Samaysar-Gujarati (English transliteration). Samaysar Stuti; Vishyanukramnika; Manglacharan; Poorvarang; Kalash: 1-3 ; Gatha: 1-2.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 34

 

Page -10 of 642
PDF/HTML Page 21 of 673
single page version

arthayatIshvar (shrI kundakundasvAmI) rajasthAnanebhUmitaLanechhoDIne
chAr AngaL Unche AkAshamAn chAlatA hatA te dvArA hun em samajun chhun ke, teoshrI
andaramAn tem ja bahAramAn rajathI (potAnun) atyant aspRuShTapaNun vyakta karatA hatA
(
andaramAn teo rAgAdik maLathI aspRuShTa hatA ane bahAramAn dhULathI aspRuShTa
hatA).
जइ पउमणंदिणाहो सीमंधरसामिदिव्वणाणेण
ण विबोहइ तो समणा क हं सुमग्गं पयाणंति ।।
[दर्शनसार]
artha(mahAvidehakShetranA vartamAn tIrthankaradev) shrI sImandharasvAmI pAsethI
maLelA divya gnAn vaDe shrI padmanandinAthe (shrI kundakundAchAryadeve) bodh na Apyo hot
to munijano sAchA mArgane kem jANat?
he kundakundAdi AchAryo! tamArAn vachano paN svarUpAnusandhAnane viShe A
pAmarane param upakArabhUt thayAn chhe. te mATe hun tamane atishay bhaktithI namaskAr
karun chhun.
[shrImad rAjachandra]
bhagavAn shrI kundakundAchAryadevano amArA par ghaNo upakAr chhe, ame temanA
dAsAnudAs chhIe. shrImadbhagavatkundakundAchAryadev mahAvidehakShetramAn sarvagna vItarAg shrI
sImandhar bhagavAnanAn samavasaraNamAn gayA hatA ane tyAn teoshrI ATh divas rahyA
hatA e viShe aNumAtra shankA nathI. e vAt em ja chhe; kalpanA karasho nahi, nA
kahesho nahi; mAno topaN em ja chhe, na mAno topaN em ja chhe. yathAtathya vAt
chhe, akSharasha satya chhe, pramANasiddha chhe.
[ pUjya gurudev shrI kAnajIsvAmI ]

❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈



Page -8 of 642
PDF/HTML Page 23 of 673
single page version

ThThI samayasArajIstuti
(harigIt)
sansArI jIvanAn bhAvamaraNo TALavA karuNA karI,
saritA vahAvI sudhA taNI prabhu vIr! ten sanjIvanI;
shoShAtI dekhI saritane karuNAbhInA hRudaye karI,
munikund sanjIvanI samayaprAbhRut taNe bhAjan bharI.
(anuShTup)
kundakund rachyun shAstra, sAthiyA amRute pUryA,
granthAdhirAj! tArAmAn bhAvo brahmAnDanA bharyA.
(shikhariNI)
aho! vANI tArI prashamaras-bhAve nItaratI,
mumukShune pAtI amRutaras anjali bharI bharI;
anAdinI mUrchhA viSh taNI tvarAthI UtaratI,
vibhAvethI thambhI svarUp bhaNI doDe pariNati.
(shArdUlavikrIDit)
tun chhe nishchayagranth bhang saghaLA vyavahAranA bhedavA,
tun pragnAchhINI gnAn ne udayanI sandhi sahu chhedavA;
sAthI sAdhakano, tun bhAnu jagano, sandesh mahAvIrano,
visAmo bhavaklAntanA hRudayano, tun panth mukti taNo.
(vasantatilakA)
suNye tane rasanibandh shithil thAy,
jANye tane hRuday gnAnI taNAn jaNAy;
tun ruchatAn jagatanI ruchi ALase sau,
tun rIjhatAn sakalagnAyakadev rIjhe.
(anuShTup)
banAvun patra kundananAn, ratnonA akSharo lakhI;
tathApi kundasUtronAn ankAye mUlya nA kadI.
rachayitA himmatalAl jeThAlAl shAh

Page -7 of 642
PDF/HTML Page 24 of 673
single page version

vi Sha yA nu kra ma Ni kA

viShay

gAthA
viShay
gAthA
dukh pAme chhe; tethI svabhAvamAn sthir
thAy
sarvathI judo thaI ekalo sthir
pUrvarang

(pratham 38 gAthAomAn rangabhUmisthaL bAndhyun

thAytyAre sundar (ThIk) chhe . . . . .
3
chhe; temAn jIv nAmanA padArthanun svarUp kahyun
chhe.) .... ....
jIvane judApaNun ane ekapaNun pAmavun
durlabh chhe; kem ke bandhanI kathA to sarva
prANI kare chhe, ekatvanI kathA viral
jANe chhe tethI durlabh chhe, te sambandhI kathan...

mangalAcharaN, granthapratignA . . . . . . . . . . (A jIv-ajIvarUp chha dravyAtmak lok chhe,

1
4
emAn dharma, adharma, AkAsh, kAL e chAr
dravya to svabhAvapariNatisvarUp ja chhe, ane
jIv-pudgal dravyane anAdi kALanA
sanyogathI vibhAvapariNati paN chhe; kem ke
sparsha, ras, gandh, varNa ane shabdarUp mUrtik
pudgalone dekhI A jIv rAgadveShamoharUp
pariName chhe ane enA nimittathI kArmaN-
vargaNArUp pudgal karmarUp thaIne jIv sAthe
bandhAy chhe. e pramANe A bannenI
anAdithI ja bandhAvasthA chhe. jIv jyAre
nimitta pAmatAn rAgAdirUpe nathI pariNamato
tyAre navIn karma bAndhato nathI, pUrvakarma kharI
jAy chhe, tethI mokSha thAy chhe; AvI jIvanI
svasamay-parasamayarUp pravRutti chhe.) jyAre
jIv samyagdarshan-gnAn-chAritrabhAvarUp
potAnA svabhAvarUpe pariName chhe tyAre
svasamay chhe ane jyAn sudhI mithyAdarshan-
gnAn-chAritrarUpe pariName chhe tyAn sudhI te
pudgalakarmamAn sthit parasamay chhe evun kathan
A ekatvanI kathAne ame sarva nij vibhavathI
kahIe chhIe; tene anya jIvo paN potAnA
anubhavathI parIkShA karI grahaN karajo.....
5
shuddhanayathI joIe to jIv apramatta-pramatta
banne dashAothI judo ek gnAyakabhAv
mAtra chhe, je jANanAr chhe te ja jIv chhe
te sambandhI . . . . . . . . . . . . . . . .
6
A gnAyakabhAvamAtra AtmAne darshan-gnAn-
chAritranA bhedarUp paN ashuddhapaNun nathI,
gnAyak chhe te gnAyak ja chhe . . . . . .
7
vyavahAranay AtmAne ashuddha kahe chhe te
8
vyavahAranayanA upadeshanun prayojan . . . .
vyavahAranay paramArthano pratipAdak kaI rIte chhe
9-10
tenun, shrutakevaLInA draShTAnt dvArA, nirUpaN
shuddhanay satyArtha ane vyavahAranay asatyArtha
2
11
kahel chhe . . . . . . . . . . . . . . . .
je svarUpanA shuddha paramabhAvane prApta thayA chhe
temane to shuddhanay ja prayojanavAn chhe, ane
jeo sAdhak avasthAmAn chhe temane
vyavahAranay paN prayojanavAn chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .

jIvano pudgalakarma sAthe bandh hovAthI

parasamayapaNun chhe te sundar nathI, kAraN ke
emAn jIv sansAramAn bhamatAn anek prakAranAn
12

