Page 590 of 642
PDF/HTML Page 621 of 673
single page version

विजृम्भमाणचिदेकरसनिर्भरस्वभावसुस्थितनिराकुलात्मरूपतया परमानन्दशब्दवाच्यमुत्तममनाकुलत्व- लक्षणं सौख्यं स्वयमेव भविष्यतीति ।

bhagavAn ek pUrNavignAnaghan paramabrahmamAn sarva udyamathI sthit thashe, te AtmA, sAkShAt tatkShaN pragaT thatA ek chaitanyarasathI bharelA svabhAvamAn susthit ane nirAkuL ( – AkuLatA vinAnun) hovAne lIdhe je (saukhya) ‘paramAnand’ shabdathI vAchya chhe, uttam chhe ane anAkuLatA - lakShaNavALun chhe evA saukhyasvarUp pote ja thaI jashe.

bhAvArtha — A shAstranun nAm samayaprAbhRut chhe. samay eTale padArtha, athavA samay eTale AtmA. tenun kahenArun A shAstra chhe. vaLI AtmA to samasta padArthono prakAshak chhe. AvA vishvaprakAshak AtmAne kahetun hovAthI A samayaprAbhRut shabdabrahma samAn chhe; kAraN ke je samasta padArthonun kahenAr hoy tene shabdabrahma kahevAmAn Ave chhe. dvAdashAngashAstra shabdabrahma chhe ane A samayaprAbhRutashAstrane paN shabdabrahmanI upamA chhe. A shabdabrahma (arthAt samayaprAbhRutashAstra) parabrahmane (arthAt shuddha paramAtmAne) sAkShAt dekhADe chhe. je A shAstrane bhaNIne tenA yathArtha arthamAn Tharashe, te parabrahmane pAmashe; ane tethI, jene ‘paramAnand’ kahevAmAn Ave chhe evA uttam, svAtmik, svAdhIn, bAdhArahit, avinAshI sukhane pAmashe. mATe he bhavya jIvo! tame potAnA kalyANane arthe Ano abhyAs karo, Anun shravaN karo, nirantar Anun ja smaraN ane dhyAn rAkho, ke jethI avinAshI sukhanI prApti thAy. Avo shrI guruono upadesh chhe.

have A sarvavishuddhagnAnanA adhikAranI pUrNatAno kaLasharUp shlok kahe chhe —

shlokArtha — [इति इदम् आत्मनः तत्त्वं ज्ञानमात्रम् अवस्थितम्] A rIte A AtmAnun tattva (arthAt paramArthabhUt svarUp) gnAnamAtra nakkI thayun — [अखण्डम्] ke je (AtmAnun) gnAnamAtra tattva akhanD chhe (arthAt anek gneyAkArothI ane pratipakShI karmothI joke khanD khanD dekhAy chhe topaN gnAnamAtramAn khanD nathI), [एकम्] ek chhe (arthAt akhanD hovAthI ekarUp chhe), [अचलं] achaL chhe (arthAt gnAnarUpathI chaLatun nathI — gneyarUp thatun nathI), [स्वसंवेद्यम्] svasamvedya chhe (arthAt potAthI ja pote jaNAy chhe), [अबाधितम्] ane abAdhit chhe (arthAt koI khoTI yuktithI bAdhA pAmatun nathI).

bhAvArtha — ahIn AtmAnun nij svarUp gnAn ja kahyun chhe tenun kAraN A pramANe

Page 591 of 642
PDF/HTML Page 622 of 673
single page version

इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यामात्मख्यातौ सर्वविशुद्धज्ञानप्ररूपकः नवमोऽङ्कः ।।

chhe — AtmAmAn anant dharmo chhe; parantu temAn keTalAk to sAdhAraN chhe, tethI teo ativyAptivALA chhe, temanAthI AtmAne oLakhI shakAy nahi; vaLI keTalAk (dharmo) paryAyAshrit chhe — koI avasthAmAn hoy chhe ane koI avasthAmAn nathI hotA, tethI teo avyAptivALA chhe, temanAthI paN AtmA oLakhI shakAy nahi. chetanatA joke AtmAnun (ativyApti ane avyAptithI rahit) lakShaN chhe, topaN te shaktimAtra chhe, adraShTa chhe; tenI vyakti darshan ane gnAn chhe. te darshan ane gnAnamAn paN gnAn sAkAr chhe, pragaT anubhavagochar chhe; tethI tenA dvArA ja AtmA oLakhI shakAy chhe. mATe ahIn A gnAnane ja pradhAn karIne AtmAnun tattva kahyun chhe.

ahIn em na samajavun ke ‘AtmAne gnAnamAtra tattvavALo kahyo chhe tethI eTalo ja paramArtha chhe ane anya dharmo jUThA chhe, AtmAmAn nathI’; Avo sarvathA ekAnt karavAthI to mithyAdraShTipaNun thAy chhe, vignAnAdvaitavAdI bauddhano ane vedAntano mat Ave chhe; mATe Avo ekAnt bAdhAsahit chhe. AvA ekAnt abhiprAyathI koI munivrat paN pALe ane AtmAnun – gnAnamAtranun – dhyAn paN kare, topaN mithyAtva kapAy nahi; mand kaShAyone lIdhe svarga pAme to pAmo, mokShanun sAdhan to thatun nathI. mATe syAdvAdathI yathArtha samajavun. 246.

Am shrI samayasAranI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI samayasAr paramAgamanI) shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn sarvavishuddhagnAnano prarUpak navamo ank samApta thayo.

Page 592 of 642
PDF/HTML Page 623 of 673
single page version

(ahIn sudhImAn bhagavAn kundakundAchAryadevanI 415 gAthAonun vyAkhyAn TIkAkAr shrI amRutachandrAchAryadeve karyun ane te vyAkhyAnamAn kaLasharUpe tathA sUchanikArUpe 246 kAvyo kahyAn. have TIkAkAr AchAryadeve vichAryun ke — A shAstramAn gnAnane pradhAn karIne gnAnamAtra AtmA kahetA AvyA chhIe; tethI koI tarka karashe ke ‘jainamat to syAdvAd chhe; to pachhI AtmAne gnAnamAtra kahevAthI shun ekAnt AvI jato nathI? arthAt syAdvAd sAthe virodh Avato nathI? vaLI ek ja gnAnamAn upAyatattva ane upeyatattva — e banne kaI rIte ghaTe chhe?’ Am tarka koIne thashe. mATe AvA tarkanun nirAkaraN karavAne TIkAkAr AchAryadev have parishiShTarUpe thoDun kahe chhe. temAn pratham shlok kahe chhe — )

shlokArtha — [अत्र] ahIn [स्याद्वाद - शुद्धि - अर्थं] syAdvAdanI shuddhine arthe [वस्तु - तत्त्व -

ane upeyapaNun kaI rIte ghaTe chhe te batAvavA) upAy - upey bhAv [मनाक् भूयः अपि] jarA pharIne paN [चिन्त्यते] vichAravAmAn Ave chhe.

