Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Samaysar Stuti; Vishyanukramnika; Manglacharan; Poorvarang; Kalash: 1-3 ; Gatha: 1-2.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 34

 

Page -10 of 642
PDF/HTML Page 21 of 673
single page version

arthaḥyatīshvar (shrī kundakundasvāmī) rajaḥsthānanebhūmitaḷanechhoḍīne
chār āṅgaḷ ūñche ākāshamān chālatā hatā te dvārā hun em samajun chhun ke, teoshrī
andaramān tem ja bahāramān rajathī (potānun) atyant aspr̥uṣhṭapaṇun vyakta karatā hatā
(
andaramān teo rāgādik maḷathī aspr̥uṣhṭa hatā ane bahāramān dhūḷathī aspr̥uṣhṭa
hatā).
जइ पउमणंदिणाहो सीमंधरसामिदिव्वणाणेण
ण विबोहइ तो समणा क हं सुमग्गं पयाणंति ।।
[दर्शनसार]
arthaḥ(mahāvidehakṣhetranā vartamān tīrthaṅkaradev) shrī sīmandharasvāmī pāsethī
maḷelā divya gnān vaḍe shrī padmanandināthe (shrī kundakundāchāryadeve) bodh na āpyo hot
to munijano sāchā mārgane kem jāṇat?
he kundakundādi āchāryo! tamārān vachano paṇ svarūpānusandhānane viṣhe ā
pāmarane param upakārabhūt thayān chhe. te māṭe hun tamane atishay bhaktithī namaskār
karun chhun.
[shrīmad rājachandra]
bhagavān shrī kundakundāchāryadevano amārā par ghaṇo upakār chhe, ame temanā
dāsānudās chhīe. shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev mahāvidehakṣhetramān sarvagna vītarāg shrī
sīmandhar bhagavānanān samavasaraṇamān gayā hatā ane tyān teoshrī āṭh divas rahyā
hatā e viṣhe aṇumātra shaṅkā nathī. e vāt em ja chhe; kalpanā karasho nahi, nā
kahesho nahi; māno topaṇ em ja chhe, na māno topaṇ em ja chhe. yathātathya vāt
chhe, akṣharashaḥ satya chhe, pramāṇasiddha chhe.
[ pūjya gurudev shrī kānajīsvāmī ]

❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈



Page -8 of 642
PDF/HTML Page 23 of 673
single page version

ṭhṭhī samayasārajīstuti
(harigīt)
sansārī jīvanān bhāvamaraṇo ṭāḷavā karuṇā karī,
saritā vahāvī sudhā taṇī prabhu vīr! ten sañjīvanī;
shoṣhātī dekhī saritane karuṇābhīnā hr̥udaye karī,
munikund sañjīvanī samayaprābhr̥ut taṇe bhājan bharī.
(anuṣhṭup)
kundakund rachyun shāstra, sāthiyā amr̥ute pūryā,
granthādhirāj! tārāmān bhāvo brahmāṇḍanā bharyā.
(shikhariṇī)
aho! vāṇī tārī prashamaras-bhāve nītaratī,
mumukṣhune pātī amr̥utaras añjali bharī bharī;
anādinī mūrchhā viṣh taṇī tvarāthī ūtaratī,
vibhāvethī thambhī svarūp bhaṇī doḍe pariṇati.
(shārdūlavikrīḍit)
tun chhe nishchayagranth bhaṅg saghaḷā vyavahāranā bhedavā,
tun pragnāchhīṇī gnān ne udayanī sandhi sahu chhedavā;
sāthī sādhakano, tun bhānu jagano, sandesh mahāvīrano,
visāmo bhavaklāntanā hr̥udayano, tun panth mukti taṇo.
(vasantatilakā)
suṇye tane rasanibandh shithil thāy,
jāṇye tane hr̥uday gnānī taṇān jaṇāy;
tun ruchatān jagatanī ruchi āḷase sau,
tun rījhatān sakalagnāyakadev rījhe.
(anuṣhṭup)
banāvun patra kundananān, ratnonā akṣharo lakhī;
tathāpi kundasūtronān aṅkāye mūlya nā kadī.
rachayitāḥ himmatalāl jeṭhālāl shāh

Page -7 of 642
PDF/HTML Page 24 of 673
single page version

vi ṣha yā nu kra ma ṇi kā

viṣhay

gāthā
viṣhay
gāthā
duḥkh pāme chhe; tethī svabhāvamān sthir
thāy
sarvathī judo thaī ekalo sthir
pūrvaraṅg

(pratham 38 gāthāomān raṅgabhūmisthaḷ bāndhyun

thāytyāre sundar (ṭhīk) chhe . . . . .
3
chhe; temān jīv nāmanā padārthanun svarūp kahyun
chhe.) .... ....
jīvane judāpaṇun ane ekapaṇun pāmavun
durlabh chhe; kem ke bandhanī kathā to sarva
prāṇī kare chhe, ekatvanī kathā viral
jāṇe chhe tethī durlabh chhe, te sambandhī kathan...

maṅgalācharaṇ, granthapratignā . . . . . . . . . . (ā jīv-ajīvarūp chha dravyātmak lok chhe,

1
4
emān dharma, adharma, ākāsh, kāḷ e chār
dravya to svabhāvapariṇatisvarūp ja chhe, ane
jīv-pudgal dravyane anādi kāḷanā
sanyogathī vibhāvapariṇati paṇ chhe; kem ke
sparsha, ras, gandh, varṇa ane shabdarūp mūrtik
pudgalone dekhī ā jīv rāgadveṣhamoharūp
pariṇame chhe ane enā nimittathī kārmaṇ-
vargaṇārūp pudgal karmarūp thaīne jīv sāthe
bandhāy chhe. e pramāṇe ā bannenī
anādithī ja bandhāvasthā chhe. jīv jyāre
nimitta pāmatān rāgādirūpe nathī pariṇamato
tyāre navīn karma bāndhato nathī, pūrvakarma kharī
jāy chhe, tethī mokṣha thāy chhe; āvī jīvanī
svasamay-parasamayarūp pravr̥utti chhe.) jyāre
jīv samyagdarshan-gnān-chāritrabhāvarūp
potānā svabhāvarūpe pariṇame chhe tyāre
svasamay chhe ane jyān sudhī mithyādarshan-
gnān-chāritrarūpe pariṇame chhe tyān sudhī te
pudgalakarmamān sthit parasamay chhe evun kathan
ā ekatvanī kathāne ame sarva nij vibhavathī
kahīe chhīe; tene anya jīvo paṇ potānā
anubhavathī parīkṣhā karī grahaṇ karajo.....
5
shuddhanayathī joīe to jīv apramatta-pramatta
banne dashāothī judo ek gnāyakabhāv
mātra chhe, je jāṇanār chhe te ja jīv chhe
te sambandhī . . . . . . . . . . . . . . . .
6
ā gnāyakabhāvamātra ātmāne darshan-gnān-
chāritranā bhedarūp paṇ ashuddhapaṇun nathī,
gnāyak chhe te gnāyak ja chhe . . . . . .
7
vyavahāranay ātmāne ashuddha kahe chhe te
8
vyavahāranayanā upadeshanun prayojan . . . .
vyavahāranay paramārthano pratipādak kaī rīte chhe
9-10
tenun, shrutakevaḷīnā draṣhṭānt dvārā, nirūpaṇ
shuddhanay satyārtha ane vyavahāranay asatyārtha
2
11
kahel chhe . . . . . . . . . . . . . . . .
je svarūpanā shuddha paramabhāvane prāpta thayā chhe
temane to shuddhanay ja prayojanavān chhe, ane
jeo sādhak avasthāmān chhe temane
vyavahāranay paṇ prayojanavān chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .

jīvano pudgalakarma sāthe bandh hovāthī

parasamayapaṇun chhe te sundar nathī, kāraṇ ke
emān jīv sansāramān bhamatān anek prakāranān
12

