Samaysar-Gujarati (English transliteration). Gatha: 3-12 ; Kalash: 4-6.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 34

 

Page 10 of 642
PDF/HTML Page 41 of 673
single page version

अथैतद्बाध्यते
एयत्तणिच्छयगदो समओ सव्वत्थ सुंदरो लोगे
बंधकहा एयत्ते तेण विसंवादिणी होदि ।।३।।
एकत्वनिश्चयगतः समयः सर्वत्र सुन्दरो लोके
बन्धकथैकत्वे तेन विसंवादिनी भवति ।।३।।

समयशब्देनात्र सामान्येन सर्व एवार्थोऽभिधीयते, समयत एकीभावेन स्वगुणपर्यायान् गच्छतीति निरुक्तेः ततः सर्वत्रापि धर्माधर्माकाशकालपुद्गलजीवद्रव्यात्मनि लोके ये यावन्तः केचनाप्यर्थास्ते सर्व एव स्वकीयद्रव्यान्तर्मग्नानन्तस्वधर्मचक्रचुम्बिनोऽपि परस्परमचुम्बन्तोऽत्यन्त-

bhAvArthajIv nAmanI vastune padArtha kahel chhe. ‘jIv’ evo akSharono samUh te ‘pad’ chhe ane te padathI je dravyaparyAyarUp anekAntasvarUpapaNun nishchit karavAmAn Ave te padArtha chhe. e jIvapadArtha utpAd-vyay-dhrauvyamayI sattAsvarUp chhe, darshanagnAnamayI chetanAsvarUp chhe, anantadharma- svarUp dravya chhe, dravya hovAthI vastu chhe, guNaparyAyavALo chhe, tenun svaparaprakAshakagnAn anekAkArarUp ek chhe, vaLI te (jIvapadArtha) AkAshAdithI bhinna asAdhAraN chaitanyaguNasvarUp chhe ane anya dravyo sAthe ek kShetramAn rahevA chhatAn potAnA svarUpane chhoDato nathI. Avo jIv nAmano padArtha samay chhe. jyAre te potAnA svabhAvamAn sthit hoy tyAre to svasamay chhe ane parasvabhAv rAgadveShamoharUp thaIne rahe tyAre parasamay chhe. e pramANe jIvane dvividhapaNun Ave chhe.

have, samayanA dvividhapaNAmAn AchArya bAdhA batAve chhe

ekatvanishchay-gat samay sarvatra sundar lokamAn;
tethI bane vikhavAdinI bandhanakathA ekatvamAn. 3.

gAthArtha[एकत्वनिश्चयगतः] ekatvanishchayane prApta je [समयः] samay chhe te [लोके] lokamAn [सर्वत्र] badhey [सुन्दरः] sundar chhe [तेन] tethI [एक त्वे] ekatvamAn [बन्धकथा] bIjAnA sAthe bandhanI kathA [विसंवादिनी] visamvAdvirodh karanArI [भवति] chhe.

TIkAahIn ‘samay’ shabdathI sAmAnyapaNe sarva padArtha kahevAmAn Ave chhe kAraN ke vyutpatti pramANe ‘समयते’ eTale ekIbhAve (ekatvapUrvak) potAnA guNaparyAyone prApta thaI je pariNaman kare te samay chhe. tethI dharma-adharma-AkAsh-kAL-pudgal-jIvadravyasvarUp lokamAn sarvatra je koI jeTalA jeTalA padArtho chhe te badhAy nishchayathI (nakkI) ekatvanishchayane prApta hovAthI


Page 11 of 642
PDF/HTML Page 42 of 673
single page version

प्रत्यासत्तावपि नित्यमेव स्वरूपादपतन्तः पररूपेणापरिणमनादविनष्टानन्तव्यक्तित्वाट्टङ्कोत्कीर्णा इव तिष्ठन्तः समस्तविरुद्धाविरुद्धकार्यहेतुतया शश्वदेव विश्वमनुगृह्णन्तो नियतमेकत्वनिश्चयगतत्वेनैव सौन्दर्यमापद्यन्ते, प्रकारान्तरेण सर्वसङ्करादिदोषापत्तेः एवमेकत्वे सर्वार्थानां प्रतिष्ठिते सति जीवाह्वयस्य समयस्य बन्धकथाया एव विसंवादापत्तिः कुतस्तन्मूलपुद्गलकर्मप्रदेश- स्थितत्वमूलपरसमयत्वोत्पादितमेतस्य द्वैविध्यम् अतः समयस्यैकत्वमेवावतिष्ठते

अथैतदसुलभत्वेन विभाव्यते

सुदपरिचिदाणुभूदा सव्वस्स वि कामभोगबंधकहा
एयत्तस्सुवलंभो णवरि ण सुलहो विहत्तस्स ।।४।।

ja sundaratA pAme chhe kAraN ke anya prakAre temAn sarvasankar Adi doSho AvI paDe. kevA chhe te sarva padArtho? potAnA dravyamAn antarmagna rahel potAnA anant dharmonA chakrane (samUhane) chumbe chhesparshe chhe topaN jeo paraspar ekabIjAne sparsha karatA nathI, atyant nikaT ekakShetrAvagAharUpe rahyA chhe topaN jeo sadAkAL potAnA svarUpathI paDatA nathI, pararUpe nahi pariNamavAne lIdhe anant vyaktitA nAsh pAmatI nathI mATe jeo TankotkIrNa jevA (shAshvat) sthit rahe chhe ane samasta viruddha kArya tathA aviruddha kAryanA hetupaNAthI jeo hammeshAn vishvane upakAr kare chheTakAvI rAkhe chhe. A pramANe sarva padArthonun bhinna bhinna ekapaNun siddha thavAthI jIv nAmanA samayane bandhakathAthI ja visamvAdanI Apatti Ave chhe; to pachhI bandh jenun mUL chhe evun je pudgalakarmanA pradeshomAn sthit thavun, te jenun mUL chhe evun parasamayapaNun, tenAthI utpanna thatun (parasamay-svasamayarUp) dvividhapaNun tene (jIv nAmanA samayane) kyAthi hoy? mATe samayanun ekapaNun hovun ja siddha thAy chhe.

bhAvArthanishchayathI sarva padArtha potapotAnA svabhAvamAn sthit rahye ja shobhA pAme chhe. parantu jIv nAmanA padArthanI anAdi kALathI pudgalakarma sAthe nimittarUp bandh-avasthA chhe; te bandhAvasthAthI A jIvamAn visamvAd khaDo thAy chhe tethI te shobhA pAmato nathI. mATe vAstavik rIte vichAravAmAn Ave to ekapaNun ja sundar chhe; tenAthI A jIv shobhA pAme chhe.

have te ekatvanI asulabhatA batAve chhe

shrut-parichit-anubhUt sarvane kAmabhogabandhananI kathA;
parathI judA ekatvanI upalabdhi kevaL sulabh nA. 4.

Page 12 of 642
PDF/HTML Page 43 of 673
single page version

श्रुतपरिचितानुभूता सर्वस्यापि कामभोगबन्धकथा
एकत्वस्योपलम्भः केवलं न सुलभो विभक्तस्य ।।४।।

इह किल सकलस्यापि जीवलोकस्य संसारचक्रक्रोडाधिरोपितस्याश्रान्तमनन्तद्रव्यक्षेत्र- कालभवभावपरावर्तैः समुपक्रान्तभ्रान्तेरेकच्छत्रीकृतविश्वतया महता मोहग्रहेण गोरिव वाह्यमानस्य प्रसभोज्जृम्भिततृष्णातङ्कत्वेन व्यक्तान्तराधेरुत्तम्योत्तम्य मृगतृष्णायमानं विषयग्राममुपरुन्धानस्य परस्परमाचार्यत्वमाचरतोऽनन्तशः श्रुतपूर्वानन्तशः परिचितपूर्वानन्तशोऽनुभूतपूर्वा चैकत्वविरुद्धत्वेना- त्यन्तविसंवादिन्यपि कामभोगानुबद्धा कथा इदं तु नित्यव्यक्ततयान्तःप्रकाशमानमपि कषायचक्रेण सहैकीक्रियमाणत्वादत्यन्ततिरोभूतं सत् स्वस्यानात्मज्ञतया परेषामात्मज्ञानामनुपासनाच्च न

gAthArtha[सर्वस्य अपि] sarva lokane [कामभोगबन्धकथा] kAmabhogasambandhI bandhanI kathA to [श्रुतपरिचितानुभूता] sAmbhaLavAmAn AvI gaI chhe, parichayamAn AvI gaI chhe ane anubhavamAn paN AvI gaI chhe tethI sulabh chhe; paN [विभक्तस्य] bhinna AtmAnun [एकत्वस्य उपलम्भः] ekapaNun hovun kadI sAmbhaLyun nathI, parichayamAn Avyun nathI ane anubhavamAn Avyun nathI tethI [केवलं] ek te [न सुलभः] sulabh nathI.

