Samaysar-Gujarati (English transliteration). Kalash: 7-19 ; Gatha: 13-18.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 34

 

Page 30 of 642
PDF/HTML Page 61 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
अतः शुद्धनयायत्तं प्रत्यग्ज्योतिश्चकास्ति तत्
नवतत्त्वगतत्वेऽपि यदेकत्वं न मुञ्चति ।।७।।

ahIn eTalun visheSh jANavun ke nay chhe te shrutapramANano ansh chhe tethI shuddhanay paN shrutapramANano ja ansh thayo. shrutapramAN chhe te parokSha pramAN chhe kAraN ke vastune sarvagnanAn AgamanAn vachanathI jANI chhe; tethI A shuddhanay sarva dravyothI judA, AtmAnA sarva paryAyomAn vyApta, pUrNa chaitanya kevaLagnAnarUpsarva lokAlokane jANanAr, asAdhAraN chaitanyadharmane parokSha dekhADe chhe. A vyavahArI chhadmastha jIv Agamane pramAN karI, shuddhanaye darshAvelA pUrNa AtmAnun shraddhAn kare te shraddhAn nishchay samyagdarshan chhe. jyAn sudhI kevaL vyavahAranayanA viShayabhUt jIvAdik bhedarUp tattvonun ja shraddhAn rahe tyAn sudhI nishchay samyagdarshan nathI. tethI AchArya kahe chhe ke e nav tattvonI santatine (paripATIne) chhoDI shuddhanayano viShayabhUt ek AtmA ja amane prApta ho; bIjun kAI chAhatA nathI. A vItarAg avasthAnI prArthanA chhe, koI nayapakSha nathI. jo sarvathA nayono pakShapAt ja thayA kare to mithyAtva ja chhe.

ahIn koI prashna kare keAtmA chaitanya chhe eTalun ja anubhavamAn Ave, to eTalI shraddhA te samyagdarshan chhe ke nahi? tenun samAdhAnachaitanyamAtra to nAstik sivAy sarva matavALAo AtmAne mAne chhe; jo eTalI ja shraddhAne samyagdarshan kahevAmAn Ave to to saune samyaktva siddha thaI jashe. tethI sarvagnanI vANImAn jevun pUrNa AtmAnun svarUp kahyun chhe tevun shraddhAn thavAthI ja nishchay samyaktva thAy chhe em samajavun. 6.

have, ‘tyAr pachhI shuddhanayane AdhIn, sarva dravyothI bhinna, Atmajyoti pragaT thaI jAy chhe’ em A shlokamAn TIkAkAr AchArya kahe chhe

shlokArtha[अतः] tyAr bAd [शुद्धनय-आयत्तं] shuddhanayane AdhIn [प्रत्यग्ज्योतिः] je bhinna Atmajyoti chhe [तत्] te [चकास्ति] pragaT thAy chhe [यद्] ke je [नव-तत्त्व- गतत्वे अपि] navatattvamAn prApta thavA chhatAn [एकत्वं] potAnA ekapaNAne [न मुञ्चति] chhoDatI nathI.

bhAvArthanavatattvamAn prApta thayelo AtmA anekarUp dekhAy chhe; jo tenun bhinna svarUp vichAravAmAn Ave to te potAnI chaitanya-chamatkAramAtra jyotine chhoDato nathI. 7.


Page 31 of 642
PDF/HTML Page 62 of 673
single page version

भूदत्थेणाभिगदा जीवाजीवा य पुण्णपावं च
आसवसंवरणिज्जरबंधो मोक्खो य सम्मत्तं ।।१३।।
भूतार्थेनाभिगता जीवाजीवौ च पुण्यपापं च
आस्रवसंवरनिर्जरा बन्धो मोक्षश्च सम्यक्त्वम् ।।१३।।

अमूनि हि जीवादीनि नवतत्त्वानि भूतार्थेनाभिगतानि सम्यग्दर्शनं सम्पद्यन्त एव, अमीषु तीर्थप्रवृत्तिनिमित्तमभूतार्थनयेन व्यपदिश्यमानेषु जीवाजीवपुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षलक्षणेषु नवतत्त्वेष्वेकत्वद्योतिना भूतार्थनयेनैकत्वमुपानीय शुद्धनयत्वेन व्यवस्थापितस्यात्मनोऽनुभूतेरात्म- ख्यातिलक्षणायाः सम्पद्यमानत्वात् तत्र विकार्यविकारकोभयं पुण्यं तथा पापम्, आस्राव्यास्रावको- भयमास्रवः, संवार्यसंवारकोभयं संवरः, निर्जर्यनिर्जरकोभयं निर्जरा, बन्ध्यबन्धकोभयं बन्धः,

e pramANe ja shuddhanayathI jANavun te samyaktva chhe em sUtrakAr gAthAmAn kahe chhe

bhUtArthathI jANel jIv, ajIv, vaLI puNya, pAp ne
Asarav, samvar, nirjarA, bandh, mokSha te samyaktva chhe. 13.

gAthArtha[भूतार्थेन अभिगताः] bhUtArtha nayathI jANel [जीवाजीवौ] jIv, ajIv [च] vaLI [पुण्यपापं] puNya, pAp [च] tathA [आस्रवसंवरनिर्जराः] Asrav, samvar, nirjarA, [बन्धः] bandh [च] ane [मोक्षः] mokSha [सम्यक्त्वम्]e nav tattva samyaktva chhe.

TIkAA jIvAdi navatattvo bhUtArthanayathI jANye samyagdarshan ja chhe (e niyam kahyo); kAraN ke tIrthanI (vyavahAradharmanI) pravRutti arthe abhUtArtha(vyavahAr)nayathI kahevAmAn Ave chhe evAn A nav tattvojemanAn lakShaN jIv, ajIv, puNya, pAp, Asrav, samvar, nirjarA, bandh ane mokSha chhetemanAmAn ekapaNun pragaT karanAr bhUtArthanayathI ekapaNun prApta karI, shuddhanayapaNe sthapAyelA AtmAnI anubhUtike jenun lakShaN AtmakhyAti chhetenI prApti hoy chhe. (shuddhanayathI navatattvane jANavAthI AtmAnI anubhUti thAy chhe te hetuthI A niyam kahyo.) tyAn, vikArI thavA yogya ane vikAr karanAre banne puNya chhe, tem ja e banne pAp chhe, Asrav thavA yogya ane Asrav karanAre banne Asrav chhe, samvararUp thavA yogya (samvArya) ane samvar karanAr (samvArak)e banne samvar chhe, nirjaravA yogya ane nirjarA karanAre banne nirjarA chhe, bandhAvA yogya ane bandhan karanAre banne


Page 32 of 642
PDF/HTML Page 63 of 673
single page version

मोच्यमोचकोभयं मोक्षः, स्वयमेकस्य पुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षानुपपत्तेः तदुभयं च जीवाजीवाविति बहिर्दृष्टया नवतत्त्वान्यमूनि जीवपुद्गलयोरनादिबन्धपर्यायमुपेत्यैकत्वेनानुभूय- मानतायां भूतार्थानि, अथ चैकजीवद्रव्यस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थानि ततोऽमीषु नवतत्त्वेषु भूतार्थनयेनैको जीव एव प्रद्योतते तथान्तर्दृष्टया ज्ञायको भावो जीवो, जीवस्य विकारहेतुरजीवः केवलजीवविकाराश्च पुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षलक्षणाः, केवलाजीवविकार- हेतवः पुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षा इति नवतत्त्वान्यमून्यपि जीवद्रव्यस्वभावमपोह्य स्वपरप्रत्ययैकद्रव्यपर्यायत्वेनानुभूयमानतायां भूतार्थानि, अथ च सकलकालमेवास्खलन्तमेकं जीवद्रव्यस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थानि ततोऽमीष्वपि नवतत्त्वेषु भूतार्थनयेनैको जीव एव प्रद्योतते एवमसावेकत्वेनद्योतमानः शुद्धनयत्वेनानुभूयत एव या त्वनुभूतिः सात्मख्याति- रेवात्मख्यातिस्तु सम्यग्दर्शनमेव इति समस्तमेव निरवद्यम्


bandh chhe ane mokSha thavA yogya ane mokSha karanAre banne mokSha chhe; kAraN ke ekane ja potAnI meLe puNya, pAp, Asrav, samvar, nirjarA, bandh, mokShanI upapatti (siddhi) banatI nathI. te banne jIv ane ajIv chhe (arthAt te babbemAn ek jIv chhe ne bIjun ajIv chhe).