Page -6 of 642
PDF/HTML Page 25 of 673
single page version

viṣhay

gāthā viṣhay
gāthā

jīvādi tattvone shuddhanaye jāṇavān te samyaktva

adhyavasānādi bhāv pudgalamay chhe, jīv nathī
chhe evun kathan . . . . . . . . . . . . .
13
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
45

shuddhanayanā viṣhayabhūt ātmā baddhaspr̥uṣhṭa, anya,

adhyavasānādi bhāvane vyavahāranayathī jīv
aniyat, visheṣh, ane sanyuktae pāñch
kahel chhe . . . . . . . . . . . . . . . .
46
bhāvothī rahit hovā sambandhī kathan . .
14
paramārtharūp jīvanun svarūp . . . . . . . . .
varṇathī māṇḍī guṇasthān paryant jeṭalā bhāv chhe
49

shuddhanayanā viṣhayabhūt ātmāne jāṇavo te

samyaggnān chhe evun kathan . . . . . . .
15
te jīvanā nathī evun chha gāthāothī kathan
50

samyagdarshanagnānachāritrarūp ātmā ja sādhue

e varṇādik bhāv jīvanā chhe em vyavahāranay
sevan karavāyogya chhe, tenun draṣhṭāntasahit
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kahe chhe, nishchayanay kaheto nathī evun
draṣhṭāntapūrvak kathan . . . . . . . . . . . .
16
56

shuddhanayanā viṣhayabhūt ātmāne jyān sudhī na

varṇādik bhāvonun jīv sāthe tādātmya koī
jāṇe tyān sudhī te jīv agnānī chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
agnānī māne teno niṣhedh . . . . . . .
61
19
23
2. kartākarma adhikār

agnānīne samajāvavānī rīti . . . . . . . agnānīe jīv-dehane ek dekhī tīrthaṅkaranī

ā agnānī jīv krodhādikamān jyān sudhī varte
chhe tyān sudhī karmano bandh kare chhe . . .
69
stutino prashna karyo teno uttar . . . .
26
āsrav ane ātmānun bhedagnān thaye bandh thato
28

ā uttaramān jīv-dehanī bhinnatānun drashya.... chāritramān je pratyākhyān kahevāmān āvel chhe te

nathī . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
73
āsravothī nivr̥ut thavānun vidhān . . . . .
gnān thavāno ane āsravonī nivr̥uttino
shun chhe? evā shiṣhyanā prashnano uttar āpyo
chhe ke pratyākhyān gnān ja chhe . . . . .
34
samakāḷ kaī rīte chhe tenun kathan. . . .
74
75

darshanagnānachāritrasvarūpe pariṇat ātmānun

gnānasvarūp thayel ātmānun chihna . . . . .
āsrav ane ātmānun bhedagnān thaye ātmā
svarūp kahī raṅgabhūmikānun sthaḷ (38
gāthāomān) pūrṇa . . . . . . . . . . . .
38
gnānī thāy chhe tyāre kartr̥ukarmabhāv paṇ
thato nathī . . . . . . . . . . . . . . . .
1. jīv-ajīv adhikār
76

jīv-ajīv banne bandhaparyāyarūp thaī ek

jīv-pudgalakarmane paraspar nimittanaimittikabhāv
dekhavāmān āve chhe, temān jīvanun svarūp na
jāṇavāthī agnānī jan jīvanī kalpanā
adhyavasānādi bhāvarūpe anyathā kare chhe
tenā prakāronun varṇan . . . . . . . . . .
chhe topaṇ kartr̥ukarmabhāv kahī shakāto nathī
80
nishchayanayanā matathī ātmā ane karmane
kartr̥ukarmabhāv ane bhoktr̥ubhogyabhāv nathī,
potānāmān ja kartr̥ukarmabhāv ane
bhoktr̥ubhogyabhāv chhe . . . . . . . . .
39

jīvanun svarūp anyathā kalpe chhe tenā niṣhedhanī

83
gāthā . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44

Page -5 of 642
PDF/HTML Page 26 of 673
single page version

viṣhay

gāthā
viṣhay
gāthā

vyavahāranay ātmā ane pudgalakarmane

koī nathī kem ke paradravyone paraspar
kartr̥ukarmabhāv nathī . . . . . . . . . . . .
kartr̥ukarmabhāv ane bhoktr̥ubhogyabhāv kahe
chhe...
102
84
jīv nimittabhūt banatān karmanun pariṇām thatun

ātmāne pudgalakarmano kartā ane bhoktā

dekhīne upachāramātrathī kahevāmān āve chhe ke
ā karma jīve karyun . . . . . . . . . . .
mānavāmān āve to mahān doṣhsva-
105
parathī abhinnapaṇāno prasaṅgāve chhe;
mithyātvādi sāmānya āsravo ane
te mithyāpaṇun hovāthī jinadevane sammat
nathī . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
guṇasthānorūpī temanā visheṣho bandhanā kartā
chhe, nishchayathī jīv temano kartābhoktā nathī
85
109

mithyātvādi āsravo jīv-ajīvanā bhedathī

jīv ane āsravono bhed dekhāḍyo chhe; abhed
be prakāre chhe evun kathan ane teno
hetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kahevāmān dūṣhaṇ dīdhun chhe . . . . . . . .
113
87
sāṅkhyamatī, puruṣh ane prakr̥itine apariṇāmī

ātmānā mithyātva, agnān, avirati

kahe chhe teno niṣhedh karī puruṣh ane
pudgalane pariṇāmī kahyā chhe . . . . . .
traṇ pariṇām anādi chhe temanun kartāpaṇun
ane tenā nimittathī pudgalanun karmarūp
thavun . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
116
gnānathī gnānabhāv ane agnānathī agnānabhāv
89
ja utpanna thāy chhe . . . . . . . . . .
126

ātmā mithyātvādibhāvarūpe pariṇame nahi tyāre

agnānī jīv dravyakarma bandhāvānā nimittarūp
karmano kartā nathī . . . . . . . . . . . .
93
agnānādi bhāvono hetu thāy chhe . . .
132

agnānathī karma kevī rīte thāy chhe evo shiṣhyano

pudgalanā pariṇām to jīvathī judā chhe ane
prashna ane teno uttar . . . . . . . . .
94
jīvanā pudgalathī judā chhe . . . . . . .
137

karmanā kartāpaṇānun mūḷ agnān ja chhe . . gnān thāy chhe tyāre kartāpaṇun nathī . . . . vyavahārī jīv ātmāne pudgalakarmano kartā kahe

96
karma jīvathī baddhaspr̥uṣhṭa chhe ke abaddhaspr̥uṣhṭa evā
97
shiṣhyanā prashnano nishchay-vyavahār banne
nayothī uttar . . . . . . . . . . . . . .
141
chhe e agnān chhe . . . . . . . . . . .
98
je nayonā pakṣhathī rahit chhe te kartr̥ukarmabhāvathī

ātmā pudgalakarmano kartā nimitta-

rahit samayasārshuddha ātmā-chhe em
naimittikabhāvathī paṇ nathī; ātmānā
yog-upayog chhe te nimittanaimittik-
bhāvathī kartā chhe ane yog-upayogano
ātmā kartā chhe . . . . . . . . . . . . .
kahī adhikār pūrṇa . . . . . . . . . . .
142
3. puṇyapāp adhikār
shubhāshubh karmanā svabhāvanun varṇan . . . . .
banne karmo bandhanān kāraṇ . . . . . . . . .
āthī banne karmono niṣhedh . . . . . . . .
tenun draṣhṭānt ane āgamanī sākṣhī . . . .
145
100
101
146

gnānī gnānano ja kartā chhe . . . . . . . . . agnānī paṇ potānā agnānabhāvano ja kartā

147
148
chhe, pudgalakarmano kartā to gnānī ke agnānī

Page -4 of 642
PDF/HTML Page 27 of 673
single page version

viṣhay

gāthā viṣhay
gāthā

gnān mokṣhanun kāraṇ chhe . . . . . . . . . . vratādik pāḷe topaṇ gnān vinā mokṣha