TIkAA samasta jIvalokane, kAmabhogasambandhI kathA ekapaNAthI viruddha hovAthI atyant visamvAdI chhe (AtmAnun atyant bUrun karanArI chhe) topaN, pUrve anant vAr sAmbhaLavAmAn AvI chhe, anant vAr parichayamAn AvI chhe ane anant vAr anubhavamAn paN AvI chUkI chhe. kevo chhe jIvalok? je sansArarUpI chakranA madhyamAn sthit chhe, nirantarapaNe dravya, kShetra, kAL, bhav ane bhAvarUp anant parAvartone lIdhe jene bhramaN prApta thayun chhe, samasta vishvane ekachhatra rAjyathI vash karanAr moTun moharUpI bhUt jenI pAse baLadanI jem bhAr vahevaDAve chhe, jorathI phATI nIkaLelA tRuShNArUpI roganA dAhathI jene antarangamAn pIDA pragaT thaI chhe, AkaLo banI banIne mRugajaL jevA viShayagrAmane (indriyaviShayonA samUhane) je ghero ghAle chhe ane je paraspar AchAryapaNun paN kare chhe (arthAt bIjAne kahI te pramANe angIkAr karAve chhe). tethI kAmabhoganI kathA to saune sulabh (sukhe prApta) chhe. paN nirmaL bhedagnAnarUp prakAshathI spaShTa bhinna dekhavAmAn Ave chhe evun mAtra A bhinna AtmAnun ekapaNun jaje sadA pragaTapaNe antarangamAn prakAshamAn chhe topaN kaShAyachakra (kaShAyasamUh) sAthe ekarUp jevun karavAmAn Avatun hovAthI atyant tirobhAv pAmyun chhe (DhankAI rahyun chhe) tepotAmAn anAtmagnapaNun hovAthI (pote AtmAne nahi jANato hovAthI) ane bIjA AtmAne jANanArAonI sangatisevA


Page 13 of 642
PDF/HTML Page 44 of 673
single page version

कदाचिदपि श्रुतपूर्वं, न कदाचिदपि परिचितपूर्वं, न कदाचिदप्यनुभूतपूर्वं च निर्मलविवेकालोक- विविक्तं केवलमेकत्वम् अत एकत्वस्य न सुलभत्वम्

अत एवैतदुपदर्श्यते
तं एयत्तविहत्तं दाएहं अप्पणो सविहवेण
जदि दाएज्ज पमाणं चुक्केज्ज छलं ण घेत्तव्वं ।।५।।
तमेकत्वविभक्तं दर्शयेऽहमात्मनः स्वविभवेन
यदि दर्शयेयं प्रमाणं स्खलेयं छलं न गृहीतव्यम् ।।५।।

nahi karI hovAthI, nathI pUrve kadI sAmbhaLavAmAn Avyun, nathI pUrve kadI parichayamAn Avyun ane nathI pUrve kadI anubhavamAn Avyun. tethI bhinna AtmAnun ekapaNun sulabh nathI.

bhAvArthaA lokamAn sarva jIvo sansArarUpI chakra par chaDI pAnch parAvartanarUp bhramaN kare chhe. tyAn temane mohakarmanA udayarUp pishAch dhonsare joDe chhe, tethI teo viShayonI tRuShNArUp dAhathI pIDit thAy chhe ane te dAhano ilAj indriyonA rUpAdi viShayone jANIne te par doDe chhe; tathA paraspar paN viShayono ja upadesh kare chhe. e rIte kAm (viShayonI ichchhA) tathA bhog (temane bhogavavun)e benI kathA to anant vAr sAmbhaLI, parichayamAn lIdhI ane anubhavI tethI sulabh chhe. paN sarva paradravyothI bhinna ek chaitanyachamatkArasvarUp potAnA AtmAnI kathAnun gnAn potAne to potAthI kadI thayun nahi, ane jemane te gnAn thayun hatun temanI sevA kadI karI nahi; tethI tenI kathA (vAt) na kadI sAmbhaLI, na teno parichay karyo ke na teno anubhav thayo. mATe tenI prApti sulabh nathI, durlabh chhe.

have AchArya kahe chhe ke, tethI ja jIvone te bhinna AtmAnun ekatva ame darshAvIe chhIe

darshAvun ek vibhakta e, AtmA taNA nij vibhavathI;
darshAvun to karajo pramAN, na doSh grah skhalanA yadi. 5.

gAthArtha[तम्] te [एकत्वविभक्त] ekatvavibhakta AtmAne [अहं] hun [आत्मनः] AtmAnA [स्वविभवेन] nij vaibhav vaDe [दर्शये] dekhADun chhun; [यदि] jo hun [दर्शयेयं] dekhADun to [प्रमाणं] pramAN (svIkAr) karavun ane [स्खलेयं] jo koI ThekANe chUkI jAun to [छलं] chhaL [न] na [गृहीतव्यम्] grahaN karavun.


Page 14 of 642
PDF/HTML Page 45 of 673
single page version

इह किल सकलोद्भासिस्यात्पदमुद्रितशब्दब्रह्मोपासनजन्मा, समस्तविपक्षक्षोदक्षमाति- निस्तुषयुक्त्यवलम्बनजन्मा, निर्मलविज्ञानघनान्तर्निमग्नपरापरगुरुप्रसादीकृ तशुद्धात्मतत्त्वानुशासन- जन्मा, अनवरतस्यन्दिसुन्दरानन्दमुद्रितामन्दसंविदात्मकस्वसंवेदनजन्मा च यः कश्चनापि ममात्मनः स्वो विभवस्तेन समस्तेनाप्ययं तमेकत्वविभक्तमात्मानं दर्शयेऽहमिति बद्धव्यवसायोऽस्मि किन्तु यदि दर्शयेयं तदा स्वयमेव स्वानुभवप्रत्यक्षेण परीक्ष्य प्रमाणीकर्तव्यम् यदि तु स्खलेयं तदा तु न छलग्रहणजागरूकैर्भवितव्यम्

TIkAAchArya kahe chhe ke je kAI mArA AtmAno nijavaibhav chhe te sarvathI hun A ekatva-vibhakta AtmAne darshAvIsh evo men vyavasAy (udyam, nirNay) karyo chhe. kevo chhe mArA AtmAno nijavibhav? A lokamAn pragaT samasta vastuono prakAsh karanAr ane ‘स्यात्’ padanI mudrAvALo je shabdabrahmaarhantanAn paramAgamtenI upAsanAthI jeno janma chhe. (‘स्यात्’no artha ‘kathanchit’ chhe eTale ke ‘koI prakArathI kahevun’. paramAgamane shabdabrahma kahyAn tenun kAraNa arhantanAn paramAgamamAn sAmAnya dharmovachanagochar sarva dharmonAn nAm Ave chhe; ane vachanathI agochar je koI visheSh dharmo chhe temanun anumAn karAvavAmAn Ave chhe; e rIte te sarva vastuonAn prakAshak chhe mATe sarvavyApI kahevAmAn Ave chhe, ane tethI temane shabdabrahma kahe chhe.) vaLI te nijavibhav kevo chhe? samasta je vipakShaanyavAdIothI grahaN karavAmAn Avel sarvathA ekAntarUp nayapakShatemanA nirAkaraNamAn samartha je atinistuSh nirbAdh yukti tenA avalambanathI jeno janma chhe. vaLI te kevo chhe? nirmaLavignAnaghan je AtmA temAn antarnimagna paramagurusarvagnadev ane aparagurugaNadharAdikathI mAnDIne amArA guru paryant, temanAthI prasAdarUpe apAyel je shuddhAtmatattvano anugrahapUrvak upadesh, tenAthI jeno janma chhe. vaLI te kevo chhe? nirantar jharatoAsvAdamAn Avato, sundar je Anand tenI chhApavALun je prachurasamvedanasvarUp svasamvedan, tenAthI jeno janma chhe. em je je prakAre mArA gnAnano vibhav chhe te samasta vibhavathI darshAvun chhun. jo darshAvun to svayamev (pote ja) potAnA anubhav-pratyakShathI parIkShA karI pramAN karavun; jo kyAy akShar, mAtrA, alankAr, yukti Adi prakaraNomAn chUkI jAun to chhal (doSh) grahaN karavAmAn sAvadhAn na thavun. shAstrasamudranAn prakaraN bahu chhe mATe ahIn svasamvedanarUp artha pradhAn chhe; tethI arthanI parIkShA karavI.

bhAvArthaAchArya Agamanun sevan, yuktinun avalamban, parApar guruno upadesh ane svasamvedane chAr prakAre utpanna thayel potAnA gnAnanA vibhavathI ekatva-vibhakta shuddha AtmAnun svarUp dekhADe chhe. tene sAmbhaLanArA he shrotAo! potAnA svasamvedan-pratyakShathI pramAN karo; kyAy koI prakaraNamAn bhUlun to eTalo doSh grahaN na karavo em kahyun chhe. ahIn potAno anubhav pradhAn chhe; tenAthI shuddha svarUpano nishchay karoem kahevAno Ashay chhe.