bAhya (sthUl) draShTithI joIe tojIv-pudgalanA anAdi bandhaparyAyanI samIp jaIne ekapaNe anubhav karatAn A nav tattvo bhUtArtha chhe, satyArtha chhe, ane ek jIvadravyanA svabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn teo abhUtArtha chhe, asatyArtha chhe; (jIvanA ekAkAr svarUpamAn teo nathI;) tethI A nav tattvomAn bhUtArthanayathI ek jIv ja prakAshamAn chhe. evI rIte antardraShTithI joIe tognAyak bhAv jIv chhe ane jIvanA vikArano hetu ajIv chhe; vaLI puNya, pAp, Asrav, samvar, nirjarA, bandh ane mokShae jemanAn lakShaN chhe evA to kevaL jIvanA vikAro chhe ane puNya, pAp, Asrav, samvar, nirjarA, bandh ane mokShae vikArahetuo kevaL ajIv chhe. AvAn A nav tattvo, jIvadravyanA svabhAvane chhoDIne, pote ane par jemanAn kAraN chhe evA ek dravyanA paryAyopaNe anubhav karavAmAn AvatAn bhUtArtha chhe ane sarva kALe askhalit ek jIvadravyanA svabhAvanI samIp jaIne anubhav karavAmAn AvatAn teo abhUtArtha chhe, asatyArtha chhe. tethI A nave tattvomAn bhUtArthanayathI ek jIv ja prakAshamAn chhe. em te, ekapaNe prakAshato, shuddhanayapaNe anubhavAy chhe. ane je A anubhUti te AtmakhyAti (AtmAnI oLakhAN) ja chhe, ne AtmakhyAti te samyagdarshan ja chhe. A rIte A sarva kathan nirdoSh chhebAdhA rahit chhe.


Page 33 of 642
PDF/HTML Page 64 of 673
single page version

(मालिनी)
चिरमिति नवतत्त्वच्छन्नमुन्नीयमानं
कनकमिव निमग्नं वर्णमालाकलापे
अथ सततविविक्तं दृश्यतामेकरूपं
प्रतिपदमिदमात्मज्योतिरुद्योतमानम्
।।८।।

अथैवमेकत्वेन द्योतमानस्यात्मनोऽधिगमोपायाः प्रमाणनयनिक्षेपाः ये ते खल्वभूतार्था-

bhAvArthaA nav tattvomAn, shuddhanayathI joIe to, jIv ja ek chaitanyachamatkAr- mAtra prakAsharUp pragaT thaI rahyo chhe, te sivAy judAn judAn nav tattvo kAI dekhAtAn nathI. jyAn sudhI A rIte jIvatattvanun jANapaNun jIvane nathI tyAn sudhI te vyavahAradraShTi chhe, judAn judAn nav tattvone mAne chhe. jIv-pudgalanA bandhaparyAyarUp draShTithI A padArtho judA judA dekhAy chhe; paN jyAre shuddhanayathI jIv-pudgalanun nijasvarUp judun judun jovAmAn Ave tyAre e puNya, pAp Adi sAt tattvo kAI paN vastu nathI; nimitta-naimittik bhAvathI thayAn hatAn te nimitta-naimittik bhAv jyAre maTI gayo tyAre jIv-pudgal judAn judAn hovAthI bIjI koI vastu (padArtha) siddha thaI shakatI nathI. vastu to dravya chhe ne dravyano nijabhAv dravyanI sAthe ja rahe chhe tathA nimitta- naimittik bhAvano to abhAv ja thAy chhe, mATe shuddhanayathI jIvane jANavAthI ja samyagdarshananI prApti thaI shake chhe. jyAn sudhI judA judA nav padArtho jANe, shuddhanayathI AtmAne jANe nahi tyAn sudhI paryAyabuddhi chhe.

ahIn, e arthanun kalasharUp kAvya kahe chhe

shlokArtha[इति] A rIte [चिरम् नव-तत्त्व-च्छन्नम् इदम् आत्मज्योतिः] nav tattvomAn ghaNA kALathI chhupAyelI A Atmajyotine, [वर्णमाला-कलापे निमग्नं कनकम् इव] jem varNonA samUhamAn chhupAyelA ekAkAr suvarNane bahAr kADhe tem, [उन्नीयमानं] shuddhanayathI bahAr kADhI pragaT karavAmAn AvI chhe. [अथ] mATe have he bhavya jIvo! [सततविविक्तं] hammeshAn Ane anya dravyothI tathA temanAthI thatA naimittik bhAvothI bhinna, [एकरूपं] ekarUp [द्रश्यताम्] dekho. [प्रतिपदम् उद्योतमानम्] A (jyoti), pade pade arthAt paryAye paryAye ekarUp chitchamatkAramAtra udyotamAn chhe.

bhAvArthaA AtmA sarva avasthAomAn vidhavidh rUpe dekhAto hato tene shuddhanaye ek chaitanya-chamatkAramAtra dekhADyo chhe; tethI have sadA ekAkAr ja anubhav karo, paryAyabuddhino ekAnt na rAkhoem shrI guruono upadesh chhe. 8.

TIkAhave, jem nav tattvomAn ek jIvane ja jANavo bhUtArtha kahyo tem, ekapaNe

5

Page 34 of 642
PDF/HTML Page 65 of 673
single page version

स्तेष्वप्ययमेक एक भूतार्थः प्रमाणं तावत्परोक्षं प्रत्यक्षं च तत्रोपात्तानुपात्तपरद्वारेण प्रवर्तमानं परोक्षं, केवलात्मप्रतिनियतत्वेन प्रवर्तमानं प्रत्यक्षं च तदुभयमपि प्रमातृप्रमाणप्रमेयभेदस्यानुभूय- मानतायां भूतार्थम्, अथ च व्युदस्तसमस्तभेदैकजीवस्वभावस्यानुभूयमानतायामभूतार्थम् नयस्तु द्रव्यार्थिकः पर्यायार्थिकश्च तत्र द्रव्यपर्यायात्मके वस्तुनि द्रव्यं मुख्यतयानुभावयतीति द्रव्यार्थिकः, पर्यायं मुख्यतयानुभावयतीति पर्यायार्थिकः तदुभयमपि द्रव्यपर्याययोः पर्यायेणानुभूयमानतायां भूतार्थम्, अथ च द्रव्यपर्यायानालीढशुद्धवस्तुमात्रजीवस्वभावस्यानुभूयमानतायामभूतार्थम् निक्षेपस्तु नाम स्थापना द्रव्यं भावश्च तत्रातद्गुणे वस्तुनि संज्ञाकरणं नाम सोऽयमित्यन्यत्र प्रतिनिधि- व्यवस्थापनं स्थापना वर्तमानतत्पर्यायादन्यद् द्रव्यम् वर्तमानतत्पर्यायो भावः तच्चतुष्टयं


prakAshamAn AtmAnA adhigamanA upAyo je pramAN, nay, nikShep chhe teo paN nishchayathI abhUtArtha chhe, temAn paN AtmA ek ja bhUtArtha chhe (kAraN ke gney ane vachananA bhedothI pramANAdi anek bhedarUp thAy chhe). temAn pahelAn, pramAN be prakAre chheparokSha ane pratyakSha. 1upAtta ane 2anupAtta par (padArtho) dvArA pravarte te parokSha chhe ane kevaL AtmAthI ja pratinishchitapaNe pravarte te pratyakSha chhe. (pramAN gnAn chhe. te gnAn pAnch prakAranun chhemati, shrut, avadhi, manaparyay ne kevaL. temAn mati ne shrut e be gnAn parokSha chhe, avadhi ne manaparyay e be vikal-pratyakSha chhe ane kevaLagnAn sakal-pratyakSha chhe. tethI e be prakAranAn pramAN chhe.) te banne pramAtA, pramAN, prameyanA bhedane anubhavatAn to bhUtArtha chhe, satyArtha chhe; ane jemAn sarva bhedo gauN thaI gayA chhe evA ek jIvanA svabhAvano anubhav karatAn teo abhUtArtha chhe, asatyArtha chhe.