151
tethī gnānīne karmabandh paṇ nathī. adhikār
pūrṇa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
177
nathī . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
152
154
5. samvar adhikār

puṇyakarmanā pakṣhapātīno doṣh . . . . . . . . gnānane ja paramārthasvarūp mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe,

samvarano mūḷ upāy bhedavignān chhe tenī rītinun
traṇ gāthāomān kathan . . . . . . . . .
181
ane anyano niṣhedh karyo chhe . . . . .
155
bhedavignānathī ja shuddha ātmānī upalabdhi thāy
chhe evun kathan . . . . . . . . . . . . .
184

karma mokṣhanā kāraṇano ghāt kare chhe em draṣhṭānt

dvārā kathan . . . . . . . . . . . . . . .
157
shuddha ātmānī upalabdhithī ja samvar thāy chhe
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
186

karma pote ja bandhasvarūp chhe . . . . . . . . karma bandhanā kāraṇarūp bhāvosvarūp chhe arthāt

160
samvar thavāno prakār---traṇ gāthāmān . . . .
samvar thavānā kramanun kathan; adhikār pūrṇa
187
190
mithyātva-agnān-kaṣhāyasvarūp chhe evun kathan,
ane trījo adhikār pūrṇa . . . . . . .
161
6. nirjarā adhikār
4. āsrav adhikār
dravyanirjarānun svarūp . . . . . . . . . . . .
bhāvanirjarānun svarūp . . . . . . . . . . . .
gnānanun sāmarthya . . . . . . . . . . . . . . .
vairāgyanun sāmarthya. . . . . . . . . . . . . .
gnān-vairāgyanā sāmarthyanun draṣhṭāntapūrvak kathan...
samyagdraṣhṭi sāmānyapaṇe tathā visheṣhapaṇe
193
194
195

āsravanā svarūpanun varṇan arthāt mithyātva,

avirati, kaṣhāy ane yoge jīv-
196
ajīvanā bhede be prakāranān chhe ane te
bandhanān kāraṇ chhe evun kathan . . . . . .
164
197

gnānīne te āsravono abhāv kahyo chhe. . . . rāg-dveṣh-moharūp jīvanā agnānamay pariṇām

166
sva-parane kaī rīte jāṇe chhe te sambandhī
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
chhe te ja āsrav chhe . . . . . . . . . .
167
198

rāgādik sāthe nahi maḷelā gnānamay bhāvanī

200
samyagdraṣhṭi gnān-vairāgyasampanna hoy chhe . .
rāgī jīv samyagdraṣhṭi kem na hoy te sambandhī
utpatti . . . . . . . . . . . . . . . . .
168
169
201

gnānīne dravya-āsravono abhāv . . . . . . ‘gnānī nirāsrav kevī rīte chhe’ evā shiṣhyanā

kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
agnānī rāgī prāṇī rāgādikane potānun pad jāṇe
prashnano uttar . . . . . . . . . . . . . .
170
chhe; te padane chhoḍī potānā ek vītarāg
gnāyakabhāvapadamān sthir thavāno upadesh....
203

agnānī ane gnānīne āsrav thavānun ane na

ātmānun pad ek gnāyakasvabhāv chhe ane te ja
thavānun yuktipūrvak varṇan . . . . . . . .
171
mokṣhanun kāraṇ chhe; gnānamān je bhed chhe te
karmanā kṣhayopashamanā nimittathī chhe . . .

rāg-dveṣh-moh agnānapariṇām chhe te ja bandhanā

204
kāraṇarūp āsravo chhe; te gnānīne nathī;

Page -3 of 642
PDF/HTML Page 28 of 673
single page version

viṣhay

gāthā
viṣhay
gāthā

gnān gnānathī ja prāpta thāy chhe . . . . . gnānī parane shā māṭe grahaṇ karatā nathī evā

205
ā agnānarūp adhyavasāy jene nathī tene
karmabandh thato nathī . . . . . . . . . . .
270
shiṣhyanā prashnano uttar . . . . . . . . .
207
208
214
ā adhyavasāy shun chhe? evā shiṣhyanā prashnano
uttar . . . . . . . . . . . . . . . . . .
271

parigrahanā tyāganun vidhān . . . . . . . . . gnānīne sarva parigrahano tyāg chhe . . . . . karmanā phaḷanī vāñchhāthī karma kare te karmathī

ā adhyavasāyano niṣhedh chhe te vyavahāranayano
ja niṣhedh chhe . . . . . . . . . . . . . .
272
je kevaḷ vyavahāranun ja avalamban kare chhe te
lepāy chhe; gnānīne ichchhā nahi hovāthī
te karmathī lepāto nathī. tenun draṣhṭānt dvārā
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
agnānī ane mithyādraṣhṭi chhe; kem ke tenun
ālamban abhavya paṇ kare chhe, vrat,
samiti, gupti pāḷe chhe, agiyār aṅg
bhaṇe chhe, topaṇ teno mokṣha nathī . . .
218

samyaktvanā āṭh aṅg chhe, temān pratham to

273-274
samyagdraṣhṭi niḥshaṅk tathā sāt bhay rahit chhe
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
shāstronun gnān hovā chhatān abhavya agnānī chhe....
abhavya dharmanī shraddhā kare chhe te bhogahetu dharmanī
228

niṣhkāṅkṣhitā, nirvichikitsā, amūḍhatva, upagūhan,

ja chhe, mokṣhahetu dharmanī nahi. . . . . .
275
sthitikaraṇ, vātsalya, prabhāvanātenun
nishchayanayanī pradhānatāe varṇan . . . . .
230
vyavahār-nishchayanayanun svarūp . . . . . . . .
rāgādik bhāvonun nimitta ātmā chhe ke
276
7. bandh adhikār
paradravya? teno uttar . . . . . . . . . .
278
237

bandhanā kāraṇanun kathan . . . . . . . . . . . ātmā evā kāraṇarūpe na pravarte to bandh na

ātmā rāgādikano akartā ja shī rīte chhe; tenun
udāharaṇapūrvak kathan. . . . . . . . . .
283
242
thāy evun kathan . . . . . . . . . . . .
8. mokṣha adhikār

mithyādraṣhṭine jenāthī bandh thāy chhe, te āshayone

pragaṭ karyā chhe ane te āshayo agnān chhe
em siddha karyun chhe . . . . . . . . . . .
mokṣhanun svarūp karmabandhathī chhūṭavun te chhe; je jīv
247
259
bandhano chhed karato nathī parantu mātra bandhanā
svarūpane jāṇavāthī ja santuṣhṭa chhe te mokṣha
pāmato nathī . . . . . . . . . . . . . .

agnānamay adhyavasāy ja bandhanun kāraṇ chhe... bāhyavastu bandhanun kāraṇ nathī, adhyavasān ja

288
bandhanī chintā karye bandh kapāto nathī. . . .
bandh-chhedanathī ja mokṣha thāy chhe . . . . . .
bandhano chhed kevī rīte karavo? evā prashnano
291
265
bandhanun kāraṇ chheevun kathan . . . . . .
292

adhyavasān potānī arthakriyā nahi karatun

266
hovāthī mithyā chhe . . . . . . . . . . .
uttar e chhe ke karmabandhanā chhedananun karaṇ
pragnāshastra ja chhe. . . . . . . . . . . . .

mithyādraṣhṭi agnānarūp adhyavasāyathī potānā

294
ātmāne anek avasthārūpe kare chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
268
pragnārūp karaṇathī ātmā ane bandh-bannene judā

Page -2 of 642
PDF/HTML Page 29 of 673
single page version

viṣhay

gāthā
viṣhay
gāthā
judā karī pragnāthī ja ātmāne grahaṇ karavo,
bandhane chhoḍavo . . . . . . . . . . . . . .
gnānī kartā-bhoktā nathī tenun draṣhṭāntapūrvak
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
320
295

ātmāne pragnā vaḍe kaī rīte grahaṇ karavo te

jeo ātmāne kartā māne chhe temano mokṣha nathī
sambandhī kathan . . . . . . . . . . . . . .
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
321
297

