Samaysar-Gujarati (English transliteration). Kalash: 235-245 ; Gatha: 405-415.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 31 of 34

 

Page 570 of 642
PDF/HTML Page 601 of 673
single page version

वर्णो ज्ञानं न भवति यस्माद्वर्णो न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं वर्णं जिना ब्रुवन्ति ।।३९३।।
गन्धो ज्ञान न भवति यस्माद्गन्धो न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं गन्धं जिना ब्रुवन्ति ।।३९४।।
न रसस्तु भवति ज्ञानं यस्मात्तु रसो न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानं रसं चान्यं जिना ब्रुवन्ति ।।३९५।।
स्पर्शो न भवति ज्ञानं यस्मात्स्पर्शो न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं स्पर्शं जिना ब्रुवन्ति ।।३९६।।
कर्म ज्ञानं न भवति यस्मात्कर्म न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यत्कर्म जिना ब्रुवन्ति ।।३९७।।
धर्मो ज्ञानं न भवति यस्माद्धर्मो न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं धर्मं जिना ब्रुवन्ति ।।३९८।।

ke [रूपं किञ्चित् न जानाति] rUp kAI jANatun nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [रूपम् अन्यत्] rUp anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [वर्णः ज्ञानं न भवति] varNa gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [वर्णः किञ्चित् न जानाति] varNa kAI jANato nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [वर्णम् अन्यम्] varNa anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [गन्धः ज्ञानं न भवति] gandh gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [गन्धः किञ्चित् न जानाति] gandh kAI jANatI nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [गन्धम् अन्यम्] gandh anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [रसः तु ज्ञानं न भवति] ras gnAn nathI [यस्मात् तु] kAraN ke [रसः किञ्चित् न जानाति] ras kAI jANato nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe [रसं च अन्यं] ane ras anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [स्पर्शः ज्ञानं न भवति] sparsha gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [स्पर्शः किञ्चित् न जानाति] sparsha kAI jANato nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [स्पर्शं अन्यं] sparsha anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [कर्म ज्ञानं न भवति] karma gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [कर्म किञ्चित् न जानाति] karma kAI jANatun nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [कर्म अन्यत्] karma anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [धर्मः ज्ञानं न भवति] dharma (arthAt dharmAstikAy) gnAn nathI [यस्मात्] kAraN

Page 571 of 642
PDF/HTML Page 602 of 673
single page version

ज्ञानमधर्मो न भवति यस्मादधर्मो न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यमधर्मं जिना ब्रुवन्ति ।।३९९।।
कालो ज्ञानं न भवति यस्मात्कालो न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं कालं जिना ब्रुवन्ति ।।४००।।
आकाशमपि न ज्ञानं यस्मादाकाशं न जानाति किञ्चित् ।
तस्मादाकाशमन्यदन्यज्ज्ञानं जिना ब्रुवन्ति ।।४०१।।
नाध्यवसानं ज्ञानमध्यवसानमचेतनं यस्मात् ।
तस्मादन्यज्ज्ञानमध्यवसानं तथान्यत् ।।४०२।।
यस्माज्जानाति नित्यं तस्माज्जीवस्तु ज्ञायको ज्ञानी ।
ज्ञानं च ज्ञायकादव्यतिरिक्तं ज्ञातव्यम् ।।४०३।।

ke [धर्मः किञ्चित् न जानाति] dharma kAI jANato nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [धर्मं अन्यं] dharma anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [अधर्मः ज्ञानं न भवति] adharma (arthAt adharmAstikAy) gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [अधर्मः किञ्चित् न जानाति] adharma kAI jANato nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [अधर्मं अन्यम्] adharma anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [कालः ज्ञानं न भवति] kAL gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [कालः किञ्चित् न जानाति] kAL kAI jANato nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe, [कालं अन्यं] kAL anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [आकाशम् अपि ज्ञानं न] AkAsh paN gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [आकाशं किञ्चित् न जानाति] AkAsh kAI jANatun nathI, [तस्मात्] mATe [ज्ञानं अन्यत्] gnAn anya chhe, [आकाशम् अन्यत्] AkAsh anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [अध्यवसानं ज्ञानम् न] adhyavasAn gnAn nathI [यस्मात्] kAraN ke [अध्यवसानम् अचेतनं] adhyavasAn achetan chhe, [तस्मात्] mATe [ज्ञानम् अन्यत्] gnAn anya chhe [तथा अध्यवसानं अन्यत्] tathA adhyavasAn anya chhe ( – em jinadevo kahe chhe).

[यस्मात्] kAraN ke [नित्यं जानाति] (jIv) nirantar jANe chhe [तस्मात्] mATe [ज्ञायकः जीवः तु] gnAyak evo jIv [ज्ञानी] gnAnI ( – gnAnavALo, gnAnasvarUp) chhe, [ज्ञानं च] ane gnAn [ज्ञायकात् अव्यतिरिक्तं] gnAyakathI avyatirikta chhe ( – abhinna chhe, judun nathI) [ज्ञातव्यम्] em jANavun.

Page 572 of 642
PDF/HTML Page 603 of 673
single page version

ज्ञानं सम्यग्द्रष्टिं तु संयमं सूत्रमङ्गपूर्वगतम् ।
धर्माधर्मं च तथा प्रव्रज्यामभ्युपयान्ति बुधाः ।।४०४।।

न श्रुतं ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानश्रुतयोर्व्यतिरेकः । न शब्दो ज्ञानम- चेतनत्वात्, ततो ज्ञानशब्दयोर्व्यतिरेकः । न रूपं ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानरूपयोर्व्यतिरेकः । न वर्णो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानवर्णयोर्व्यतिरेकः । न गन्धो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानगन्धयोर्व्यतिरेकः । न रसो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानरसयोर्व्यतिरेकः । न स्पर्शो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानस्पर्शयोर्व्यतिरेकः । न कर्म ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानकर्मणोर्व्यतिरेकः । न धर्मो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानधर्मयोर्व्यतिरेकः । नाधर्मो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानाधर्मयोर्व्यतिरेकः । न कालो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानकालयोर्व्यतिरेकः । नाकाशं ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानाकाशयोर्व्यतिरेकः । नाध्यवसानं

[बुधाः] budh puruSho (arthAt gnAnI jano) [ज्ञानं] gnAnane ja [सम्यग्द्रष्टिं तु] samyagdraShTi, [संयमं] (gnAnane ja) sanyam, [अङ्गपूर्वगतम् सूत्रम्] angapUrvagat sUtra, [धर्माधर्मं च] dharma-adharma (puNya-pAp) [तथा प्रव्रज्याम्] tathA dIkShA [अभ्युपयान्ति] mAne chhe.