nay be prakAre chhedravyArthik ane paryAyArthik. tyAn dravya-paryAyasvarUp vastumAn dravyano mukhyapaNe anubhav karAve te dravyArthik nay chhe ane paryAyano mukhyapaNe anubhav karAve te paryAyArthik nay chhe. te banne nayo dravya ane paryAyano paryAyathI (bhedathI, kramathI) anubhav karatAn to bhUtArtha chhe, satyArtha chhe; ane dravya tathA paryAy e bannethI nahi Alingan karAyelA evA shuddhavastumAtra jIvanA (chaitanyamAtra) svabhAvano anubhav karatAn teo abhUtArtha chhe, asatyArtha chhe.

nikShep chAr prakAre chhenAm, sthApanA, dravya ne bhAv. vastumAn je guN na hoy te guNanA nAmathI (vyavahAr mATe) vastunI sangnA karavI te nAm nikShep chhe. ‘A te chhe’ em anya vastumAn anya vastunun pratinidhitva sthApavun (pratimArUp sthApan karavun) te sthApanA 1. upAtta = meLavelA. (indriy, man vagere upAtta par padArtho chhe.) 2. anupAtta = aNameLavelA. (prakAsh, upadesh vagere anupAtta par padArtho chhe.)


Page 35 of 642
PDF/HTML Page 66 of 673
single page version

स्वस्वलक्षणवैलक्षण्येनानुभूयमानतायां भूतार्थम्, अथ च निर्विलक्षणस्वलक्षणैकजीवस्वभावस्यानुभूय- मानतायामभूतार्थम् अथैवममीषु प्रमाणनयनिक्षेपेषु भूतार्थत्वेनैको जीव एव प्रद्योतते

(मालिनी)
उदयति न नयश्रीरस्तमेति प्रमाणं
क्वचिदपि च न विद्मो याति निक्षेपचक्रम्
किमपरमभिदध्मो धाम्नि सर्वङ्कषेऽस्मि-
न्ननुभवमुपयाते भाति न द्वैतमेव
।।९।।

nikShep chhe. vartamAnathI anya eTale ke atIt athavA anAgat paryAyathI vastune vartamAnamAn kahevI te dravya nikShep chhe. vartamAn paryAyathI vastune vartamAnamAn kahevI te bhAv nikShep chhe. e chArey nikShepono potapotAnA lakShaNabhedathI (vilakShaNarUpejudA judA rUpe) anubhav karavAmAn AvatAn teo bhUtArtha chhe, satyArtha chhe; ane bhinna lakShaNathI rahit ek potAnA chaitanyalakShaNarUp jIvasvabhAvano anubhav karatAn e chArey abhUtArtha chhe, asatyArtha chhe. A rIte A pramAN-nay-nikShepomAn bhUtArthapaNe ek jIv ja prakAshamAn chhe.

bhAvArthaA pramAN, nay, nikSheponun vistArathI vyAkhyAn te viShayanA granthomAnthI jANavun; temanAthI dravyaparyAyasvarUp vastunI siddhi thAy chhe. teo sAdhak avasthAmAn to satyArtha ja chhe kAraN ke te gnAnanA ja visheSho chhe. temanA vinA vastune game tem sAdhavAmAn Ave to viparyay thaI jAy chhe. avasthA anusAr vyavahAranA abhAvanI traN rIti chhe pahelI avasthAmAn pramANAdithI yathArtha vastune jANI gnAnashraddhAnanI siddhi karavI; gnAn-shraddhAn siddha thayA pachhI shraddhAn mATe to pramANAdinI kAI jarUr nathI. paN have e bIjI avasthAmAn pramANAdinA Alamban dvArA visheSh gnAn thAy chhe ane rAg-dveSh-mohakarmanA sarvathA abhAvarUp yathAkhyAt chAritra pragaTe chhe; tethI kevaLagnAnanI prApti thAy chhe. kevaLagnAn thayA pachhI pramANAdinun Alamban rahetun nathI. tyAr pachhI trIjI sAkShAt siddha avasthA chhe tyAn paN kAI Alamban nathI. e rIte siddha avasthAmAn pramAN-nay-nikShepono abhAv ja chhe.

e arthano kalasharUp shlok kahe chhe

shlokArthaAchArya shuddhanayano anubhav karI kahe chhe ke[अस्मिन् सर्वङ्कषे धाम्नि अनुभवम् उपयाते] A sarva bhedone gauN karanAr je shuddhanayano viShayabhUt chaitanya-chamatkAramAtra tejapunj AtmA, teno anubhav thatAn [ नयश्रीः न उदयति ] nayonI lakShmI uday pAmatI nathI,


Page 36 of 642
PDF/HTML Page 67 of 673
single page version

(उपजाति)
आत्मस्वभावं परभावभिन्न-
मापूर्णमाद्यन्तविमुक्तमेकम्
विलीनसङ्कल्पविक ल्पजालं
प्रकाशयन्
शुद्धनयोऽभ्युदेति ।।१०।।

[ प्रमाणं अस्तम् एति ] pramAN astane prApta thAy chhe [ अपि च ] ane [ निक्षेपचक्रम् क्वचित् याति, न विद्मः ] nikShepono samUh kyAn jato rahe chhe te ame jANatA nathI. [ किम् अपरम् अभिदध्मः] AthI adhik shun kahIe? [ द्वैतम् एव न भाति ] dvait ja pratibhAsit thatun nathI.

bhAvArthabhedane atyant gauN karIne kahyun chhe kepramAN, nayAdi bhedanI to vAt ja shI? shuddha anubhav thatAn dvait ja bhAsatun nathI, ekAkAr chinmAtra ja dekhAy chhe.

ahIn vignAnAdvaitavAdI tathA vedAntI kahe chhe kechhevaT paramArtharUp to advaitano ja anubhav thayo. e ja amAro mat chhe; tame visheSh shun kahyun? eno uttaratamArA matamAn sarvathA advait mAnavAmAn Ave chhe. jo sarvathA advait mAnavAmAn Ave to bAhya vastuno abhAv ja thaI jAy, ane evo abhAv to pratyakSha viruddha chhe. amArA matamAn nayavivakShA chhe te bAhya vastuno lop karatI nathI. jyAre shuddha anubhavathI vikalpa maTI jAy chhe tyAre AtmA paramAnandane pAme chhe tethI anubhav karAvavA mATe ‘‘shuddha anubhavamAn dvait bhAsatun nathI’’ em kahyun chhe. jo bAhya vastuno lop karavAmAn Ave to AtmAno paN lop thaI jAy ane shUnyavAdano prasang Ave. mATe tame kaho chho te pramANe vastusvarUpanI siddhi thaI shakatI nathI, ane vastusvarUpanI yathArtha shraddhA vinA je shuddha anubhav karavAmAn Ave te paN mithyArUp chhe; shUnyano prasang hovAthI tamAro anubhav paN AkAshanA phUlano anubhav chhe. 9.