ātmā sivāy anya bhāvano tyāg karavo;

agnānī potānā bhāvakarmano kartā chhe evun
koṇ gnānī paranā bhāvane par jāṇī grahaṇ
kare? arthāt koī na kare . . . . . . .
yuktipūrvak kathan . . . . . . . . . . . .
328
300
ātmānun kartāpaṇun ane akartāpaṇun jevī rīte chhe

je paradravyane grahaṇ kare chhe te aparādhī chhe,

tevī rīte syādvād dvārā ter gāthāmān siddha
karyun chhe . . . . . . . . . . . . . . . . .
bandhanamān paḍe chhe; je aparādh karato nathī te
bandhanamān paḍato nathī . . . . . . . . . .
332
301
304
bauddhamatī em māne chhe ke karmano karanār bījo

aparādhanun svarūp . . . . . . . . . . . . . ‘shuddha ātmānā grahaṇathī tame mokṣha kahyo; parantu

chhe ane bhogavanār bījo chhe; te mānyatāno
yuktipūrvak niṣhedh . . . . . . . . . . . .
345
ātmā to pratikramaṇ ādi dvārā ja
doṣhothī chhūṭī jāy chhe; to pachhī shuddha
ātmānā grahaṇanun shun kām chhe?’ āvā
shiṣhyanā prashnano uttar āpavāmān āve chhe
ke, pratikramaṇ-apratikramaṇ rahit
apratikramaṇādi svarūp trījī bhūmikāthī
ja
kartākarmano bhed-abhed jevī rīte chhe tevī rīte
nayavibhāgadvārā draṣhṭāntapūrvak kathan . . .
349
nishchay-vyavahāranā kathanane khaḍīnā draṣhṭāntathī dash
gāthāmān spaṣhṭa karyun chhe . . . . . . . . .
356
gnān ane gneyanī tadna bhinnatā jāṇato
hovāthī samyagdraṣhṭine viṣhayomān rāgadveṣh
thatā nathī; teo mātra agnānadashāmān vartatā
jīvanā pariṇām chhe . . . . . . . . . .
shuddha ātmānā grahaṇathī jaātmā
nirdoṣh thāy chhe . . . . . . . . . . . . .
306
366
9. sarvavishuddhagnān adhikār
anya dravyane anya dravya kāī karī shakatun nathī
evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
372

ātmānun akartāpaṇun draṣhṭāntapūrvak kahe chhe . kartāpaṇun jīv agnānathī māne chhe; te agnānanun

308
sparsha ādi pudgalanā guṇ chhe te ātmāne
kāī em kahetā nathī ke amane grahaṇ kar
ane ātmā paṇ potānā sthānathī chhūṭīne
temane jāṇavā jato nathī; parantu agnānī
jīv temanā pratye vr̥uthā rāg-dveṣh kare chhe
sāmarthya dekhāḍyun chhe . . . . . . . . . .
312

jyān sudhī ātmā prakr̥itinā nimitte ūpajavun

viṇasavun na chhoḍe tyān sudhī te kartā thāy
chhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
373
314
pratikramaṇ, pratyākhyān ane ālochanānun

karmaphaḷanun bhoktāpaṇun paṇ ātmāno svabhāv

svarūp . . . . . . . . . . . . . . . . . .
383
nathī, agnānathī ja te bhoktā thāy chhe evun
kathan . . . . . . . . . . . . . . . . .
je karma ane karmaphaḷane anubhavatān potāne te-
316
-rūp kare chhe te navān karma bāndhe chhe. (ahīn

gnānī karmaphaḷano bhoktā nathī . . . . . . .

318

Page -1 of 642
PDF/HTML Page 30 of 673
single page version

viṣhay

gāthā
viṣhay
pr̥uṣhṭha
ṭīkākār āchāryadeve kr̥ut-kārit-
anumodanāthī man-vachan-kāyā vaḍe atīt,
vartamān ane anāgat karmanā tyāganun
ogaṇapachās ogaṇapachās bhaṅg dvārā
kathan karīne karmachetanānā tyāganun vidhān
darshāvyun chhe tathā ekaso aḍatāḷīsh
prakr̥itionā tyāganun kathan karīne karmaphaḷ-
chetanānā tyāganun vidhān darshāvyun chhe.)....
gnānamātra kahyo hovā chhatān syādvād sāthe
virodh kem nathī āvato te batāvavā, tathā
ek ja gnānamān upāyabhāv ane upeyabhāv
banne kaī rīte ghaṭe chhe te batāvavā ṭīkākār
āchāryadev samayasāranī ‘ātmakhyāti’
ṭīkānā antamān ‘parishiṣhṭa’rūpe syādvād
ane upāy-upeyabhāv viṣhe thoḍun kahevānī
pratignā kare chhe . . . . . . . . . . . . .
387
589

gnānane samasta anya dravyothī judun darshāvyun

ek gnānamān ja ‘‘tat-atat, ek-anek, sat-
chhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
390
asat, nitya-anitya’’ ā bhāvonā 14
bhaṅg karī tenān 14 kāvya kahyān chhe. . . .
590

ātmā amūrtik chhe tethī tene pudgalamayī deh

nathī . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
405
gnān lakṣhaṇ chhe ane ātmā lakṣhya chhe, gnānanī

dravyaliṅg dehamayī chhe tethī dravyaliṅg ātmāne

prasiddhithī ja ātmānī prasiddhi thāy chhe,
māṭe ātmāne gnānamātra kahyo chhe . . .
mokṣhanun kāraṇ nathī; darshanagnānachāritra ja
mokṣhamārga chhe evun kathan . . . . . . . .
606
408
ek gnān-kriyārūp pariṇat ātmāmān ja anant

mokṣhanā arthīe darshanagnānachāritrasvarūp mokṣha-

shaktio pragaṭ chhe, temānthī suḍatālīsh
shaktionān nām tathā lakṣhaṇonun kathan. . .
mārgamān ja ātmāne joḍavo evo upadesh
karyo chhe . . . . . . . . . . . . . . . . .
609
411
upāy-upeyabhāvanun varṇan; temān, ātmā

je dravyaliṅgamān mamatva kare chhe teṇe samayasārane

pariṇāmī hovāthī sādhakapaṇun ane
siddhapaṇun
e banne bhāv barābar ghaṭe chhe
jāṇyo nathī. . . . . . . . . . . . . . .
413

vyavahāranay ja muni-shrāvakanā liṅgane mokṣhamārga

evun kathan . . . . . . . . . . . . . . .
614
kahe chhe, nishchayanay koī liṅgane mokṣhamārga
kaheto nathī
evun kathan . . . . . . . .
thoḍā kaḷashomān, anek vichitratāthī bharelā
414
ātmāno mahimā karīne parishiṣhṭa
sampūrṇa . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ā shāstrane pūrṇa karatān tenā abhyās vagerenun

618
phaḷ kahyun chhe . . . . . . . . . . . . . .
415
ṭīkākār āchāryadevanun vaktavya, ātmakhyāti


parishiṣhṭa
ṭīkā sampūrṇa . . . . . . . . . . . . . . .
624
625

ā shāstramān anant dharmavāḷā ātmāne

bhāṣhāṭīkākāranun vaktavya, granth samāpta . .