bhAvArtha — vastunun svarUp sAmAnyavisheShAtmak anek - dharmasvarUp hovAthI te syAdvAdathI ja sAdhI shakAy chhe. e rIte syAdvAdanI shuddhatA ( – pramANikatA, satyatA, nirdoShatA, nirmaLatA, advitIyatA) siddha karavA mATe A parishiShTamAn vastunun svarUp vichAravAmAn Ave chhe. (temAn em paN batAvavAmAn Avashe ke A shAstramAn AtmAne gnAnamAtra kahyo hovA chhatAn syAdvAd sAthe virodh Avato nathI.) vaLI bIjun, ek ja gnAnamAn sAdhakapaNun tathA sAdhyapaNun kaI rIte banI shake te samajAvavA gnAnano upAy - upeyabhAv arthAt sAdhakasAdhyabhAv paN A parishiShTamAn vichAravAmAn Ave chhe. 247.

(have pratham AchAryadev vastusvarUpanA vichAr dvArA syAdvAdne siddha kare chhe — )

Page 593 of 642
PDF/HTML Page 624 of 673
single page version

स्याद्वादो हि समस्तवस्तुतत्त्वसाधकमेकमस्खलितं शासनमर्हत्सर्वज्ञस्य । स तु सर्वमनेकान्तात्मकमित्यनुशास्ति, सर्वस्यापि वस्तुनोऽनेकान्तस्वभावत्वात् । अत्र त्वात्मवस्तुनि ज्ञानमात्रतया अनुशास्यमानेऽपि न तत्परिकोपः, ज्ञानमात्रस्यात्मवस्तुनः स्वयमेवानेकान्त- त्वात् । तत्र यदेव तत्तदेवातत्, यदेवैकं तदेवानेकं, यदेव सत्तदेवासत्, यदेव नित्यं तदेवानित्यमित्येकवस्तुवस्तुत्वनिष्पादकपरस्परविरुद्धशक्तिद्वयप्रकाशनमनेकान्तः । तत्स्वात्मवस्तुनो ज्ञानमात्रत्वेऽप्यन्तश्चकचकायमानज्ञानस्वरूपेण तत्त्वात्, बहिरुन्मिषदनन्तज्ञेयतापन्नस्वरूपाति- रिक्तपररूपेणातत्त्वात्, सहक्रमप्रवृत्तानन्तचिदंशसमुदयरूपाविभागद्रव्येणैकत्वात्, अविभागैक- द्रव्यव्याप्तसहक्रमप्रवृत्तानन्तचिदंशरूपपर्यायैरनेकत्वात्, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावभवनशक्तिस्वभाववत्त्वेन

syAdvAd samasta vastuonA svarUpane sAdhanArun, arhat sarvagnanun ek askhalit ( – nirbAdh) shAsan chhe. te (syAdvAd) ‘badhun anekAntAtmak chhe’ em upadeshe chhe, kAraN ke samasta vastu anekAnt - svabhAvavALI chhe. (‘sarva vastuo anekAntasvarUp chhe’ em je syAdvAd kahe chhe te asatyArtha kalpanAthI kaheto nathI, parantu jevo vastuno anekAnt svabhAv chhe tevo ja kahe chhe.)

ahIn AtmA nAmanI vastune gnAnamAtrapaNe upadeshavAmAn AvatAn chhatAn paN syAdvAdano kop nathI; kAraN ke gnAnamAtra Atmavastune svayamev anekAntapaNun chhe. tyAn (anekAntanun evun svarUp chhe ke), je (vastu) tat chhe te ja atat chhe, je (vastu) ek chhe te ja anek chhe, je sat chhe te ja asat chhe, je nitya chhe te ja anitya chhe — em ek vastumAn vastupaNAnI nipajAvanArI paraspar viruddha be shaktionun prakAshavun te anekAnt chhe. mATe potAnI Atmavastune paN, gnAnamAtrapaNun hovA chhatAn, tat - atatpaNun, ek - anekapaNun, sat - asatpaNun ane nitya - anityapaNun prakAshe ja chhe; kAraN ke — tene (gnAnamAtra Atmavastune) antarangamAn chakachakAT prakAshatA gnAnasvarUp vaDe tatpaNun chhe, ane bahAr pragaT thatA, anant, gneyapaNAne pAmelA, svarUpathI bhinna evA par rUp vaDe ( – gnAnasvarUpathI bhinna evA paradravyanA rUp vaDe – ) atatpaNun chhe (arthAt te - rUpe gnAn nathI); sahabhUt ( – sAthe) pravartatA ane krame pravartatA anant chaitanya - anshonA samudAyarUp avibhAg dravya vaDe ekapaNun chhe, ane avibhAg ek dravyathI vyApta, sahabhUt pravartatA ane krame pravartatA anant chaitanya - anshorUp ( – chaitanyanA anant anshorUp) paryAyo vaDe anekapaNun chhe; potAnA dravya - kShetra - kAL-bhAvarUpe hovAnI shaktirUp je svabhAv te svabhAvavAnapaNA vaDe (arthAt evA svabhAvavALI hovAthI) satpaNun chhe, ane

Page 594 of 642
PDF/HTML Page 625 of 673
single page version

सत्त्वात्, परद्रव्यक्षेत्रकालभावाभवनशक्तिस्वभाववत्त्वेनाऽसत्त्वात्, अनादिनिधनाविभागैक- वृत्तिपरिणतत्वेन नित्यत्वात्, क्रमप्रवृत्तैकसमयावच्छिन्नानेकवृत्त्यंशपरिणतत्वेनानित्यत्वात्, तदतत्त्वमेकानेकत्वं सदसत्त्वं नित्यानित्यत्वं च प्रकाशत एव । ननु यदि ज्ञानमात्रत्वेऽपि आत्मवस्तुनः स्वयमेवानेकान्तः प्रकाशते, तर्हि किमर्थमर्हद्भिस्तत्साधनत्वेनाऽनुशास्यतेऽनेकान्तः ? अज्ञानिनां ज्ञानमात्रात्मवस्तुप्रसिद्धयर्थमिति ब्रूमः । न खल्वनेकान्तमन्तरेण ज्ञानमात्रमात्म- वस्त्वेव प्रसिध्यति । तथाहि — इह हि स्वभावत एव बहुभावनिर्भरे विश्वे सर्वभावानां स्वभावेनाद्वैतेऽपि द्वैतस्य निषेद्धुमशक्यत्वात् समस्तमेव वस्तु स्वपररूपप्रवृत्तिव्यावृत्ति- भ्यामुभयभावाध्यासितमेव । तत्र यदायं ज्ञानमात्रो भावः शेषभावैः सह स्वरसभरप्रवृत्तज्ञातृज्ञेय- सम्बन्धतयाऽनादिज्ञेयपरिणमनात् ज्ञानतत्त्वं पररूपेण प्रतिपद्याज्ञानी भूत्वा नाशमुपैति, तदा