TIkA — shrut (arthAt vachanAtmak dravyashrut) gnAn nathI, kAraN ke shrut achetan chhe; mATe gnAnane ane shrutane vyatirek (arthAt bhinnatA) chhe. shabda gnAn nathI, kAraN ke shabda (pudgaladravyano paryAy chhe,) achetan chhe; mATe gnAnane ane shabdane vyatirek (arthAt bhed) chhe. rUp gnAn nathI, kAraN ke rUp (pudgaladravyano guN chhe,) achetan chhe; mATe gnAnane ane rUpane vyatirek chhe (arthAt banne judAn chhe). varNa gnAn nathI, kAraN ke varNa (pudgaladravyano guN chhe,) achetan chhe; mATe gnAnane ane varNane vyatirek chhe (arthAt gnAn anya chhe, varNa anya chhe). gandh gnAn nathI, kAraN ke gandh (pudgaladravyano guN chhe,) achetan chhe; mATe gnAnane ane gandhane vyatirek ( – bhed, bhinnatA) chhe. ras gnAn nathI, kAraN ke ras (pudgaladravyano guN chhe,) achetan chhe; mATe gnAnane ane rasane vyatirek chhe. sparsha gnAn nathI, kAraN ke sparsha (pudgaladravyano guN chhe,) achetan chhe; mATe gnAnane ane sparshane vyatirek chhe. karma gnAn nathI, kAraN ke karma achetan chhe; mATe gnAnane ane karmane vyatirek chhe. dharma ( – dharmadravya) gnAn nathI, kAraN ke dharma achetan chhe; mATe gnAnane ane dharmane vyatirek chhe. adharma ( – adharmadravya) gnAn nathI, kAraN ke adharma achetan chhe; mATe gnAnane ane adharmane vyatirek chhe. kAL ( – kALadravya) gnAn nathI, kAraN ke kAL achetan chhe; mATe gnAnane ane kALane

Page 573 of 642
PDF/HTML Page 604 of 673
single page version

ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानाध्यवसानयोर्व्यतिरेकः । इत्येवं ज्ञानस्य सर्वैरेव परद्रव्यैः सह व्यतिरेको निश्चयसाधितो द्रष्टव्यः । अथ जीव एवैको ज्ञानं, चेतनत्वात्; ततो ज्ञानजीवयोरेवाव्यतिरेकः । न च जीवस्य स्वयं ज्ञानत्वात्ततो व्यतिरेकः कश्चनापि शङ्कनीयः । एवं तु सति ज्ञानमेव सम्यग्द्रष्टिः, ज्ञानमेव संयमः, ज्ञानमेवाङ्गपूर्वरूपं सूत्रं, ज्ञानमेव धर्माधर्मौ, ज्ञानमेव प्रव्रज्येति ज्ञानस्य जीवपर्यायैरपि सहाव्यतिरेको निश्चयसाधितो द्रष्टव्यः । अथैवं सर्वपरद्रव्यव्यतिरेकेण सर्वदर्शनादिजीवस्वभावा- व्यतिरेकेण वा अतिव्याप्तिमव्याप्तिं च परिहरमाणमनादिविभ्रममूलं धर्माधर्मरूपं परसमयमुद्वम्य स्वयमेव प्रव्रज्यारूपमापद्य दर्शनज्ञानचारित्रस्थितिरूपं स्वसमयमवाप्य मोक्षमार्गमात्मन्येव परिणतं कृत्वा समवाप्तसम्पूर्णविज्ञानघनस्वभावं हानोपादानशून्यं साक्षात्समय-

vyatirek chhe. AkAsh ( – AkAshadravya) gnAn nathI, kAraN ke AkAsh achetan chhe; mATe gnAnane ane AkAshane vyatirek chhe. adhyavasAn gnAn nathI, kAraN ke adhyavasAn achetan chhe; mATe gnAnane ane (karmanA udayanI pravRuttirUp) adhyavasAnane vyatirek chhe. Am A rIte gnAnano samasta paradravyo sAthe vyatirek nishchayasAdhit dekhavo (arthAt nishchay vaDe siddha thayelo samajavo – anubhavavo).

have, jIv ja ek gnAn chhe, kAraN ke jIv chetan chhe; mATe gnAnane ane jIvane ja avyatirek ( – abhinnatA) chhe. vaLI gnAnano jIvanI sAthe vyatirek jarA paN shankaIy nathI (arthAt gnAnanI jIvathI bhinnatA hashe em jarAy shankA karavAyogya nathI), kAraN ke jIv pote ja gnAn chhe. A pramANe (gnAn jIvathI abhinna) hovAthI, gnAn ja samyagdraShTi chhe, gnAn ja sanyam chhe, gnAn ja angapUrvarUp sUtra chhe, gnAn ja dharma - adharma (arthAt puNya - pAp) chhe, gnAn ja pravrajyA (dIkShA, nishchayachAritra) chhe — em gnAnano jIvaparyAyonI sAthe paN avyatirek nishchayasAdhit dekhavo (arthAt nishchay vaDe siddha thayelo samajavo – anubhavavo).

have, e pramANe sarva paradravyo sAthe vyatirek vaDe ane sarva darshanAdi jIvasvabhAvo sAthe avyatirek vaDe ativyAptine ane avyAptine dUr karatun thakun, anAdi vibhram jenun mUL chhe evA dharma - adharmarUp (puNya - pAparUp, shubh - ashubharUp) parasamayane dUr karIne, pote ja pravrajyArUpane pAmIne (arthAt pote ja nishchayachAritrarUp dIkShApaNAne pAmIne), darshan - gnAn - chAritramAn sthitirUp svasamayane prApta karIne, mokShamArgane potAmAn ja pariNat karIne, jeNe sampUrNa vignAnaghanasvabhAvane prApta karyo chhe evun, tyAg - grahaNathI rahit, sAkShAt samayasArabhUt, paramArtharUp shuddhagnAn ek avasthit ( – nishchaL rahelun) dekhavun (arthAt

Page 574 of 642
PDF/HTML Page 605 of 673
single page version

सारभूतं परमार्थरूपं शुद्धं ज्ञानमेकमवस्थितं द्रष्टव्यम् । pratyakSha svasamvedanathI anubhavavun).

bhAvArtha — ahIn gnAnane sarva paradravyothI bhinna ane potAnA paryAyothI abhinna batAvyun, tethI ativyApti ane avyApti nAmanA je lakShaNanA doSho te dUr thayA. AtmAnun lakShaN upayog chhe, ane upayogamAn gnAn pradhAn chhe; te (gnAn) anya achetan dravyomAn nathI tethI te ativyAptivALun nathI, ane potAnI sarva avasthAomAn chhe tethI avyAptivALun nathI. A rIte gnAnalakShaN kahevAthI ativyApti ane avyApti doSho AvatA nathI.

ahIn gnAnane ja pradhAn karIne AtmAno adhikAr chhe, kAraN ke gnAnalakShaNathI ja AtmA sarva paradravyothI bhinna anubhavagochar thAy chhe. joke AtmAmAn anant dharmo chhe, topaN temAnA keTalAk to chhadmasthane anubhavagochar ja nathI; te dharmone kahevAthI chhadmastha gnAnI AtmAne kaI rIte oLakhe? vaLI keTalAk dharmo anubhavagochar chhe, parantu temAnA keTalAk to — astitva, vastutva, prameyatva Adi to — anya dravyo sAthe sAdhAraN arthAt samAn chhe mATe temane kahevAthI judo AtmA jANI shakAy nahi, ane keTalAk (dharmo) paradravyonA nimittathI thayelA chhe temane kahevAthI paramArthabhUt AtmAnun shuddha svarUp kevI rIte jaNAy? mATe gnAnane kahevAthI ja chhadmastha gnAnI AtmAne oLakhI shake chhe.

ahIn gnAnane AtmAnun lakShaN kahyun chhe eTalun ja nahi, paN gnAnane ja AtmA ja kahyo chhe; kAraN ke abhedavivakShAmAn guNaguNIno abhed hovAthI, gnAn chhe te ja AtmA chhe. abhedavivakShAmAn gnAn kaho ke AtmA kaho — kAI virodh nathI; mATe ahIn gnAn kahevAthI AtmA ja samajavo.