Page 0 of 642
PDF/HTML Page 31 of 673
single page version

om
नमः श्रीसर्वज्ञवीतरागाय
shāstra-svādhyāyanun prārambhik maṅgalācharaṇ
ओंकारं बिन्दुसंयुक्तं नित्यं ध्यायन्ति योगिनः
कामदं मोक्षदं चैव ॐकाराय नमो नमः ।।१।।
अविरलशब्दघनौघप्रक्षालितसकलभूतलकलङ्का
मुनिभिरुपासिततीर्था सरस्वती हरतु नो दुरितान् ।।२।।
अज्ञानतिमिरान्धानां ज्ञानाञ्जनशलाकया
चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ।।३।।
श्रीपरमगुरवे नमः, परम्पराचार्यगुरवे नमः ।।
सकलकलुषविध्वंसकं, श्रेयसां परिवर्धकं, धर्मसम्बन्धकं, भव्यजीवमनःप्रतिबोधकारकं,
पुण्यप्रकाशकं, पापप्रणाशकमिदं शास्त्रं श्रीसमयसारनामधेयं, अस्य मूलग्रन्थकर्तारः
श्रीसर्वज्ञदेवास्तदुत्तरग्रन्थकर्तारः श्रीगणधरदेवाः प्रतिगणधरदेवास्तेषां वचनानुसारमासाद्य
आचार्यश्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवविरचितं, श्रोतारः सावधानतया शृण्वन्तु
।।
मङ्गलं भगवान् वीरो मङ्गलं गौतमो गणी
मङ्गलं कुन्दकुन्दार्यो जैनधर्मोऽस्तु मङ्गलम् ।।१।।
सर्वमङ्गलमाङ्गल्यं सर्वकल्याणकारकं
प्रधानं सर्वधर्माणां जैनं जयतु शासनम् ।।२।।

Page 1 of 642
PDF/HTML Page 32 of 673
single page version

नमः परमात्मने
shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt
shrī
samayasār
pūrvaraṅg
श्रीमदमृतचन्द्रसूरिकृता आत्मख्यातिः
(अनुष्टुभ्)
नमः समयसाराय स्वानुभूत्या चकासते
चित्स्वभावाय भावाय सर्वभावान्तरच्छिदे ।।१।।
mūḷ gāthāono ane ātmakhyāti nāmanī ṭīkāno
gujarātī anuvād
shrī paramātam praṇamīne, shārad suguru namīy;
samayasār shāsan karun deshavachanamay, bhāī! 1.
shabdabrahma parabrahmano vāchakavāchya niyog;
maṅgaḷarūp prasiddha e, namun dharmadhan-bhog. 2.
nay nay sār lahe shubh vār, pad pad mār dahe duḥkhakār;
lay lay pār grahe bhavadhār,jay jay samayasār avikār. 3.
1

Page 2 of 642
PDF/HTML Page 33 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
अनन्तधर्मणस्तत्त्वं पश्यन्ती प्रत्यगात्मनः
अनेकान्तमयी मूर्तिर्नित्यमेव प्रकाशताम् ।।२।।
shabda, artha ne gnānsamayatray āgam gāyā,
kāḷ, mat, siddhāntbhedatray nām batāvyā;
te mahīn ādi shubh arthasamayakathanī suṇīe bahu,
arthasamayamān jīv nām chhe sār, suṇajo sahu;
te mahīn sār viṇakarmamaḷ shuddha jīv shuddhanay kahe,
ā granthamān kathanī sahu, samayasār budhajan grahe. 4.
nāmādik ṣhaṭ granthamukh, temān maṅgaḷ sār;
vighnaharaṇ, nāstikaharaṇ, shiṣhṭāchār uchchār. 5.
samayasār jinarāj chhe, syādvād jinaveṇ;
mudrā jin nirgranthatā, namun kare sahu chen. 6.

ā pramāṇe maṅgaḷapūrvak pratignā karīne shrī kundakund āchāryakr̥ut gāthābaddha samayaprābhr̥ut granthanī shrī amr̥utachandra āchāryakr̥ut ātmakhyāti nāmanī je sanskr̥it ṭīkā chhe tenī deshabhāṣhāmān vachanikā lakhīe chhīe.

pratham, sanskr̥it ṭīkākār shrī amr̥utachandra āchārya granthanā ādimān (pahelā shlok dvārā) maṅgaḷ arthe iṣhṭadevane namaskār kare chhe

shlokārthaḥ[नमः समयसाराय] ‘samay’ arthāt jīv nāmano padārtha, temān sār je dravyakarma, bhāvakarma, nokarma rahit shuddha ātmā, tene māro namaskār ho. te kevo chhe? [भावाय] shuddha sattāsvarūp vastu chhe. ā visheṣhaṇapadathī sarvathā abhāvavādī nāstikono mat khaṇḍit thayo. vaḷī te kevo chhe? [चित्स्वभावाय] jeno svabhāv chetanāguṇarūp chhe. ā visheṣhaṇathī guṇ-guṇīno sarvathā bhed mānanār naiyāyikono niṣhedh thayo. vaḷī te kevo chhe? [स्वानुभूत्या चकासते] potānī ja anubhavanarūp kriyāthī prakāshe chhe, arthāt potāne potāthī ja jāṇe chhepragaṭ kare chhe. ā visheṣhaṇathī, ātmāne tathā gnānane sarvathā parokṣha ja mānanār jaiminīy-bhaṭṭa-prabhākar bhedavāḷā mīmānsakonā matano vyavachchhed thayo; tem ja gnān anya gnānathī jāṇī shakāy chhe, pote potāne nathī jāṇatunevun mānanār naiyāyikono paṇ pratiṣhedh thayo. vaḷī te kevo chhe? [सर्वभावान्तरच्छिदे] potāthī anya sarva jīvājīv, charāchar padārthone sarva kṣhetrakāḷasambandhī, sarva visheṣhaṇo sahit, ek ja samaye jāṇanāro chhe. ā


Page 3 of 642
PDF/HTML Page 34 of 673
single page version

(मालिनी)
परपरिणतिहेतोर्मोहनाम्नोऽनुभावा-
दविरतमनुभाव्यव्याप्तिकल्माषितायाः

visheṣhaṇathī, sarvagnano abhāv mānanār mīmānsak ādinun nirākaraṇ thayun. ā prakāranān visheṣhaṇo (guṇo)thī shuddha ātmāne ja iṣhṭadev siddha karī tene namaskār karyo chhe.

bhāvārthaahīn maṅgaḷ arthe shuddha ātmāne namaskār karyo chhe. koī em prashna kare ke koī iṣhṭadevanun nām laī namaskār kem na karyo? tenun samādhānaḥvāstavikapaṇe iṣhṭadevanun sāmānya svarūp sarvakarmarahit, sarvagna, vītarāg, shuddha ātmā ja chhe tethī ā adhyātmagranthamān samayasār kahevāthī iṣhṭadev āvī gayā. tathā ek ja nām levāmān anyamatavādīo matapakṣhano vivād kare chhe te sarvanun nirākaraṇ, samayasāranān visheṣhaṇo varṇavīne, karyun. vaḷī anyavādīo potānā iṣhṭadevanun nām le chhe temān iṣhṭa shabdano artha ghaṭato nathī, bādhāo āve chhe; ane syādvādī jainone to sarvagna vītarāg shuddha ātmā ja iṣhṭa chhe. pachhī bhale te iṣhṭadevane paramātmā kaho, paramajyoti kaho, parameshvar, parabrahma, shiv, nirañjan, niṣhkalaṅk, akṣhay, avyay, shuddha, buddha, avināshī, anupam, achchhedya, abhedya, paramapuruṣh, nirābādh, siddha, satyātmā, chidānand, sarvagna, vītarāg, arhat, jin, āpta, bhagavān, samayasār ityādi hajāro nāmothī kaho; te sarva nāmo kathañchit satyārtha chhe. sarvathā ekāntavādīone bhinna nāmomān virodh chhe, syādvādīne kāī virodh nathī. māṭe artha yathārtha samajavo joīe.

pragaṭe nij anubhav kare, sattā chetanarūp;
sau-gnātā lakhīne namun, samayasār sahu-bhūp. 1.

have (bījā shlokamān) sarasvatīne namaskār kare chheḥ

shlokārthaḥ[अनेकान्तमयी मूर्तिः] jemān anek ant (dharma) chhe evun je gnān tathā vachan te-may mūrti [नित्यम् एव] sadāy [प्रकाशताम्] prakāsharūp ho. kevī chhe te mūrti? [अनन्तधर्मणः प्रत्यगात्मनः तत्त्वं] je anant dharmavāḷo chhe ane je paradravyothī ne paradravyanā guṇaparyāyothī bhinna tathā paradravyanā nimittathī thatā potānā vikārothī kathañchit bhinna ekākār chhe evā ātmānā tattvane, arthāt asādhāraṇsajātīy vijātīy dravyothī vilakṣhaṇnijasvarūpane, [पश्यन्ती] te mūrti avalokan kare chhedekhe chhe.