(prashna – ) jo Atmavastune, gnAnamAtrapaNun hovA chhatAn, svayamev anekAnt prakAshe chhe, to pachhI arhant bhagavanto tenA sAdhan tarIke anekAntane ( – syAdvAdane) shA mATe upadeshe chhe? (uttar – ) agnAnIone gnAnamAtra AtmavastunI prasiddhi karavA mATe upadeshe chhe em ame kahIe chhIe. kharekhar anekAnt ( – syAdvAd) vinA gnAnamAtra Atmavastu ja prasiddha thaI shakatI nathI. te nIche pramANe samajAvavAmAn Ave chhe —

svabhAvathI ja bahu bhAvothI bharelA A vishvamAn sarva bhAvonun svabhAvathI advait hovA chhatAn, dvaitano niShedh karavo ashakya hovAthI samasta vastu svarUpamAn pravRutti ane pararUpathI vyAvRutti vaDe banne bhAvothI adhyAsit chhe (arthAt samasta vastu svarUpamAn pravartatI hovAthI ane pararUpathI bhinna rahetI hovAthI darek vastumAn banne bhAvo rahelA chhe). tyAn, jyAre A gnAnamAtra bhAv ( – AtmA), sheSh (bAkInA) bhAvo sAthe nij rasanA bhArathI pravartelA gnAtA - gneyanA sambandhane lIdhe ane anAdi kALathI gneyonA pariNamanane lIdhe gnAnatattvane pararUpe mAnIne (arthAt gneyarUpe angIkAr karIne) agnAnI thayo thako nAsh pAme chhe, tyAre (te gnAnamAtra bhAvanun) sva - rUpathI ( – gnAnarUpathI) tatpaNun prakAshIne (arthAt gnAn gnAnapaNe ja chhe

Page 595 of 642
PDF/HTML Page 626 of 673
single page version

स्वरूपेण तत्त्वं द्योतयित्वा ज्ञातृत्वेन परिणमनाज्ज्ञानी कुर्वन्ननेकान्त एव तमुद्गमयति १ । यदा तु सर्वं वै खल्विदमात्मेति अज्ञानतत्त्वं स्वरूपेण प्रतिपद्य विश्वोपादानेनात्मानं नाशयति, तदा पररूपेणातत्त्वं द्योतयित्वा विश्वाद्भिन्नं ज्ञानं दर्शयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति २ । यदानेकज्ञेयाकारैः खण्डितसकलैकज्ञानाकारो नाशमुपैति, तदा द्रव्येणैकत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ३ । यदा त्वेकज्ञानाकारोपादानायानेकज्ञेयाकार- त्यागेनात्मानं नाशयति, तदा पर्यायैरनेकत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति ४ । यदा ज्ञायमानपरद्रव्यपरिणमनाद् ज्ञातृद्रव्यं परद्रव्यत्वेन प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वद्रव्येण सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ५ । यदा तु सर्वद्रव्याणि अहमेवेति परद्रव्यं ज्ञातृद्रव्यत्वेन प्रतिपद्यात्मानं नाशयति, तदा परद्रव्येणासत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं

Page 596 of 642
PDF/HTML Page 627 of 673
single page version

न ददाति ६ । यदा परक्षेत्रगतज्ञेयार्थपरिणमनात् परक्षेत्रेण ज्ञानं सत् प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वक्षेत्रेणास्तित्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ७ । यदा तु स्वक्षेत्रे भवनाय परक्षेत्रगतज्ञेयाकारत्यागेन ज्ञानं तुच्छीकुर्वन्नात्मानं नाशयति, तदा स्वक्षेत्र एव ज्ञानस्य परक्षेत्रगतज्ञेयाकारपरिणमनस्वभावत्वात्परक्षेत्रेण नास्तित्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति ८ । यदा पूर्वालम्बितार्थविनाशकाले ज्ञानस्यासत्त्वं प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वकालेन सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ९ । यदा त्वर्थालम्बन- काल एव ज्ञानस्य सत्त्वं प्रतिपद्यात्मानं नाशयति, तदा परकालेनासत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति १० । यदा ज्ञायमानपरभावपरिणमनात् ज्ञायकभावं परभावत्वेन प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वभावेन सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ११ । यदा

Page 597 of 642
PDF/HTML Page 628 of 673
single page version

तु सर्वे भावा अहमेवेति परभावं ज्ञायकभावत्वेन प्रतिपद्यात्मानं नाशयति, तदा परभावेना- सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति १२ । यदाऽनित्यज्ञानविशेषैः खण्डितनित्यज्ञानसामान्यो नाशमुपैति, तदा ज्ञानसामान्यरूपेण नित्यत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति १३ । यदा तु नित्यज्ञानसामान्योपादानायानित्यज्ञानविशेषत्यागेनात्मानं नाशयति, तदा ज्ञानविशेषरूपेणानित्यत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति १४ ।

भवन्ति चात्र श्लोकाः —

gnAyakabhAvapaNe mAnIne — angIkAr karIne potAno nAsh kare chhe, tyAre (te gnAnamAtra bhAvanun) parabhAvathI asatpaNun prakAshato thako anekAnt ja tene potAno nAsh karavA deto nathI. 12. jyAre A gnAnamAtra bhAv anitya gnAnavisheSho vaDe potAnun nitya gnAnasAmAnya khanDit thayun mAnIne nAsh pAme chhe, tyAre (te gnAnamAtra bhAvanun) gnAnasAmAnyarUpathI nityapaNun prakAshato thako anekAnt ja tene jivADe chhe — nAsh pAmavA deto nathI. 13. vaLI jyAre te gnAnamAtra bhAv nitya gnAnasAmAnyanun grahaN karavA mATe anitya gnAnavisheShonA tyAg vaDe potAno nAsh kare chhe (arthAt gnAnanA visheShono tyAg karIne potAne naShTa kare chhe), tyAre (te gnAnamAtra bhAvanun) gnAnavisheSharUpathI anityapaNun prakAshato thako anekAnt ja tene potAno nAsh karavA deto nathI.14.