TIkAmAn chhevaTe em kahevAmAn Avyun ke — je, potAmAn anAdi agnAnathI thatI shubhAshubh upayogarUp parasamayanI pravRuttine dUr karIne, samyagdarshan - gnAn - chAritramAn pravRuttirUp svasamayane prApta karIne, evA svasamayarUp pariNamanasvarUp mokShamArgamAn potAne pariNamAvIne, sampUrNavignAnaghanasvabhAvane pAmyun chhe, ane jemAn kAI tyAg - grahaN nathI, evA sAkShAt samayasArasvarUp, paramArthabhUt, nishchaL rahelA, shuddha, pUrNa gnAnane (pUrNa Atmadravyane) dekhavun. tyAn ‘dekhavun’ traN prakAre samajavun. shuddhanayanun gnAn karIne pUrNa gnAnanun shraddhAn karavun te pahelA prakAranun dekhavun chhe. te avirat Adi avasthAmAn paN hoy chhe. gnAn - shraddhAn thayA pachhI bAhya sarva parigrahano tyAg karI teno ( – pUrNa gnAnano) abhyAs karavo, upayogane gnAnamAn ja thambhAvavo, jevun shuddhanayathI potAnA svarUpane siddha samAn jANyun - shraddhyun hatun tevun

Page 575 of 642
PDF/HTML Page 606 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
अन्येभ्यो व्यतिरिक्त मात्मनियतं बिभ्रत्पृथग्वस्तुता-
मादानोज्झनशून्यमेतदमलं ज्ञानं तथावस्थितम् ।
मध्याद्यन्तविभागमुक्त सहजस्फारप्रभाभासुरः
शुद्धज्ञानघनो यथाऽस्य महिमा नित्योदितस्तिष्ठति ।।२३५।।

ja dhyAnamAn laIne chittane ekAgra – sthir karavun, pharI pharI teno ja abhyAs karavo, te bIjA prakAranun dekhavun chhe. A dekhavun apramatta dashAmAn hoy chhe. jyAn sudhI evA abhyAsathI kevaLagnAn na Upaje tyAn sudhI te abhyAs nirantar rahe. A, dekhavAno bIjo prakAr thayo. ahIn sudhI to pUrNa gnAnanun shuddhanayanA Ashraye parokSha dekhavun chhe. kevaLagnAn Upaje tyAre sAkShAt

dekhavun thAy chhe te trIjA prakAranun dekhavun chhe. te sthitimAn gnAn sarva vibhAvothI rahit thayun thakun sarvanun dekhanAr - jANanAr chhe, tethI A trIjA prakAranun dekhavun te pUrNa gnAnanun pratyakSha dekhavun chhe.

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [अन्येभ्यः व्यतिरिक्त म्] anya dravyothI bhinna, [आत्म-नियतं] potAmAn ja niyat, [पृथक् - वस्तुताम् बिभ्रत्] pRuthak vastupaNAne dhAratun ( – vastunun svarUp sAmAnyavisheShAtmak hovAthI pote paN sAmAnyavisheShAtmakapaNAne dhAraN karatun), [आदान - उज्झन-शून्यम्] grahaN - tyAg rahit, [एतत् अमलं ज्ञानं] A amal ( – rAgAdik maLathI rahit) gnAn [तथा - अवस्थितम् यथा] evI rIte avasthit ( – nishchaL rahelun) anubhavAy chhe ke jevI rIte [मध्य - आदि - अन्त - विभाग - मुक्त - सहज-स्फार - प्रभा - भासुरः अस्य शुद्ध - ज्ञान - घनः महिमा] Adi-madhya - antarUp vibhAgothI rahit evI sahaj phelAyelI prabhA vaDe dedIpyamAn evo eno shuddhagnAnaghanarUp mahimA [नित्य - उदितः तिष्ठति] nitya - udit rahe ( – shuddha gnAnanA punjarUp mahimA sadA udayamAn rahe).

bhAvArtha — gnAnanun pUrNa rUp sarvane jANavun te chhe. te jyAre pragaT thAy chhe tyAre sarva visheShaNo sahit pragaT thAy chhe; tethI tenA mahimAne koI bagADI shakatun nathI, sadA udayamAn rahe chhe. 235.

‘AvA gnAnasvarUp AtmAnun AtmAmAn dhAraN karavun te ja grahavAyogya sarva grahyun ane tyAgavAyogya sarva tyAgyun’ — evA arthanun kAvya have kahe chhe —

Page 576 of 642
PDF/HTML Page 607 of 673
single page version

(उपजाति)
उन्मुक्त मुन्मोच्यमशेषतस्तत्
तथात्तमादेयमशेषतस्तत् ।
यदात्मनः संहृतसर्वशक्ते :
पूर्णस्य सन्धारणमात्मनीह ।।२३६।।
(अनुष्टुभ्)
व्यतिरिक्तं परद्रव्यादेवं ज्ञानमवस्थितम् ।
कथमाहारकं तत्स्याद्येन देहोऽस्य शङ्कयते ।।२३७।।
अत्ता जस्सामुत्तो ण हु सो आहारगो हवदि एवं ।
आहारो खलु मुत्तो जम्हा सो पोग्गलमओ दु ।।४०५।।

shlokArtha — [संहृत - सर्व - शक्ते : पूर्णस्य आत्मनः] jeNe sarva shaktio sameTI chhe ( – potAmAn lIn karI chhe) evA pUrNa AtmAnun [आत्मनि इह] AtmAmAn [यत् सन्धारणम्] dhAraN karavun [तत् उन्मोच्यम् अशेषतः उन्मुक्त म्] te ja chhoDavAyogya badhun chhoDyun [तथा] ane [आदेयम् तत् अशेषतः आत्तम्] grahavAyogya badhun grahyun.

bhAvArtha — pUrNagnAnasvarUp, sarva shaktionA samUharUp je AtmA tene AtmAmAn dhAraN karI rAkhavo te ja, tyAgavAyogya je kAI hatun te badhuy tyAgyun ane grahaN karavAyogya je kAI hatun te badhuy grahaN karyun. e ja kRutakRutyapaNun chhe. 236.

‘AvA gnAnane deh ja nathI’ — evA arthano, AgaLanI gAthAnI sUchanArUp shlok have kahe chhe —

shlokArtha — [एवं ज्ञानम् परद्रव्यात् व्यतिरिक्तं अवस्थितम्] Am (pUrvokta rIte) gnAn paradravyathI judun avasthit ( – nishchaL rahelun) chhe; [तत् आहारकं कथम् स्यात् येन अस्य देहः शङ्कयते] te (gnAn) AhArak (arthAt karma - nokarmarUp AhAr karanArun) kem hoy ke jethI tene dehanI shankA karAy? (gnAnane deh hoI shake ja nahi, kAraN ke tene karma - nokarmarUp AhAr ja nathI.) 237.

have A arthane gAthAmAn kahe chhe —

em AtamA jeno amUrtik te nathI A’rak khare,
pudgalamayI chhe A’ra tethI A’ra to mUrtik khare. 405.

Page 577 of 642
PDF/HTML Page 608 of 673
single page version

ण वि सक्कदि घेत्तुं जं ण विमोत्तुं जं च जं परद्दव्वं ।
सो को वि य तस्स गुणो पाउगिओ विस्ससो वा वि ।।४०६।।
तम्हा दु जो विसुद्धो चेदा सो णेव गेण्हदे किंचि ।
णेव विमुंचदि किंचि वि जीवाजीवाण दव्वाणं ।।४०७।।
आत्मा यस्यामूर्तो न खलु स आहारको भवत्येवम् ।
आहारः खलु मूर्तो यस्मात्स पुद्गलमयस्तु ।।४०५।।
नापि शक्यते ग्रहीतुं यत् न विमोक्तुं यच्च यत्परद्रव्यम् ।
स कोऽपि च तस्य गुणः प्रायोगिको वैस्रसो वाऽपि ।।४०६।।
तस्मात्तु यो विशुद्धश्चेतयिता स नैव गृह्णाति किञ्चित् ।
नैव विमुञ्चति किञ्चिदपि जीवाजीवयोर्द्रव्ययोः ।।४०७।।
je dravya chhe par tehane na grahI, na chhoDI shakAy chhe,
evo ja teno guN ko prAyogI ne vaisrasik chhe. 406.
tethI khare je shuddha AtmA te nahIn kaI paN grahe,
chhoDe nahIn vaLI kAI paN jIv ne ajIv dravyo viShe. 407.

gAthArtha — [एवम्] e rIte [यस्य आत्मा] jeno AtmA [अमूर्तः] amUrtik chhe [सः खलु] te kharekhar [आहारकः न भवति] AhArak nathI; [आहारः खलु] AhAr to [मूर्तः] mUrtik chhe [यस्मात्] kAraN ke [सः तु पुद्गलमयः] te pudgalamay chhe.