bhāvārthaḥahīn sarasvatīnī mūrtine āshīrvachanarūp namaskār karyo chhe. laukikamān je


Page 4 of 642
PDF/HTML Page 35 of 673
single page version

मम परमविशुद्धिः शुद्धचिन्मात्रमूर्ते-
र्भवतु समयसारव्याख्ययैवानुभूतेः
।।३।।

sarasvatīnī mūrti prasiddha chhe te yathārtha nathī tethī ahīn tenun yathārtha varṇan karyun chhe. je samyaggnān chhe te ja sarasvatīnī satyārtha mūrti chhe. temān paṇ sampūrṇa gnān to kevaḷagnān chhe ke jemān sarva padārtho pratyakṣha bhāse chhe. te anant dharmo sahit ātmatattvane pratyakṣha dekhe chhe tethī te sarasvatīnī mūrti chhe. tadanusār je shrutagnān chhe te ātmatattvane parokṣha dekhe chhe tethī te paṇ sarasvatīnī mūrti chhe. vaḷī dravyashrut vachanarūp chhe te paṇ tenī mūrti chhe, kāraṇ ke vachano dvārā anek dharmavāḷā ātmāne te batāve chhe. ā rīte sarva padārthonān tattvane jaṇāvanārī gnānarūp tathā vachanarūp anekāntamayī sarasvatīnī mūrti chhe; tethī sarasvatīnān nām ‘vāṇī, bhāratī, shāradā, vāgdevī’ ityādi ghaṇān kahevāmān āve chhe. ā sarasvatīnī mūrti anant dharmone ‘syātpadathī ek dharmīmān avirodhapaṇe sādhe chhe tethī te satyārtha chhe. keṭalāk anyavādīo sarasvatīnī mūrtine bījī rīte sthāpe chhe paṇ te padārthane satyārtha kahenārī nathī.

koī prashna kare ke ātmāne anant dharmavāḷo kahyo chhe to temān anant dharmo kayā kayā chhe? teno uttaraḥvastumān satpaṇun, vastupaṇun, prameyapaṇun, pradeshapaṇun, chetanapaṇun, achetanapaṇun, mūrtikapaṇun, amūrtikapaṇun ityādi (dharma) to guṇ chhe; ane te guṇonun traṇe kāḷe samay-samayavartī pariṇaman thavun te paryāy chheje anant chhe. vaḷī vastumān ekapaṇun, anekapaṇun, nityapaṇun, anityapaṇun, bhedapaṇun, abhedapaṇun, shuddhapaṇun, ashuddhapaṇun ādi anek dharma chhe. te sāmānyarūp dharmo to vachanagochar chhe paṇ bījā visheṣharūp dharmo jeo vachanano viṣhay nathī evā paṇ anant dharmo chheje gnānagamya chhe. ātmā paṇ vastu chhe tethī temān paṇ potānā anant dharmo chhe.

ātmānā anant dharmomān chetanapaṇun asādhāraṇ dharma chhe, bījān achetan dravyomān nathī. sajātīy jīvadravyo anant chhe temanāmāy joke chetanapaṇun chhe topaṇ saunun chetanapaṇun nij svarūpe judun judun kahyun chhe kāraṇ ke darek dravyane pradeshabhed hovāthī koīnun koīmān bhaḷatun nathī. ā chetanapaṇun potānā anant dharmomān vyāpak chhe tethī tene ātmānun tattva kahyun chhe. tene ā sarasvatīnī mūrti dekhe chhe ane dekhāḍe chhe. e rīte enāthī sarva prāṇīonun kalyāṇ thāy chhe māṭe ‘sadā prakāsharūp raho’ evun āshīrvādarūp vachan tene kahyun chhe. 2.

have (trījā shlokamān) ṭīkākār ā granthanun vyākhyān karavānā phaḷane chāhatān pratignā kare chhe

shlokārthashrīmān amr̥utachandra āchārya kahe chhe ke[समयसारव्याख्यया एव] samayasār(shuddhātmā tathā granth)nī vyākhyā(kathanī tathā ṭīkā)thī ja [मम अनुभूतेः] mārī


Page 5 of 642
PDF/HTML Page 36 of 673
single page version

अथ सूत्रावतार :
वंदित्तु सव्वसिद्धे धुवमचलमणोवमं गदिं पत्ते
वोच्छामि समयपाहुडमिणमो सुदकेवलीभणिदं ।।१।।
वन्दित्वा सर्वसिद्धान् ध्रुवामचलामनौपम्यां गतिं प्राप्तान्
वक्ष्यामि समयप्राभृतमिदं अहो श्रुतकेवलिभणितम् ।।१।।

anubhūtinī arthāt anubhavanarūp pariṇatinī [परमविशुद्धिः] param vishuddhi (samasta rāgādi vibhāvapariṇati rahit utkr̥uṣhṭa nirmaḷatā) [भवतु] thāo. kevī chhe te pariṇati? [परपरिणतिहेतोः मोहनाम्नः अनुभावात्] parapariṇatinun kāraṇ je moh nāmanun karma tenā anubhāv(-udayarūp vipāk)ne līdhe [अविरतम् अनुभाव्य-व्याप्ति-कल्माषितायाः] je anubhāvya(rāgādi pariṇāmo)nī vyāpti chhe tenāthī nirantar kalmāṣhit (melī) chhe. ane hun kevo chhun? [शुद्धचिन्मात्रमूर्तेः] dravyadraṣhṭithī shuddha chaitanyamātra mūrti chhun.

bhāvārthaāchārya kahe chhe ke shuddhadravyārthik nayanī draṣhṭie to hun shuddha chaitanyamātra mūrti chhun. parantu mārī pariṇati mohakarmanā udayanun nimitta pāmīne melī chherāgādisvarūp thaī rahī chhe. tethī shuddha ātmānī kathanīrūp je ā samayasār granth chhe tenī ṭīkā karavānun phaḷ e chāhun chhun ke mārī pariṇati rāgādi rahit thaī shuddha thāo, mārā shuddha svarūpanī prāpti thāo. bījun kāī paṇkhyāti, lābh, pūjādikchāhato nathī. ā prakāre āchārye ṭīkā karavānī pratignāgarbhit enā phaḷanī prārthanā karī. 3.

have mūḷagāthāsūtrakār shrī kundakundāchārya granthanā ādimān maṅgaḷapūrvak pratignā kare chhe

(harigīt)
dhruv, achal ne anupam gati pāmel sarve siddhane
vandī kahun shrutakevaḷī-bhāṣhit ā samayaprābhr̥ut aho! 1.

gāthārthaāchārya kahe chheḥ hun [ध्रुवाम्] dhruv, [अचलाम्] achaḷ ane [अनौपम्यां] anupame traṇ visheṣhaṇothī yukta [गतिं] gatine [प्राप्तान्] prāpta thayel evā [सर्वसिद्धान्] sarva siddhone [वन्दित्वा] namaskār karī, [अहो] aho! [श्रुतकेवलिभणितम्] shrutakevaḷīoe kahelā [इदं][समयप्राभृतम्] samayasār nāmanā prābhr̥utane [वक्ष्यामि] kahīsh.