Page -6 of 642
PDF/HTML Page 25 of 673
single page version

viShay

gAthA viShay
gAthA

jIvAdi tattvone shuddhanaye jANavAn te samyaktva

adhyavasAnAdi bhAv pudgalamay chhe, jIv nathI
chhe evun kathan . . . . . . . . . . . . .
13
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
45

shuddhanayanA viShayabhUt AtmA baddhaspRuShTa, anya,

adhyavasAnAdi bhAvane vyavahAranayathI jIv
aniyat, visheSh, ane sanyuktae pAnch
kahel chhe . . . . . . . . . . . . . . . .
46
bhAvothI rahit hovA sambandhI kathan . .
14
paramArtharUp jIvanun svarUp . . . . . . . . .
varNathI mAnDI guNasthAn paryant jeTalA bhAv chhe
49

shuddhanayanA viShayabhUt AtmAne jANavo te

samyaggnAn chhe evun kathan . . . . . . .
15
te jIvanA nathI evun chha gAthAothI kathan
50

samyagdarshanagnAnachAritrarUp AtmA ja sAdhue

e varNAdik bhAv jIvanA chhe em vyavahAranay
sevan karavAyogya chhe, tenun draShTAntasahit
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kahe chhe, nishchayanay kaheto nathI evun
draShTAntapUrvak kathan . . . . . . . . . . . .
16
56

shuddhanayanA viShayabhUt AtmAne jyAn sudhI na

varNAdik bhAvonun jIv sAthe tAdAtmya koI
jANe tyAn sudhI te jIv agnAnI chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
agnAnI mAne teno niShedh . . . . . . .
61
19
23
2. kartAkarma adhikAr

agnAnIne samajAvavAnI rIti . . . . . . . agnAnIe jIv-dehane ek dekhI tIrthankaranI

A agnAnI jIv krodhAdikamAn jyAn sudhI varte
chhe tyAn sudhI karmano bandh kare chhe . . .
69
stutino prashna karyo teno uttar . . . .
26
Asrav ane AtmAnun bhedagnAn thaye bandh thato
28

A uttaramAn jIv-dehanI bhinnatAnun drashya.... chAritramAn je pratyAkhyAn kahevAmAn Avel chhe te

nathI . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
73
AsravothI nivRut thavAnun vidhAn . . . . .
gnAn thavAno ane AsravonI nivRuttino
shun chhe? evA shiShyanA prashnano uttar Apyo
chhe ke pratyAkhyAn gnAn ja chhe . . . . .
34
samakAL kaI rIte chhe tenun kathan. . . .
74
75

darshanagnAnachAritrasvarUpe pariNat AtmAnun

gnAnasvarUp thayel AtmAnun chihna . . . . .
Asrav ane AtmAnun bhedagnAn thaye AtmA
svarUp kahI rangabhUmikAnun sthaL (38
gAthAomAn) pUrNa . . . . . . . . . . . .
38
gnAnI thAy chhe tyAre kartRukarmabhAv paN
thato nathI . . . . . . . . . . . . . . . .
1. jIv-ajIv adhikAr
76

jIv-ajIv banne bandhaparyAyarUp thaI ek

jIv-pudgalakarmane paraspar nimittanaimittikabhAv
dekhavAmAn Ave chhe, temAn jIvanun svarUp na
jANavAthI agnAnI jan jIvanI kalpanA
adhyavasAnAdi bhAvarUpe anyathA kare chhe
tenA prakAronun varNan . . . . . . . . . .
chhe topaN kartRukarmabhAv kahI shakAto nathI
80
nishchayanayanA matathI AtmA ane karmane
kartRukarmabhAv ane bhoktRubhogyabhAv nathI,
potAnAmAn ja kartRukarmabhAv ane
bhoktRubhogyabhAv chhe . . . . . . . . .
39

jIvanun svarUp anyathA kalpe chhe tenA niShedhanI

83
gAthA . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44

Page -5 of 642
PDF/HTML Page 26 of 673
single page version

viShay

gAthA
viShay
gAthA

vyavahAranay AtmA ane pudgalakarmane

koI nathI kem ke paradravyone paraspar
kartRukarmabhAv nathI . . . . . . . . . . . .
kartRukarmabhAv ane bhoktRubhogyabhAv kahe
chhe...
102
84
jIv nimittabhUt banatAn karmanun pariNAm thatun

AtmAne pudgalakarmano kartA ane bhoktA

dekhIne upachAramAtrathI kahevAmAn Ave chhe ke
A karma jIve karyun . . . . . . . . . . .
mAnavAmAn Ave to mahAn doShsva-
105
parathI abhinnapaNAno prasangAve chhe;
mithyAtvAdi sAmAnya Asravo ane
te mithyApaNun hovAthI jinadevane sammat
nathI . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
guNasthAnorUpI temanA visheSho bandhanA kartA
chhe, nishchayathI jIv temano kartAbhoktA nathI
85
109

mithyAtvAdi Asravo jIv-ajIvanA bhedathI

jIv ane Asravono bhed dekhADyo chhe; abhed
be prakAre chhe evun kathan ane teno
hetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kahevAmAn dUShaN dIdhun chhe . . . . . . . .
113
87
sAnkhyamatI, puruSh ane prakRitine apariNAmI

AtmAnA mithyAtva, agnAn, aviratiA

kahe chhe teno niShedh karI puruSh ane
pudgalane pariNAmI kahyA chhe . . . . . .
traN pariNAm anAdi chhe temanun kartApaNun
ane tenA nimittathI pudgalanun karmarUp
thavun . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
116
gnAnathI gnAnabhAv ane agnAnathI agnAnabhAv
89
ja utpanna thAy chhe . . . . . . . . . .
126

AtmA mithyAtvAdibhAvarUpe pariName nahi tyAre

agnAnI jIv dravyakarma bandhAvAnA nimittarUp
karmano kartA nathI . . . . . . . . . . . .
93
agnAnAdi bhAvono hetu thAy chhe . . .
132

agnAnathI karma kevI rIte thAy chhe evo shiShyano

pudgalanA pariNAm to jIvathI judA chhe ane
prashna ane teno uttar . . . . . . . . .
94
jIvanA pudgalathI judA chhe . . . . . . .
137

karmanA kartApaNAnun mUL agnAn ja chhe . . gnAn thAy chhe tyAre kartApaNun nathI . . . . vyavahArI jIv AtmAne pudgalakarmano kartA kahe

96
karma jIvathI baddhaspRuShTa chhe ke abaddhaspRuShTa evA
97
shiShyanA prashnano nishchay-vyavahAr banne
nayothI uttar . . . . . . . . . . . . . .
141
chhe e agnAn chhe . . . . . . . . . . .
98
je nayonA pakShathI rahit chhe te kartRukarmabhAvathI

AtmA pudgalakarmano kartA nimitta-

rahit samayasArshuddha AtmA-chhe em
naimittikabhAvathI paN nathI; AtmAnA
yog-upayog chhe te nimittanaimittik-
bhAvathI kartA chhe ane yog-upayogano
AtmA kartA chhe . . . . . . . . . . . . .
kahI adhikAr pUrNa . . . . . . . . . . .
142
3. puNyapAp adhikAr
shubhAshubh karmanA svabhAvanun varNan . . . . .
banne karmo bandhanAn kAraN . . . . . . . . .
AthI banne karmono niShedh . . . . . . . .
tenun draShTAnt ane AgamanI sAkShI . . . .
145
100
101
146

gnAnI gnAnano ja kartA chhe . . . . . . . . . agnAnI paN potAnA agnAnabhAvano ja kartA

147
148
chhe, pudgalakarmano kartA to gnAnI ke agnAnI

Page -4 of 642
PDF/HTML Page 27 of 673
single page version

viShay

gAthA viShay
gAthA

gnAn mokShanun kAraN chhe . . . . . . . . . . vratAdik pALe topaN gnAn vinA mokSha