[यत् परद्रव्यम्] je paradravya chhe [न अपि शक्यते ग्रहीतुं यत्] te grahI shakAtun nathI [न विमोक्तुं यत् च] tathA chhoDI shakAtun nathI, [सः कः अपि च] evo ja koI [तस्य] teno ( – AtmAno) [प्रायोगिकः वा अपि वैस्रसः गुणः] prAyogik tem ja vaisrasik guN chhe.

[तस्मात् तु] mATe [यः विशुद्धः चेतयिता] je vishuddha AtmA chhe [सः] te [जीवाजीवयोः द्रव्ययोः] jIv ane ajIv dravyomAn ( – paradravyomAn) [किञ्चित् न एव गृह्णाति] kAI paN grahato nathI [किञ्चित् अपि न एव विमुञ्चति] tathA kAI paN chhoDato nathI.

73

Page 578 of 642
PDF/HTML Page 609 of 673
single page version

ज्ञानं हि परद्रव्यं किञ्चिदपि न गृह्णाति न मुञ्चति च, प्रायोगिकगुणसामर्थ्यात् वैस्रसिकगुणसामर्थ्याद्वा ज्ञानेन परद्रव्यस्य गृहीतुं मोक्तुं चाशक्यत्वात् । परद्रव्यं च न ज्ञानस्यामूर्तात्मद्रव्यस्य मूर्तपुद्गलद्रव्यत्वादाहारः । ततो ज्ञानं नाहारकं भवति । अतो ज्ञानस्य देहो न शङ्कनीयः ।

(अनुष्टुभ्)
एवं ज्ञानस्य शुद्धस्य देह एव न विद्यते ।
ततो देहमयं ज्ञातुर्न लिङ्गं मोक्षकारणम् ।।२३८।।

TIkA — gnAn paradravyane kAI paN (jarA paN) grahatun nathI tathA chhoDatun nathI, kAraN ke prAyogik (arthAt par nimittathI thayelA) guNanA sAmarthyathI tem ja vaisrasik (arthAt svAbhAvik) guNanA sAmarthyathI gnAn vaDe paradravyanun grahavun tathA chhoDavun ashakya chhe. vaLI, (karma - nokarmAdirUp) paradravya gnAnano — amUrtik Atmadravyano — AhAr nathI, kAraN ke te mUrtik pudgaladravya chhe; (amUrtikane mUrtik AhAr hoy nahi). tethI gnAn AhArak nathI. mATe gnAnane dehanI shankA na karavI.

(ahIn ‘gnAn’ kahevAthI ‘AtmA’ samajavo; kAraN ke, abhed vivakShAthI lakShaNamAn ja lakShyano vyavahAr karAy chhe. A nyAye TIkAkAr AchAryadev AtmAne gnAn ja kahetA AvyA chhe.)

bhAvArtha — gnAnasvarUp AtmA amUrtik chhe ane AhAr to karma - nokarmarUp pudgalamay mUrtik chhe; tethI paramArthe AtmAne pudgalamay AhAr nathI. vaLI AtmAno evo ja svabhAv chhe ke te paradravyane to grahato ja nathI; — svabhAvarUp pariNamo ke vibhAvarUp pariNamo, potAnA ja pariNAmanAn grahaNatyAg chhe, paradravyanAn grahaNatyAg to jarA paN nathI.

A rIte AtmAne AhAr nahi hovAthI tene deh ja nathI. AtmAne deh ja nahi hovAthI, pudgalamay dehasvarUp ling ( – veSh, bhekh, bAhya chihna) mokShanun kAraN nathI — evA arthanun, AgaLanI gAthAonI sUchanArUp kAvya have kahe chhe —

shlokArtha — [एवं शुद्धस्य ज्ञानस्य देहः एव न विद्यते] Am shuddha gnAnane deh ja nathI; [ततः ज्ञातुः देहमयं लिङ्गं मोक्षकारणम् न] tethI gnAtAne dehamay ling mokShanun kAraN nathI. 238.

Page 579 of 642
PDF/HTML Page 610 of 673
single page version

पासंडीलिंगाणि व गिहिलिंगाणि व बहुप्पयाराणि ।
घेत्तुं वदंति मूढा लिंगमिणं मोक्खमग्गो त्ति ।।४०८।।
ण दु होदि मोक्खमग्गो लिंगं जं देहणिम्ममा अरिहा ।
लिंगं मुइत्तु दंसणणाणचरित्ताणि सेवंति ।।४०९।।
पाषण्डिलिङ्गानि वा गृहिलिङ्गानि वा बहुप्रकाराणि ।
गृहीत्वा वदन्ति मूढा लिङ्गमिदं मोक्षमार्ग इति ।।४०८।।
न तु भवति मोक्षमार्गो लिङ्गं यद्देहनिर्ममा अर्हन्तः ।
लिङ्गं मुक्त्वा दर्शनज्ञानचारित्राणि सेवन्ते ।।४०९।।

केचिद्द्रव्यलिङ्गमज्ञानेन मोक्षमार्गं मन्यमानाः सन्तो मोहेन द्रव्यलिङ्गमेवोपाददते । तदनुपपन्नम्; सर्वेषामेव भगवतामर्हद्देवानां, शुद्धज्ञानमयत्वे सति द्रव्यलिङ्गाश्रयभूत-

have A arthane gAthAmAn kahe chhe —

bahuvidhanAn munilingane athavA gRuhasthIlingane
grahIne kahe chhe mUDhajan ‘A ling muktimArga chhe’. 408.
paN ling muktimArga nahi, arhant nirmam dehamAn
bas ling chhoDI gnAn ne chAritra, darshan sevatA. 409.

gAthArtha — [बहुप्रकाराणि] bahu prakAranAn [पाषण्डिलिङ्गानि वा] munilingone [गृहिलिङ्गानि वा] athavA gRuhIlingone [गृहीत्वा] grahaN karIne [मूढाः] mUDh (agnAnI) jano [वदन्ति] em kahe chhe ke ‘[इदं लिङ्गम्] A (bAhya) ling [मोक्षमार्गः इति] mokShamArga chhe’.

[तु] parantu [लिङ्गम्] ling [मोक्षमार्गः न भवति] mokShamArga nathI; [यत्] kAraN ke [अर्हन्तः] arhantadevo [देहनिर्ममाः] deh pratye nirmam vartatA thakA [लिङ्गम् मुक्त्वा] lingane chhoDIne [दर्शनज्ञानचारित्राणि सेवन्ते] darshan - gnAn - chAritrane ja seve chhe.