AgaL shuddhanayano uday thAy chhe tenI sUchanArUp shlok kahe chhe

shlokArtha[शुद्धनयः आत्मस्वभावं प्रकाशयन् अभ्युदेति] shuddhanay AtmAnA svabhAvane pragaT karato udayarUp thAy chhe. te AtmasvabhAvane kevo pragaT kare chhe? [परभावभिन्नम्] paradravya, paradravyanA bhAvo tathA paradravyanA nimittathI thatA potAnA vibhAvoevA parabhAvothI bhinna pragaT kare chhe. vaLI te, [आपूर्णम्] AtmasvabhAv samastapaNe pUrNa chhesamasta lokAlokane jANanAr chheem pragaT kare chhe; (kAraN ke gnAnamAn bhed karmasanyogathI chhe, shuddhanayamAn karma gauN chhe). vaLI te, [आदि-अन्त-विमुक्तम्] AtmasvabhAvane Adi-antathI rahit pragaT kare chhe (arthAt koI AdithI mAnDIne je koIthI utpanna karavAmAn Avyo nathI ane kyArey koIthI


Page 37 of 642
PDF/HTML Page 68 of 673
single page version

जो पस्सदि अप्पाणं अबद्धपुट्ठं अणण्णयं णियदं
अविसेसमसंजुत्तं तं सुद्धणयं वियाणीहि ।।१४।।
यः पश्यति आत्मानम् अबद्धस्पृष्टमनन्यकं नियतम्
अविशेषमसंयुक्तं तं शुद्धनयं विजानीहि ।।१४।।

या खल्वबद्धस्पृष्टस्यानन्यस्य नियतस्याविशेषस्यासंयुक्तस्य चात्मनोऽनुभूतिः स शुद्धनयः, सा त्वनुभूतिरात्मैव; इत्यात्मैक एव प्रद्योतते कथं यथोदितस्यात्मनोऽनुभूतिरिति चेद्बद्ध- स्पृष्टत्वादीनामभूतार्थत्वात् तथाहि


jeno vinAsh nathI evA pAriNAmik bhAvane te pragaT kare chhe). vaLI te, [एकम्] AtmasvabhAvane eksarva bhedabhAvothI (dvaitabhAvothI) rahit ekAkArpragaT kare chhe, ane [विलीनसङ्कल्प- विकल्प-जालं] jemAn samasta sankalpa-vikalpanA samUho vilay thaI gayA chhe evo pragaT kare chhe. (dravyakarma, bhAvakarma, nokarma Adi pudgaladravyomAn potAnI kalpanA karavI tene sankalpa kahe chhe ane gneyonA bhedathI gnAnamAn bhed mAlUm thavo tene vikalpa kahe chhe.) Avo shuddhanay prakAsharUp thAy chhe. 10.

e shuddhanayane gAthAsUtrathI kahe chhe

abaddhaspRuShTa, ananya ne je niyat dekhe Atmane,
avisheSh, aNasanyukta, tene shuddhanay tun jANaje. 14.

gAthArtha[यः] je nay [आत्मानम्] AtmAne [अबद्धस्पृष्टम्] bandh rahit ne paranA sparsha rahit, [अनन्यकं] anyapaNA rahit, [नियतम्] chaLAchaLatA rahit, [अविशेषम्] visheSh rahit, [असंयुक्तं] anyanA sanyog rahitevA pAnch bhAvarUp [पश्यति] dekhe chhe [तं] tene, he shiShya! tun [शुद्धनयं] shuddhanay [विजानीहि] jAN.

TIkAnishchayathI abaddha-aspRuShTa, ananya, niyat, avisheSh ane asanyuktaevA AtmAnI je anubhUti te shuddhanay chhe, ane e anubhUti AtmA ja chhe; e rIte AtmA ek ja prakAshamAn chhe. (shuddhanay kaho yA AtmAnI anubhUti kaho yA AtmA kahoek ja chhe, judAn nathI.) ahIn shiShya pUchhe chhe ke jevo upar kahyo tevA AtmAnI anubhUti kem thaI shake? tenun samAdhAnbaddhaspRuShTatva Adi bhAvo abhUtArtha hovAthI e anubhUti thaI shake chhe. A vAtane draShTAntathI pragaT karavAmAn Ave chhe


Page 38 of 642
PDF/HTML Page 69 of 673
single page version

यथा खलु बिसिनीपत्रस्य सलिलनिमग्नस्य सलिलस्पृष्टत्वपर्यायेणानुभूयमानतायां सलिलस्पृष्टत्वं भूतार्थमप्येकान्ततः सलिलास्पृश्यं बिसिनीपत्रस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायाम- भूतार्थम्, तथात्मनोऽनादिबद्धस्य बद्धस्पृष्टत्वपर्यायेणानुभूयमानतायां बद्धस्पृष्टत्वं भूतार्थमप्ये- कान्ततः पुद्गलास्पृश्यमात्मस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्

यथा च मृत्तिकायाः करककरीरकर्करीकपालादिपर्यायेणानुभूयमानतायामन्यत्वं भूतार्थमपि सर्वतोऽप्यस्खलन्तमेकं मृत्तिकास्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनो नारकादि- पर्यायेणानुभूयमानतायामन्यत्वं भूतार्थमपि सर्वतोऽप्यस्खलन्तमेक मात्मस्वभावमुपेत्यानुभूय- मानतायामभूतार्थम्

यथा च वारिधेर्वृद्धिहानिपर्यायेणानुभूयमानतायामनियतत्वं भूतार्थमपि नित्यव्यवस्थितं

jem kamalinInun patra jaLamAn DUbelun hoy teno jaLathI sparshAvArUp avasthAthI anubhav karatAn jaLathI sparshAvApaNun bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN jaLathI jarAy nahi sparshAvAyogya evA kamalinI-patranA svabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn jaLathI sparshAvApaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe; evI rIte anAdi kALathI bandhAyelA AtmAno, pudgalakarmathI bandhAvA- sparshAvArUp avasthAthI anubhav karatAn baddhaspRuShTapaNun bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN pudgalathI jarAy nahi sparshAvAyogya evA AtmasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn baddhaspRuShTapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe.

vaLI, jem mATIno, kamanDaL, ghaDo, jhArI, rAmapAtra Adi paryAyothI anubhav karatAn anyapaNun bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN sarvata askhalit (sarva paryAyabhedothI jarAy bhedarUp nahi thatA evA) ek mATInA svabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn anyapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe; evI rIte AtmAno, nArak Adi paryAyothI anubhav karatAn (paryAyonA bIjA-bIjApaNArUp) anyapaNun bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN sarvata askhalit (sarva paryAyabhedothI jarAy bhedarUp nahi thatA evA) ek chaitanyAkAr AtmasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn anyapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe.

jem samudrano, vRuddhihAnirUp avasthAthI anubhav karatAn aniyatapaNun (anishchitapaNun) bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN nitya-sthir evA samudrasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn aniyatapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe; evI rIte AtmAno, vRuddhihAnirUp paryAyabhedothI anubhav karatAn aniyatapaNun bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN nitya-sthir


Page 39 of 642
PDF/HTML Page 70 of 673
single page version

वारिधिस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनो वृद्धिहानिपर्यायेणानुभूयमानतायामनियतत्वं भूतार्थमपि नित्यव्यवस्थितमात्मस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्

यथा च काञ्चनस्य स्निग्धपीतगुरुत्वादिपर्यायेणानुभूयमानतायां विशेषत्वं भूतार्थमपि प्रत्यस्तमितसमस्तविशेषं काञ्चनस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनो ज्ञानदर्शनादि- पर्यायेणानुभूयमानतायां विशेषत्वं भूतार्थमपि प्रत्यस्तमितसमस्तविशेषमात्मस्वभावमुपेत्यानुभूय- मानतायामभूतार्थम्

यथा चापां सप्तार्चिःप्रत्ययौष्ण्यसमाहितत्वपर्यायेणानुभूयमानतायां संयुक्तत्वं भूतार्थमप्ये- कान्ततः शीतमप्स्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनः कर्मप्रत्ययमोहसमाहितत्व- पर्यायेणानुभूयमानतायां संयुक्तत्वं भूतार्थमप्येकान्ततः स्वयं बोधं जीवस्वभावमुपेत्यानुभूय- (nishchal) evA AtmasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn aniyatapaNun abhUtArtha chhe


asatyArtha chhe.

jem suvarNano, chIkaNApaNun, pILApaNun, bhArepaNun Adi guNarUp bhedothI anubhav karatAn visheShapaNun bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN jemAn sarva visheSho vilay thaI gayA chhe evA suvarNasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn visheShapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe; evI rIte AtmAno, gnAn, darshan Adi guNarUp bhedothI anubhav karatAn visheShapaNun bhUtArtha chhe satyArtha chhe, topaN jemAn sarva visheSho vilay thaI gayA chhe evA AtmasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn visheShapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe.