151
tethI gnAnIne karmabandh paN nathI. adhikAr
pUrNa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
177
nathI . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
152
154
5. samvar adhikAr

puNyakarmanA pakShapAtIno doSh . . . . . . . . gnAnane ja paramArthasvarUp mokShanun kAraN kahyun chhe,

samvarano mUL upAy bhedavignAn chhe tenI rItinun
traN gAthAomAn kathan . . . . . . . . .
181
ane anyano niShedh karyo chhe . . . . .
155
bhedavignAnathI ja shuddha AtmAnI upalabdhi thAy
chhe evun kathan . . . . . . . . . . . . .
184

karma mokShanA kAraNano ghAt kare chhe em draShTAnt

dvArA kathan . . . . . . . . . . . . . . .
157
shuddha AtmAnI upalabdhithI ja samvar thAy chhe
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
186

karma pote ja bandhasvarUp chhe . . . . . . . . karma bandhanA kAraNarUp bhAvosvarUp chhe arthAt

160
samvar thavAno prakAr---traN gAthAmAn . . . .
samvar thavAnA kramanun kathan; adhikAr pUrNa
187
190
mithyAtva-agnAn-kaShAyasvarUp chhe evun kathan,
ane trIjo adhikAr pUrNa . . . . . . .
161
6. nirjarA adhikAr
4. Asrav adhikAr
dravyanirjarAnun svarUp . . . . . . . . . . . .
bhAvanirjarAnun svarUp . . . . . . . . . . . .
gnAnanun sAmarthya . . . . . . . . . . . . . . .
vairAgyanun sAmarthya. . . . . . . . . . . . . .
gnAn-vairAgyanA sAmarthyanun draShTAntapUrvak kathan...
samyagdraShTi sAmAnyapaNe tathA visheShapaNe
193
194
195

AsravanA svarUpanun varNan arthAt mithyAtva,

avirati, kaShAy ane yoge jIv-
196
ajIvanA bhede be prakAranAn chhe ane te
bandhanAn kAraN chhe evun kathan . . . . . .
164
197

gnAnIne te Asravono abhAv kahyo chhe. . . . rAg-dveSh-moharUp jIvanA agnAnamay pariNAm

166
sva-parane kaI rIte jANe chhe te sambandhI
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
chhe te ja Asrav chhe . . . . . . . . . .
167
198

rAgAdik sAthe nahi maLelA gnAnamay bhAvanI

200
samyagdraShTi gnAn-vairAgyasampanna hoy chhe . .
rAgI jIv samyagdraShTi kem na hoy te sambandhI
utpatti . . . . . . . . . . . . . . . . .
168
169
201

gnAnIne dravya-Asravono abhAv . . . . . . ‘gnAnI nirAsrav kevI rIte chhe’ evA shiShyanA

kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
agnAnI rAgI prANI rAgAdikane potAnun pad jANe
prashnano uttar . . . . . . . . . . . . . .
170
chhe; te padane chhoDI potAnA ek vItarAg
gnAyakabhAvapadamAn sthir thavAno upadesh....
203

agnAnI ane gnAnIne Asrav thavAnun ane na

AtmAnun pad ek gnAyakasvabhAv chhe ane te ja
thavAnun yuktipUrvak varNan . . . . . . . .
171
mokShanun kAraN chhe; gnAnamAn je bhed chhe te
karmanA kShayopashamanA nimittathI chhe . . .

rAg-dveSh-moh agnAnapariNAm chhe te ja bandhanA

204
kAraNarUp Asravo chhe; te gnAnIne nathI;

Page -3 of 642
PDF/HTML Page 28 of 673
single page version

viShay

gAthA
viShay
gAthA

gnAn gnAnathI ja prApta thAy chhe . . . . . gnAnI parane shA mATe grahaN karatA nathI evA

205
A agnAnarUp adhyavasAy jene nathI tene
karmabandh thato nathI . . . . . . . . . . .
270
shiShyanA prashnano uttar . . . . . . . . .
207
208
214
A adhyavasAy shun chhe? evA shiShyanA prashnano
uttar . . . . . . . . . . . . . . . . . .
271

parigrahanA tyAganun vidhAn . . . . . . . . . gnAnIne sarva parigrahano tyAg chhe . . . . . karmanA phaLanI vAnchhAthI karma kare te karmathI

A adhyavasAyano niShedh chhe te vyavahAranayano
ja niShedh chhe . . . . . . . . . . . . . .
272
je kevaL vyavahAranun ja avalamban kare chhe te
lepAy chhe; gnAnIne ichchhA nahi hovAthI
te karmathI lepAto nathI. tenun draShTAnt dvArA
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
agnAnI ane mithyAdraShTi chhe; kem ke tenun
Alamban abhavya paN kare chhe, vrat,
samiti, gupti pALe chhe, agiyAr ang
bhaNe chhe, topaN teno mokSha nathI . . .
218

samyaktvanA ATh ang chhe, temAn pratham to

273-274
samyagdraShTi nishank tathA sAt bhay rahit chhe
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
shAstronun gnAn hovA chhatAn abhavya agnAnI chhe....
abhavya dharmanI shraddhA kare chhe te bhogahetu dharmanI
228

niShkAnkShitA, nirvichikitsA, amUDhatva, upagUhan,

ja chhe, mokShahetu dharmanI nahi. . . . . .
275
sthitikaraN, vAtsalya, prabhAvanAtenun
nishchayanayanI pradhAnatAe varNan . . . . .
230
vyavahAr-nishchayanayanun svarUp . . . . . . . .
rAgAdik bhAvonun nimitta AtmA chhe ke
276
7. bandh adhikAr
paradravya? teno uttar . . . . . . . . . .
278
237

bandhanA kAraNanun kathan . . . . . . . . . . . AtmA evA kAraNarUpe na pravarte to bandh na

AtmA rAgAdikano akartA ja shI rIte chhe; tenun
udAharaNapUrvak kathan. . . . . . . . . .
283
242
thAy evun kathan . . . . . . . . . . . .
8. mokSha adhikAr

mithyAdraShTine jenAthI bandh thAy chhe, te Ashayone

pragaT karyA chhe ane te Ashayo agnAn chhe
em siddha karyun chhe . . . . . . . . . . .
mokShanun svarUp karmabandhathI chhUTavun te chhe; je jIv
247
259
bandhano chhed karato nathI parantu mAtra bandhanA
svarUpane jANavAthI ja santuShTa chhe te mokSha
pAmato nathI . . . . . . . . . . . . . .

agnAnamay adhyavasAy ja bandhanun kAraN chhe... bAhyavastu bandhanun kAraN nathI, adhyavasAn ja

288
bandhanI chintA karye bandh kapAto nathI. . . .
bandh-chhedanathI ja mokSha thAy chhe . . . . . .
bandhano chhed kevI rIte karavo? evA prashnano
291
265
bandhanun kAraN chheevun kathan . . . . . .
292

adhyavasAn potAnI arthakriyA nahi karatun

266
hovAthI mithyA chhe . . . . . . . . . . .
uttar e chhe ke karmabandhanA chhedananun karaN
pragnAshastra ja chhe. . . . . . . . . . . . .

mithyAdraShTi agnAnarUp adhyavasAyathI potAnA

294
AtmAne anek avasthArUpe kare chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
268
pragnArUp karaNathI AtmA ane bandh-bannene judA

Page -2 of 642
PDF/HTML Page 29 of 673
single page version

viShay

gAthA
viShay
gAthA
judA karI pragnAthI ja AtmAne grahaN karavo,
bandhane chhoDavo . . . . . . . . . . . . . .
gnAnI kartA-bhoktA nathI tenun draShTAntapUrvak
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
320
295

AtmAne pragnA vaDe kaI rIte grahaN karavo te

jeo AtmAne kartA mAne chhe temano mokSha nathI
sambandhI kathan . . . . . . . . . . . . . .
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
321
297