TIkA — keTalAk loko agnAnathI dravyalingane mokShamArga mAnatA thakA mohathI dravyalingane ja grahaN kare chhe. te ( – dravyalingane mokShamArga mAnIne grahaN karavun te) anupapanna arthAt ayukta chhe; kAraN ke badhAy bhagavAn arhantadevone, shuddhagnAnamayapaNun hovAne lIdhe

Page 580 of 642
PDF/HTML Page 611 of 673
single page version

शरीरममकारत्यागात्, तदाश्रितद्रव्यलिङ्गत्यागेन दर्शनज्ञानचारित्राणां मोक्षमार्गत्वेनोपासनस्य दर्शनात् ।

अथैतदेव साधयति —
ण वि एस मोक्खमग्गो पासंडीगिहिमयाणि लिंगाणि ।
दंसणणाणचरित्ताणि मोक्खमग्गं जिणा बेंति ।।४१०।।
नाप्येष मोक्षमार्गः पाषण्डिगृहिमयानि लिङ्गानि ।
दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गं जिना ब्रुवन्ति ।।४१०।।

न खलु द्रव्यलिङ्गं मोक्षमार्गः, शरीराश्रितत्वे सति परद्रव्यत्वात् । दर्शनज्ञानचारित्राण्येव मोक्षमार्गः, आत्माश्रितत्वे सति स्वद्रव्यत्वात् ।

dravyalingane AshrayabhUt sharIranA mamakArano tyAg hovAthI, sharIrAshrit dravyalinganA tyAg vaDe darshanagnAnachAritranI mokShamArgapaNe upAsanA jovAmAn Ave chhe (arthAt teo sharIrAshrit dravyalingano tyAg karIne darshanagnAnachAritrane mokShamArga tarIke sevatA jovAmAn Ave chhe).

bhAvArtha — jo dehamay dravyaling mokShanun kAraN hot to arhantadev vagere dehanun mamatva chhoDI darshanagnAnachAritrane shA mATe sevat? dravyalingathI ja mokShane pAmat! mATe e nakkI thayun ke — dehamay ling mokShamArga nathI, paramArthe darshanagnAnachAritrarUp AtmA ja mokShano mArga chhe.

have e ja siddha kare chhe (arthAt dravyalingo mokShamArga nathI, darshan - gnAn-chAritra ja mokShamArga chhe — em siddha kare chhe) —

muniling ne gRuhIling — e lingo na muktimArga chhe;
chAritra - darshan - gnAnane bas mokShamArga jino kahe. 410.

gAthArtha — [पाषण्डिगृहिमयानि लिङ्गानि] muninAn ane gRuhasthanAn lingo [एषः] e [मोक्षमार्गः न अपि] mokShamArga nathI; [दर्शनज्ञानचारित्राणि] darshan - gnAn-chAritrane [जिनाः] jinadevo [मोक्षमार्गं ब्रुवन्ति] mokShamArga kahe chhe.

TIkA — dravyaling kharekhar mokShamArga nathI, kAraN ke te (dravyaling) sharIrAshrit hovAthI paradravya chhe. darshan - gnAn - chAritra ja mokShamArga chhe, kAraN ke teo AtmAshrit hovAthI svadravya chhe.

Page 581 of 642
PDF/HTML Page 612 of 673
single page version

यत एवम् —
तम्हा जहित्तु लिंगे सागारणगारएहिं वा गहिदे ।
दंसणणाणचरित्ते अप्पाणं जुंज मोक्खपहे ।।४११।।
तस्मात् जहित्वा लिङ्गानि सागारैरनगारकैर्वा गृहीतानि ।
दर्शनज्ञानचारित्रे आत्मानं युंक्ष्व मोक्षपथे ।।४११।।

यतो द्रव्यलिङ्गं न मोक्षमार्गः, ततः समस्तमपि द्रव्यलिङ्गं त्यक्त्वा दर्शनज्ञानचारित्रेष्वेव, मोक्षमार्गत्वात्, आत्मा योक्तव्य इति सूत्रानुमतिः ।

bhAvArtha — mokSha chhe te sarva karmanA abhAvarUp AtmapariNAm ( – AtmAnA pariNAm) chhe, mATe tenun kAraN paN AtmAnA pariNAm ja hovun joIe. darshan - gnAn - chAritra AtmAnA pariNAm chhe; mATe nishchayathI te ja mokShano mArga chhe.

ling chhe te dehamay chhe; deh chhe te pudgaladravyamay chhe; mATe AtmAne deh mokShano mArga nathI. paramArthe anya dravyane anya dravya kAI karatun nathI e niyam chhe.

jo Am chhe (arthAt jo dravyaling mokShamArga nathI ane darshanagnAnachAritra ja mokShamArga chhe) to Am (nIche pramANe) karavun — em have upadesh kare chhe —

tethI tajI sAgAr ke aNagAr - dhArit lingane,
chAritra - darshan - gnAnamAn tun joD re! nij Atmane. 411.

gAthArtha — [तस्मात्] mATe [सागारैः] sAgAro vaDe ( – gRuhastho vaDe) [अनगारकैः वा] athavA aNagAro vaDe ( – munio vaDe) [गृहीतानि] grahAyelAn [लिङ्गानि] lingone [जहित्वा] chhoDIne, [दर्शनज्ञानचारित्रे] darshanagnAnachAritramAn — [मोक्षपथे] ke je mokShamArga chhe temAn — [आत्मानं युंक्ष्व] tun AtmAne joD.

TIkA — kAraN ke dravyaling mokShamArga nathI, tethI samasta dravyalingane chhoDIne darshanagnAnachAritramAn ja, te (darshanagnAnachAritra) mokShamArga hovAthI, AtmAne joDavAyogya chhe — em sUtranI anumati chhe.

bhAvArtha — ahIn dravyalingane chhoDI AtmAne darshanagnAnachAritramAn joDavAnun vachan chhe te sAmAnya paramArtha vachan chhe. koI samajashe ke muni - shrAvakanAn vrato chhoDAvavAno upadesh chhe. parantu em nathI. jeo kevaL dravyalingane ja mokShamArga jANI bhekh dhAraN kare chhe, temane dravyalingano

Page 582 of 642
PDF/HTML Page 613 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
दर्शनज्ञानचारित्रत्रयात्मा तत्त्वमात्मनः ।
एक एव सदा सेव्यो मोक्षमार्गो मुमुक्षुणा ।।२३९।।
मोक्खपहे अप्पाणं ठवेहि तं चेव झाहि तं चेय ।
तत्थेव विहर णिच्चं मा विहरसु अण्णदव्वेसु ।।४१२।।
मोक्षपथे आत्मानं स्थापय तं चैव ध्यायस्व तं चेतयस्व ।
तत्रैव विहर नित्यं मा विहार्षीरन्यद्रव्येषु ।।४१२।।

आसंसारात्परद्रव्ये रागद्वेषादौ नित्यमेव स्वप्रज्ञादोषेणावतिष्ठमानमपि, स्वप्रज्ञागुणेनैव ततो pakSha chhoDAvavA upadesh karyo chhe ke — bhekhamAtrathI (veshamAtrathI, bAhyavratamAtrathI) mokSha nathI, paramArtha mokShamArga to AtmAnA pariNAm je darshan - gnAn - chAritra te ja chhe. vyavahAr AchArasUtramAn kahyA anusAr je muni-shrAvakanAn bAhya vrato chhe, teo vyavahArathI nishchayamokShamArganAn sAdhak chhe; te vratone ahIn chhoDAvyAn nathI, parantu em kahyun chhe ke te vratonun paN mamatva chhoDI paramArtha mokShamArgamAn joDAvAthI mokSha thAy chhe, kevaL bhekhamAtrathI – vratamAtrathI mokSha nathI.

have A ja arthane draDh karatI AgaLanI gAthAnI sUchanArUpe shlok kahe chhe —

shlokArtha — [आत्मनः तत्त्वम् दर्शन - ज्ञान - चारित्र - त्रय - आत्मा] AtmAnun tattva darshan- gnAnachAritratrayAtmak chhe (arthAt AtmAnun yathArtha rUp darshan, gnAn ne chAritranA trikasvarUp chhe); [मुमुक्षुणा मोक्षमार्गः एकः एव सदा सेव्यः] tethI mokShanA ichchhak puruShe (A darshanagnAnachAritrasvarUp) mokShamArga ek ja sadA sevavAyogya chhe. 239.

have A ja upadesh gAthA dvArA kare chhe —

tun sthAp nijane mokShapanthe, dhyA, anubhav tehane;
temAn ja nitya vihAr kar, nahi vihar paradravyo viShe. 412.

gAthArtha — (he bhavya!) [मोक्षपथे] tun mokShamArgamAn [आत्मानं स्थापय] potAnA AtmAne sthAp, [तं च एव ध्यायस्व] tenun ja dhyAn kar, [तं चेतयस्व] tene ja chet – anubhav ane [तत्र एव नित्यं विहर] temAn ja nirantar vihAr kar; [अन्यद्रव्येषु मा विहार्षीः] anya dravyomAn vihAr na kar.