(ahIn tat-atatnA 2 bhang, ek-anekanA 2 bhang, sat-asatnA dravya - kShetra - kAL - bhAvathI 8 bhang, ane nitya - anityanA 2 bhang — em badhA maLIne 14 bhang thayA. A chaud bhangomAn em batAvyun ke — ekAntathI gnAnamAtra AtmAno abhAv thAy chhe ane anekAntathI AtmA jIvato rahe chhe; arthAt ekAntathI AtmA je svarUpe chhe te svarUpe samajAto nathI, svarUpamAn pariNamato nathI, ane anekAntathI te vAstavik svarUpe samajAy chhe, svarUpamAn pariName chhe.)

ahIn nIche pramANe (14 bhangonA kaLasharUpe) 14 kAvyo paN kahevAmAn Ave chhe —

(pratham, pahelA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [बाह्य - अर्थैः परिपीतम्] bAhya padArtho vaDe samastapaNe pI javAmAn Avelun,

Page 598 of 642
PDF/HTML Page 629 of 673
single page version

[उज्झित - निज - प्रव्यक्ति - रिक्तीभवत्] potAnI vyaktine ( – pragaTatAne) chhoDI devAthI khAlI ( – shUnya) thaI gayelun, [परितः पररूपे एव विश्रान्तं] samastapaNe pararUpamAn ja vishrAnt (arthAt pararUp upar ja AdhAr rAkhatun) evun [पशोः ज्ञानं] pashunun gnAn ( – tiryanch jevA ekAntavAdInun gnAn) [सीदति] nAsh pAme chhe; [स्याद्वादिनः तत् पुनः] ane syAdvAdInun gnAn to, [‘यत् तत् तत् इह स्वरूपतः तत्’ इति] ‘je tat chhe te svarUpathI tat chhe (arthAt darek tattvane – vastune svarUpathI tatpaNun chhe)’ evI mAnyatAne lIdhe, [दूर - उन्मग्न - घन - स्वभाव - भरतः] atyant pragaT thayelA gnAnaghanarUp svabhAvanA bhArathI, [पूर्णं समुन्मज्जति] sampUrNa udit ( – pragaT) thAy chhe.

bhAvArtha — koI sarvathA ekAntI to em mAne chhe ke — ghaTagnAn ghaTanA AdhAre ja thAy chhe mATe gnAn sarva prakAre gneyo par ja AdhAr rAkhe chhe. Avun mAnanAr ekAntavAdInA gnAnane to gneyo pI gayA, gnAn pote kAI na rahyun. syAdvAdI to em mAne chhe ke — gnAn potAnA svarUpathI tatsvarUp ja ( – gnAnasvarUp ja) chhe, gneyAkAr thavA chhatAn gnAnapaNAne chhoDatun nathI. AvI yathArtha anekAnt samajaNane lIdhe syAdvAdIne gnAn (arthAt gnAnasvarUp AtmA) pragaT prakAshe chhe.

A pramANe svarUpathI tatpaNAno bhang kahyo. 248.

(have bIjA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt sarvathA ekAntavAdI agnAnI, [‘विश्वं ज्ञानम्’ इति प्रतर्क्य] ‘vishva gnAn chhe (arthAt sarva gneyapadArtho AtmA chhe)’ em vichArIne [सकलं स्वतत्त्व – आशया द्रष्टवा] 7sarvane ( – samasta vishvane) nijatattvanI AshAthI dekhIne [विश्वमयः भूत्वा] vishvamay ( – samasta gneyapadArthamay) thaIne, [पशुः इव स्वच्छन्दम् आचेष्टते] DhoranI mAphak svachchhandapaNe cheShTA kare chhe — varte chhe; [पुनः] ane [स्याद्वाददर्शी] syAdvAdadarshI to ( – syAdvAdano dekhanAr to), [‘यत् तत् तत् पररूपतः न तत्’ इति] ‘je tat chhe te pararUpathI tat nathI (arthAt darek tattvane svarUpathI tatpaNun hovA chhatAn pararUpathI atatpaNun chhe)’ em mAnato hovAthI, [विश्वात् भिन्नम् अविश्व - विश्वघटितं] vishvathI bhinna evA ane vishvathI ( – vishvanA nimittathI)

Page 599 of 642
PDF/HTML Page 630 of 673
single page version

rachAyelun hovA chhatAn vishvarUp nahi evA (arthAt samasta gney vastuonA AkAre thavA chhatAn samasta gneyavastuthI bhinna evA) [तस्य स्वतत्त्वं स्पृशेत्] potAnA nijatattvane sparshe chhe — anubhave chhe.

bhAvArtha — ekAntavAdI em mAne chhe ke — vishva ( – samasta vastuo) gnAnarUp arthAt potArUp chhe. A rIte potAne ane vishvane abhinna mAnIne, potAne vishvamay mAnIne, ekAntavAdI, DhoranI jem hey-upAdeyanA vivek vinA sarvatra svachchhandapaNe pravarte chhe. syAdvAdI to em mAne chhe ke — je vastu potAnA svarUpathI tatsvarUp chhe, te ja vastu paranA svarUpathI atatsvarUp chhe; mATe gnAn potAnA svarUpathI tatsvarUp chhe, parantu par gneyonA svarUpathI atatsvarUp chhe arthAt par gneyonA AkAre thavA chhatAn temanAthI bhinna chhe.

A pramANe pararUpathI atatpaNAno bhang kahyo. 249.

(have trIjA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt sarvathA ekAntavAdI agnAnI, [बाह्य - अर्थ-ग्रहण - स्वभाव - भरतः] bAhya padArthone grahaN karavAnA (gnAnanA) svabhAvanI atishayatAne lIdhe, [विष्वग् - विचित्र - उल्लसत् - ज्ञेयाकार - विशीर्ण - शक्तिः] chAre taraph (sarvatra) pragaT thatA anek prakAranA gneyAkArothI jenI shakti vishIrNa thaI gaI chhe evo thaIne (arthAt anek gneyonA AkAro gnAnamAn jaNAtAn gnAnanI shaktine chhinnabhinna – khanDakhanDarUp – thaI jatI mAnIne) [अभितः त्रुटयन्] samastapaNe tUTI jato thako (arthAt khanDakhanDarUp – anekarUp – thaI jato thako) [नश्यति] nAsh pAme chhe; [अनेकान्तवित्] ane anekAntano jANanAr to, [सदा अपि उदितया एक - द्रव्यतया] sadAy udit ( – prakAshamAn) ekadravyapaNAne lIdhe [भेदभ्रमं ध्वंसयन्] bhedanA bhramane naShTa karato thako (arthAt gneyonA bhede gnAnamAn sarvathA bhed paDI jAy chhe evA bhramano nAsh karato thako), [एकम् अबाधित - अनुभवनं ज्ञानम्] je ek chhe ( – sarvathA anek nathI) ane jenun anubhavan nirbAdh chhe evA gnAnane [पश्यति] dekhe chhe — anubhave chhe.