Page 15 of 642
PDF/HTML Page 46 of 673
single page version

कोऽसौ शुद्ध आत्मेति चेत्
ण वि होदि अप्पमत्तो ण पमत्तो जाणगो दु जो भावो
एवं भणंति सुद्धं णादो जो सो दु सो चेव ।।६।।
नापि भवत्यप्रमत्तो न प्रमत्तो ज्ञायकस्तु यो भावः
एवं भणन्ति शुद्धं ज्ञातो यः स तु स चैव ।।६।।

यो हि नाम स्वतःसिद्धत्वेनानादिरनन्तो नित्योद्योतो विशदज्योतिर्ज्ञायक एको भावः स संसारावस्थायामनादिबन्धपर्यायनिरूपणया क्षीरोदकवत्कर्मपुद्गलैः सममेकत्वेऽपि द्रव्यस्वभाव- निरूपणया दुरन्तकषायचक्रोदयवैचित्र्यवशेन प्रवर्तमानानां पुण्यपापनिर्वर्तकानामुपात्तवैश्वरूप्याणां शुभाशुभभावानां स्वभावेनापरिणमनात्प्रमत्तोऽप्रमत्तश्च न भवति एष एवाशेषद्रव्यान्तरभावेभ्यो भिन्नत्वेनोपास्यमानः शुद्ध इत्यभिलप्यते

have prashna Upaje chhe ke evo shuddha AtmA koN chhe ke jenun svarUp jANavun joIe? e prashnanA uttararUp gAthAsUtra kahe chhe

nathI apramatta ke pramatta nathI je ek gnAyak bhAv chhe,
e rIt ‘shuddha’ kathAy, ne je gnAt te to te ja chhe. 6.

gAthArtha[यः तु] je [ज्ञायकः भावः] gnAyak bhAv chhe te [अप्रमत्तः अपि] apramatta paN [न भवति] nathI ane [न प्रमत्तः] pramatta paN nathI, [एवं] e rIte [शुद्धं] ene shuddha [भणन्ति] kahe chhe; [च यः] vaLI je [ज्ञातः] gnAyakapaNe jaNAyo [सः तु] te to [सः एव] te ja chhe, bIjo koI nathI.

TIkAje pote potAthI ja siddha hovAthI (koIthI utpanna thayo nahi hovAthI) anAdi sattArUp chhe, kadI vinAsh pAmato nahi hovAthI anant chhe, nityaudyotarUp hovAthI kShaNik nathI ane spaShTa prakAshamAn jyoti chhe evo je gnAyak ek ‘bhAv’ chhe, te sansAranI avasthAmAn anAdi bandhaparyAyanI nirUpaNAthI (apekShAthI) kShIranIranI jem karmapudgalo sAthe ekarUp hovA chhatAn, dravyanA svabhAvanI apekShAthI jovAmAn Ave to durant kaShAyachakranA udayanI (kaShAy- samUhanA apAr udayonI) vichitratAnA vashe pravartatA je puNya-pApane utpanna karanAr samasta anekarUp shubh-ashubh bhAvo temanA svabhAve pariNamato nathI (gnAyak bhAvathI jaD bhAvarUp thato nathI) tethI pramatta paN nathI ane apramatta paN nathI; te ja samasta anyadravyonA bhAvothI bhinnapaNe upAsavAmAn Avato ‘shuddha’ kahevAy chhe.


Page 16 of 642
PDF/HTML Page 47 of 673
single page version

न चास्य ज्ञेयनिष्ठत्वेन ज्ञायकत्वप्रसिद्धेः दाह्यनिष्ठदहनस्येवाशुद्धत्वं, यतो हि तस्यामवस्थायां ज्ञायकत्वेन यो ज्ञातः स स्वरूपप्रकाशनदशायां प्रदीपस्येव कर्तृकर्मणोरनन्यत्वात् ज्ञायक एव

vaLI dAhyanA (baLavAyogya padArthanA) AkAre thavAthI agnine dahan kahevAy chhe topaN dAhyakRut ashuddhatA tene nathI, tevI rIte gneyAkAr thavAthI te ‘bhAv’ne gnAyakapaNun prasiddha chhe topaN gneyakRut ashuddhatA tene nathI; kAraN ke gneyAkAr avasthAmAn gnAyakapaNe je jaNAyo te svarUp- prakAshananI (svarUpane jANavAnI) avasthAmAn paN, dIvAnI jem, kartA-karmanun ananyapaNun hovAthI gnAyak ja chhepote jANanAro mATe pote kartA ane potAne jANyo mATe pote ja karma. (jem dIpak ghaTapaTAdine prakAshit karavAnI avasthAmAy dIpak chhe ane potAnepotAnI jyotirUp shikhAneprakAshavAnI avasthAmAn paN dIpak ja chhe, anya kAI nathI; tem gnAyakanun samajavun.)

bhAvArthaashuddhapaNun paradravyanA sanyogathI Ave chhe. tyAn mUL dravya to anya dravyarUp thatun ja nathI, mAtra paradravyanA nimittathI avasthA malin thaI jAy chhe. dravya-draShTithI to dravya je chhe te ja chhe ane paryAy(avasthA)-draShTithI jovAmAn Ave to malin ja dekhAy chhe. e rIte AtmAno svabhAv gnAyakapaNun mAtra chhe, ane tenI avasthA pudgalakarmanA nimittathI rAgAdirUp malin chhe te paryAy chhe. paryAyanI draShTithI jovAmAn Ave to te malin ja dekhAy chhe ane dravyadraShTithI jovAmAn Ave to gnAyakapaNun to gnAyakapaNun ja chhe, kAI jaDapaNun thayun nathI. ahIn dravyadraShTine pradhAn karI kahyun chhe. je pramatta-apramattanA bhed chhe te to paradravyanA sanyogajanit paryAy chhe. e ashuddhatA dravyadraShTimAn gauN chhe, vyavahAr chhe, abhUtArtha chhe, asatyArtha chhe, upachAr chhe. dravyadraShTi shuddha chhe, abhed chhe, nishchay chhe, bhUtArtha chhe, satyArtha chhe, paramArtha chhe. mATe AtmA gnAyak ja chhe; temAn bhed nathI tethI te pramatta-apramatta nathI. ‘gnAyak’ evun nAm paN tene gneyane jANavAthI ApavAmAn Ave chhe kAraN ke gneyanun pratibimb jyAre jhaLake chhe tyAre gnAnamAn tevun ja anubhavAy chhe. topaN gneyakRut ashuddhatA tene nathI kAraN ke jevun gney gnAnamAn pratibhAsit thayun tevo gnAyakano ja anubhav karatAn gnAyak ja chhe. ‘A hun jANanAro chhun te hun ja chhun, anya koI nathI’

evo potAne potAno abhedarUp anubhav thayo

tyAre e jANavArUp kriyAno kartA pote ja chhe ane jene jANyun te karma paN pote ja chhe. Avo ek gnAyakapaNAmAtra pote shuddha chhe.A shuddhanayano viShay chhe. anya parasanyogajanit bhedo chhe te badhA bhedarUp ashuddhadravyArthikanayano viShay chhe. ashuddhadravyArthikanay paN shuddha dravyanI draShTimAn paryAyArthik ja chhe tethI vyavahAranay ja chhe em Ashay jANavo.

ahIn em paN jANavun ke jinamatanun kathan syAdvAdarUp chhe tethI ashuddhanayane sarvathA