TIkA — (he bhavya!) pote arthAt potAno AtmA anAdi sansArathI mAnDIne potAnI pragnAnA ( – buddhinA) doShathI paradravyamAn – rAgadveShAdimAn nirantar sthit rahelo hovA chhatAn, potAnI

Page 583 of 642
PDF/HTML Page 614 of 673
single page version

व्यावर्त्य दर्शनज्ञानचारित्रेषु नित्यमेवावस्थापयातिनिश्चलमात्मानं; तथा समस्तचिन्तान्तर- निरोधेनात्यन्तमेकाग्रो भूत्वा दर्शनज्ञानचारित्राण्येव ध्यायस्व; तथा सकलकर्मकर्मफलचेतनासंन्यासेन शुद्धज्ञानचेतनामयो भूत्वा दर्शनज्ञानचारित्राण्येव चेतयस्व; तथा द्रव्यस्वभाववशतः प्रतिक्षण- विजृम्भमाणपरिणामतया तन्मयपरिणामो भूत्वा दर्शनज्ञानचारित्रेष्वेव विहर; तथा ज्ञानरूप- मेकमेवाचलितमवलम्बमानो ज्ञेयरूपेणोपाधितया सर्वत एव प्रधावत्स्वपि परद्रव्येषु सर्वेष्वपि मनागपि मा विहार्षीः

।
(शार्दूलविक्रीडित)
एको मोक्षपथो य एष नियतो द्रग्ज्ञप्तिवृत्त्यात्मक-
स्तत्रैव स्थितिमेति यस्तमनिशं ध्यायेच्च तं चेतति ।
तस्मिन्नेव निरन्तरं विहरति द्रव्यान्तराण्यस्पृशन्
सोऽवश्यं समयस्य सारमचिरान्नित्योदयं विन्दति ।।२४०।।

pragnAnA guN vaDe ja temAnthI pAchho vALIne tene ati nishchaLapaNe darshan - gnAn - chAritramAn nirantar sthAp; tathA samasta anya chintAnA nirodh vaDe atyant ekAgra thaIne darshan - gnAn - chAritrane ja dhyA; tathA samasta karmachetanA ane karmaphaLachetanAnA tyAg vaDe shuddhagnAnachetanAmay thaIne darshan - gnAn - chAritrane ja chet – anubhav; tathA dravyanA svabhAvanA vashe (potAne) je kShaNe kShaNe pariNAmo Upaje chhe te - paNA vaDe (arthAt pariNAmIpaNA vaDe) tanmay pariNAmavALo ( – darshan - gnAnachAritramay pariNAmavALo) thaIne darshan - gnAn - chAritramAn ja vihar; tathA gnAnarUpane ekane ja achaLapaNe avalambato thako, jeo gneyarUp hovAthI upAdhisvarUp chhe evAn sarva taraphathI phelAtAn samasta paradravyomAn jarA paN na vihar.

bhAvArtha — paramArtharUp AtmAnA pariNAm darshan - gnAn - chAritra chhe; te ja mokShamArga chhe. temAn ja ( – darshanagnAnachAritramAn ja) AtmAne sthApavo, tenun ja dhyAn karavun, teno ja anubhav karavo ane temAn ja viharavun – pravartavun, anya dravyomAn na pravartavun. ahIn paramArthe e ja upadesh chhe ke – nishchay mokShamArganun sevan karavun, kevaL vyavahAramAn ja mUDh na rahevun.

have A ja arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [द्रग् - ज्ञप्ति - वृत्ति - आत्मकः यः एषः एकः नियतः मोक्षपथः] darshan- gnAnachAritrasvarUp je A ek niyat mokShamArga chhe. [तत्र एव यः स्थितिम् एति] temAn ja je puruSh sthiti pAme chhe arthAt sthit rahe chhe, [तम् अनिशं ध्यायेत्] tene ja nirantar dhyAve chhe,

Page 584 of 642
PDF/HTML Page 615 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
ये त्वेनं परिहृत्य संवृतिपथप्रस्थापितेनात्मना
लिङ्गे द्रव्यमये वहन्ति ममतां तत्त्वावबोधच्युताः ।
नित्योद्योतमखण्डमेकमतुलालोकं स्वभावप्रभा-
प्राग्भारं समयस्य सारममलं नाद्यापि पश्यन्ति ते ।।२४१।।

[तं चेतति] tene ja chete – anubhave chhe, [च द्रव्यान्तराणि अस्पृशन् तस्मिन् एव निरन्तरं विहरति] ane anya dravyone nahi sparshato thako temAn ja nirantar vihAr kare chhe, [सः नित्य - उदयं समयस्य सारम् अचिरात् अवश्यं विन्दति] te puruSh, jeno uday nitya rahe chhe evA samayanA sArane (arthAt paramAtmAnA rUpane) thoDA kALamAn ja avashya pAme chhe — anubhave chhe.

bhAvArtha — nishchayamokShamArganA sevanathI thoDA ja kALamAn mokShanI prApti thAy e niyam chhe. 240.

‘jeo dravyalingane ja mokShamArga mAnI temAn mamatva rAkhe chhe, temaNe samayasArane arthAt shuddha AtmAne jANyo nathI’ — em havenI gAthAmAn kaheshe; tenI sUchanAnun kAvya pratham kahe chhe —

shlokArtha — [ये तु एनं परिहृत्य संवृति - पथ - प्रस्थापितेन आत्मना द्रव्यमये लिङ्गे ममतां वहन्ति] je puruSho A pUrvokta paramArthasvarUp mokShamArgane chhoDIne vyavahAramokShamArgamAn sthApelA potAnA AtmA vaDe dravyamay lingamAn mamatA kare chhe (arthAt em mAne chhe ke A dravyaling ja amane mokSha pamADashe), [ते तत्त्व - अवबोध - च्युताः अद्य अपि समयस्य सारम् न पश्यन्ति] te puruSho tattvanA yathArtha gnAnathI rahit vartatA thakA haju sudhI samayanA sArane (arthAt shuddha AtmAne) dekhatA – anubhavatA nathI. kevo chhe te samayasAr arthAt shuddha AtmA? [नित्य - उद्योतम् ] nitya prakAshamAn chhe (arthAt koI pratipakShI thaIne jenA udayano nAsh karI shakatun nathI), [अखण्डम्] akhanD chhe (arthAt jemAn anya gney AdinA nimitte khanD thatA nathI), [एकम्] ek chhe (arthAt paryAyothI anek avasthArUp thavA chhatAn je ekarUpapaNAne chhoDato nathI), [अतुल - आलोकं] atul ( – upamArahit) jeno prakAsh chhe (kAraN ke gnAnaprakAshane sUryAdikanA prakAshanI upamA ApI shakAtI nathI), [स्वभाव - प्रभा - प्राग्भारं] svabhAvaprabhAno punj chhe (arthAt chaitanyaprakAshanA samUharUp chhe), [अमलं] amal chhe (arthAt rAgAdi - vikArarUpI maLathI rahit chhe).