jem jaLano, agni jenun nimitta chhe evI uShNatA sAthe sanyuktapaNArUp taptapaNArUpavasthAthI anubhav karatAn (jaLane) uShNapaNArUp sanyuktapaNun bhUtArtha chhe satyArtha chhe, topaN ekAnt shItaLatArUp jaLasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn (uShNatA sAthe) sanyuktapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe; evI rIte AtmAno, karma jenun nimitta chhe evA moh sAthe sanyuktapaNArUp avasthAthI anubhav karatAn sanyuktapaNun bhUtArtha chhesatyArtha chhe, topaN je pote ekAnt bodharUp (gnAnarUp) chhe evA jIvasvabhAvanI samIp jaIne anubhav karatAn sanyuktapaNun abhUtArtha chheasatyArtha chhe.

bhAvArthaAtmA pAnch prakArathI anekarUp dekhAy chhe (1) anAdi kALathI karmapudgalanA sambandhathI bandhAyelo karmapudgalanA sparshavALo dekhAy chhe, (2) karmanA nimittathI thatA nar, nArak Adi paryAyomAn bhinna bhinna svarUpe dekhAy chhe, (3) shaktinA avibhAg


Page 40 of 642
PDF/HTML Page 71 of 673
single page version

मानतायामभूतार्थम् pratichchhed (ansh) ghaTe paN chhe, vadhe paN chhee vastuno svabhAv chhe tethI te nitya-niyat ekarUp dekhAto nathI, (4) vaLI te darshan, gnAn Adi anek guNothI visheSharUp dekhAy chhe ane (5) karmanA nimittathI thatA moh, rAg, dveSh Adi pariNAmo sahit te sukhadukharUp dekhAy chhe. A sau ashuddhadravyArthikarUp vyavahAr nayano viShay chhe. e draShTi(apekShA)thI jovAmAn Ave to e sarva satyArtha chhe. parantu AtmAno ek svabhAv A nayathI grahaN nathI thato, ane ek svabhAvane jANyA vinA yathArtha AtmAne kem jANI shakAy? A kAraNe bIjA nayanetenA pratipakShI shuddhadravyArthik nayanegrahaN karI, ek asAdhAraN gnAyakamAtra AtmAno bhAv laI, tene shuddhanayanI draShTithI sarva paradravyothI bhinna, sarva paryAyomAn ekAkAr, hAnivRuddhithI rahit, visheShothI rahit ane naimittik bhAvothI rahit jovAmAn Ave to sarva (pAnch) bhAvothI je anekaprakArapaNun chhe te abhUtArtha chheasatyArtha chhe.

ahIn em jANavun ke vastunun svarUp anant dharmAtmak chhe, te syAdvAdathI yathArtha siddha thAy chhe. AtmA paN anant dharmavALo chhe. tenA keTalAk dharmo to svAbhAvik chhe ane keTalAk pudgalanA sanyogathI thAy chhe. je karmanA sanyogathI thAy chhe, temanAthI to AtmAne sansAranI pravRutti thAy chhe ane te sambandhI sukhadukh Adi thAy chhe temane bhogave chhe. e, A AtmAne anAdi agnAnathI paryAyabuddhi chhe; anAdianant ek AtmAnun gnAn tene nathI. te batAvanAr sarvagnanun Agam chhe. temAn shuddhadravyArthik nayathI e batAvyun chhe ke AtmAno ek asAdhAraN chaitanyabhAv chhe te akhanD chhe, nitya chhe, anAdinidhan chhe. tene jANavAthI paryAyabuddhino pakShapAt maTI jAy chhe. paradravyothI, temanA bhAvothI ane temanA nimittathI thatA potAnA vibhAvothI potAnA AtmAne bhinna jANI teno anubhav jIv kare tyAre paradravyanA bhAvorUp pariNamato nathI; tethI karma bandhAtAn nathI ane sansArathI nivRutti thaI jAy chhe. mATe paryAyArthikarUp vyavahAranayane gauN karI abhUtArtha (asatyArtha) kahyo chhe ane shuddha nishchayanayane satyArtha kahI tenun Alamban dIdhun chhe. vastusvarUpanI prApti thayA pachhI tenun paN Alamban rahetun nathI. A kathanathI em na samajI levun ke shuddhanayane satyArtha kahyo tethI ashuddhanay sarvathA asatyArtha ja chhe. em mAnavAthI vedAntamatavALA jeo sansArane sarvathA avastu mAne chhe temano sarvathA ekAnt pakSha AvI jashe ane tethI mithyAtva AvI jashe, e rIte e shuddhanayanun Alamban paN vedAntIonI jem mithyAdraShTipaNun lAvashe. mATe sarva nayonA kathanchit rIte satyArthapaNAnun shraddhAn karavAthI ja samyagdraShTi thaI shakAy chhe. A rIte syAdvAdane samajI jinamatanun sevan karavun, mukhya-gauN kathan sAmbhaLI sarvathA ekAnt pakSha na pakaDavo. A gAthAsUtranun vyAkhyAn karatAn


Page 41 of 642
PDF/HTML Page 72 of 673
single page version

(मालिनी)
न हि विदधति बद्धस्पृष्टभावादयोऽमी
स्फु टमुपरि तरन्तोऽप्येत्य यत्र प्रतिष्ठाम्
अनुभवतु तमेव द्योतमानं समन्तात्
जगदपगतमोहीभूय सम्यक्स्वभावम् ।।११।।

TIkAkAr AchArye paN kahyun chhe ke AtmA vyavahAranayanI draShTimAn je baddhaspRuShTa Adi rUpe dekhAy chhe te e draShTimAn to satyArtha ja chhe parantu shuddhanayanI draShTimAn baddhaspRuShTAdipaNun asatyArtha chhe. A kathanamAn TIkAkAr AchArye syAdvAd batAvyo chhe em jANavun.

vaLI, ahIn em jANavun ke A nay chhe te shrutagnAn-pramANano ansh chhe; shrutagnAn vastune parokSha jaNAve chhe; tethI A nay paN parokSha ja jaNAve chhe. shuddhadravyArthikanayano viShayabhUt, baddhaspRuShTa Adi pAnch bhAvothI rahit AtmA chaitanyashaktimAtra chhe. te shakti to AtmAmAn parokSha chhe ja. vaLI tenI vyakti karmasanyogathI mati-shrutAdi gnAnarUp chhe te kathanchit anubhavagochar hovAthI pratyakSharUp paN kahevAy chhe, ane sampUrNagnAn je kevaLagnAn te joke chhadmasthane pratyakSha nathI topaN A shuddhanay AtmAnA kevaLagnAnarUpane parokSha jaNAve chhe. jyAn sudhI A nayane jIv jANe nahi tyAn sudhI AtmAnA pUrNa rUpanun gnAn-shraddhAn thatun nathI. tethI shrI gurue A shuddhanayane pragaT karI upadesh karyo ke baddhaspRuShTa Adi pAnch bhAvothI rahit pUrNagnAnaghanasvabhAv AtmAne jANI shraddhAn karavun, paryAyabuddhi na rahevun. ahIn koI evo prashna kare keevo AtmA pratyakSha to dekhAto nathI ane vinA dekhye shraddhAn karavun te jUThun shraddhAn chhe. teno uttaradekhelAnun ja shraddhAn karavun e to nAstik mat chhe. jinamatamAn to pratyakSha ane parokShabanne pramAN mAnavAmAn AvyAn chhe. temAn AgamapramAN parokSha chhe. teno bhed shuddhanay chhe. A shuddhanayanI draShTithI shuddha AtmAnun shraddhAn karavun, kevaL vyavahAr-pratyakShano ja ekAnt na karavo.

ahIn, A shuddhanayane mukhya karI kalasharUp kAvya kahe chhe

shlokArtha[जगत् तम् एव सम्यक्स्वभावम् अनुभवतु] jagatanA prANIo e samyak svabhAvano anubhav karo ke [यत्र] jyAn [अमी बद्धस्पृष्टभावादयः] A baddhaspRuShTa Adi bhAvo [एत्य स्फुटम् उपरि तरन्तः अपि] spaShTapaNe te svabhAvanA upar tare chhe topaN [प्रतिष्ठाम् न हि विदधति] (temAn) pratiShThA pAmatA nathI, kAraN ke dravyasvabhAv to nitya chhe, ekarUp chhe ane A bhAvo anitya chhe, anekarUp chhe; paryAyo dravyasvabhAvamAn pravesh karatA nathI, upar ja rahe chhe. [समन्तात् द्योतमानं] A shuddha svabhAv sarva avasthAomAn prakAshamAn chhe. [अपगतमोहीभूय]