Page 600 of 642
PDF/HTML Page 631 of 673
single page version

bhAvArtha — gnAn chhe te gneyonA AkAre pariNamavAthI anek dekhAy chhe, tethI sarvathA ekAntavAdI te gnAnane sarvathA anek – khanDakhanDarUp – dekhato thako gnAnamay evA potAno nAsh kare chhe; ane syAdvAdI to gnAnane, gneyAkAr thavA chhatAn, sadA udayamAn dravyapaNA vaDe ek dekhe chhe.

A pramANe ekapaNAno bhang kahyo. 250. (have chothA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt sarvathA ekAntavAdI agnAnI, [ज्ञेयाकारकलङ्क - मेचक - चिति प्रक्षालनं कल्पयन्] gneyAkArorUpI kalankathI (anekAkArarUp) malin evA chetanamAn prakShAlan kalpato thako (arthAt chetananI anekAkArarUp malinatAne dhoI nAkhavAnun kalpato thako), [एकाकार - चिकीर्षया स्फु टम् अपि ज्ञानं न इच्छति] ekAkAr karavAnI ichchhAthI gnAnane — joke te gnAn anekAkArapaNe pragaT chhe topaN — ichchhato nathI (arthAt gnAnane sarvathA ekAkAr mAnIne gnAnano abhAv kare chhe); [अनेकान्तवित्] ane anekAntano jANanAr to, [पर्यायैः तद्-अनेकतां परिमृशन्] paryAyothI gnAnanI anekatA jANato (anubhavato) thako, [वैचित्र्ये अपि अविचित्रताम् उपगतं ज्ञानं] vichitra chhatAn avichitratAne prApta (arthAt anekarUp chhatAn ekarUp) evA gnAnane [स्वतःक्षालितं] svatakShAlit (svayamev dhoyelun – shuddha) [पश्यति] anubhave chhe.

bhAvArtha — ekAntavAdI gneyAkArarUp (anekAkArarUp) gnAnane malin jANI, tene dhoIne — temAnthI gneyAkAro dUr karIne, gnAnane gneyAkAro rahit ek - AkArarUp karavA ichchhato thako, gnAnano nAsh kare chhe; ane anekAntI to satyArtha vastusvabhAvane jANato hovAthI, gnAnane svarUpathI ja anekAkArapaNun mAne chhe.

A pramANe anekapaNAno bhang kahyo. 251. (have pAnchamA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

Page 601 of 642
PDF/HTML Page 632 of 673
single page version

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt sarvathA ekAntavAdI agnAnI, [प्रत्यक्ष-आलिखित - स्फु ट - स्थिर - परद्रव्य - अस्तिता - वञ्चितः] pratyakSha *Alikhit evAn pragaT ( – sthUl) ane sthir ( – nishchaL) paradravyonA astitvathI ThagAyo thako, [स्वद्रव्य-अनवलोकनेन परितः शून्यः] svadravyane ( – AtmadravyanA astitvane) nahi dekhato hovAthI samastapaNe shUnya thayo thako [नश्यति] nAsh pAme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syAdvAdI to, [स्वद्रव्य - अस्तितया निपुणं निरूप्य] AtmAne svadravyarUpe astipaNe nipuN rIte avalokato hovAthI, [सद्यः समुन्मज्जता विशुद्ध - बोध - महसा पूर्णः भवन्] tatkAL pragaT thatA vishuddha gnAnaprakAsh vaDe pUrNa thato thako [जीवति] jIve chhe — nAsh pAmato nathI.

bhAvArtha — ekAntI bAhya paradravyane pratyakSha dekhI tenun astitva mAne chhe, parantu potAnA Atmadravyane indriyapratyakSha nahi dekhato hovAthI tene shUnya mAnI AtmAno nAsh kare chhe. syAdvAdI to gnAnarUpI tejathI potAnA AtmAnun svadravyathI astitva avalokato hovAthI jIve chhe — potAno nAsh karato nathI.

A pramANe svadravya - apekShAthI astitvano ( – satpaNAno) bhang kahyo. 252.

(have chhaThThA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt sarvathA ekAntavAdI agnAnI, [दुर्वासनावासितः] durvAsanAthI ( – kunayanI vAsanAthI) vAsit thayo thako, [पुरुषं सर्वद्रव्यमयं प्रपद्य] AtmAne sarvadravyamay mAnIne, [स्वद्रव्य - भ्रमतः परद्रव्येषु किल विश्राम्यति] (paradravyomAn) svadravyanA bhramathI * Alikhit = ALekhAyelAn; chitrit; sparshAtAn; jaNAtAn.

Page 602 of 642
PDF/HTML Page 633 of 673
single page version

paradravyomAn vishrAm kare chhe; [स्याद्वादी तु] ane syAdvAdI to, [समस्तवस्तुषु परद्रव्यात्मना नास्तितां जानन्] samasta vastuomAn paradravyasvarUpe nAstitva jANato thako, [निर्मल - शुद्ध - बोध - महिमा] jeno shuddha- gnAnamahimA nirmaL chhe evo vartato thako, [स्वद्रव्यम् एव आश्रयेत्] svadravyano ja Ashray kare chhe.

bhAvArtha — ekAntavAdI AtmAne sarvadravyamay mAnIne, AtmAmAn je paradravya - apekShAe nAstitva chhe teno lop kare chhe; ane syAdvAdI to sarva padArthomAn paradravya - apekShAe nAstitva mAnIne nij dravyamAn rame chhe.

A pramANe paradravya - apekShAthI nAstitvano ( – asatpaNAno) bhang kahyo. 253.