(A rIte, jeo dravyalingamAn mamatva kare chhe temane nishchay - kAraNasamayasArano anubhav nathI; to pachhI temane kAryasamayasAranI prApti kyAthi thAy?) 241.

Page 585 of 642
PDF/HTML Page 616 of 673
single page version

पासंडीलिंगेसु व गिहिलिंगेसु व बहुप्पयारेसु ।
कुव्वंति जे ममत्तिं तेहिं ण णादं समयसारं ।।४१३।।
पाषण्डिलिङ्गेषु वा गृहिलिङ्गेषु वा बहुप्रकारेषु ।
कुर्वन्ति ये ममत्वं तैर्न ज्ञातः समयसारः ।।४१३।।

ये खलु श्रमणोऽहं श्रमणोपासकोऽहमिति द्रव्यलिङ्गममकारेण मिथ्याहङ्कारं कुर्वन्ति, तेऽनादिरूढव्यवहारमूढाः प्रौढविवेकं निश्चयमनारूढाः परमार्थसत्यं भगवन्तं समयसारं न पश्यन्ति ।

have A arthanI gAthA kahe chhe —

bahuvidhanAn munilingamAn athavA gRuhIlingo viShe
mamatA kare, teNe nathI jANyo ‘samayanA sAr’ne. 413.

gAthArtha — [ये] jeo [बहुप्रकारेषु] bahu prakAranAn [पाषण्डिलिङ्गेषु वा] munilingomAn [गृहिलिङ्गेषु वा] athavA gRuhasthalingomAn [ममत्वं कुर्वन्ति] mamatA kare chhe (arthAt A dravyaling ja mokShanun denAr chhe em mAne chhe), [तैः समयसारः न ज्ञातः] temaNe samayasArane nathI jANyo.

TIkA — jeo kharekhar ‘hun shramaN chhun, hun shramaNopAsak ( – shrAvak) chhun’ em dravyalingamAn mamakAr vaDe mithyA ahankAr kare chhe, teo anAdirUDh (anAdi kALathI chAlyA AvelA) vyavahAramAn mUDh (mohI) vartatA thakA, prauDh vivekavALA nishchay ( – nishchayanay) par 1anArUDh vartatA thakA, paramArthasatya ( – je paramArthe satyArtha chhe evA) bhagavAn samayasArane dekhatA – anubhavatA nathI.

bhAvArtha — anAdi kALano paradravyanA sanyogathI thayelo je vyavahAr temAn ja je puruSho mUDh arthAt mohit chhe, teo em mAne chhe ke ‘A bAhya mahAvratAdirUp bhekh chhe te ja amane mokSha prApta karAvashe’, parantu jenAthI bhedagnAn thAy chhe evA nishchayane teo jANatA nathI. AvA puuruSho satyArtha, paramAtmarUp, shuddhagnAnamay samayasArane dekhatA nathI.

have A ja arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe — 1. anArUDh = nahi ArUDh; nahi chaDelA.

74

Page 586 of 642
PDF/HTML Page 617 of 673
single page version

(वियोगिनी)
व्यवहारविमूढद्रष्टयः परमार्थं कलयन्ति नो जनाः ।
तुषबोधविमुग्धबुद्धयः कलयन्तीह तुषं न तण्डुलम् ।।२४२।।
(स्वागता)
द्रव्यलिङ्गममकारमीलितै-
द्रर्श्यते समयसार एव न ।
द्रव्यलिङ्गमिह यत्किलान्यतो
ज्ञानमेकमिदमेव हि स्वतः ।।२४३।।

shlokArtha — [व्यवहार - विमूढ - द्रष्टयः जनाः परमार्थं नो कलयन्ति] vyavahAramAn ja jemanI draShTi ( – buddhi) mohit chhe evA puruSho paramArthane jANatA nathI, [इह तुष - बोध - विमुग्ध - बुद्धयः तुषं कलयन्ति, न तण्डुलम्] jem jagatamAn 1tuShanA gnAnamAn ja jemanI buddhi mohit chhe ( – moh pAmI chhe) evA puruSho tuShane ja jANe chhe, 2tanDulane jANatA nathI.

bhAvArtha — jeo photarAmmAn mugdha thaI rahyA chhe, photarAnne ja kUTyA kare chhe, temaNe tanDulane jANyA ja nathI; tevI rIte jeo dravyaling Adi vyavahAramAn mugdha thaI rahyA chhe (arthAt sharIrAdinI kriyAmAn mamatva karyA kare chhe), temaNe shuddhAtma-anubhavanarUp paramArthane jANyo ja nathI; arthAt evA jIvo sharIrAdi paradravyane ja AtmA jANe chhe, paramArtha AtmAnun svarUp teo jANatA ja nathI. 242.

have AgaLanI gAthAnI sUchanArUpe kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [द्रव्यलिङ्ग - ममकार - मीलितैः समयसारः एव न द्रश्यते] jeo dravyalingamAn mamakAr vaDe andh – vivekarahit chhe, teo samayasArane ja dekhatA nathI; [यत् इह द्रव्यलिङ्गम् किल अन्यतः] kAraN ke A jagatamAn dravyaling to kharekhar anyadravyathI thAy chhe, [इदम् ज्ञानम् एव हि एकम् स्वतः] A gnAn ja ek potAthI (AtmadravyathI) thAy chhe.

bhAvArtha — jeo dravyalingamAn mamatva vaDe andh chhe temane shuddhAtmadravyano anubhav ja nathI, kAraN ke teo vyavahArane ja paramArtha mAnatA hovAthI paradravyane ja Atmadravya mAne chhe. 243. 1. tuSh = DAngaranAn photarAn; anAjanAn photarAn. 2. tanDul = photarAn vinAnA chokhA; photarAn vinAnun anAj.

Page 587 of 642
PDF/HTML Page 618 of 673
single page version

ववहारिओ पुण णओ दोण्णि वि लिंगाणि भणदि मोक्खपहे ।
णिच्छयणओ ण इच्छदि मोक्खपहे सव्वलिंगाणि ।।४१४।।
व्यावहारिकः पुनर्नयो द्वे अपि लिङ्गे भणति मोक्षपथे ।
निश्चयनयो नेच्छति मोक्षपथे सर्वलिङ्गानि ।।४१४।।

यः खलु श्रमणश्रमणोपासकभेदेन द्विविधं द्रव्यलिङ्गं भवति मोक्षमार्ग इति प्ररूपणप्रकारः स केवलं व्यवहार एव, न परमार्थः, तस्य स्वयमशुद्धद्रव्यानुभवनात्मकत्वे सति परमार्थत्वा- भावात्; यदेव श्रमणश्रमणोपासकविकल्पातिक्रान्तं द्रशिज्ञप्तिप्रवृत्तवृत्तिमात्रं शुद्धज्ञानमेवैकमिति निस्तुषसञ्चेतनं परमार्थः, तस्यैव स्वयं शुद्धद्रव्यानुभवनात्मकत्वे सति परमार्थत्वात् । ततो ये व्यवहारमेव परमार्थबुद्धया चेतयन्ते, ते समयसारमेव न सञ्चेतयन्ते; य एव परमार्थं परमार्थबुद्धया

‘vyavahAranay ja munilingane ane shrAvakalingane — e banne lingone mokShamArga kahe chhe, nishchayanay koI lingane mokShamArga kaheto nathI’ — em have gAthAmAn kahe chhe —

vyavahAranay e ubhay lingo mokShapanth viShe kahe,
nishchay nahIn mAne kadI ko ling muktipath viShe. 414.

gAthArtha — [व्यावहारिकः नयः पुनः] vyavahAranay [द्वे लिङ्गे अपि] banne lingone [मोक्षपथे भणति] mokShamArgamAn kahe chhe (arthAt vyavahAranay muniling tem ja gRuhIlingane mokShamArga kahe chhe); [निश्चयनयः] nishchayanay [सर्वलिङ्गानि] sarva lingone (arthAt koI paN lingane) [मोक्षपथे न इच्छति] mokShamArgamAn gaNato nathI.