6

Page 42 of 642
PDF/HTML Page 73 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
भूतं भान्तमभूतमेव रमसान्निर्भिद्य बन्धं सुधी-
र्यद्यन्तः किल कोऽप्यहो कलयति व्याहत्य मोहं हठात्
आत्मात्मानुभवैकगम्यमहिमा व्यक्तोऽयमास्ते ध्रुवं
नित्यं कर्मकलङ्कपङ्कविकलो देवः स्वयं शाश्वतः
।।१२।।
(वसंततिलका)
आत्मानुभूतिरिति शुद्धनयात्मिका या
ज्ञानानुभूतिरियमेव किलेति बुद्धवा
आत्मानमात्मनि निवेश्य सुनिष्प्रकम्प-
मेकोऽस्ति नित्यमवबोधघनः समन्तात्
।।१३।।

evA shuddha svabhAvano, moh rahit thaIne jagat anubhav karo; kAraN ke mohakarmanA udayathI utpanna mithyAtvarUp agnAn jyAn sudhI rahe chhe tyAn sudhI e anubhav yathArtha thato nathI.

bhAvArthashuddhanayanA viShayarUp AtmAno anubhav karo em upadesh chhe. 11.

have, e ja arthanun kalasharUp kAvya pharIne kahe chhe jemAn em kahe chhe ke Avo anubhav karye Atmadev pragaT pratibhAsamAn thAy chhe

shlokArtha[यदि] jo [कः अपि सुधीः] koI subuddhi (samyagdraShTi) [भूतं भान्तम् अभूतम् एव बन्धं] bhUt, vartamAn ane bhAvI evA traNe kALanA (karmonA) bandhane potAnA AtmAthI [रभसात्] tatkAL-shIghra [निर्भिद्य] bhinna karIne tathA [मोहं] te karmanA udayanA nimittathI thayel mithyAtva(agnAn)ne [हठात्] potAnA baLathI (puruShArthathI) [व्याहत्य] rokIne athavA nAsh karIne [अन्तः] antarangamAn [किल अहो कलयति] abhyAs karedekhe to [अयम् आत्मा] A AtmA [आत्म-अनुभव-एक-गम्य-महिमा] potAnA anubhavathI ja jaNAvAyogya jeno pragaT mahimA chhe evo [व्यक्तः] vyakta (anubhavagochar), [ध्रुवं] nishchal, [शाश्वतः] shAshvat, [नित्यं कर्म-कलङ्क-पङ्क-विकलः] nitya karmakalank-kardamathI rahit[स्वयं देवः] evo pote stuti karavA yogya dev [आस्ते] virAjamAn chhe.

bhAvArthashuddhanayanI draShTithI jovAmAn Ave to sarva karmothI rahit chaitanyamAtra dev avinAshI AtmA antarangamAn pote virAjI rahyo chhe. A prANIparyAyabuddhi bahirAtmA tene bahAr DhUnDhe chhe te moTun agnAn chhe. 12.


Page 43 of 642
PDF/HTML Page 74 of 673
single page version

जो पस्सदि अप्पाणं अबद्धपुट्ठं अणण्णमविसेसं
अपदेससंतमज्झं पस्सदि जिणसासणं सव्वं ।।१५।।
यः पश्यति आत्मानम् अबद्धस्पृष्टमनन्यमविशेषम्
अपदेशसान्तमध्यं पश्यति जिनशासनं सर्वम् ।।१५।।

येयमबद्धस्पृष्टस्यानन्यस्य नियतस्याविशेषस्यासंयुक्तस्य चात्मनोऽनुभूतिः सा खल्वखिलस्य जिनशासनस्यानुभूतिः, श्रुतज्ञानस्य स्वयमात्मत्वात्; ततो ज्ञानानुभूतिरेवात्मानुभूतिः किन्तु

have, shuddhanayanA viShayabhUt AtmAnI anubhUti chhe te ja gnAnanI anubhUti chhe em AgaLanI gAthAnI sUchanAnA artharUp kAvya kahe chhe

shlokArtha[इति] e rIte [या शुद्धनयात्मिका आत्म-अनुभूतिः] je pUrvakathit shuddhanayasvarUp AtmAnI anubhUti chhe [इयम् एव किल ज्ञान-अनुभूतिः] te ja kharekhar gnAnanI anubhUti chhe [इति बुद्ध्वा] em jANIne tathA [आत्मनि आत्मानम् सुनिष्प्रकम्पम् निवेश्य] AtmAmAn AtmAne nishchaL sthApIne, [नित्यम् समन्तात् एकः अवबोध-घनः अस्ति] ‘sadA sarva taraph ek gnAnaghan AtmA chhe’ em dekhavun.

bhAvArthapahelAn samyagdarshanane pradhAn karI kahyun hatun; have gnAnane mukhya karI kahe chhe ke A shuddhanayanA viShayasvarUp AtmAnI anubhUti chhe te ja samyaggnAn chhe. 13.

have, A artharUp gAthA kahe chhe

abaddhaspRuShTa, ananya, je avisheSh dekhe Atmane,
te dravya tem ja bhAv jinashAsan sakal dekhe khare. 15.

gAthArtha[यः] je puruSh [आत्मानम्] AtmAne [अबद्धस्पृष्टम्] abaddhaspRuShTa, [अनन्यम्] ananya, [अविशेषम्] avisheSh (tathA upalakShaNathI niyat ane asanyukta) [पश्यति] dekhe chhe te [सर्वम् जिनशासनं] sarva jinashAsanane [पश्यति] dekhe chhe,ke je jinashAsan [अपदेशसान्तमध्यं] bAhya dravyashrut tem ja abhyantar gnAnarUp bhAvashrutavALun chhe.

TIkAje A abaddhaspRuShTa, ananya, niyat, avisheSh ane asanyukta evA pAnch bhAvosvarUp AtmAnI anubhUti chhe te nishchayathI samasta jinashAsananI anubhUti chhe, kAraN * pAThAntara अपदेससुत्तमज्झं1. अपदेश = dravyashrut; सान्त = gnAnarUp bhAvashrut.


Page 44 of 642
PDF/HTML Page 75 of 673
single page version

तदानीं सामान्यविशेषाविर्भावतिरोभावाभ्यामनुभूयमानमपि ज्ञानमबुद्धलुब्धानां न स्वदते तथाहि

यथा विचित्रव्यञ्जनसंयोगोपजातसामान्यविशेषतिरोभावाविर्भावाभ्यामनुभूयमानं लवणं लोकानामबुद्धानां व्यञ्जनलुब्धानां स्वदते, न पुनरन्यसंयोगशून्यतोपजातसामान्यविशेषाविर्भावतिरो- भावाभ्याम्; अथ च यदेव विशेषाविर्भावेनानुभूयमानं लवणं तदेव सामान्याविर्भावेनापि तथा विचित्रज्ञेयाकारकरम्बितत्वोपजातसामान्यविशेषतिरोभावाविर्भावाभ्यामनुभूयमानं ज्ञानमबुद्धानां ज्ञेय- लुब्धानां स्वदते, न पुनरन्यसंयोगशून्यतोपजातसामान्यविशेषाविर्भावतिरोभावाभ्याम्; अथ च यदेव विशेषाविर्भावेनानुभूयमानं ज्ञान तदेव सामान्याविर्भावेनापि अलुब्धबुद्धानां तु यथा सैन्धवखिल्यो- ऽन्यद्रव्यसंयोगव्यवच्छेदेन केवल एवानुभूयमानः सर्वतोऽप्येकलवणरसत्वाल्लवणत्वेन स्वदते, तथा-


ke shrutagnAn pote AtmA ja chhe. tethI gnAnanI anubhUti te ja AtmAnI anubhUti chhe. parantu have tyAn, sAmAnya gnAnanA AvirbhAv (pragaTapaNun) ane visheSh (gneyAkAr) gnAnanA tirobhAv (AchchhAdan)thI jyAre gnAnamAtrano anubhav karavAmAn Ave tyAre gnAn pragaT anubhavamAn Ave chhe topaN jeo agnAnI chhe, gneyomAn Asakta chhe temane te svAdamAn Avatun nathI. te pragaT draShTAntathI batAvIe chhIe