AtmA sivAy anya bhAvano tyAg karavo;

agnAnI potAnA bhAvakarmano kartA chhe evun
koN gnAnI paranA bhAvane par jANI grahaN
kare? arthAt koI na kare . . . . . . .
yuktipUrvak kathan . . . . . . . . . . . .
328
300
AtmAnun kartApaNun ane akartApaNun jevI rIte chhe

je paradravyane grahaN kare chhe te aparAdhI chhe,

tevI rIte syAdvAd dvArA ter gAthAmAn siddha
karyun chhe . . . . . . . . . . . . . . . . .
bandhanamAn paDe chhe; je aparAdh karato nathI te
bandhanamAn paDato nathI . . . . . . . . . .
332
301
304
bauddhamatI em mAne chhe ke karmano karanAr bIjo

aparAdhanun svarUp . . . . . . . . . . . . . ‘shuddha AtmAnA grahaNathI tame mokSha kahyo; parantu

chhe ane bhogavanAr bIjo chhe; te mAnyatAno
yuktipUrvak niShedh . . . . . . . . . . . .
345
AtmA to pratikramaN Adi dvArA ja
doShothI chhUTI jAy chhe; to pachhI shuddha
AtmAnA grahaNanun shun kAm chhe?’ AvA
shiShyanA prashnano uttar ApavAmAn Ave chhe
ke, pratikramaN-apratikramaN rahit
apratikramaNAdi svarUp trIjI bhUmikAthI
ja
kartAkarmano bhed-abhed jevI rIte chhe tevI rIte
nayavibhAgadvArA draShTAntapUrvak kathan . . .
349
nishchay-vyavahAranA kathanane khaDInA draShTAntathI dash
gAthAmAn spaShTa karyun chhe . . . . . . . . .
356
gnAn ane gneyanI tadna bhinnatA jANato
hovAthI samyagdraShTine viShayomAn rAgadveSh
thatA nathI; teo mAtra agnAnadashAmAn vartatA
jIvanA pariNAm chhe . . . . . . . . . .
shuddha AtmAnA grahaNathI jaAtmA
nirdoSh thAy chhe . . . . . . . . . . . . .
306
366
9. sarvavishuddhagnAn adhikAr
anya dravyane anya dravya kAI karI shakatun nathI
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
372

AtmAnun akartApaNun draShTAntapUrvak kahe chhe . kartApaNun jIv agnAnathI mAne chhe; te agnAnanun

308
sparsha Adi pudgalanA guN chhe te AtmAne
kAI em kahetA nathI ke amane grahaN kar
ane AtmA paN potAnA sthAnathI chhUTIne
temane jANavA jato nathI; parantu agnAnI
jIv temanA pratye vRuthA rAg-dveSh kare chhe
sAmarthya dekhADyun chhe . . . . . . . . . .
312

jyAn sudhI AtmA prakRitinA nimitte Upajavun

viNasavun na chhoDe tyAn sudhI te kartA thAy
chhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
373
314
pratikramaN, pratyAkhyAn ane AlochanAnun

karmaphaLanun bhoktApaNun paN AtmAno svabhAv

svarUp . . . . . . . . . . . . . . . . . .
383
nathI, agnAnathI ja te bhoktA thAy chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . .
je karma ane karmaphaLane anubhavatAn potAne te-
316
-rUp kare chhe te navAn karma bAndhe chhe. (ahIn

gnAnI karmaphaLano bhoktA nathI . . . . . . .

318

Page -1 of 642
PDF/HTML Page 30 of 673
single page version

viShay

gAthA
viShay
pRuShTha
TIkAkAr AchAryadeve kRut-kArit-
anumodanAthI man-vachan-kAyA vaDe atIt,
vartamAn ane anAgat karmanA tyAganun
ogaNapachAs ogaNapachAs bhang dvArA
kathan karIne karmachetanAnA tyAganun vidhAn
darshAvyun chhe tathA ekaso aDatALIsh
prakRitionA tyAganun kathan karIne karmaphaL-
chetanAnA tyAganun vidhAn darshAvyun chhe.)....
gnAnamAtra kahyo hovA chhatAn syAdvAd sAthe
virodh kem nathI Avato te batAvavA, tathA
ek ja gnAnamAn upAyabhAv ane upeyabhAv
banne kaI rIte ghaTe chhe te batAvavA TIkAkAr
AchAryadev samayasAranI ‘AtmakhyAti’
TIkAnA antamAn ‘parishiShTa’rUpe syAdvAd
ane upAy-upeyabhAv viShe thoDun kahevAnI
pratignA kare chhe . . . . . . . . . . . . .
387
589

gnAnane samasta anya dravyothI judun darshAvyun

ek gnAnamAn ja ‘‘tat-atat, ek-anek, sat-
chhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
390
asat, nitya-anitya’’ A bhAvonA 14
bhang karI tenAn 14 kAvya kahyAn chhe. . . .
590

AtmA amUrtik chhe tethI tene pudgalamayI deh

nathI . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
405
gnAn lakShaN chhe ane AtmA lakShya chhe, gnAnanI

dravyaling dehamayI chhe tethI dravyaling AtmAne

prasiddhithI ja AtmAnI prasiddhi thAy chhe,
mATe AtmAne gnAnamAtra kahyo chhe . . .
mokShanun kAraN nathI; darshanagnAnachAritra ja
mokShamArga chhe evun kathan . . . . . . . .
606
408
ek gnAn-kriyArUp pariNat AtmAmAn ja anant

mokShanA arthIe darshanagnAnachAritrasvarUp mokSha-

shaktio pragaT chhe, temAnthI suDatAlIsh
shaktionAn nAm tathA lakShaNonun kathan. . .
mArgamAn ja AtmAne joDavo evo upadesh
karyo chhe . . . . . . . . . . . . . . . . .
609
411
upAy-upeyabhAvanun varNan; temAn, AtmA

je dravyalingamAn mamatva kare chhe teNe samayasArane

pariNAmI hovAthI sAdhakapaNun ane
siddhapaNun
e banne bhAv barAbar ghaTe chhe
jANyo nathI. . . . . . . . . . . . . . .
413

vyavahAranay ja muni-shrAvakanA lingane mokShamArga

evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
614
kahe chhe, nishchayanay koI lingane mokShamArga
kaheto nathI
evun kathan . . . . . . . .
thoDA kaLashomAn, anek vichitratAthI bharelA
414
AtmAno mahimA karIne parishiShTa
sampUrNa . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A shAstrane pUrNa karatAn tenA abhyAs vagerenun

618
phaL kahyun chhe . . . . . . . . . . . . . .
415
TIkAkAr AchAryadevanun vaktavya, AtmakhyAti


parishiShTa
TIkA sampUrNa . . . . . . . . . . . . . . .
624
625

A shAstramAn anant dharmavALA AtmAne

bhAShATIkAkAranun vaktavya, granth samApta . .