Page 17 of 642
PDF/HTML Page 48 of 673
single page version

दर्शनज्ञानचारित्रवत्त्वेनास्याशुद्धत्वमिति चेत्
ववहारेणुवदिस्सदि णाणिस्स चरित्त दंसणं णाणं
ण वि णाणं ण चरित्तं ण दंसणं जाणगो सुद्धो ।।७।।
व्यवहारेणोपदिश्यते ज्ञानिनश्चरित्रं दर्शनं ज्ञानम्
नापि ज्ञानं न चरित्रं न दर्शनं ज्ञायकः शुद्धः ।।७।।

asatyArtha na mAnavo; kAraN ke syAdvAd pramANe shuddhatA ane ashuddhatAbanne vastunA dharma chhe ane vastudharma chhe te vastunun sattva chhe; ashuddhatA paradravyanA sanyogathI thAy chhe e ja pher chhe. ashuddhanayane ahIn hey kahyo chhe kAraN ke ashuddhanayano viShay sansAr chhe ane sansAramAn AtmA klesh bhogave chhe; jyAre pote paradravyathI bhinna thAy tyAre sansAr maTe ane tyAre klesh maTe. e rIte dukh maTADavAne shuddhanayano upadesh pradhAn chhe. ashuddhanayane asatyArtha kahevAthI em na samajavun ke AkAshanA phUlanI jem te vastudharma sarvathA ja nathI. em sarvathA ekAnt samajavAthI mithyAtva Ave chhe; mATe syAdvAdanun sharaN laI shuddhanayanun Alamban karavun joIe. svarUpanI prApti thayA pachhI shuddhanayanun paN Alamban nathI rahetun. je vastusvarUp chhe te chhee pramANadraShTi chhe. enun phaL vItarAgatA chhe. A pramANe nishchay karavo yogya chhe.

ahIn, (gnAyakabhAv) pramatta-apramatta nathI em kahyun chhe tyAn ‘pramatta-apramatta’ eTale shun? guNasthAnanI paripATImAn chhaThThA guNasthAn sudhI to pramatta kahevAy chhe ane sAtamAthI mAnDIne apramatta kahevAy chhe. parantu e sarva guNasthAno ashuddhanayanI kathanImAn chhe; shuddhanayathI AtmA gnAyak ja chhe.

have prashna thAy chhe ke darshan, gnAn, chAritrae AtmAnA dharma kahevAmAn AvyA chhe, to e to traN bhed thayA; e bhedarUp bhAvothI AtmAne ashuddhapaNun Ave chhe! A prashnanA uttararUp gAthAsUtra kahe chhe

chAritra, darshan, gnAn paN vyavahAr-kathane gnAnIne;
chAritra nahi, darshan nahIn, nahi gnAn, gnAyak shuddha chhe. 7.

gAthArtha[ज्ञानिनः] gnAnIne [चरित्रं दर्शनं ज्ञानम्] chAritra, darshan, gnAne traN bhAv [व्यवहारेण] vyavahArathI [उपदिश्यते] kahevAmAn Ave chhe; nishchayathI [ज्ञानं अपि न] gnAn paN nathI, [चरित्रं न] chAritra paN nathI ane [दर्शनं न] darshan paN nathI; gnAnI to ek [ज्ञायकः शुद्धः] shuddha gnAyak ja chhe.

3

Page 18 of 642
PDF/HTML Page 49 of 673
single page version

आस्तां तावद्बन्धप्रत्ययात् ज्ञायकस्याशुद्धत्वं, दर्शनज्ञानचारित्राण्येव न विद्यन्ते; यतो ह्यनन्तधर्मण्येकस्मिन् धर्मिण्यनिष्णातस्यान्तेवासिजनस्य तदवबोधविधायिभिः कै श्चिद्धर्मैस्तमनुशासतां सूरीणां धर्मधर्मिणोः स्वभावतोऽभेदेऽपि व्यपदेशतो भेदमुत्पाद्य व्यवहारमात्रेणैव ज्ञानिनो दर्शनं ज्ञानं चारित्रमित्युपदेशः परमार्थतस्त्वेकद्रव्यनिष्पीतानन्तपर्यायतयैकं किञ्चिन्मिलितास्वादम- भेदमेकस्वभावमनुभवतो न दर्शनं न ज्ञानं न चारित्रं, ज्ञायक एवैकः शुद्धः

TIkAA gnAyak AtmAne bandhaparyAyanA nimittathI ashuddhapaNun to dUr raho, paN ene darshan, gnAn, chAritra paN vidyamAn nathI; kAraN ke anant dharmovALA ek dharmImAn je niShNAt nathI evA nikaTavartI shiShyajanane, dharmIne oLakhAvanArA keTalAk dharmo vaDe, upadesh karatA AchAryonojoke dharma ane dharmIno svabhAvathI abhed chhe topaN nAmathI bhed upajAvIvyavahAramAtrathI ja evo upadesh chhe ke gnAnIne darshan chhe, gnAn chhe, chAritra chhe. parantu paramArthathI jovAmAn Ave to anant paryAyone ek dravya pI gayun hovAthI je ek chhe evun kmaLI gayelA AsvAdavALun, abhed, ekasvabhAvI tattvaanubhavanArane darshan paN nathI, gnAn paN nathI, chAritra paN nathI, ek shuddha gnAyak ja chhe.

bhAvArthaA shuddha AtmAne karmabandhanA nimittathI ashuddhapaNun Ave chhe e vAt to dUr ja raho, paN tene darshan, gnAn, chAritranA paN bhed nathI; kAraN ke vastu anantadharmarUp ek dharmI chhe. parantu vyavahArI jan dharmone ja samaje chhe, dharmIne nathI jANatA; tethI vastunA koI asAdhAraN dharmone upadeshamAn laI abhedarUp vastumAn paN dharmonA nAmarUp bhedane utpanna karI evo upadesh karavAmAn Ave chhe ke gnAnIne darshan chhe, gnAn chhe, chAritra chhe. Am abhedamAn bhed karavAmAn Ave chhe tethI te vyavahAr chhe. paramArthathI vichAravAmAn Ave to anant paryAyone ek dravya abhedarUpe pIne beThun chhe tethI temAn bhed nathI.

ahIn koI kahe ke paryAy paN dravyanA ja bhed chhe, avastu to nathI; to tene vyavahAr kem kahI shakAy? tenun samAdhAnae to kharun chhe paN ahIn dravyadraShTithI abhedane pradhAn karI upadesh chhe. abhedadraShTimAn bhedane gauN kahevAthI ja abhed sArI rIte mAlUm paDI shake chhe. tethI bhedane gauN karIne tene vyavahAr kahyo chhe. ahIn evo abhiprAy chhe ke bhedadraShTimAn nirvikalpa dashA nathI thatI ane sarAgIne vikalpa rahyA kare chhe; mATe jyAn sudhI rAgAdik maTe nahi tyAn sudhI bhedane gauN karI abhedarUp nirvikalpa anubhav karAvavAmAn Avyo chhe. vItarAg thayA bAd bhedAbhedarUp vastuno gnAtA thaI jAy chhe tyAn nayanun Alamban ja rahetun nathI.


Page 19 of 642
PDF/HTML Page 50 of 673
single page version

तर्हि परमार्थ एवैको वक्तव्य इति चेत्

जह ण वि सक्कमणज्जो अणज्जभासं विणा दु गाहेदुं
तह ववहारेण विणा परमत्थुवदेसणमसक्कं ।।८।।
यथा नापि शक्योऽनार्योऽनार्यभाषां विना तु ग्राहयितुम्
तथा व्यवहारेण विना परमार्थोपदेशनमशक्यम् ।।८।।

यथा खलु म्लेच्छः स्वस्तीत्यभिहिते सति तथाविधवाच्यवाचकसम्बन्धावबोधबहिष्कृतत्वान्न किञ्चिदपि प्रतिपद्यमानो मेष इवानिमेषोन्मेषितचक्षुः प्रेक्षत एव, यदा तु स एव तदेतद्भाषा- सम्बन्धैकार्थज्ञेनान्येन तेनैव वा म्लेच्छभाषां समुदाय स्वस्तिपदस्याविनाशो भवतो भवत्वित्यभिधेयं प्रतिपाद्यते तदा सद्य एवोद्यदमन्दानन्दमयाश्रुझलज्झलल्लोचनपात्रस्तत्प्रतिपद्यत एव; तथा किल लोकोऽप्यात्मेत्यभिहिते सति यथावस्थितात्मस्वरूपपरिज्ञानबहिष्कृतत्वान्न किञ्चिदपि प्रतिपद्यमानो

have pharI e prashna UThe chhe ke jo em chhe to ek paramArthano ja upadesh karavo joIe; vyavahAr shA mATe kaho chho? tenA uttararUp gAthAsUtra kahe chhe

bhAShA anArya vinA na samajAvI shakAy anAryane,
vyavahAr viN paramArthano upadesh em ashakya chhe. 8.

gAthArtha[यथा] jem [अनार्यः] anArya (mlechchha) janane [अनार्यभाषां विना तु] anAryabhAShA vinA [ग्राहयितुम्] kAI paN vastunun svarUp grahaN karAvavA [न अपि शक्यः] koI samartha nathI [तथा] tem [व्यवहारेण विना] vyavahAr vinA [परमार्थोपदेशनम्] paramArthano upadesh karavA [अशक्यम्] koI samartha nathI.