jemanek tarehanAn shAk Adi bhojanonA sambandhathI Upajel sAmAnya lavaNanA tirobhAv ane visheSh lavaNanA AvirbhAvathI anubhavamAn Avatun je (sAmAnyanA tirobhAvarUp ane shAk AdinA svAdabhede bhedarUpvisheSharUp) lavaN teno svAd agnAnI, shAkanA lolup manuShyone Ave chhe paN anyanA sambandharahitapaNAthI Upajel sAmAnyanA AvirbhAv ne visheShanA tirobhAvathI anubhavamAn Avatun je ekAkAr abhedarUp lavaN teno svAd Avato nathI; vaLI paramArthathI jovAmAn Ave to to, je visheShanA AvirbhAvathI anubhavamAn Avatun (kShArarasarUp) lavaN chhe te ja sAmAnyanA AvirbhAvathI anubhavamAn Avatun (kShArarasarUp) lavaN chhe. evI rIteanek prakAranA gneyonA AkAro sAthe mishrarUpapaNAthI Upajel sAmAnyanA tirobhAv ane visheShanA AvirbhAvathI anubhavamAn Avatun je (visheShabhAvarUp, bhedarUp, anekAkArarUp) gnAn te agnAnI, gney-lubdha jIvone svAdamAn Ave chhe paN anya gneyAkAranA sanyogarahitapaNAthI Upajel sAmAnyanA AvirbhAv ne visheShanA tirobhAvathI anubhavamAn Avatun je ekAkAr abhedarUp gnAn te svAdamAn Avatun nathI; vaLI paramArthathI vichArIe to to, je gnAn visheShanA AvirbhAvathI anubhavamAn Ave chhe te ja gnAn sAmAnyanA AvirbhAvathI anubhavamAn Ave chhe. alubdha gnAnIone to, jem saindhavanI gAngaDI, anyadravyanA sanyogano vyavachchhed karIne kevaL saindhavano ja anubhav karavAmAn AvatAn, sarvata


Page 45 of 642
PDF/HTML Page 76 of 673
single page version

त्मापि परद्रव्यसंयोगव्यवच्छेदेन केवल एवानुभूयमानः सर्वतोऽप्येकविज्ञानघनत्वात् ज्ञानत्वेन स्वदते

(पृथ्वी)
अखण्डितमनाकुलं ज्वलदनन्तमन्तर्बहि-
र्महः परममस्तु नः सहजमुद्विलासं सदा
चिदुच्छलननिर्भरं सकलकालमालम्बते
यदेकरसमुल्लसल्लवणखिल्यलीलायितम्
।।१४।।

ek kShArarasapaNAne lIdhe kShArapaNe svAdamAn Ave chhe tem AtmA paN, paradravyanA sanyogano vyavachchhed karIne kevaL AtmAno ja anubhav karavAmAn AvatAn, sarvata ek vignAnaghanapaNAne lIdhe gnAnapaNe svAdamAn Ave chhe.

bhAvArthaahIn AtmAnI anubhUti te ja gnAnanI anubhUti kahevAmAn AvI chhe. agnAnIjan gneyomAn jaindriyagnAnanA viShayomAn jalubdha thaI rahyA chhe; teo indriyagnAnanA viShayothI anekAkAr thayel gnAnane ja gneyamAtra AsvAde chhe parantu gneyothI bhinna gnAnamAtrano AsvAd nathI letA. ane jeo gnAnI chhe, gneyomAn Asakta nathI teo gneyothI judA ekAkAr gnAnano ja AsvAd le chhe,jem shAkothI judI mIThAnI kaNIno kShAramAtra svAd Ave tevI rIte AsvAd le chhe, kAraN ke gnAn chhe te AtmA chhe ane AtmA chhe te gnAn chhe. A pramANe guNI-guNanI abhed draShTimAn Avatun je sarva paradravyothI judun, potAnA paryAyomAn ekarUp, nishchaL, potAnA guNomAn ekarUp, paranimittathI utpanna thayel bhAvothI bhinna potAnun svarUp, tenun anubhavan te gnAnanun anubhavan chhe, ane A anubhavan te bhAvashrutagnAnarUp jinashAsananun anubhavan chhe. shuddhanayathI AmAn kAI bhed nathI.

have A ja arthanun kalasharUp kAvya kahe chhe

shlokArthaAchArya kahe chhe ke [परमम् महः नः अस्तु] te utkRuShTa tejprakAsh amane ho [यत् सकलकालम् चिद्-उच्छलन-निर्भरं] ke je tej sadAkAL chaitanyanA pariNamanathI bharelun chhe, [उल्लसत्-लवण-खिल्य-लीलायितम्] jem mIThAnI kAnkarI ek kShArarasanI lIlAnun Alamban kare chhe tem je tej [एक-रसम् आलम्बते] ek gnAnarasasvarUpane avalambe chhe, [अखण्डितम्] je tej akhanDit chhegneyonA AkArarUpe khanDit thatun nathI, [अनाकुलं] je anAkuL chhe jemAn karmanA nimittathI thatA rAgAdithI utpanna AkuLatA nathI, [अनन्तम् अन्तः बहिः ज्वलत्] je avinAshIpaNe antarangamAn ane bahAramAn pragaT dedIpyamAn chhejANavAmAn Ave chhe, [सहजम्] je svabhAvathI thayun chhekoIe rachyun nathI ane [सदा उद्विलासं] hameshAn jeno


Page 46 of 642
PDF/HTML Page 77 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
एष ज्ञानघनो नित्यमात्मा सिद्धिमभीप्सुभिः
साध्यसाधकभावेन द्विधैकः समुपास्यताम् ।।१५।।
दंसणणाणचरित्ताणि सेविदव्वाणि साहुणा णिच्चं
ताणि पुण जाण तिण्णि वि अप्पाणं चेव णिच्छयदो ।।१६।।
दर्शनज्ञानचरित्राणि सेवितव्यानि साधुना नित्यम्
तानि पुनर्जानीहि त्रीण्यप्यात्मानं चैव निश्चयतः ।।१६।।

येनैव हि भावेनात्मा साध्यः साधनं च स्यात्तेनैवायं नित्यमुपास्य इति स्वयमाकूय परेषां vilAs udayarUp chheje ekarUp pratibhAsamAn chhe.

bhAvArthaAchArye prArthanA karI chhe ke A gnAnAnandamay ekAkAr svarUpajyoti amane sadA prApta raho. 14.

have, AgaLanI gAthAnI sUchanArUpe shlok kahe chhe

shlokArtha[एषः ज्ञानघनः आत्मा] A (pUrvakathit) gnAnasvarUp AtmA chhe te, [सिद्धिम् अभीप्सुभिः] svarUpanI prAptinA ichchhak puruShoe [साध्यसाधकभावेन] sAdhyasAdhakabhAvanA bhedathI [द्विधा] be prakAre, [एकः] ek ja [नित्यम् समुपास्यताम्] nitya sevavAyogya chhe; tenun sevan karo.

bhAvArthaAtmA to gnAnasvarUp ek ja chhe parantu enun pUrNarUp sAdhyabhAv chhe ane apUrNarUp sAdhakabhAv chhe; evA bhAvabhedathI be prakAre ekane ja sevavo. 15.

have, darshan-gnAn-chAritrarUp sAdhakabhAv chhe em gAthAmAn kahe chhe

darshan, vaLI nit gnAn ne chAritra sAdhu sevavAn;
paN e traNe AtmA ja kevaL jAN nishchayadraShTimAn. 16.

gAthArtha[साधुना] sAdhu puruShe [दर्शनज्ञानचरित्राणि] darshan, gnAn ane chAritra [नित्यम्] sadA [सेवितव्यानि] sevavAyogya chhe; [पुनः] vaLI [तानि त्रीणि अपि] te traNene [निश्चयतः] nishchayanayathI [आत्मानं च एव] ek AtmA ja [जानीहि] jANo.