Page 0 of 642
PDF/HTML Page 31 of 673
single page version

OM
नमः श्रीसर्वज्ञवीतरागाय
shAstra-svAdhyAyanun prArambhik mangalAcharaN
ओंकारं बिन्दुसंयुक्तं नित्यं ध्यायन्ति योगिनः
कामदं मोक्षदं चैव ॐकाराय नमो नमः ।।१।।
अविरलशब्दघनौघप्रक्षालितसकलभूतलकलङ्का
मुनिभिरुपासिततीर्था सरस्वती हरतु नो दुरितान् ।।२।।
अज्ञानतिमिरान्धानां ज्ञानाञ्जनशलाकया
चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ।।३।।
श्रीपरमगुरवे नमः, परम्पराचार्यगुरवे नमः ।।
सकलकलुषविध्वंसकं, श्रेयसां परिवर्धकं, धर्मसम्बन्धकं, भव्यजीवमनःप्रतिबोधकारकं,
पुण्यप्रकाशकं, पापप्रणाशकमिदं शास्त्रं श्रीसमयसारनामधेयं, अस्य मूलग्रन्थकर्तारः
श्रीसर्वज्ञदेवास्तदुत्तरग्रन्थकर्तारः श्रीगणधरदेवाः प्रतिगणधरदेवास्तेषां वचनानुसारमासाद्य
आचार्यश्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवविरचितं, श्रोतारः सावधानतया शृण्वन्तु
।।
मङ्गलं भगवान् वीरो मङ्गलं गौतमो गणी
मङ्गलं कुन्दकुन्दार्यो जैनधर्मोऽस्तु मङ्गलम् ।।१।।
सर्वमङ्गलमाङ्गल्यं सर्वकल्याणकारकं
प्रधानं सर्वधर्माणां जैनं जयतु शासनम् ।।२।।

Page 1 of 642
PDF/HTML Page 32 of 673
single page version

नमः परमात्मने
shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt
shrI
samayasAr
pUrvarang
श्रीमदमृतचन्द्रसूरिकृता आत्मख्यातिः
(अनुष्टुभ्)
नमः समयसाराय स्वानुभूत्या चकासते
चित्स्वभावाय भावाय सर्वभावान्तरच्छिदे ।।१।।
mUL gAthAono ane AtmakhyAti nAmanI TIkAno
gujarAtI anuvAd
shrI paramAtam praNamIne, shArad suguru namIy;
samayasAr shAsan karun deshavachanamay, bhAI! 1.
shabdabrahma parabrahmano vAchakavAchya niyog;
mangaLarUp prasiddha e, namun dharmadhan-bhog. 2.
nay nay sAr lahe shubh vAr, pad pad mAr dahe dukhakAr;
lay lay pAr grahe bhavadhAr,jay jay samayasAr avikAr. 3.
1

Page 2 of 642
PDF/HTML Page 33 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
अनन्तधर्मणस्तत्त्वं पश्यन्ती प्रत्यगात्मनः
अनेकान्तमयी मूर्तिर्नित्यमेव प्रकाशताम् ।।२।।
shabda, artha ne gnAnsamayatray Agam gAyA,
kAL, mat, siddhAntbhedatray nAm batAvyA;
te mahIn Adi shubh arthasamayakathanI suNIe bahu,
arthasamayamAn jIv nAm chhe sAr, suNajo sahu;
te mahIn sAr viNakarmamaL shuddha jIv shuddhanay kahe,
A granthamAn kathanI sahu, samayasAr budhajan grahe. 4.
nAmAdik ShaT granthamukh, temAn mangaL sAr;
vighnaharaN, nAstikaharaN, shiShTAchAr uchchAr. 5.
samayasAr jinarAj chhe, syAdvAd jinaveN;
mudrA jin nirgranthatA, namun kare sahu chen. 6.

A pramANe mangaLapUrvak pratignA karIne shrI kundakund AchAryakRut gAthAbaddha samayaprAbhRut granthanI shrI amRutachandra AchAryakRut AtmakhyAti nAmanI je sanskRit TIkA chhe tenI deshabhAShAmAn vachanikA lakhIe chhIe.

pratham, sanskRit TIkAkAr shrI amRutachandra AchArya granthanA AdimAn (pahelA shlok dvArA) mangaL arthe iShTadevane namaskAr kare chhe

shlokArtha[नमः समयसाराय] ‘samay’ arthAt jIv nAmano padArtha, temAn sAr je dravyakarma, bhAvakarma, nokarma rahit shuddha AtmA, tene mAro namaskAr ho. te kevo chhe? [भावाय] shuddha sattAsvarUp vastu chhe. A visheShaNapadathI sarvathA abhAvavAdI nAstikono mat khanDit thayo. vaLI te kevo chhe? [चित्स्वभावाय] jeno svabhAv chetanAguNarUp chhe. A visheShaNathI guN-guNIno sarvathA bhed mAnanAr naiyAyikono niShedh thayo. vaLI te kevo chhe? [स्वानुभूत्या चकासते] potAnI ja anubhavanarUp kriyAthI prakAshe chhe, arthAt potAne potAthI ja jANe chhepragaT kare chhe. A visheShaNathI, AtmAne tathA gnAnane sarvathA parokSha ja mAnanAr jaiminIy-bhaTTa-prabhAkar bhedavALA mImAnsakonA matano vyavachchhed thayo; tem ja gnAn anya gnAnathI jANI shakAy chhe, pote potAne nathI jANatunevun mAnanAr naiyAyikono paN pratiShedh thayo. vaLI te kevo chhe? [सर्वभावान्तरच्छिदे] potAthI anya sarva jIvAjIv, charAchar padArthone sarva kShetrakALasambandhI, sarva visheShaNo sahit, ek ja samaye jANanAro chhe. A


Page 3 of 642
PDF/HTML Page 34 of 673
single page version

(मालिनी)
परपरिणतिहेतोर्मोहनाम्नोऽनुभावा-
दविरतमनुभाव्यव्याप्तिकल्माषितायाः

visheShaNathI, sarvagnano abhAv mAnanAr mImAnsak Adinun nirAkaraN thayun. A prakAranAn visheShaNo (guNo)thI shuddha AtmAne ja iShTadev siddha karI tene namaskAr karyo chhe.

bhAvArthaahIn mangaL arthe shuddha AtmAne namaskAr karyo chhe. koI em prashna kare ke koI iShTadevanun nAm laI namaskAr kem na karyo? tenun samAdhAnavAstavikapaNe iShTadevanun sAmAnya svarUp sarvakarmarahit, sarvagna, vItarAg, shuddha AtmA ja chhe tethI A adhyAtmagranthamAn samayasAr kahevAthI iShTadev AvI gayA. tathA ek ja nAm levAmAn anyamatavAdIo matapakShano vivAd kare chhe te sarvanun nirAkaraN, samayasAranAn visheShaNo varNavIne, karyun. vaLI anyavAdIo potAnA iShTadevanun nAm le chhe temAn iShTa shabdano artha ghaTato nathI, bAdhAo Ave chhe; ane syAdvAdI jainone to sarvagna vItarAg shuddha AtmA ja iShTa chhe. pachhI bhale te iShTadevane paramAtmA kaho, paramajyoti kaho, parameshvar, parabrahma, shiv, niranjan, niShkalank, akShay, avyay, shuddha, buddha, avinAshI, anupam, achchhedya, abhedya, paramapuruSh, nirAbAdh, siddha, satyAtmA, chidAnand, sarvagna, vItarAg, arhat, jin, Apta, bhagavAn, samayasAr ityAdi hajAro nAmothI kaho; te sarva nAmo kathanchit satyArtha chhe. sarvathA ekAntavAdIone bhinna nAmomAn virodh chhe, syAdvAdIne kAI virodh nathI. mATe artha yathArtha samajavo joIe.

pragaTe nij anubhav kare, sattA chetanarUp;
sau-gnAtA lakhIne namun, samayasAr sahu-bhUp. 1.

have (bIjA shlokamAn) sarasvatIne namaskAr kare chhe

shlokArtha[अनेकान्तमयी मूर्तिः] jemAn anek ant (dharma) chhe evun je gnAn tathA vachan te-may mUrti [नित्यम् एव] sadAy [प्रकाशताम्] prakAsharUp ho. kevI chhe te mUrti? [अनन्तधर्मणः प्रत्यगात्मनः तत्त्वं] je anant dharmavALo chhe ane je paradravyothI ne paradravyanA guNaparyAyothI bhinna tathA paradravyanA nimittathI thatA potAnA vikArothI kathanchit bhinna ekAkAr chhe evA AtmAnA tattvane, arthAt asAdhAraNsajAtIy vijAtIy dravyothI vilakShaNnijasvarUpane, [पश्यन्ती] te mUrti avalokan kare chhedekhe chhe.