TIkAjem koI mlechchhane koI brAhmaN ‘svasti’ evo shabda kahe chhe tyAre te mlechchha e shabdanA vAchyavAchak sambandhanA gnAnathI rahit hovAthI kAI paN na samajatAn brAhmaN sAme menDhAnI jem Ankho phADIne TagaTag joI ja rahe chhe, paN jyAre brAhmaNanI bhAShA ane mlechchhanI bhAShAe banneno artha jANanAr anya koI puruSh athavA te ja brAhmaN mlechchhabhAShA bolIne tene samajAve chhe ke ‘svasti’ shabdano artha ‘‘tArun avinAshI kalyAN thAo’’ evo chhe tyAre turat ja utpanna thatA atyant Anandamay AnsuothI jenAn netro bharAI jAy chhe evo te mlechchha e ‘svasti’ shabdano artha samajI jAy chhe; evI rIte


Page 20 of 642
PDF/HTML Page 51 of 673
single page version

मेष इवानिमेषोन्मेषितचक्षुः प्रेक्षत एव, यदा तु स एव व्यवहारपरमार्थपथप्रस्थापितसम्यग्बोध- महारथरथिनान्येन तेनैव वा व्यवहारपथमास्थाय दर्शनज्ञानचारित्राण्यततीत्यात्मेत्यात्मपदस्याभिधेयं प्रतिपाद्यते तदा सद्य एवोद्यदमन्दानन्दान्तःसुन्दरबन्धुरबोधतरङ्गस्तत्प्रतिपद्यत एव एवं म्लेच्छ- स्थानीयत्वाज्जगतो व्यवहारनयोऽपि म्लेच्छभाषास्थानीयत्वेन परमार्थप्रतिपादकत्वादुपन्यसनीयः अथ च ब्राह्मणो न म्लेच्छितव्य इति वचनाद्वयवहारनयो नानुसर्तव्यः

कथं व्यवहारस्य प्रतिपादकत्वमिति चेत्
जो हि सुदेणहिगच्छदि अप्पाणमिणं तु केवलं सुद्धं
तं सुदकेवलिमिसिणो भणंति लोयप्पदीवयरा ।।९।।

vyavahArIjan paN ‘AtmA’ evo shabda kahevAmAn AvatAn jevo ‘AtmA’ shabdano artha chhe te arthanA gnAnathI rahit hovAthI kAI paN na samajatAn menDhAnI jem Ankho phADIne TagaTag joI ja rahe chhe, paN jyAre vyavahAr-paramArtha mArga par samyaggnAnarUpI mahArathane chalAvanAr sArathI samAn anya koI AchArya athavA to ‘AtmA’ shabda kahenAr pote ja vyavahAramArgamAn rahIne ‘‘darshan-gnAn-chAritrane je hameshAn prApta hoy te AtmA chhe’’ evo ‘AtmA’ shabdano artha samajAve chhe tyAre turat ja utpanna thatA atyant AnandathI jenA hRudayamAn sundar bodhatarango (gnAnatarango) UchhaLe chhe evo te vyavahArIjan te ‘AtmA’ shabdano artha sundar rIte samajI jAy chhe. e rIte jagat mlechchhanA sthAne hovAthI, ane vyavahAranay paN mlechchhabhAShAnA sthAne hovAne lIdhe paramArthano pratipAdak (kahenAr) hovAthI vyavahAranay sthApan karavAyogya chhe; tem ja brAhmaNe mlechchha na thavune vachanathI te (vyavahAranay) anusaravA yogya nathI.

bhAvArthaloko shuddhanayane jANatA nathI kAraN ke shuddhanayano viShay abhed ekarUp vastu chhe; teo ashuddhanayane ja jANe chhe kem ke teno viShay bhedarUp anekaprakAr chhe; tethI teo vyavahAr dvArA ja paramArthane samajI shake chhe. A kAraNe vyavahAranayane paramArthano kahenAr jANI teno upadesh karavAmAn Ave chhe. ahIn em na samajavun ke vyavahAranun Alamban karAve chhe paN ahIn to vyavahAranun Alamban chhoDAvI paramArthe pahonchADe chhe em samajavun.

have, e prashna utpanna thAy chhe ke vyavahAranay paramArthano pratipAdak kevI rIte chhe? tenA uttararUp gAthAsUtra kahe chhe


Page 21 of 642
PDF/HTML Page 52 of 673
single page version

जो सुदणाणं सव्वं जाणदि सुदकेवलिं तमाहु जिणा
णाणं अप्पा सव्वं जम्हा सुदकेवली तम्हा ।।१०।। जुम्मं ।।
यो हि श्रुतेनाभिगच्छति आत्मानमिमं तु केवलं शुद्धम्
तं श्रुतकेवलिनमृषयो भणन्ति लोकप्रदीपकराः ।।९।।
यः श्रुतज्ञानं सर्वं जानाति श्रुतकेवलिनं तमाहुर्जिनाः
ज्ञानमात्मा सर्वं यस्माच्छ्रुतकेवली तस्मात् ।।१०।। युग्मम्

यः श्रुतेन केवलं शुद्धमात्मानं जानाति स श्रुतकेवलीति तावत्परमार्थो; यः श्रुतज्ञानं सर्वं जानाति स श्रुतकेवलीति तु व्यवहारः तदत्र सर्वमेव तावत् ज्ञानं निरूप्यमाणं किमात्मा किमनात्मा ? न तावदनात्मा, समस्तस्याप्यनात्मनश्चेतनेतरपदार्थपञ्चतयस्य ज्ञानतादात्म्यानुपपत्तेः ततो गत्यन्तराभावात् ज्ञानमात्मेत्यायाति अतः श्रुतज्ञानमप्यात्मैव स्यात् एवं सति यः

shrutathI khare je shuddha kevaL jANato A Atmane,
lokapradIpakarA RISh shrutakevaLI tene kahe. 9.
shrutagnAn sau jANe, jino shrutakevaLI tene kahe;
sau gnAn AtmA hoIne shrutakevaLI tethI Thare. 10.

gAthArtha[यः] je jIv [हि] nishchayathI [श्रुतेन तु] shrutagnAn vaDe [इमं] A anubhavagochar [केवलं शुद्धम्] kevaL ek shuddha [आत्मानम्] AtmAne [अभिगच्छति] sanmukh thaI jANe chhe [तं] tene [लोकप्रदीपकराः] lokane pragaT jANanArA [ऋषयः] RIShshvaro [श्रुतकेवलिनम्] shrutakevaLI [भणन्ति] kahe chhe; [यः] je jIv [सर्वं] sarva [श्रुतज्ञानं] shrutagnAnane [जानाति] jANe chhe [तम्] tene [जिनाः] jinadevo [श्रुतकेवलिनं] shrutakevaLI [आहुः] kahe chhe, [यस्मात्] kAraN ke [ज्ञानम् सर्वं] gnAn badhun [आत्मा] AtmA ja chhe [तस्मात्] tethI [श्रुतकेवली] (te jIv) shrutakevaLI chhe.

TIkApratham, ‘‘je shrutathI kevaL shuddha AtmAne jANe chhe te shrutakevaLI chhe’’ te to paramArtha chhe; ane ‘‘je sarva shrutagnAnane jANe chhe te shrutakevaLI chhe’’ te vyavahAr chhe. ahIn be pakSha laI parIkShA karIe chhIeupar kahelun sarva gnAn AtmA chhe ke anAtmA? jo anAtmAno pakSha levAmAn Ave to te barAbar nathI kAraN ke samasta je jaDarUp anAtmA AkAshAdi pAnch dravyo chhe temanun gnAn sAthe tAdAtmya banatun ja nathI (kem ke temanAmAn gnAn


Page 22 of 642
PDF/HTML Page 53 of 673
single page version

आत्मानं जानाति स श्रुतकेवलीत्यायाति, स तु परमार्थ एव एवं ज्ञानज्ञानिनोर्भेदेन व्यपदिशता व्यवहारेणापि परमार्थमात्रमेव प्रतिपाद्यते, न किञ्चिदप्यतिरिक्तम् अथ च यः श्रुतेन केवलं शुद्धमात्मानं जानाति स श्रुतकेवलीति परमार्थस्य प्रतिपादयितुमशक्यत्वाद्यः श्रुतज्ञानं सर्वं जानाति स श्रुतकेवलीति व्यवहारः परमार्थप्रतिपादकत्वेनात्मानं प्रतिष्ठापयति