TIkA — shramaN ane shramaNopAsakanA bhede be prakAranAn dravyalingo mokShamArga chhe — evo je prarUpaN - prakAr (arthAt evA prakAranI je prarUpaNA) te kevaL vyavahAr ja chhe, paramArtha nathI, kAraN ke te (prarUpaNA) pote ashuddha dravyanA anubhavanasvarUp hovAthI tene paramArthapaNAno abhAv chhe; shramaN ane shramaNopAsakanA bhedothI atikrAnt, darshanagnAnamAn pravRutta pariNatimAtra ( – mAtra darshan - gnAnamAn pravartelI pariNatirUp) shuddha gnAn ja ek chhe — evun je nistuSh ( – nirmaL) anubhavan te paramArtha chhe, kAraN ke te (anubhavan) pote shuddha dravyanA anubhavan- svarUp hovAthI tene ja paramArthapaNun chhe. mATe jeo vyavahArane ja paramArthabuddhithI ( – paramArtha mAnIne) anubhave chhe, teo samayasArane ja nathI anubhavatA; jeo paramArthane paramArthabuddhithI

Page 588 of 642
PDF/HTML Page 619 of 673
single page version

चेतयन्ते, ते एव समयसारं चेतयन्ते ।

(मालिनी)
अलमलमतिजल्पैर्दुर्विकल्पैरनल्पै-
रयमिह परमार्थश्चेत्यतां नित्यमेकः ।
स्वरसविसरपूर्णज्ञानविस्फू र्तिमात्रा-
न्न खलु समयसारादुत्तरं किञ्चिदस्ति ।।२४४।।
(अनुष्टुभ्)
इदमेकं जगच्चक्षुरक्षयं याति पूर्णताम् ।
विज्ञानघनमानन्दमयमध्यक्षतां नयत् ।।२४५।।

anubhave chhe, teo ja samayasArane anubhave chhe.

bhAvArtha — vyavahAranayano viShay to bhedarUp ashuddhadravya chhe, tethI te paramArtha nathI; nishchayanayano viShay abhedarUp shuddhadravya chhe, tethI te ja paramArtha chhe. mATe, jeo vyavahArane ja nishchay mAnIne pravarte chhe teo samayasArane anubhavatA nathI; jeo paramArthane paramArtha mAnIne pravarte chhe teo ja samayasArane anubhave chhe (tethI teo ja mokShane pAme chhe).

‘bahu kathanathI bas thAo, ek paramArthano ja anubhav karo’ — evA arthanun kAvya have kahe chhe —

shlokArtha — [अतिजल्पैः अनल्पैः दुर्विकल्पैः अलम् अलम्] bahu kahevAthI ane bahu durvikalpothI bas thAo, bas thAo; [इह] ahIn eTalun ja kahevAnun chhe ke [अयम् परमार्थः एकः नित्यम् चेत्यताम्] A paramArthane ekane ja nirantar anubhavo; [स्व - रस - विसर - पूर्ण - ज्ञान - विस्फू र्ति - मात्रात् समयसारात् उत्तरं खलु किञ्चित् न अस्ति] kAraN ke nij rasanA phelAvathI pUrNa je gnAn tenA sphurAyamAn thavAmAtra je samayasAr ( – paramAtmA) tenAthI Unchun kharekhar bIjun kAI paN nathI ( – samayasAr sivAy bIjun kAI paN sArabhUt nathI).

bhAvArtha — pUrNagnAnasvarUp AtmAno anubhav karavo; A uparAnt kharekhar bIjun kAI paN sArabhUt nathI. 244.

have chhellI gAthAmAn A samayasAr granthanA abhyAs vagerenun phaL kahIne AchAryabhagavAn A granth pUrNa karashe; tenI sUchanAno shlok pratham kahe chhe —

shlokArtha — [आनन्दमयम् विज्ञानघनम् अध्यक्षतां नयत्] Anandamay vignAnaghanane ( – shuddha

Page 589 of 642
PDF/HTML Page 620 of 673
single page version

जो समयपाहुडमिणं पढिदूणं अत्थतच्चदो णादुं ।
अत्थे ठाही चेदा सो होही उत्तमं सोक्खं ।।४१५।।
यः समयप्राभृतमिदं पठित्वा अर्थतत्त्वतो ज्ञात्वा ।
अर्थे स्थास्यति चेतयिता स भविष्यत्युत्तमं सौख्यम् ।।४१५।।

यः खलु समयसारभूतस्य भगवतः परमात्मनोऽस्य विश्वप्रकाशकत्वेन विश्व- समयस्य प्रतिपादनात् स्वयं शब्दब्रह्मायमाणं शास्त्रमिदमधीत्य, विश्वप्रकाशनसमर्थ- परमार्थभूतचित्प्रकाशरूपमात्मानं निश्चिन्वन् अर्थतस्तत्त्वतश्च परिच्छिद्य, अस्यैवार्थभूते भगवति एकस्मिन् पूर्णविज्ञानघने परमब्रह्मणि सर्वारम्भेण स्थास्यति चेतयिता, स साक्षात्तत्क्षण-

paramAtmAne, samayasArane) pratyakSha karatun [इदम् एकम् अक्षयं जगत्-चक्षुः] A ek ( – advitIy) akShay jagat - chakShu ( – samayaprAbhRut) [पूर्णताम् याति] pUrNatAne pAme chhe.

bhAvArtha — A samayaprAbhRut granth vachanarUpe tem ja gnAnarUpe — banne prakAre jagatane akShay (arthAt jeno vinAsh na thAy evun) advitIy netra samAn chhe, kAraN ke jem netra ghaTapaTAdine pratyakSha dekhADe chhe tem samayaprAbhRut AtmAnA shuddha svarUpane pratyakSha anubhavagochar dekhADe chhe. 245.

have bhagavAn kundakundAchAryadev A granthane pUrNa kare chhe tethI tenA mahimArUpe tenA abhyAs vagerenun phaL gAthAmAn kahe chhe —

A samayaprAbhRut paThan karIne, artha - tattvathI jANIne,
Tharashe arathamAn AtamA je, saukhya uttam te thashe. 415.

gAthArtha — [यः चेतयिता] je AtmA ( – bhavya jIv) [इदं समयप्राभृतम् पठित्वा] A samayaprAbhRutane bhaNIne, [अर्थतत्त्वतः ज्ञात्वा] artha ane tattvathI jANIne, [अर्थे स्थास्यति] tenA arthamAn sthit thashe, [सः] ते [उत्तमं सौख्यम् भविष्यति] uttam saukhyasvarUp thashe.

TIkA — samayasArabhUt A bhagavAn paramAtmAnun — ke je vishvano prakAshak hovAthI vishvasamay chhe tenun — pratipAdan karatun hovAthI je pote shabdabrahma samAn chhe evA A shAstrane je AtmA kharekhar bhaNIne, vishvane prakAshavAmAn samartha evA paramArthabhUt, chaitanya - prakAsharUp AtmAno nishchay karato thako (A shAstrane) arthathI ane tattvathI jANIne, tenA ja arthabhUt