bhAvArthaahIn sarasvatInI mUrtine AshIrvachanarUp namaskAr karyo chhe. laukikamAn je


Page 4 of 642
PDF/HTML Page 35 of 673
single page version

मम परमविशुद्धिः शुद्धचिन्मात्रमूर्ते-
र्भवतु समयसारव्याख्ययैवानुभूतेः
।।३।।

sarasvatInI mUrti prasiddha chhe te yathArtha nathI tethI ahIn tenun yathArtha varNan karyun chhe. je samyaggnAn chhe te ja sarasvatInI satyArtha mUrti chhe. temAn paN sampUrNa gnAn to kevaLagnAn chhe ke jemAn sarva padArtho pratyakSha bhAse chhe. te anant dharmo sahit Atmatattvane pratyakSha dekhe chhe tethI te sarasvatInI mUrti chhe. tadanusAr je shrutagnAn chhe te Atmatattvane parokSha dekhe chhe tethI te paN sarasvatInI mUrti chhe. vaLI dravyashrut vachanarUp chhe te paN tenI mUrti chhe, kAraN ke vachano dvArA anek dharmavALA AtmAne te batAve chhe. A rIte sarva padArthonAn tattvane jaNAvanArI gnAnarUp tathA vachanarUp anekAntamayI sarasvatInI mUrti chhe; tethI sarasvatInAn nAm ‘vANI, bhAratI, shAradA, vAgdevI’ ityAdi ghaNAn kahevAmAn Ave chhe. A sarasvatInI mUrti anant dharmone ‘syAtpadathI ek dharmImAn avirodhapaNe sAdhe chhe tethI te satyArtha chhe. keTalAk anyavAdIo sarasvatInI mUrtine bIjI rIte sthApe chhe paN te padArthane satyArtha kahenArI nathI.

koI prashna kare ke AtmAne anant dharmavALo kahyo chhe to temAn anant dharmo kayA kayA chhe? teno uttaravastumAn satpaNun, vastupaNun, prameyapaNun, pradeshapaNun, chetanapaNun, achetanapaNun, mUrtikapaNun, amUrtikapaNun ityAdi (dharma) to guN chhe; ane te guNonun traNe kALe samay-samayavartI pariNaman thavun te paryAy chheje anant chhe. vaLI vastumAn ekapaNun, anekapaNun, nityapaNun, anityapaNun, bhedapaNun, abhedapaNun, shuddhapaNun, ashuddhapaNun Adi anek dharma chhe. te sAmAnyarUp dharmo to vachanagochar chhe paN bIjA visheSharUp dharmo jeo vachanano viShay nathI evA paN anant dharmo chheje gnAnagamya chhe. AtmA paN vastu chhe tethI temAn paN potAnA anant dharmo chhe.

AtmAnA anant dharmomAn chetanapaNun asAdhAraN dharma chhe, bIjAn achetan dravyomAn nathI. sajAtIy jIvadravyo anant chhe temanAmAy joke chetanapaNun chhe topaN saunun chetanapaNun nij svarUpe judun judun kahyun chhe kAraN ke darek dravyane pradeshabhed hovAthI koInun koImAn bhaLatun nathI. A chetanapaNun potAnA anant dharmomAn vyApak chhe tethI tene AtmAnun tattva kahyun chhe. tene A sarasvatInI mUrti dekhe chhe ane dekhADe chhe. e rIte enAthI sarva prANIonun kalyAN thAy chhe mATe ‘sadA prakAsharUp raho’ evun AshIrvAdarUp vachan tene kahyun chhe. 2.

have (trIjA shlokamAn) TIkAkAr A granthanun vyAkhyAn karavAnA phaLane chAhatAn pratignA kare chhe

shlokArthashrImAn amRutachandra AchArya kahe chhe ke[समयसारव्याख्यया एव] A samayasAr(shuddhAtmA tathA granth)nI vyAkhyA(kathanI tathA TIkA)thI ja [मम अनुभूतेः] mArI


Page 5 of 642
PDF/HTML Page 36 of 673
single page version

अथ सूत्रावतार :
वंदित्तु सव्वसिद्धे धुवमचलमणोवमं गदिं पत्ते
वोच्छामि समयपाहुडमिणमो सुदकेवलीभणिदं ।।१।।
वन्दित्वा सर्वसिद्धान् ध्रुवामचलामनौपम्यां गतिं प्राप्तान्
वक्ष्यामि समयप्राभृतमिदं अहो श्रुतकेवलिभणितम् ।।१।।

anubhUtinI arthAt anubhavanarUp pariNatinI [परमविशुद्धिः] param vishuddhi (samasta rAgAdi vibhAvapariNati rahit utkRuShTa nirmaLatA) [भवतु] thAo. kevI chhe te pariNati? [परपरिणतिहेतोः मोहनाम्नः अनुभावात्] parapariNatinun kAraN je moh nAmanun karma tenA anubhAv(-udayarUp vipAk)ne lIdhe [अविरतम् अनुभाव्य-व्याप्ति-कल्माषितायाः] je anubhAvya(rAgAdi pariNAmo)nI vyApti chhe tenAthI nirantar kalmAShit (melI) chhe. ane hun kevo chhun? [शुद्धचिन्मात्रमूर्तेः] dravyadraShTithI shuddha chaitanyamAtra mUrti chhun.

bhAvArthaAchArya kahe chhe ke shuddhadravyArthik nayanI draShTie to hun shuddha chaitanyamAtra mUrti chhun. parantu mArI pariNati mohakarmanA udayanun nimitta pAmIne melI chherAgAdisvarUp thaI rahI chhe. tethI shuddha AtmAnI kathanIrUp je A samayasAr granth chhe tenI TIkA karavAnun phaL e chAhun chhun ke mArI pariNati rAgAdi rahit thaI shuddha thAo, mArA shuddha svarUpanI prApti thAo. bIjun kAI paNkhyAti, lAbh, pUjAdikchAhato nathI. A prakAre AchArye TIkA karavAnI pratignAgarbhit enA phaLanI prArthanA karI. 3.

have mULagAthAsUtrakAr shrI kundakundAchArya granthanA AdimAn mangaLapUrvak pratignA kare chhe

(harigIt)
dhruv, achal ne anupam gati pAmel sarve siddhane
vandI kahun shrutakevaLI-bhAShit A samayaprAbhRut aho! 1.

gAthArthaAchArya kahe chhe hun [ध्रुवाम्] dhruv, [अचलाम्] achaL ane [अनौपम्यां] anupame traN visheShaNothI yukta [गतिं] gatine [प्राप्तान्] prApta thayel evA [सर्वसिद्धान्] sarva siddhone [वन्दित्वा] namaskAr karI, [अहो] aho! [श्रुतकेवलिभणितम्] shrutakevaLIoe kahelA [इदं] A [समयप्राभृतम्] samayasAr nAmanA prAbhRutane [वक्ष्यामि] kahIsh.