कुतो व्यवहारनयो नानुसर्तव्य इति चेत्
ववहारोऽभूदत्थो भूदत्थो देसिदो दु सुद्धणओ
भूदत्थमस्सिदो खलु सम्मादिट्ठी हवदि जीवो ।।११।।

siddha ja nathI). tethI anya pakShano abhAv hovAthI gnAn AtmA ja chhe e pakSha siddha thAy chhe. mATe shrutagnAn paN AtmA ja chhe. Am thavAthI ‘je AtmAne jANe chhe te shrutakevaLI chhe’ em ja Ave chhe; ane te to paramArtha ja chhe. A rIte gnAn ane gnAnInA bhedathI kahenAro je vyavahAr tenAthI paN paramArthamAtra ja kahevAmAn Ave chhe. tenAthI bhinna adhik kAI kahevAmAn Avatun nathI. vaLI ‘‘je shrutathI kevaL shuddha AtmAne jANe chhe te shrutakevaLI chhe’’ evA paramArthanun pratipAdan karavun ashakya hovAthI, ‘‘je sarva shrutagnAnane jANe chhe te shrutakevaLI chhe’’ evo vyavahAr paramArthanA pratipAdakapaNAthI potAne draDhapaNe sthApit kare chhe.

bhAvArthaje shrutathI abhedarUp gnAyakamAtra shuddha AtmAne jANe chhe te shrutakevaLI chhe e to paramArtha (nishchay kathan) chhe. vaLI je sarva shrutagnAnane jANe chhe teNe paN gnAnane jANavAthI AtmAne ja jANyo kAraN ke gnAn chhe te AtmA ja chhe; tethI gnAn-gnAnIno bhed kahenAro je vyavahAr teNe paN paramArtha ja kahyo. anya kAI na kahyun. vaLI paramArthano viShay to kathanchit vachanagochar paN nathI tethI vyavahAranay ja AtmAne pragaTapaNe kahe chhe em jANavun.

have vaLI evo prashna UThe chhe kepahelAn em kahyun hatun ke vyavahArane angIkAr na karavo, paN jo te paramArthano kahenAr chhe to evA vyavahArane kem angIkAr na karavo? tenA uttararUp gAthAsUtra kahe chhe

vyavahAranay abhUtArtha darshit, shuddhanay bhUtArtha chhe;
bhUtArthane Ashrit jIv sudraShTi nishchay hoy chhe. 11.

Page 23 of 642
PDF/HTML Page 54 of 673
single page version

व्यवहारोऽभूतार्थो भूतार्थो दर्शितस्तु शुद्धनयः
भूतार्थमाश्रितः खलु सम्यग्दृष्टिर्भवति जीवः ।।११।।

व्यवहारनयो हि सर्व एवाभूतार्थत्वादभूतमर्थं प्रद्योतयति, शुद्धनय एक एव भूतार्थत्वात् भूतमर्थं प्रद्योतयति तथाहियथा प्रबलपङ्कसंवलनतिरोहितसहजैकाच्छभावस्य पयसोऽनुभवितारः पुरुषाः पङ्कपयसोर्विवेकमकुर्वन्तो बहवोऽनच्छमेव तदनुभवन्ति; केचित्तु स्वकरविकीर्णक तकनिपातमात्रोपजनितपङ्कपयोविवेकतया स्वपुरुषकाराविर्भावितसहजैकाच्छभावत्वाद- च्छमेव तदनुभवन्ति; तथा प्रबलकर्मसंवलनतिरोहितसहजैकज्ञायकभावस्यात्मनोऽनुभवितारः पुरुषा आत्मकर्मणोर्विवेकमकुर्वन्तो व्यवहारविमोहितहृदयाः प्रद्योतमानभाववैश्वरूप्यं तमनुभवन्ति; भूतार्थ- दर्शिनस्तु स्वमतिनिपातितशुद्धनयानुबोधमात्रोपजनितात्मकर्मविवेकतया स्वपुरुषकाराविर्भावित-

gAthArtha[व्यवहारः] vyavahAranay [अभूतार्थः] abhUtArtha chhe [तु] ane [शुद्धनयः] shuddhanay [भूतार्थः] bhUtArtha chhe em [दर्शितः] RIShshvaroe darshAvyun chhe; [जीवः] je jIv [भूतार्थं] bhUtArthano [आश्रितः] Ashray kare chhe te jIv [खलु] nishchayathI [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [भवति] chhe.

TIkAvyavahAranay badhoy abhUtArtha hovAthI avidyamAn, asatya, abhUt arthane pragaT kare chhe; shuddhanay ek ja bhUtArtha hovAthI vidyamAn, satya, bhUt arthane pragaT kare chhe. A vAt draShTAntathI batAvIe chhIejem prabaL kAdavanA maLavAthI jeno sahaj ek nirmaLabhAv tirobhUt (AchchhAdit) thaI gayo chhe evA jaLano anubhav karanAr puruSho jaL ane kAdavano vivek nahi karanArA ghaNA to, tene (jaLane) malin ja anubhave chhe; paN keTalAk potAnA hAthathI nAkhelA katakaphaL(nirmaLI auShadhi)nA paDavAmAtrathI UpajelA jaL-kAdavanA vivekapaNAthI, potAnA puruShArtha dvArA AvirbhUt karavAmAn AvelA sahaj ek nirmaLabhAvapaNAne lIdhe, tene (jaLane) nirmaL ja anubhave chhe; evI rIte prabaL karmanA maLavAthI jeno sahaj ek gnAyakabhAv tirobhUt thaI gayo chhe evA AtmAno anubhav karanAr puruShoAtmA ane karmano vivek nahi karanArA, vyavahArathI vimohit hRudayavALAo to, tene (AtmAne) jemAn bhAvonun vishvarUpapaNun (anekarUpapaNun) pragaT chhe evo anubhave chhe; paN bhUtArthadarshIo (shuddhanayane dekhanArAo) potAnI buddhithI nAkhelA shuddhanay anusAr bodh thavAmAtrathI UpajelA Atma-karmanA vivekapaNAthI, potAnA puruShArtha dvArA


Page 24 of 642
PDF/HTML Page 55 of 673
single page version

सहजैकज्ञायकभावत्वात् प्रद्योतमानैकज्ञायकभावं तमनुभवन्ति तदत्र ये भूतार्थमाश्रयन्ति त एव सम्यक् पश्यन्तः सम्यग्दृष्टयो भवन्ति, न पुनरन्ये, कतकस्थानीयत्वात् शुद्धनयस्य अतः प्रत्यगात्मदर्शिभिर्व्यवहारनयो नानुसर्तव्यः

अथ च केषाञ्चित्कदाचित्सोऽपि प्रयोजनवान् यतः AvirbhUt karavAmAn AvelA sahaj ek gnAyakabhAvapaNAne lIdhe tene (AtmAne) jemAn ek gnAyakabhAv prakAshamAn chhe evo anubhave chhe. ahIn, shuddhanay katakaphaLanA sthAne chhe tethI jeo shuddhanayano Ashray kare chhe teo ja samyak avalokan karatA (hovAthI) samyagdraShTi chhe paN bIjA (jeo ashuddhanayano sarvathA Ashray kare chhe teo) samyagdraShTi nathI. mATe karmathI bhinna AtmAnA dekhanArAoe vyavahAranay anusaravA yogya nathI.

bhAvArthaahIn vyavahAranayane abhUtArtha ane shuddhanayane bhUtArtha kahyo chhe. jeno viShay vidyamAn na hoy, asatyArtha hoy, tene abhUtArtha kahe chhe. vyavahAranayane abhUtArtha kahevAno Ashay evo chhe keshuddhanayano viShay abhed ekAkArarUp nitya dravya chhe, tenI draShTimAn bhed dekhAto nathI; mATe tenI draShTimAn bhed avidyamAn, asatyArtha ja kahevo joIe. em na samajavun ke bhedarUp kAI vastu ja nathI. jo em mAnavAmAn Ave to to jem vedAntamatavALAo bhedarUp anityane dekhI avastu mAyAsvarUp kahe chhe ane sarvavyApak ek abhed nitya shuddhabrahmane vastu kahe chhe evun Thare ane tethI sarvathA ekAnt shuddhanayanA pakSharUp mithyAdraShTino ja prasang Ave. mATe ahIn em samajavun ke jinavANI syAdvAdarUp chhe, prayojanavash nayane mukhya-gauN karIne kahe chhe. prANIone bhedarUp vyavahArano pakSha to anAdi kALathI ja chhe ane eno upadesh paN bahudhA sarva prANIo paraspar kare chhe. vaLI jinavANImAn vyavahArano upadesh shuddhanayano hastAvalamb (sahAyak) jANI bahu karyo chhe; paN enun phaL sansAr ja chhe. shuddhanayano pakSha to kadI Avyo nathI ane eno upadesh paN viral chhekyAnk kyAnk chhe. tethI upakArI shrI gurue shuddhanayanA grahaNanun phaL mokSha jANIne eno upadesh pradhAnatAthI (mukhyatAthI) dIdho chhe ke‘‘shuddhanay bhUtArtha chhe, satyArtha chhe; eno Ashray karavAthI samyagdraShTi thaI shakAy chhe; ene jANyA vinA jyAn sudhI jIv vyavahAramAn magna chhe tyAn sudhI AtmAnAn gnAnashraddhAnarUp nishchay samyaktva thaI shakatun nathI.’’ em Ashay jANavo.