(have sAtamA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt sarvathA ekAntavAdI agnAnI, [भिन्न - क्षेत्र - निषण्ण - बोध्य - नियत - व्यापार - निष्ठः] bhinna kShetramAn rahelA gneyapadArthomAn je gneyagnAyakasambandharUp nishchit vyApAr temAn pravartato thako, [पुमांसम् अभितः बहिः पतन्तम् पश्यन्] AtmAne samastapaNe bahAr (parakShetramAn) paDato dekhIne ( – svakShetrathI AtmAnun astitva nahi mAnIne) [सदा सीदति एव] sadA nAsh pAme chhe; [स्याद्वादवेदी पुनः] ane syAdvAdano jANanAr to, [स्वक्षेत्र - अस्तितया निरुद्ध - रभसः] svakShetrathI astipaNAne lIdhe jeno veg rokAyelo chhe evo thayo thako (arthAt svakShetramAn vartato thako), [आत्म - निखात - बोध्य - नियत - व्यापार - शक्तिः भवन्] AtmAmAn ja AkArarUp thayelAn gneyomAn nishchit vyApAranI shaktivALo thaIne, [तिष्ठति] Take chhe — jIve chhe ( — naShTa thato nathI).

bhAvArtha — ekAntavAdI bhinna kShetramAn rahelA gney padArthone jANavAnA kAryamAn pravartatAn AtmAne bahAr paDato ja mAnIne, (svakShetrathI astitva nahi mAnIne,) potAne naShTa kare chhe; ane syAdvAdI to, ‘parakShetramAn rahelAn gneyone jANatAn potAnA kShetramAn rahelo AtmA svakShetrathI astitva dhAre chhe’ em mAnato thako TakI rahe chhe — nAsh pAmato nathI.

A pramANe svakShetrathI astitvano bhang kahyo. 254. (have AThamA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

Page 603 of 642
PDF/HTML Page 634 of 673
single page version

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt sarvathA ekAntavAdI agnAnI, [स्वक्षेत्रस्थितये पृथग्विध - परक्षेत्र - स्थित - अर्थ - उज्झनात्] svakShetramAn rahevA mATe judA judA parakShetramAn rahelA gney padArthone chhoDavAthI, [अर्थैः सह चिद् - आकारान् वमन्] gney padArthonI sAthe chaitanyanA AkArone paN vamI nAkhato thako (arthAt gney padArthonA nimitte chaitanyamAn je AkAro thAy chhe temane paN chhoDI deto thako) [तुच्छीभूय] tuchchha thaIne [प्रणश्यति] nAsh pAme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syAdvAdI to [स्वधामनि वसन्] svakShetramAn raheto, [परक्षेत्रे नास्तितां विदन्] parakShetramAn potAnun nAstitva jANato thako, [त्यक्त - अर्थः अपि] (parakShetramAn rahelA) gney padArthone chhoDatAn chhatAn [परान् आकारकर्षी] te par padArthomAnthI chaitanyanA AkArone khenchato hovAthI (arthAt gney padArthonA nimitte thatA chaitanyanA AkArone chhoDato nahi hovAthI) [तुच्छताम् अनुभवति न] tuchchhatA pAmato nathI.

bhAvArtha — ‘parakShetramAn rahelA gney padArthonA AkAre chaitanyanA AkAro thAy chhe temane jo hun potAnA karIsh to svakShetramAn ja rahevAne badale parakShetramAn paN vyApI jaIsh’ em mAnIne agnAnI ekAntavAdI parakShetramAn rahelA gney padArthonI sAthe sAthe chaitanyanA AkArone paN chhoDI de chhe; e rIte pote chaitanyanA AkAro rahit tuchchha thAy chhe, nAsh pAme chhe. syAdvAdI to svakShetramAn raheto, parakShetramAn potAnI nAstitA jANato thako, gney padArthone chhoDatAn chhatAn chaitanyanA AkArone chhoDato nathI; mATe te tuchchha thato nathI, nAsh pAmato nathI.

A pramANe parakShetranI apekShAthI nAstitvano bhang kahyo. 255. (have navamA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt ekAntavAdI agnAnI, [पूर्व - आलम्बित - बोध्यनाश - समये

Page 604 of 642
PDF/HTML Page 635 of 673
single page version

ज्ञानस्य नाशं विदन्] pUrvAlambit gney padArthonA nAsh samaye gnAnano paN nAsh jANato thako, [न किञ्चन अपि कलयन्] e rIte gnAnane kAI paN (vastu) nahi jANato thako (arthAt gnAnavastunun astitva ja nahi mAnato thako), [अत्यन्ततुच्छः] atyant tuchchha thayo thako [सीदति एव] nAsh pAme chhe; [स्याद्वादवेदी पुनः] ane syAdvAdano jANanAr to [अस्य निज - कालतः अस्तित्वं कलयन्] AtmAnun nij kALathI astitva jANato thako, [बाह्यवस्तुषु मुहुः भूत्वा विनश्यत्सु अपि] bAhya vastuo vAramvAr thaIne nAsh pAmatAn chhatAn paN, [पूर्णः तिष्ठति] pote pUrNa rahe chhe.

bhAvArtha — pahelAn je gney padArtho jANyA hatA te uttar kALamAn nAsh pAmI gayA; temane dekhI ekAntavAdI potAnA gnAnano paN nAsh mAnI agnAnI thayo thako AtmAno nAsh kare chhe. syAdvAdI to, gney padArtho naShTa thatAn paN, potAnun astitva potAnA kALathI ja mAnato thako naShTa thato nathI.

A pramANe svakAL - apekShAthI astitvano bhang kahyo. 256.

(have dasamA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt agnAnI ekAntavAdI, [अर्थ - आलम्बन - काले एव ज्ञानस्य सत्त्वं कलयन्] gney padArthonA Alamban kALe ja gnAnanun astitva jANato thako, [बहिः - ज्ञेय - आलम्बन - लालसेन मनसा भ्राम्यन्] bAhya gneyonA AlambananI lAlasAvALA chittathI (bahAr) bhamato thako [नश्यति] nAsh pAme chhe; [स्याद्वादवेदी पुनः] ane syAdvAdano jANanAr to [पर - कालतः अस्य नास्तित्वं कलयन्] parakALathI AtmAnun nAstitva jANato thako, [आत्म - निखात - नित्य - सहज - ज्ञान - एक - पुञ्जीभवन्] AtmAmAn draDhapaNe rahelA nitya sahaj gnAnanA ek punjarUp vartato thako [तिष्ठति] Take chhe — naShTa thato nathI.

bhAvArtha — ekAntI gneyonA AlambanakALe ja gnAnanun satpaNun jANe chhe tethI gneyonA AlambanamAn manane joDI bahAr bhamato thako naShTa thAy chhe. syAdvAdI to par gneyonA kALathI potAnun nAstitva jANe chhe, potAnA ja kALathI potAnun astitva jANe chhe; tethI gneyothI judA evA gnAnanA punjarUp vartato thako naShTa thato nathI.

A pramANe parakAL - apekShAe nAstitvano bhang kahyo. 257.