Page 6 of 642
PDF/HTML Page 37 of 673
single page version

अथ प्रथमत एव स्वभावभावभूततया ध्रुवत्वमवलम्बमानामनादिभावान्तरपरपरिवृत्ति- विश्रान्तिवशेनाचलत्वमुपगतामखिलोपमानविलक्षणाद्भुतमाहात्म्यत्वेनाविद्यमानौपम्यामपवर्गसंज्ञिकां गतिमापन्नान् भगवतः सर्वसिद्धान् सिद्धत्वेन साध्यस्यात्मनः प्रतिच्छन्दस्थानीयान् भावद्रव्यस्तवाभ्यां स्वात्मनि परात्मनि च निधायानादिनिधनश्रुतप्रकाशितत्वेन निखिलार्थसार्थसाक्षात्कारिकेवलिप्रणीत- त्वेन श्रुतकेवलिभिः स्वयमनुभवद्भिरभिहितत्वेन च प्रमाणतामुपगतस्यास्य समयप्रकाशक स्य प्राभृता- ह्वयस्यार्हत्प्रवचनावयवस्य स्वपरयोरनादिमोहप्रहाणाय भाववाचा द्रव्यवाचा च परिभाषणमुपक्रम्यते

TIkAahIn (sanskRit TIkAmAn) ‘अथ’ shabda mangaLanA arthane sUchave chhe. granthanA AdimAn sarva siddhone bhAv-dravya stutithI potAnA AtmAmAn tathA paranA AtmAmAn sthApIne A samay nAmanA prAbhRutanun bhAvavachan ane dravyavachanathI paribhAShaN sharU karIe chhIeem shrI kundakundAchArya kahe chhe. e siddha bhagavanto, siddhapaNAne lIdhe, sAdhya je AtmA tenA pratichchhandanA sthAne chhe,jemanA svarUpanun sansArI bhavya jIvo chintavan karIne, te samAn potAnA svarUpane dhyAIne, temanA jevA thaI jAy chhe ane chAre gatiothI vilakShaN je panchamagati mokSha tene pAme chhe. kevI chhe te panchamagati? svabhAvabhAvarUp chhe tethI dhruvapaNAne avalambe chhe. chAre gatio paranimittathI thatI hovAthI dhruv nathI, vinAshik chhe; ‘dhruv’ visheShaNathI panchamagatimAn e vinAshikatAno vyavachchhed thayo. vaLI te gati kevI chhe? anAdi kALathI anya (par) bhAvanA nimittathI thatun je paramAn bhramaN tenI vishrAnti (abhAv) vash achalapaNAne pAmI chhe. A visheShaNathI, chAre gatione paranimittathI je bhramaN thAy chhe teno panchamagatimAn vyavachchhed thayo. vaLI te kevI chhe? jagatamAn je samasta upamAyogya padArtho chhe temanAthI vilakShaN adbhut mAhAtmya hovAthI tene koInI upamA maLI shakatI nathI. A visheShaNathI, chAre gatiomAn je paraspar kathanchit samAnapaNun maLI Ave chhe teno panchamagatimAn vyavachchhed thayo. vaLI te kevI chhe? apavarga tenun nAm chhe. dharma, artha ane kAme trivarga kahevAy chhe; mokShagati A vargamAn nahi hovAthI tene apavarga kahI.AvI panchamagatine siddhabhagavanto pAmyA chhe. temane potAnA tathA paranA AtmAmAn sthApIne, samayano (sarva padArthono athavA jIvapadArthano) prakAshak evo je prAbhRut nAmano arhatpravachanano avayav (ansh) tenun, anAdi kALathI utpanna thayel mArA ane paranA mohanA nAsh mATe, hun paribhAShaN karun chhun. kevo chhe te arhatpravachanano avayav? anAdinidhan paramAgam shabdabrahmathI prakAshit hovAthI, sarva padArthonA samUhane sAkShAt karanAr kevaLIbhagavAn sarvagnathI praNIt hovAthI ane kevaLIonA nikaTavartI sAkShAt sAmbhaLanAr tem ja pote anubhav karanAr evA shrutakevaLI gaNadharadevoe kahel hovAthI pramANatAne pAmyo chhe. anyavAdIonAn AgamanI jem chhadmastha (alpagnAnI)nI kalpanA mAtra nathI ke jethI apramAN hoy.


Page 7 of 642
PDF/HTML Page 38 of 673
single page version

तत्र तावत्समय एवाभिधीयते
जीवो चरित्तदंसणणाणठिदो तं हि ससमयं जाण
पोग्गलकम्मपदेसट्ठिदं च तं जाण परसमयं ।।२।।

bhAvArthagAthAsUtramAn AchArye ‘वक्ष्यामि’ kahyun chhe teno artha TIkAkAre ‘वच् परिभाषणे’ dhAtuthI ‘paribhAShaN’ karyo chhe. teno Ashay A pramANe sUchit thAy chhe chaud pUrvamAn gnAnapravAd nAmanA pAnchamA pUrvamAn bAr ‘vastu’ adhikAr chhe; temAn paN ek ekanA vIsh vIsh ‘prAbhRut’ adhikAr chhe. temAn dashamA vastumAn samay nAmanun je prAbhRut chhe tenAn mUL sUtronA shabdonun gnAn to pahelAn moTA AchAryone hatun ane tenA arthanun gnAn AchAryonI paripATI anusAr shrI kundakundAchAryane paN hatun. temaNe samayaprAbhRutanun paribhAShaN karyunparibhAShAsUtra bAndhyun. sUtranI dash jAtio kahevAmAn AvI chhe temAn ek ‘paribhAShA’ jAti paN chhe. adhikArane je yathAsthAnamAn artha dvArA sUchave te paribhAShA kahevAy chhe. shrI kundakundAchArya samayaprAbhRutanun paribhAShaN kare chhe eTale ke samayaprAbhRutanA arthane ja yathAsthAnamAn jaNAvanArun paribhAShAsUtra rache chhe.

AchArye mangaL arthe siddhone namaskAr karyo chhe. sansArIne shuddha AtmA sAdhya chhe ane siddha sAkShAt shuddhAtmA chhe tethI temane namaskAr karavo uchit chhe. koI iShTadevanun nAm laI namaskAr kem na karyo tenI charchA TIkAkAranA mangaL par karelI chhe te ahIn paN jANavI. siddhone ‘sarva’ evun visheShaN Apyun chhe; tethI te siddho anant chhe evo abhiprAy batAvyo ane ‘shuddha AtmA ek ja chhe’ evun kahenAr anyamatIono vyavachchhed karyo. shrutakevaLI shabdanA arthamAn, (1) shrut arthAt anAdinidhan pravAharUp Agam ane kevaLI arthAt sarvagnadev kahyA, tem ja (2) shrut-apekShAe kevaLI samAn evA gaNadharadevAdi vishiShTa shrutagnAnadharo kahyA; temanAthI samayaprAbhRutanI utpatti kahI chhe. e rIte granthanI pramANatA batAvI ane potAnI buddhithI kalpit kahevAno niShedh karyo; anyavAdI chhadmastha (alpagnAnI) potAnI buddhithI padArthanun svarUp game te prakAre kahI vivAd kare chhe tenun asatyArthapaNun batAvyun.

A granthanAn abhidhey, sambandh, prayojan to pragaT ja chhe. shuddha AtmAnun svarUp te abhidhey chhe. tenA vAchak A granthamAn shabdo chhe temano ane shuddha AtmAno vAchyavAchakarUp sambandh te sambandh chhe. shuddhAtmAnA svarUpanI prApti thavI te prayojan chhe.

pratham gAthAmAn samayanun prAbhRut kahevAnI pratignA karI. tyAn e AkAnkShA thAy ke samay eTale shun? tethI have pahelAn samayane ja kahe chhe

jIv charit-darshan-gnAnasthit svasamay nishchay jANavo;
sthit karmapudgalanA pradeshe parasamay jIv jANavo. 2.