have, ‘‘e vyavahAranay paN koI koIne koI vakhate prayojanavAn chhe, sarvathA niShedh karavAyogya nathI; tethI teno upadesh chhe’’ em kahe chhe


Page 25 of 642
PDF/HTML Page 56 of 673
single page version

सुद्धो सुद्धादेसो णादव्वो परमभावदरिसीहिं
ववहारदेसिदा पुण जे दु अपरमे ट्ठिदा भावे ।।१२।।
शुद्धः शुद्धादेशो ज्ञातव्यः परमभावदर्शिभिः
व्यवहारदेशिताः पुनर्ये त्वपरमे स्थिता भावे ।।१२।।

ये खलु पर्यन्तपाकोत्तीर्णजात्यकार्तस्वरस्थानीयं परमं भावमनुभवन्ति तेषां प्रथम- द्वितीयाद्यनेकपाकपरम्परापच्यमानकार्तस्वरानुभवस्थानीयापरमभावानुभवनशून्यत्वाच्छुद्धद्रव्यादेशितया समुद्योतितास्खलितैकस्वभावैकभावः शुद्धनय एवोपरितनैकप्रतिवर्णिकास्थानीयत्वात्परिज्ञायमानः प्रयोजनवान्; ये तु प्रथमद्वितीयाद्यनेकपाकपरम्परापच्यमानकार्तस्वरस्थानीयमपरमं भावमनु- भवन्ति तेषां पर्यन्तपाकोत्तीर्णजात्यकार्तस्वरस्थानीयपरमभावानुभवनशून्यत्वादशुद्धद्रव्यादेशितयोप-

dekhe param je bhAv tene shuddhanay gnAtavya chhe;
aparam bhAve sthitane vyavahArano upadesh chhe. 12.

gAthArtha[परमभावदर्शिभिः] paramabhAvanA dekhanArAone to [शुद्धादेशः] shuddha (AtmA)no upadesh karanAr [शुद्धः] shuddhanay [ज्ञातव्यः] jANavAyogya chhe; [पुनः] vaLI [ये तु] je jIvo [अपरमे भावे] aparamabhAve [स्थिताः] sthit chhe teo [व्यवहारदेशिताः] vyavahAr dvArA upadesh karavAyogya chhe.

TIkAje puruSho chhellA pAkathI UtarelA shuddha suvarNa samAn (vastunA) utkRuShTa bhAvane anubhave chhe temane pratham, dvitIy Adi anek pAkonI paramparAthI pachyamAn (pakAvavAmAn AvatA) ashuddha suvarNa samAn je anutkRuShTa (madhyam) bhAv teno anubhav nathI hoto; tethI, shuddhadravyane kahenAr hovAthI jeNe achalit akhanD ekasvabhAvarUp ek bhAv pragaT karyo chhe evo shuddhanay ja, sauthI uparanI ek prativarNikA (suvarNanA varNa) samAn hovAthI, jANelo prayojanavAn chhe. parantu je puruSho pratham, dvitIy Adi anek pAkonI paramparAthI pachyamAn ashuddha suvarNa samAn je (vastuno) anutkRuShTa (madhyam) bhAv tene anubhave chhe temane chhellA pAkathI UtarelA shuddha suvarNa samAn utkRuShTa bhAvano anubhav nathI hoto; tethI, ashuddha dravyane kahenAr hovAthI jeNe judA judA ek ek bhAvasvarUp anek bhAvo dekhADyA chhe evo vyavahAranay, vichitra (anek) varNamALA samAn hovAthI, jANelo te kALe prayojanavAn chhe.

4

Page 26 of 642
PDF/HTML Page 57 of 673
single page version

दर्शितप्रतिविशिष्टैकभावानेकभावो व्यवहारनयो विचित्रवर्णमालिकास्थानीयत्वात्परिज्ञायमानस्तदात्वे प्रयोजनवान्; तीर्थतीर्थफलयोरित्थमेव व्यवस्थितत्वात् उक्तं च

‘‘जइ जिणमयं पवज्जह ता मा ववहारणिच्छए मुयह
एक्केण विणा छिज्जइ तित्थं अण्णेण उण तच्चं ।।’’

e rIte potapotAnA samayamAn banne nayo kAryakArI chhe kAraN ke tIrtha ane tIrthanA phaLanI evI ja vyavasthiti chhe. (jenAthI tarAy te tIrtha chhe; evo vyavahAradharma chhe. pAr thavun te vyavahAradharmanun phaL chhe; athavA potAnA svarUpane pAmavun te tIrthaphaL chhe.) bIjI jagyAe paN kahyun chhe ke

‘‘जइ जिणमयं पवज्जह ता मा ववहारणिच्छए मुयह
एक्केण विणा छिज्जइ तित्थं अण्णेण उण तच्चं ।।’’

[ arthaAchArya kahe chhe ke he bhavya jIvo ! jo tame jinamatane pravartAvavA chAhatA ho to vyavahAr ane nishchaye banne nayone na chhoDo; kAraN ke vyavahAranay vinA to tIrthavyavahAramArgano nAsh thaI jashe ane nishchayanay vinA tattva(vastu)no nAsh thaI jashe.]

bhAvArthalokamAn sonAnA soL vAl prasiddha chhe. pandar-valA sudhI temAn chUrI Adi parasanyoganI kAlimA rahe chhe tethI ashuddha kahevAy chhe; ane tAp detAn detAn chhellA tApathI Utare tyAre soL-valun shuddha suvarNa kahevAy chhe. je jIvone soL-valA sonAnun gnAn, shraddhAn tathA prApti thaI temane pandar-valA sudhInun kAI prayojanavAn nathI ane jemane soL-valA shuddha sonAnI prApti nathI thaI temane tyAn sudhI pandar-valA sudhInun paN prayojanavAn chhe. evI rIte A jIv nAmano padArtha chhe te pudgalanA sanyogathI ashuddha anekarUp thaI rahyo chhe. tenA, sarva paradravyothI bhinna, ek gnAyakapaNAmAtranun gnAn, shraddhAn tathA AcharaNarUp prAptie traNe jemane thaI gayA temane to pudgalasanyogajanit anekarUpapaNAne kahenAro ashuddhanay kAI prayojanavAn (koI matalabano) nathI; paN jyAn sudhI shuddha bhAvanI prApti nathI thaI tyAn sudhI jeTalun ashuddhanayanun kathan chhe teTalun yathApadavI prayojanavALun chhe. jyAn sudhI yathArtha gnAn-shraddhAnanI prAptirUp samyagdarshananI prApti na thaI hoy tyAn sudhI to jemanAthI yathArtha upadesh maLe chhe evAn jinavachanonun sAmbhaLavun, dhAraN karavun tathA jinavachanone kahenArA shrI jin-gurunI bhakti, jinabimbanAn darshan ityAdi vyavahAramArgamAn pravRutta thavun prayojanavAn chhe; ane jemane shraddhAn- gnAn to thayAn chhe paN sAkShAt prApti nathI thaI temane pUrvakathit kArya, paradravyanun Alamban


Page 27 of 642
PDF/HTML Page 58 of 673
single page version

(मालिनी)
उभयनयविरोधध्वंसिनि स्यात्पदाङ्के
जिनवचसि रमन्ते ये स्वयं वान्तमोहाः
सपदि समयसारं ते परं ज्योतिरुच्चै-
रनवमनयपक्षाक्षुण्णमीक्षन्त एव
।।४।।

chhoDavArUp aNuvrat-mahAvratanun grahaN, samiti, gupti, panch parameShThInA dhyAnarUp pravartan, e pramANe pravartanArAonI sangati karavI ane visheSh jANavA mATe shAstrono abhyAs karavo ityAdi vyavahAramArgamAn pote pravartavun ane bIjAne pravartAvavunevo vyavahAranayano upadesh angIkAr karavo prayojanavAn chhe. vyavahAranayane kathanchit asatyArtha kahevAmAn Avyo chhe; paN jo koI tene sarva asatyArtha jANI chhoDI de to shubhopayogarUp vyavahAr chhoDe ane shuddhopayoganI sAkShAt prApti to thaI nathI, tethI UlaTo ashubhopayogamAn ja AvI, bhraShTa thaI, game tem svechchhArUp pravarte to narakAdi gati tathA paramparA nigodane prApta thaI sansAramAn ja bhramaN kare. mATe shuddhanayano viShay je sAkShAt shuddha AtmA tenI prApti jyAn sudhI na thAy tyAn sudhI vyavahAr paN prayojanavAn chheevo syAdvAdamatamAn shrI guruono upadesh chhe.