Page 605 of 642
PDF/HTML Page 636 of 673
single page version

(have agiyAramA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt ekAntavAdI agnAnI, [परभाव - भाव-कलनात्] parabhAvonA *bhavanane ja jANato hovAthI, (e rIte parabhAvothI ja potAnun astitva mAnato hovAthI,) [नित्यं बहिः-वस्तुषु विश्रान्तः] sadAy bAhya vastuomAn vishrAm karato thako, [स्वभाव - महिमनि एकान्त - निश्चेतनः] (potAnA) svabhAvanA mahimAmAn atyant nishchetan (jaD) vartato thako, [नश्यति एव] nAsh pAme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syAdvAdI to [नियत - स्वभाव - भवन - ज्ञानात् सर्वस्मात् विभक्तः भवन्] (potAnA) niyat svabhAvanA bhavanasvarUp gnAnane lIdhe sarvathI ( – sarva parabhAvothI) bhinna vartato thako, [सहज - स्पष्टीकृत - प्रत्ययः] jeNe sahaj svabhAvanun pratItirUp jANapaNun spaShTa – pratyakSha – anubhavarUp karyun chhe evo thayo thako, [नाशम् एति न] nAsh pAmato nathI.

bhAvArtha — ekAntavAdI parabhAvothI ja potAnun satpaNun mAnato hovAthI bAhya vastuomAn vishrAm karato thako AtmAno nAsh kare chhe; ane syAdvAdI to, gnAnabhAv gneyAkAr thavA chhatAn gnAnabhAvanun svabhAvathI astitva jANato thako, AtmAno nAsh karato nathI.

A pramANe sva - bhAvanI (potAnA bhAvanI) apekShAthI astitvano bhang kahyo. 258.

(have bAramA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt agnAnI ekAntavAdI, [सर्व - भाव - भवनं आत्मनि अध्यास्य * bhavan = astitva; pariNaman.

Page 606 of 642
PDF/HTML Page 637 of 673
single page version

शुद्ध - स्वभाव - च्युतः] sarva bhAvorUp bhavanano AtmAmAn adhyAs karIne (arthAt sarva gney padArthonA bhAvorUpe AtmA chhe em mAnIne) shuddha svabhAvathI chyut thayo thako, [अनिवारितः सर्वत्र अपि स्वैरं गतभयः क्रीडति] koI parabhAvane bAkI rAkhyA vinA sarva parabhAvomAn svachchhandatAthI nirbhayapaNe (nishankapaNe) krIDA kare chhe; [स्याद्वादी तु] ane syAdvAdI to [स्वस्य स्वभावं भरात् आरूढः] potAnA svabhAvamAn atyant ArUDh thayo thako, [परभाव - भाव - विरह - व्यालोक - निष्कम्पितः] parabhAvorUp bhavananA abhAvanI draShTine lIdhe (arthAt AtmA paradravyonA bhAvorUpe nathI — em dekhato hovAthI) niShkamp vartato thako, [विशुद्धः एव लसति] shuddha ja virAje chhe.

bhAvArtha — ekAntavAdI sarva parabhAvone potArUp jANIne potAnA shuddha svabhAvathI chyut thayo thako sarvatra (sarva parabhAvomAn) svechchhAchArIpaNe nishank rIte varte chhe; ane syAdvAdI to, parabhAvone jANatAn chhatAn, potAnA shuddha gnAnasvabhAvane sarva parabhAvothI bhinna anubhavato thako shobhe chhe.

A pramANe parabhAv - apekShAthI nAstitvano bhang kahyo. 259.

(have teramA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt ekAntavAdI agnAnI, [प्रादुर्भाव - विराम - मुद्रित - वहत् - ज्ञान - अंश - नाना - आत्मना निर्ज्ञानात्] utpAd - vyayathI lakShit evA je vahetA ( – pariNamatA) gnAnanA ansho te - rUp anekAtmakapaNA vaDe ja (AtmAno) nirNay arthAt gnAn karato thako, [क्षणभङ्ग - सङ्ग - पतितः] *kShaNabhanganA sangamAn paDelo, [प्रायः नश्यति] bAhulyapaNe nAsh pAme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syAdvAdI to [चिद् - आत्मना चिद् - वस्तु नित्य - उदितं परिमृशन्] chaitanyAtmakapaNA vaDe chaitanyavastune nitya - udit anubhavato thako, [टङ्कोत्कीर्ण - घन - स्वभाव - महिम ज्ञानं भवन्] TankotkIrNaghanasvabhAv ( – TankotkIrNapinDarUp svabhAv) jeno mahimA chhe evA gnAnarUp vartato, [जीवति] jIve chhe.

bhAvArtha — ekAntavAdI gneyonA AkAr anusAr gnAnane Upajatun - viNasatun dekhIne, * kShaNabhang = kShaNe kShaNe thato nAsh; kShaNabhanguratA; anityatA.

Page 607 of 642
PDF/HTML Page 638 of 673
single page version

anitya paryAyo dvArA AtmAne sarvathA anitya mAnato thako, potAne naShTa kare chhe; ane syAdvAdI to, joke gnAn gneyo anusAr Upaje - viNase chhe topaN, chaitanyabhAvano nitya uday anubhavato thako jIve chhe — nAsh pAmato nathI.

A pramANe nityatvano bhang kahyo. 260. (have chaudamA bhanganA kaLasharUpe kAvya kahevAmAn Ave chhe — )

shlokArtha — [पशुः] pashu arthAt ekAntavAdI agnAnI, [टङ्कोत्कीर्ण - विशुद्धबोध - विसर - आकार - आत्म - तत्त्व - आशया] TankotkIrNa vishuddha gnAnanA phelAvarUp ek-AkAr (sarvathA nitya) AtmatattvanI AshAthI, [उच्छलत् - अच्छ - चित्परिणतेः भिन्नं किञ्चन वाञ्छति] UchhaLatI nirmaL chaitanyapariNatithI judun k (Atmatattvane) ichchhe chhe (parantu evun koI Atmatattva chhe nahi); [स्याद्वादी] ane syAdvAdI to, [चिद् - वस्तु - वृत्ति - क्रमात् तद् - अनित्यतां परिमृशन्] chaitanyavastunI vRuttinA ( – pariNatinA, paryAyanA) kram dvArA tenI anityatAne anubhavato thako, [नित्यम् ज्ञानं अनित्यतापरिगमे अपि उज्ज्वलम् आसादयति] nitya evA gnAnane anityatAthI vyApta chhatAn ujjvaL ( – nirmaL) mAne chhe — anubhave chhe.

bhAvArtha — ekAntavAdI gnAnane sarvathA ekAkAr – nitya prApta karavAnI vAnchhAthI, UpajatI - viNasatI chaitanyapariNatithI judun k kgnAnane ichchhe chhe; parantu pariNAm sivAy judo koI pariNAmI to hoto nathI. syAdvAdI to em mAne chhe ke — joke dravye gnAn nitya chhe topaN kramasha UpajatI - viNasatI chaitanyapariNatinA kramane lIdhe gnAn anitya paN chhe; evo ja vastusvabhAv chhe.