Page 6 of 642
PDF/HTML Page 37 of 673
single page version

अथ प्रथमत एव स्वभावभावभूततया ध्रुवत्वमवलम्बमानामनादिभावान्तरपरपरिवृत्ति- विश्रान्तिवशेनाचलत्वमुपगतामखिलोपमानविलक्षणाद्भुतमाहात्म्यत्वेनाविद्यमानौपम्यामपवर्गसंज्ञिकां गतिमापन्नान् भगवतः सर्वसिद्धान् सिद्धत्वेन साध्यस्यात्मनः प्रतिच्छन्दस्थानीयान् भावद्रव्यस्तवाभ्यां स्वात्मनि परात्मनि च निधायानादिनिधनश्रुतप्रकाशितत्वेन निखिलार्थसार्थसाक्षात्कारिकेवलिप्रणीत- त्वेन श्रुतकेवलिभिः स्वयमनुभवद्भिरभिहितत्वेन च प्रमाणतामुपगतस्यास्य समयप्रकाशक स्य प्राभृता- ह्वयस्यार्हत्प्रवचनावयवस्य स्वपरयोरनादिमोहप्रहाणाय भाववाचा द्रव्यवाचा च परिभाषणमुपक्रम्यते

ṭīkāahīn (sanskr̥it ṭīkāmān) ‘अथ’ shabda maṅgaḷanā arthane sūchave chhe. granthanā ādimān sarva siddhone bhāv-dravya stutithī potānā ātmāmān tathā paranā ātmāmān sthāpīne ā samay nāmanā prābhr̥utanun bhāvavachan ane dravyavachanathī paribhāṣhaṇ sharū karīe chhīeem shrī kundakundāchārya kahe chhe. e siddha bhagavanto, siddhapaṇāne līdhe, sādhya je ātmā tenā pratichchhandanā sthāne chhe,jemanā svarūpanun sansārī bhavya jīvo chintavan karīne, te samān potānā svarūpane dhyāīne, temanā jevā thaī jāy chhe ane chāre gatiothī vilakṣhaṇ je pañchamagati mokṣha tene pāme chhe. kevī chhe te pañchamagati? svabhāvabhāvarūp chhe tethī dhruvapaṇāne avalambe chhe. chāre gatio paranimittathī thatī hovāthī dhruv nathī, vināshik chhe; ‘dhruv’ visheṣhaṇathī pañchamagatimān e vināshikatāno vyavachchhed thayo. vaḷī te gati kevī chhe? anādi kāḷathī anya (par) bhāvanā nimittathī thatun je paramān bhramaṇ tenī vishrānti (abhāv) vash achalapaṇāne pāmī chhe. ā visheṣhaṇathī, chāre gatione paranimittathī je bhramaṇ thāy chhe teno pañchamagatimān vyavachchhed thayo. vaḷī te kevī chhe? jagatamān je samasta upamāyogya padārtho chhe temanāthī vilakṣhaṇ adbhut māhātmya hovāthī tene koīnī upamā maḷī shakatī nathī. ā visheṣhaṇathī, chāre gatiomān je paraspar kathañchit samānapaṇun maḷī āve chhe teno pañchamagatimān vyavachchhed thayo. vaḷī te kevī chhe? apavarga tenun nām chhe. dharma, artha ane kāme trivarga kahevāy chhe; mokṣhagati ā vargamān nahi hovāthī tene apavarga kahī.āvī pañchamagatine siddhabhagavanto pāmyā chhe. temane potānā tathā paranā ātmāmān sthāpīne, samayano (sarva padārthono athavā jīvapadārthano) prakāshak evo je prābhr̥ut nāmano arhatpravachanano avayav (ansh) tenun, anādi kāḷathī utpanna thayel mārā ane paranā mohanā nāsh māṭe, hun paribhāṣhaṇ karun chhun. kevo chhe te arhatpravachanano avayav? anādinidhan paramāgam shabdabrahmathī prakāshit hovāthī, sarva padārthonā samūhane sākṣhāt karanār kevaḷībhagavān sarvagnathī praṇīt hovāthī ane kevaḷīonā nikaṭavartī sākṣhāt sāmbhaḷanār tem ja pote anubhav karanār evā shrutakevaḷī gaṇadharadevoe kahel hovāthī pramāṇatāne pāmyo chhe. anyavādīonān āgamanī jem chhadmastha (alpagnānī)nī kalpanā mātra nathī ke jethī apramāṇ hoy.


Page 7 of 642
PDF/HTML Page 38 of 673
single page version

तत्र तावत्समय एवाभिधीयते
जीवो चरित्तदंसणणाणठिदो तं हि ससमयं जाण
पोग्गलकम्मपदेसट्ठिदं च तं जाण परसमयं ।।२।।

bhāvārthagāthāsūtramān āchārye ‘वक्ष्यामि’ kahyun chhe teno artha ṭīkākāre ‘वच् परिभाषणे’ dhātuthī ‘paribhāṣhaṇ’ karyo chhe. teno āshay ā pramāṇe sūchit thāy chheḥ chaud pūrvamān gnānapravād nāmanā pāñchamā pūrvamān bār ‘vastu’ adhikār chhe; temān paṇ ek ekanā vīsh vīsh ‘prābhr̥ut’ adhikār chhe. temān dashamā vastumān samay nāmanun je prābhr̥ut chhe tenān mūḷ sūtronā shabdonun gnān to pahelān moṭā āchāryone hatun ane tenā arthanun gnān āchāryonī paripāṭī anusār shrī kundakundāchāryane paṇ hatun. temaṇe samayaprābhr̥utanun paribhāṣhaṇ karyunparibhāṣhāsūtra bāndhyun. sūtranī dash jātio kahevāmān āvī chhe temān ek ‘paribhāṣhā’ jāti paṇ chhe. adhikārane je yathāsthānamān artha dvārā sūchave te paribhāṣhā kahevāy chhe. shrī kundakundāchārya samayaprābhr̥utanun paribhāṣhaṇ kare chhe eṭale ke samayaprābhr̥utanā arthane ja yathāsthānamān jaṇāvanārun paribhāṣhāsūtra rache chhe.

āchārye maṅgaḷ arthe siddhone namaskār karyo chhe. sansārīne shuddha ātmā sādhya chhe ane siddha sākṣhāt shuddhātmā chhe tethī temane namaskār karavo uchit chhe. koī iṣhṭadevanun nām laī namaskār kem na karyo tenī charchā ṭīkākāranā maṅgaḷ par karelī chhe te ahīn paṇ jāṇavī. siddhone ‘sarva’ evun visheṣhaṇ āpyun chhe; tethī te siddho anant chhe evo abhiprāy batāvyo ane ‘shuddha ātmā ek ja chhe’ evun kahenār anyamatīono vyavachchhed karyo. shrutakevaḷī shabdanā arthamān, (1) shrut arthāt anādinidhan pravāharūp āgam ane kevaḷī arthāt sarvagnadev kahyā, tem ja (2) shrut-apekṣhāe kevaḷī samān evā gaṇadharadevādi vishiṣhṭa shrutagnānadharo kahyā; temanāthī samayaprābhr̥utanī utpatti kahī chhe. e rīte granthanī pramāṇatā batāvī ane potānī buddhithī kalpit kahevāno niṣhedh karyo; anyavādī chhadmastha (alpagnānī) potānī buddhithī padārthanun svarūp game te prakāre kahī vivād kare chhe tenun asatyārthapaṇun batāvyun.

ā granthanān abhidhey, sambandh, prayojan to pragaṭ ja chhe. shuddha ātmānun svarūp te abhidhey chhe. tenā vāchak ā granthamān shabdo chhe temano ane shuddha ātmāno vāchyavāchakarūp sambandh te sambandh chhe. shuddhātmānā svarūpanī prāpti thavī te prayojan chhe.

pratham gāthāmān samayanun prābhr̥ut kahevānī pratignā karī. tyān e ākāṅkṣhā thāy ke samay eṭale shun? tethī have pahelān samayane ja kahe chhe

jīv charit-darshan-gnānasthit svasamay nishchay jāṇavo;
sthit karmapudgalanā pradeshe parasamay jīv jāṇavo. 2.