e arthanun kalasharUp kAvya TIkAkAr kahe chhe

shlokArtha[उभय-नय-विरोध-ध्वंसिनि] nishchay ane vyavahAre be nayone viShayanA bhedathI paraspar virodh chhe; e virodhane nAsh karanArun [स्यात्-पद-अङ्के] ‘syAt’padathI chihnit [जिनवचसि] je jin bhagavAnanun vachan (vANI) temAn [ये रमन्ते] je puruSho rame chhe (-prachur prIti sahit abhyAs kare chhe) [ते] te puruSho [स्वयं] potAnI meLe (anya kAraN vinA) [वान्तमोहाः] mithyAtvakarmanA udayanun vaman karIne [उच्चैः परं ज्योतिः समयसारं] A atishayarUp paramajyoti prakAshamAn shuddha AtmAne [सपदि] turat [ईक्षन्ते एव] dekhe ja chhe. kevo chhe samayasArarUp shuddha AtmA? [अनवम्] navIn utpanna thayo nathI, pahelAn karmathI AchchhAdit hato te pragaT vyaktirUp thaI gayo chhe. vaLI kevo chhe? [अनय-पक्ष-अक्षुण्णम्] sarvathA ekAntarUp kunayanA pakShathI khanDit thato nathI, nirbAdh chhe. vyavahAranayanA upadeshathI em na samajavun ke AtmA paradravyanI kriyA karI shake chhe, paN em samajavun ke vyavahAropadiShTa shubh bhAvone AtmA vyavahAre karI shake chhe. vaLI te upadeshathI em paN na samajavun ke AtmA shubh bhAvo karavAthI shuddhatAne pAme chhe, parantu em samajavun ke sAdhak dashAmAn bhUmikA anusAr shubh bhAvo AvyA vinA rahetA nathI.


Page 28 of 642
PDF/HTML Page 59 of 673
single page version

(मालिनी)
व्यवहरणनयः स्याद्यद्यपि प्राक्पदव्या-
मिह निहितपदानां हन्त हस्तावलम्बः
तदपि परममर्थं चिच्चमत्कारमात्रं
परविरहितमन्तः पश्यतां नैष किञ्चित्
।।५।।

bhAvArthajinavachan (vANI) syAdvAdarUp chhe. jyAn be nayone viShayano virodh chhe jem ke je sat-rUp hoy te asat-rUp na hoy, ek hoy te anek na hoy, nitya hoy te anitya na hoy, bhedarUp hoy te abhedarUp na hoy, shuddha hoy te ashuddha na hoy ityAdi nayonA viShayomAn virodh chhetyAn jinavachan kathanchit vivakShAthI sat-asatrUp, ek- anekarUp, nitya-anityarUp, bhed-abhedarUp, shuddha-ashuddharUp je rIte vidyamAn vastu chhe te rIte kahIne virodh maTADI de chhe, jUThI kalpanA karatun nathI. te jinavachan dravyArthik ane paryAyArthik e be nayomAn, prayojanavash shuddhadravyArthik nayane mukhya karIne tene nishchay kahe chhe ane ashuddhadravyArthikarUp paryAyArthikanayane gauN karI tene vyavahAr kahe chhe.AvA jinavachanamAn je puruSh ramaN kare chhe te A shuddha AtmAne yathArtha pAme chhe; anya sarvathA-ekAntI sAnkhyAdik e AtmAne pAmatA nathI, kAraN ke vastu sarvathA ekAnt pakShano viShay nathI topaN teo ek ja dharmane grahaN karI vastunI asatya kalpanA kare chheje asatyArtha chhe, bAdhA sahit mithyA draShTi chhe. 4.

A rIte bAr gAthAomAn pIThikA (bhUmikA) chhe. have AchArya shuddhanayane pradhAn karI nishchay samyaktvanun svarUp kahe chhe. ashuddhanayanI (vyavahAranayanI) pradhAnatAmAn jIvAdi tattvonA shraddhAnane samyaktva kahyun chhe to ahIn e jIvAdi tattvone shuddhanay vaDe jANavAthI samyaktva thAy chhe em kahe chhe. tyAn TIkAkAr enI sUchanArUpe traN shlok kahe chhe; temAn pahelA shlokamAn em kahe chhe ke vyavahAranayane kathanchit prayojanavAn kahyo topaN te kAI vastubhUt nathI

shlokArtha[व्यवहरण-नयः] je vyavahAranay chhe te [यद्यपि] joke [इह प्राक्-पदव्यां] A pahelI padavImAn (jyAn sudhI shuddha svarUpanI prApti na thaI hoy tyAn sudhI) [निहित-पदानां] jemaNe potAno pag mAnDelo chhe evA puruShone, [हन्त] arere! [हस्तावलम्बः स्यात्] hastAvalamb tulya kahyo chhe, [तद्-अपि] topaN [चित्-चमत्कार-मात्रं पर-विरहितं परमं अर्थं अन्तः पश्यतां] je puruSho chaitanya-chamatkAr-mAtra, paradravyabhAvothI rahit (shuddhanayanA viShayabhUt) param ‘artha’ne


Page 29 of 642
PDF/HTML Page 60 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
एकत्वे नियतस्य शुद्धनयतो व्याप्तुर्यदस्यात्मनः
पूर्णज्ञानघनस्य दर्शनमिह द्रव्यान्तरेभ्यः पृथक्
सम्यग्दर्शनमेतदेव नियमादात्मा च तावानयं
तन्मुक्त्वा नवतत्त्वसन्ततिमिमामात्मायमेकोऽस्तु नः
।।६।।

antarangamAn avaloke chhe, tenI shraddhA kare chhe tathA tadrUp lIn thaI chAritrabhAvane prApta thAy chhe temane [एषः] e vyavahAranay [किञ्चित् न] kAI paN prayojanavAn nathI.

bhAvArthashuddha svarUpanun gnAn, shraddhAn tathA AcharaN thayA bAd ashuddhanay kAI paN prayojanakArI nathI. 5.

have pachhInA shlokamAn nishchay samyaktvanun svarUp kahe chhe

shlokArtha[अस्य आत्मनः] A AtmAne [यद् इह द्रव्यान्तरेभ्यः पृथक् दर्शनम्] anya dravyothI judo dekhavo (shraddhavo) [एतत् एव नियमात् सम्यग्दर्शनम्] te ja niyamathI samyagdarshan chhe. kevo chhe AtmA? [व्याप्तुः] potAnA guN-paryAyomAn vyApanAro chhe. vaLI kevo chhe? [शुद्धनयतः एकत्वे नियतस्य] shuddhanayathI ekapaNAmAn nishchit karavAmAn Avyo chhe. vaLI kevo chhe? [पूर्ण-ज्ञान-घनस्य] pUrNagnAnaghan chhe. [च] vaLI [तावान् अयं आत्मा] jeTalun samyagdarshan chhe teTalo ja A AtmA chhe. [तत्] tethI AchArya prArthanA kare chhe ke ‘‘[इमाम् नव-तत्त्व-सन्ततिं मुक्त्वा] A navatattvanI paripATIne chhoDI, [अयम् आत्मा एकः अस्तु नः] A AtmA ek ja amane prApta ho.’’

bhAvArthasarva svAbhAvik tathA naimittik potAnI avasthArUp guNaparyAyabhedomAn vyApanAro A AtmA shuddhanayathI ekapaNAmAn nishchit karavAmAn AvyoshuddhanayathI gnAyakamAtra ek-AkAr dekhADavAmAn Avyo, tene sarva anyadravyo ane anyadravyonA bhAvothI nyAro dekhavo, shraddhavo te niyamathI samyagdarshan chhe. vyavahAranay AtmAne anek bhedarUp kahI samyagdarshanane anek bhedarUp kahe chhe tyAn vyabhichAr (doSh) Ave chhe, niyam raheto nathI. shuddhanayanI hade pahonchatAn vyabhichAr raheto nathI tethI niyamarUp chhe. kevo chhe shuddhanayano viShayabhUt AtmA? pUrNagnAnaghan chhesarva lokAlokane jANanAr gnAnasvarUp chhe. evA AtmAnA shraddhAnarUp samyagdarshan chhe. te kAI judo padArtha nathIAtmAnA ja pariNAm chhe, tethI AtmA ja chhe. mATe samyagdarshan chhe te AtmA chhe, anya nathI.