TIkAA AtmA je bhAvathI sAdhya tathA sAdhan thAy te bhAvathI ja nitya


Page 47 of 642
PDF/HTML Page 78 of 673
single page version

व्यवहारेण साधुना दर्शनज्ञानचारित्राणि नित्यमुपास्यानीति प्रतिपाद्यते तानि पुनस्त्रीण्यपि परमार्थेनात्मैक एव, वस्त्वन्तराभावात् यथा देवदत्तस्य कस्यचित् ज्ञानं श्रद्धानमनुचरणं च देवदत्तस्वभावानतिक्रमाद्देवदत्त एव, न वस्त्वन्तरम्; तथात्मन्यप्यात्मनो ज्ञानं श्रद्धानमनुचरणं चात्मस्वभावानतिक्रमादात्मैव, न वस्त्वन्तरम् तत आत्मा एक एवोपास्य इति स्वयमेव प्रद्योतते स किल

(अनुष्टुभ्)
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रित्वादेकत्वतः स्वयम्
मेचकोऽमेचकश्चापि सममात्मा प्रमाणतः ।।१६।।

sevavAyogya chhe em pote irAdo rAkhIne bIjAone vyavahArathI pratipAdan kare chhe ke ‘sAdhu puruShe darshan, gnAn, chAritra sadA sevavAyogya chhe’. paN paramArthathI jovAmAn Ave to e traNey ek AtmA ja chhe kAraN ke teo anya vastu nathIAtmAnA ja paryAyo chhe. jem koI devadatta nAmanA puruShanAn gnAn, shraddhAn ane AcharaN, devadattanA svabhAvane ullanghatA nahi hovAthI, (teo) devadatta ja chheanya vastu nathI, tem AtmAmAn paN AtmAnAn gnAn, shraddhAn ane AcharaN, AtmAnA svabhAvane ullanghatAn nahi hovAthI, (teo) AtmA ja chheanya vastu nathI. mATe em svayamev siddha thAy chhe ke ek AtmA ja sevan karavA yogya chhe.

bhAvArthadarshan, gnAn, chAritratraNe AtmAnA ja paryAyo chhe, koI judI vastu nathI; tethI sAdhu puruShoe ek AtmAnun ja sevan karavun e nishchay chhe ane vyavahArathI anyane paN e ja upadesh karavo.

have, e ja arthano kalasharUp shlok kahe chhe

shlokArtha[प्रमाणतः] pramANadraShTithI joIe to [आत्मा] A AtmA [समम् मेचकः अमेचकः च अपि] ekIsAthe anek avasthArUp (‘mechak’) paN chhe ane ek avasthArUp (‘amechak’) paN chhe, [दर्शन-ज्ञान-चारित्रैः त्रित्वात्] kAraN ke ene darshan-gnAn-chAritrathI to traNapaNun chhe ane [स्वयम् एकत्वतः] potAthI potAne ekapaNun chhe.

bhAvArthapramANadraShTimAn trikALasvarUp vastu dravyaparyAyarUp jovAmAn Ave chhe, tethI AtmA paN ekIsAthe ekAnekasvarUp dekhavo. 16.

have nayavivakShA kahe chhe


Page 48 of 642
PDF/HTML Page 79 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रिभिः परिणतत्वतः
एकोऽपि त्रिस्वभावत्वाद्वयवहारेण मेचकः ।।१७।।
(अनुष्टुभ्)
परमार्थेन तु व्यक्तज्ञातृत्वज्योतिषैककः
सर्वभावान्तरध्वंसिस्वभावत्वादमेचकः ।।१८।।
(अनुष्टुभ्)
आत्मनश्चिन्तयैवालं मेचकामेचकत्वयोः
दर्शनज्ञानचारित्रैः साध्यसिद्धिर्न चान्यथा ।।१९।।

shlokArtha[एकः अपि] AtmA ek chhe topaN [व्यवहारेण] vyavahAradraShTithI joIe to [त्रिस्वभावत्वात्] traN-svabhAvapaNAne lIdhe [मेचकः] anekAkArarUp (‘mechak’) chhe, [दर्शन-ज्ञान- चारित्रैः त्रिभिः परिणतत्वतः] kAraN ke darshan, gnAn ane chAritrae traN bhAve pariName chhe.

bhAvArthashuddhadravyArthik naye AtmA ek chhe; A nayane pradhAn karI kahevAmAn Ave tyAre paryAyArthik nay gauN thayo tethI ekane traNarUp pariNamato kahevo te vyavahAr thayo, asatyArtha paN thayo. em vyavahAranaye AtmAne darshan, gnAn, chAritrarUp pariNAmone lIdhe ‘mechak’ kahyo chhe. 17.

have paramArthanayathI kahe chhe

shlokArtha[परमार्थेन तु] shuddha nishchayanayathI jovAmAn Ave to [व्यक्त-ज्ञातृत्व-ज्योतिषा] pragaT gnAyakatAjyotimAtrathI [एककः] AtmA ekasvarUp chhe [सर्व-भावान्तर-ध्वंसि-स्वभावत्वात्] kAraN ke shuddhadravyArthik nayathI sarva anyadravyanA svabhAvo tathA anyanA nimittathI thatA vibhAvone dUr karavArUp teno svabhAv chhe, [अमेचकः] tethI te ‘amechak’ chheshuddha ekAkAr chhe.

bhAvArthabhedadraShTine gauN karI abhedadraShTithI jovAmAn Ave to AtmA ekAkAr ja chhe, te ja amechak chhe. 18.

AtmAne pramAN-nayathI mechak, amechak kahyo, te chintAne maTADI jem sAdhyanI siddhi thAy tem karavun em have kahe chhe

shlokArtha[आत्मनः] A AtmA [मेचक-अमेचकत्वयोः] mechak chhebhedarUp anekAkAr chhe tathA amechak chheabhedarUp ekAkAr chhe [चिन्तया एव अलं] evI chintAthI


Page 49 of 642
PDF/HTML Page 80 of 673
single page version

जह णाम को वि पुरिसो रायाणं जाणिऊण सद्दहदि
तो तं अणुचरदि पुणो अत्थत्थीओ पयत्तेण ।।१७।।
एवं हि जीवराया णादव्वो तह य सद्दहेदव्वो
अणुचरिदव्वो य पुणो सो चेव दु मोक्खकामेण ।।१८।।
यथा नाम कोऽपि पुरुषो राजानं ज्ञात्वा श्रद्दधाति
ततस्तमनुचरति पुनरर्थार्थिकः प्रयत्नेन ।।१७।।
एवं हि जीवराजो ज्ञातव्यस्तथैव श्रद्धातव्यः
अनुचरितव्यश्च पुनः स चैव तु मोक्षकामेन ।।१८।।

to bas thAo. [साध्यसिद्धिः] sAdhya AtmAnI siddhi to [दर्शन-ज्ञान-चारित्रैः] darshan, gnAn ne chAritrae traN bhAvothI ja chhe, [न च अन्यथा] bIjI rIte nathI (e niyam chhe).

bhAvArthaAtmAnA shuddha svabhAvanI sAkShAt prApti athavA sarvathA mokSha te sAdhya chhe. AtmA mechak chhe ke amechak chhe evA vichAro ja mAtra karyA karavAthI te sAdhya siddha thatun nathI; parantu darshan arthAt shuddha svabhAvanun avalokan, gnAn arthAt shuddha svabhAvanun pratyakSha jANapaNun ane chAritra arthAt shuddha svabhAvamAn sthiratAtemanAthI ja sAdhyanI siddhi thAy chhe. A ja mokShamArga chhe, te sivAy bIjo koI mokShamArga nathI.

vyavahArI loko paryAyamAnbhedamAn samaje chhe tethI ahIn gnAn, darshan, chAritranA bhedathI samajAvyun chhe. 19.

have, A ja prayojanane be gAthAomAn draShTAntathI kahe chhe

jyam puruSh koI nRupatine jANe, pachhI shraddhA kare,
pachhI yatnathI dhan-arthI e anucharaN nRupatinun kare; 17.
jIvarAj em ja jANavo, vaLI shraddhavo paN e rIte,
enun ja karavun anucharaN pachhI yatnathI mokShArthIe. 18.

gAthArtha[यथा नाम] jem [कः अपि] koI [अर्थार्थिकः पुरुषः] dhanano arthI puruSh

7