं । तद्वत् तत्प्रकारेण । मे चेष्टितं । क्व ? देहादिषु । कस्मात् । आत्मविभ्रमात् आत्मविपर्यासात् । कदा ? पूर्वम् उक्तप्रकारात्मस्वरूपपरिज्ञानात् प्राक् ।।२१।। utpanna thaī tevā manuṣhyane (यद्वत्) jevī (विचेष्टितम्) viparīt yā vividh cheṣhṭā hoy chhe (तद्वत्) tevī (देहादिषु) sharīrādimān (आत्मविभ्रमात्) ātma – vibhramane līdhe (पूर्वं) pahelān (मे) mārī (चेष्टितम्) cheṣhṭā hatī.

ṭīkā : puruṣhanī bhrānti jene utpanna thaī chhe – tenī arthāt ‘ā puruṣh chhe’ evī jene bhrānti utpanna thaī chhe tenī – evun mānanāranī – sthāṇumān (ṭhūṇṭhānā viṣhayamān) je rīte – je prakāre vicheṣhṭā thāy chhe – vividh prakāranī cheṣhṭā thāy chhe – arthāt upakār – apakārādirūp cheṣhṭā vā viparīt cheṣhṭā thāy chhe – te pramāṇe – te prakāre men cheṣhṭā karī. konā viṣhe? dehādi viṣhe. shā kāraṇathī? ātmavibhram – ātmaviparyās – nā kāraṇe. kyāre? pūrve arthāt ukta prakāranā ātmasvarūpanā parignān pūrve.

bhāvārtha : antarātmā vichāre chhe ke, ‘jevī rīte koī puruṣh bhramathī vr̥ukṣhanā ṭhūṇṭhāne puruṣh samajī tenāthī potāne upakār – apakārādinī kalpanā karī sukhī – duḥkhī thāy chhe, tevī rīte hun paṇ mithyātvāvasthāmān bhramathī sharīrādine ātmā samajī tenāthī potāne upakār – apakārādinī kalpanā karī sukhī – duḥkhī thayo – e mārī mūrkhāī bharelī cheṣhṭā hatī. koī ṭhūṇṭhāne puruṣh māne ane hun sharīrādine ātmā mānun – em bannenā vibhramamān ane cheṣhṭāmān kāī pher nathī.’

‘‘jem ek nārīe kāṣhṭanī pūtaḷī banāvīne tene alaṅkār – vastra paherāvīne potānā mahelamān pathārīmān suvāḍī rākhī ane lūgaḍānthī ḍhāṅkī dīdhī. tyān, te nārīno pati āvyo. eṇe em jāṇyun ke mārī nārī shayan kare chhe. te tene halāve, pavan nākhe, parantu te (pūtaḷī) to bole nahi. ākhī rāt bahu sevā karī; prabhāt thayun tyāre teṇe jāṇyun ke ā to kāṣhṭanī pūtaḷī chhe, tyāre te pastāyo ke men jūṭhī sevā karī. tem anādithī ātmā par achetananī sevā vr̥uthā kare chhe. gnān thatān te jāṇe chhe ke jaḍ chhe, tyāre teno sneh tyāge chhe ane svarūpānandī thaī sukh pāme chhe.’’¹ 21. 1. ‘anubhav prakāshak’ – gu. bījī āvr̥utti, pr̥u. 22 – 23.