Page 8 of 642
PDF/HTML Page 39 of 673
single page version

जीवः चरित्रदर्शनज्ञानस्थितः तं हि स्वसमयं जानीहि
पुद्गलकर्मप्रदेशस्थितं च तं जानीहि परसमयम् ।।२।।

योऽयं नित्यमेव परिणामात्मनि स्वभावेऽवतिष्ठमानत्वादुत्पादव्ययध्रौव्यैक्यानुभूतिलक्षणया सत्तयानुस्यूतश्चैतन्यस्वरूपत्वान्नित्योदितविशददृशिज्ञप्तिज्योतिरनन्तधर्माधिरूढैकधर्मित्वादुद्योतमानद्रव्यत्वः क्रमाक्रमप्रवृत्तविचित्रभावस्वभावत्वादुत्सङ्गितगुणपर्यायः स्वपराकारावभासनसमर्थत्वादुपात्तवैश्व- रूप्यैकरूपः प्रतिविशिष्टावगाहगतिस्थितिवर्तनानिमित्तत्वरूपित्वाभावादसाधारणचिद्रूपतास्वभाव-

gAthArthahe bhavya! [जीवः] je jIv [चरित्रदर्शनज्ञानस्थितः] darshan-gnAn-chAritramAn sthit thaI rahyo chhe [तं] tene [हि] nishchayathI [स्वसमयं] svasamay [जानीहि] jAN; [च] ane je jIv [पुद्गलकर्मप्रदेशस्थितं] pudgalakarmanA pradeshomAn sthit thayel chhe [तं] tene [परसमयं] parasamay [जानीहि] jAN.

TIkA‘samay’ shabdano artha A pramANe chhe ‘सम् to upasarga chhe, teno artha ‘ekapaNun’ evo chhe; ane ‘अय् गतौ’ dhAtu chhe eno gaman artha paN chhe ane gnAn artha paN chhe; tethI ekasAthe ja (yugapad) jANavun tathA pariNaman karavun e be kriyAo je ekatvapUrvak kare te samay chhe. A jIv nAmano padArtha ekatvapUrvak ek ja vakhate pariName paN chhe ane jANe paN chhe tethI te samay chhe. A jIv-padArtha kevo chhe? sadAy pariNAmasvarUp svabhAvamAn rahelo hovAthI, utpAd-vyay-dhrauvyanI ekatArUp anubhUti jenun lakShaN chhe evI sattAthI sahit chhe. A visheShaNathI, jIvanI sattA nahi mAnanAr nAstikavAdIono mat khanDit thayo tathA puruShane (jIvane) apariNAmI mAnanAr sAnkhyavAdIono vyavachchhed, pariNamanasvabhAv kahevAthI, thayo. naiyAyiko ane vaisheShiko sattAne nitya ja mAne chhe ane bauddho sattAne kShaNik ja mAne chhe; temanun nirAkaraN, sattAne utpAd-vyay-dhrauvyarUp kahevAthI thayun. vaLI jIv kevo chhe? chaitanyasvarUpapaNAthI nitya-udyotarUp nirmaL spaShTa darshanagnAn-jyotisvarUp chhe (kAraN ke chaitanyanun pariNaman darshanagnAnasvarUp chhe). A visheShaNathI, chaitanyane gnAnAkArasvarUp nahi mAnanAr sAnkhyamatIonun nirAkaraN thayun. vaLI te kevo chhe? anant dharmomAn rahelun je ek dharmIpaNun tene lIdhe jene dravyapaNun pragaT chhe (kAraN ke anant dharmonI ekatA te dravyapaNun chhe). A visheShaNathI, vastune dharmothI rahit mAnanAr bauddhamatIno niShedh thayo. vaLI te kevo chhe? kramarUp ane akramarUp pravartatA anek bhAvo jeno svabhAv hovAthI jeNe guNaparyAyo angIkAr karyA chhe. (paryAy kramavartI hoy chhe ane guN sahavartI hoy chhe; sahavartIne akramavartI paN kahe chhe.) A visheShaNathI, puruShane nirguN mAnanAr sAnkhyamatIono nirAs thayo. vaLI te kevo chhe? potAnA ane paradravyonA AkArone prakAshavAnun sAmarthya hovAthI jeNe samasta rUpane prakAshanArun ekarUpapaNun


Page 9 of 642
PDF/HTML Page 40 of 673
single page version

सद्भावाच्चाकाशधर्माधर्मकालपुद्गलेभ्यो भिन्नोऽत्यन्तमनन्तद्रव्यसङ्करेऽपि स्वरूपादप्रच्यवनाट्टङ्कोत्कीर्ण- चित्स्वभावो जीवो नाम पदार्थः स समयः, समयत एकत्वेन युगपज्जानाति गच्छति चेति निरुक्तेः

अयं खलु यदा सकलभावस्वभावभासनसमर्थविद्यासमुत्पादकविवेक ज्योतिरुद्गमना- त्समस्तपरद्रव्यात्प्रच्युत्य दृशिज्ञप्तिस्वभावनियतवृत्तिरूपात्मतत्त्वैकत्वगतत्वेन वर्तते तदा दर्शनज्ञान- चारित्रस्थितत्वात्स्वमेकत्वेन युगपज्जानन् गच्छंश्च स्वसमय इति, यदा त्वनाद्यविद्याकन्दलीमूल- कन्दायमानमोहानुवृत्तितन्त्रतया दृशिज्ञप्तिस्वभावनियतवृत्तिरूपादात्मतत्त्वात्प्रच्युत्य परद्रव्यप्रत्यय- मोहरागद्वेषादिभावैकत्वगतत्वेन वर्तते तदा पुद्गलकर्मप्रदेशस्थितत्वात्परमेकत्वेन युगपज्जानन् गच्छंश्च परसमय इति प्रतीयते एवं किल समयस्य द्वैविध्यमुद्धावति


prApta karyun chhe (arthAt jemAn anek vastuonA AkAr pratibhAse chhe evA ek gnAnanA AkArarUp te chhe). A visheShaNathI, gnAn potAne ja jANe chhe, parane nathI jANatun em ekAkAr ja mAnanArano, tathA potAne nathI jANatun paN parane jANe chhe em anekAkAr ja mAnanArano, vyavachchhed thayo. vaLI te kevo chhe? anya dravyonA je vishiShTa guNoavagAhan-gati-sthiti- vartanAhetupaNun ane rUpIpaNuntemanA abhAvane lIdhe ane asAdhAraN chaitanyarUpatA-svabhAvanA sadbhAvane lIdhe AkAsh, dharma, adharma, kAL ane pudgale pAnch dravyothI je bhinna chhe. A visheShaNathI, ek brahmavastune ja mAnanArano vyavachchhed thayo. vaLI te kevo chhe? anant anyadravyo sAthe atyant ekakShetrAvagAharUp hovA chhatAn paN potAnA svarUpathI nahi chhUTavAthI je TankotkIrNa chaitanyasvabhAvarUp chhe. A visheShaNathI vastusvabhAvano niyam batAvyo.Avo jIv nAmano padArtha samay chhe.

jyAre A (jIv), sarva padArthonA svabhAvane prakAshavAmAn samartha evA kevaLagnAnane utpanna karanArI bhedagnAnajyotino uday thavAthI, sarva paradravyothI chhUTI darshanagnAnasvabhAvamAn niyat vRuttirUp (astitvarUp) Atmatattva sAthe ekatvagatapaNe varte chhe tyAre darshan-gnAn- chAritramAn sthit hovAthI yugapad svane ekatvapUrvak jANato tathA sva-rUpe ekatvapUrvak pariNamato evo te ‘svasamay’ em pratItarUp karavAmAn Ave chhe; paN jyAre te, anAdi avidyArUpI je keL tenA mULanI gAnTh jevo je (puShTa thayelo) moh tenA uday anusAr pravRuttinA AdhInapaNAthI, darshanagnAnasvabhAvamAn niyat vRuttirUp AtmatattvathI chhUTI paradravyanA nimittathI utpanna moharAgadveShAdi bhAvo sAthe ekatvagatapaNe (ekapaNun mAnIne) varte chhe tyAre pudgalakarmanA pradeshomAn sthit hovAthI yugapad parane ekatvapUrvak jANato tathA pararUpe ekatvapUrvak pariNamato evo te ‘parasamay’ em pratItarUp karavAmAn Ave chhe. A rIte jIv nAmanA padArthane svasamay ane parasamayevun dvividhapaNun pragaT thAy chhe.

2