A pramANe anityatvano bhang kahyo. 261. ‘pUrvokta rIte anekAnt, agnAnathI mUDh thayelA jIvone gnAnamAtra Atmatattva prasiddha karI de chhe — samajAvI de chhe’ evA arthanun kAvya have kahevAmAn Ave chhe —

Page 608 of 642
PDF/HTML Page 639 of 673
single page version

shlokArtha — [इति] A rIte [अनेकान्तः] anekAnt arthAt syAdvAd [अज्ञान - विमूढानां ज्ञानमात्रं आत्मतत्त्वम् प्रसाधयन्] agnAnamUDh prANIone gnAnamAtra Atmatattva prasiddha karato [स्वयमेव अनुभूयते] svayamev anubhavAy chhe.

bhAvArtha — gnAnamAtra Atmavastu anekAntamay chhe. parantu anAdi kALathI prANIo potAnI meLe athavA to ekAntavAdano upadesh sAmbhaLIne gnAnamAtra Atmatattva sambandhI anek prakAre pakShapAt karI gnAnamAtra Atmatattvano nAsh kare chhe. temane (agnAnI jIvone) syAdvAd gnAnamAtra Atmatattvanun anekAntasvarUpapaNun pragaT kare chhe — samajAve chhe. jo potAnA AtmA taraph dekhI anubhav karI jovAmAn Ave to (syAdvAdanA upadesh anusAr) gnAnamAtra Atmavastu ApoAp anek dharmovALI pratyakSha anubhavagochar thAy chhe. mATe he pravIN puruSho! tame gnAnane tatsvarUp, atatsvarUp, ekasvarUp, anekasvarUp, potAnA dravya - kShetra - kAL - bhAvathI satsvarUp, paranA dravya - kShetra - kAL - bhAvathI asatsvarUp, nityasvarUp, anityasvarUp ityAdi anek dharmasvarUp pratyakSha anubhavagochar karI pratItimAn lAvo. e ja samyaggnAn chhe. sarvathA ekAnt mAnavun te mithyAgnAn chhe. 262.

‘pUrvokta rIte vastunun svarUp anekAntamay hovAthI anekAnt arthAt syAdvAd siddha thayo’ evA arthanun kAvya have kahevAmAn Ave chhe —

shlokArtha — [एवं] A rIte [अनेकान्तः] anekAnt — [जैनम् अलङ्घयं शासनम्] ke je jinadevanun alanghya (koIthI toDI na shakAy evun) shAsan chhe te — [तत्त्व - व्यवस्थित्या] vastunA yathArtha svarUpanI vyavasthiti (vyavasthA) vaDe [स्वयम् स्वं व्यवस्थापयन्] pote potAne sthApit karato thako [व्यवस्थितः] sthit thayo — nishchit Tharyo — siddha thayo.

bhAvArtha — anekAnt arthAt syAdvAd, jevun vastunun svarUp chhe tevun ja sthApan karato thako, ApoAp siddha thayo. te anekAnt ja nirbAdh jinamat chhe ane yathArtha vastusthitino kahenAr chhe. kAI koIe asat kalpanAthI vachanamAtra pralAp karyo nathI. mATe he nipuN puruSho!

Page 609 of 642
PDF/HTML Page 640 of 673
single page version

नन्वनेकान्तमयस्यापि किमर्थमत्रात्मनो ज्ञानमात्रतया व्यपदेशः ? लक्षणप्रसिद्धया लक्ष्यप्रसिद्धयर्थम् । आत्मनो हि ज्ञानं लक्षणं, तदसाधारणगुणत्वात् । तेन ज्ञानप्रसिद्धया तल्लक्ष्यस्यात्मनः प्रसिद्धिः । ननु किमनया लक्षणप्रसिद्धया, लक्ष्यमेव प्रसाधनीयम् । नाप्रसिद्धलक्षणस्य लक्ष्यप्रसिद्धिः, प्रसिद्धलक्षणस्यैव तत्प्रसिद्धेः । ननु किं तल्लक्ष्यं यज्ज्ञानप्रसिद्धया ततो भिन्नं प्रसिध्यति ? न ज्ञानाद्भिन्नं लक्ष्यं, ज्ञानात्मनोर्द्रव्यत्वेनाभेदात् । तर्हि किं कृतो लक्ष्यलक्षणविभागः ? प्रसिद्धप्रसाध्यमानत्वात् कृतः । प्रसिद्धं हि ज्ञानं, ज्ञानमात्रस्य

(AchAryadev anekAntane haju visheSh charche chhe — )

(prashna – ) AtmA anekAntamay hovA chhatAn paN ahIn teno gnAnamAtrapaNe kem *vyapadesh karavAmAn Ave chhe? (AtmA anant dharmovALo hovA chhatAn tene gnAnamAtrapaNe kem kahevAmAn Ave chhe? gnAnamAtra kahevAthI to anya dharmono niShedh samajAy chhe.)

(uttara – ) lakShaNanI prasiddhi vaDe lakShyanI prasiddhi karavA mATe AtmAno gnAnamAtrapaNe vyapadesh karavAmAn Ave chhe. AtmAnun gnAn lakShaN chhe, kAraN ke gnAn AtmAno asAdhAraN guN chhe ( – anya dravyomAn gnAnaguN nathI). mATe gnAnanI prasiddhi vaDe tenA lakShyanI – AtmAnI – prasiddhi thAy chhe.

(prashna – ) e lakShaNanI prasiddhithI shun prayojan chhe? mAtra lakShya ja prasAdhya arthAt prasiddha karavAyogya chhe. (mATe lakShaNane prasiddha karyA vinA mAtra lakShyane ja — AtmAne ja — prasiddha kem karatA nathI?)

(uttara – ) jene lakShaN aprasiddha hoy tene (arthAt je lakShaNane jANato nathI evA agnAnI janane) lakShyanI prasiddhi thatI nathI. jene lakShaN prasiddha thAy tene ja lakShyanI prasiddhi thAy chhe. (mATe agnAnIne pahelAn lakShaN batAvIe tyAre te lakShyane grahaN karI shake chhe.)

(prashna – ) kayun te lakShya chhe ke je gnAnanI prasiddhi vaDe tenAthI ( – gnAnathI) bhinna prasiddha thAy chhe?

(uttara – ) gnAnathI bhinna lakShya nathI, kAraN ke gnAn ane AtmAne dravyapaNe abhed chhe.

(prashna – ) to pachhI lakShaN ane lakShyano vibhAg shA mATe karavAmAn Avyo? * vyapadesh = kathan; nAm.