Page 8 of 642
PDF/HTML Page 39 of 673
single page version

जीवः चरित्रदर्शनज्ञानस्थितः तं हि स्वसमयं जानीहि
पुद्गलकर्मप्रदेशस्थितं च तं जानीहि परसमयम् ।।२।।

योऽयं नित्यमेव परिणामात्मनि स्वभावेऽवतिष्ठमानत्वादुत्पादव्ययध्रौव्यैक्यानुभूतिलक्षणया सत्तयानुस्यूतश्चैतन्यस्वरूपत्वान्नित्योदितविशददृशिज्ञप्तिज्योतिरनन्तधर्माधिरूढैकधर्मित्वादुद्योतमानद्रव्यत्वः क्रमाक्रमप्रवृत्तविचित्रभावस्वभावत्वादुत्सङ्गितगुणपर्यायः स्वपराकारावभासनसमर्थत्वादुपात्तवैश्व- रूप्यैकरूपः प्रतिविशिष्टावगाहगतिस्थितिवर्तनानिमित्तत्वरूपित्वाभावादसाधारणचिद्रूपतास्वभाव-

gāthārthahe bhavya! [जीवः] je jīv [चरित्रदर्शनज्ञानस्थितः] darshan-gnān-chāritramān sthit thaī rahyo chhe [तं] tene [हि] nishchayathī [स्वसमयं] svasamay [जानीहि] jāṇ; [च] ane je jīv [पुद्गलकर्मप्रदेशस्थितं] pudgalakarmanā pradeshomān sthit thayel chhe [तं] tene [परसमयं] parasamay [जानीहि] jāṇ.

ṭīkā‘samay’ shabdano artha ā pramāṇe chheḥ ‘सम् to upasarga chhe, teno artha ‘ekapaṇun’ evo chhe; ane ‘अय् गतौ’ dhātu chhe eno gaman artha paṇ chhe ane gnān artha paṇ chhe; tethī ekasāthe ja (yugapad) jāṇavun tathā pariṇaman karavun e be kriyāo je ekatvapūrvak kare te samay chhe. ā jīv nāmano padārtha ekatvapūrvak ek ja vakhate pariṇame paṇ chhe ane jāṇe paṇ chhe tethī te samay chhe. ā jīv-padārtha kevo chhe? sadāy pariṇāmasvarūp svabhāvamān rahelo hovāthī, utpād-vyay-dhrauvyanī ekatārūp anubhūti jenun lakṣhaṇ chhe evī sattāthī sahit chhe. ā visheṣhaṇathī, jīvanī sattā nahi mānanār nāstikavādīono mat khaṇḍit thayo tathā puruṣhane (jīvane) apariṇāmī mānanār sāṅkhyavādīono vyavachchhed, pariṇamanasvabhāv kahevāthī, thayo. naiyāyiko ane vaisheṣhiko sattāne nitya ja māne chhe ane bauddho sattāne kṣhaṇik ja māne chhe; temanun nirākaraṇ, sattāne utpād-vyay-dhrauvyarūp kahevāthī thayun. vaḷī jīv kevo chhe? chaitanyasvarūpapaṇāthī nitya-udyotarūp nirmaḷ spaṣhṭa darshanagnān-jyotisvarūp chhe (kāraṇ ke chaitanyanun pariṇaman darshanagnānasvarūp chhe). ā visheṣhaṇathī, chaitanyane gnānākārasvarūp nahi mānanār sāṅkhyamatīonun nirākaraṇ thayun. vaḷī te kevo chhe? anant dharmomān rahelun je ek dharmīpaṇun tene līdhe jene dravyapaṇun pragaṭ chhe (kāraṇ ke anant dharmonī ekatā te dravyapaṇun chhe). ā visheṣhaṇathī, vastune dharmothī rahit mānanār bauddhamatīno niṣhedh thayo. vaḷī te kevo chhe? kramarūp ane akramarūp pravartatā anek bhāvo jeno svabhāv hovāthī jeṇe guṇaparyāyo aṅgīkār karyā chhe. (paryāy kramavartī hoy chhe ane guṇ sahavartī hoy chhe; sahavartīne akramavartī paṇ kahe chhe.) ā visheṣhaṇathī, puruṣhane nirguṇ mānanār sāṅkhyamatīono nirās thayo. vaḷī te kevo chhe? potānā ane paradravyonā ākārone prakāshavānun sāmarthya hovāthī jeṇe samasta rūpane prakāshanārun ekarūpapaṇun


Page 9 of 642
PDF/HTML Page 40 of 673
single page version

सद्भावाच्चाकाशधर्माधर्मकालपुद्गलेभ्यो भिन्नोऽत्यन्तमनन्तद्रव्यसङ्करेऽपि स्वरूपादप्रच्यवनाट्टङ्कोत्कीर्ण- चित्स्वभावो जीवो नाम पदार्थः स समयः, समयत एकत्वेन युगपज्जानाति गच्छति चेति निरुक्तेः

अयं खलु यदा सकलभावस्वभावभासनसमर्थविद्यासमुत्पादकविवेक ज्योतिरुद्गमना- त्समस्तपरद्रव्यात्प्रच्युत्य दृशिज्ञप्तिस्वभावनियतवृत्तिरूपात्मतत्त्वैकत्वगतत्वेन वर्तते तदा दर्शनज्ञान- चारित्रस्थितत्वात्स्वमेकत्वेन युगपज्जानन् गच्छंश्च स्वसमय इति, यदा त्वनाद्यविद्याकन्दलीमूल- कन्दायमानमोहानुवृत्तितन्त्रतया दृशिज्ञप्तिस्वभावनियतवृत्तिरूपादात्मतत्त्वात्प्रच्युत्य परद्रव्यप्रत्यय- मोहरागद्वेषादिभावैकत्वगतत्वेन वर्तते तदा पुद्गलकर्मप्रदेशस्थितत्वात्परमेकत्वेन युगपज्जानन् गच्छंश्च परसमय इति प्रतीयते एवं किल समयस्य द्वैविध्यमुद्धावति


prāpta karyun chhe (arthāt jemān anek vastuonā ākār pratibhāse chhe evā ek gnānanā ākārarūp te chhe). ā visheṣhaṇathī, gnān potāne ja jāṇe chhe, parane nathī jāṇatun em ekākār ja mānanārano, tathā potāne nathī jāṇatun paṇ parane jāṇe chhe em anekākār ja mānanārano, vyavachchhed thayo. vaḷī te kevo chhe? anya dravyonā je vishiṣhṭa guṇoavagāhan-gati-sthiti- vartanāhetupaṇun ane rūpīpaṇuntemanā abhāvane līdhe ane asādhāraṇ chaitanyarūpatā-svabhāvanā sadbhāvane līdhe ākāsh, dharma, adharma, kāḷ ane pudgale pāñch dravyothī je bhinna chhe. ā visheṣhaṇathī, ek brahmavastune ja mānanārano vyavachchhed thayo. vaḷī te kevo chhe? anant anyadravyo sāthe atyant ekakṣhetrāvagāharūp hovā chhatān paṇ potānā svarūpathī nahi chhūṭavāthī je ṭaṅkotkīrṇa chaitanyasvabhāvarūp chhe. ā visheṣhaṇathī vastusvabhāvano niyam batāvyo.āvo jīv nāmano padārtha samay chhe.

jyāre ā (jīv), sarva padārthonā svabhāvane prakāshavāmān samartha evā kevaḷagnānane utpanna karanārī bhedagnānajyotino uday thavāthī, sarva paradravyothī chhūṭī darshanagnānasvabhāvamān niyat vr̥uttirūp (astitvarūp) ātmatattva sāthe ekatvagatapaṇe varte chhe tyāre darshan-gnān- chāritramān sthit hovāthī yugapad svane ekatvapūrvak jāṇato tathā sva-rūpe ekatvapūrvak pariṇamato evo te ‘svasamay’ em pratītarūp karavāmān āve chhe; paṇ jyāre te, anādi avidyārūpī je keḷ tenā mūḷanī gāṇṭh jevo je (puṣhṭa thayelo) moh tenā uday anusār pravr̥uttinā ādhīnapaṇāthī, darshanagnānasvabhāvamān niyat vr̥uttirūp ātmatattvathī chhūṭī paradravyanā nimittathī utpanna moharāgadveṣhādi bhāvo sāthe ekatvagatapaṇe (ekapaṇun mānīne) varte chhe tyāre pudgalakarmanā pradeshomān sthit hovāthī yugapad parane ekatvapūrvak jāṇato tathā pararūpe ekatvapūrvak pariṇamato evo te ‘parasamay’ em pratītarūp karavāmān āve chhe. ā rīte jīv nāmanā padārthane svasamay ane parasamayevun dvividhapaṇun pragaṭ thāy chhe.

2