Page 590 of 642
PDF/HTML Page 621 of 673
single page version

विजृम्भमाणचिदेकरसनिर्भरस्वभावसुस्थितनिराकुलात्मरूपतया परमानन्दशब्दवाच्यमुत्तममनाकुलत्व- लक्षणं सौख्यं स्वयमेव भविष्यतीति ।

bhagavān ek pūrṇavignānaghan paramabrahmamān sarva udyamathī sthit thashe, te ātmā, sākṣhāt tatkṣhaṇ pragaṭ thatā ek chaitanyarasathī bharelā svabhāvamān susthit ane nirākuḷ ( – ākuḷatā vinānun) hovāne līdhe je (saukhya) ‘paramānand’ shabdathī vāchya chhe, uttam chhe ane anākuḷatā - lakṣhaṇavāḷun chhe evā saukhyasvarūp pote ja thaī jashe.

bhāvārthaḥ — ā shāstranun nām samayaprābhr̥ut chhe. samay eṭale padārtha, athavā samay eṭale ātmā. tenun kahenārun ā shāstra chhe. vaḷī ātmā to samasta padārthono prakāshak chhe. āvā vishvaprakāshak ātmāne kahetun hovāthī ā samayaprābhr̥ut shabdabrahma samān chhe; kāraṇ ke je samasta padārthonun kahenār hoy tene shabdabrahma kahevāmān āve chhe. dvādashāṅgashāstra shabdabrahma chhe ane ā samayaprābhr̥utashāstrane paṇ shabdabrahmanī upamā chhe. ā shabdabrahma (arthāt samayaprābhr̥utashāstra) parabrahmane (arthāt shuddha paramātmāne) sākṣhāt dekhāḍe chhe. je ā shāstrane bhaṇīne tenā yathārtha arthamān ṭharashe, te parabrahmane pāmashe; ane tethī, jene ‘paramānand’ kahevāmān āve chhe evā uttam, svātmik, svādhīn, bādhārahit, avināshī sukhane pāmashe. māṭe he bhavya jīvo! tame potānā kalyāṇane arthe āno abhyās karo, ānun shravaṇ karo, nirantar ānun ja smaraṇ ane dhyān rākho, ke jethī avināshī sukhanī prāpti thāy. āvo shrī guruono upadesh chhe.

have ā sarvavishuddhagnānanā adhikāranī pūrṇatāno kaḷasharūp shlok kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [इति इदम् आत्मनः तत्त्वं ज्ञानमात्रम् अवस्थितम्] ā rīte ā ātmānun tattva (arthāt paramārthabhūt svarūp) gnānamātra nakkī thayun — [अखण्डम्] ke je (ātmānun) gnānamātra tattva akhaṇḍ chhe (arthāt anek gneyākārothī ane pratipakṣhī karmothī joke khaṇḍ khaṇḍ dekhāy chhe topaṇ gnānamātramān khaṇḍ nathī), [एकम्] ek chhe (arthāt akhaṇḍ hovāthī ekarūp chhe), [अचलं] achaḷ chhe (arthāt gnānarūpathī chaḷatun nathī — gneyarūp thatun nathī), [स्वसंवेद्यम्] svasamvedya chhe (arthāt potāthī ja pote jaṇāy chhe), [अबाधितम्] ane abādhit chhe (arthāt koī khoṭī yuktithī bādhā pāmatun nathī).

bhāvārthaḥ — ahīn ātmānun nij svarūp gnān ja kahyun chhe tenun kāraṇ ā pramāṇe

Page 591 of 642
PDF/HTML Page 622 of 673
single page version

इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यामात्मख्यातौ सर्वविशुद्धज्ञानप्ररूपकः नवमोऽङ्कः ।।

chheḥ — ātmāmān anant dharmo chhe; parantu temān keṭalāk to sādhāraṇ chhe, tethī teo ativyāptivāḷā chhe, temanāthī ātmāne oḷakhī shakāy nahi; vaḷī keṭalāk (dharmo) paryāyāshrit chhe — koī avasthāmān hoy chhe ane koī avasthāmān nathī hotā, tethī teo avyāptivāḷā chhe, temanāthī paṇ ātmā oḷakhī shakāy nahi. chetanatā joke ātmānun (ativyāpti ane avyāptithī rahit) lakṣhaṇ chhe, topaṇ te shaktimātra chhe, adraṣhṭa chhe; tenī vyakti darshan ane gnān chhe. te darshan ane gnānamān paṇ gnān sākār chhe, pragaṭ anubhavagochar chhe; tethī tenā dvārā ja ātmā oḷakhī shakāy chhe. māṭe ahīn ā gnānane ja pradhān karīne ātmānun tattva kahyun chhe.

ahīn em na samajavun ke ‘ātmāne gnānamātra tattvavāḷo kahyo chhe tethī eṭalo ja paramārtha chhe ane anya dharmo jūṭhā chhe, ātmāmān nathī’; āvo sarvathā ekānt karavāthī to mithyādraṣhṭipaṇun thāy chhe, vignānādvaitavādī bauddhano ane vedāntano mat āve chhe; māṭe āvo ekānt bādhāsahit chhe. āvā ekānt abhiprāyathī koī munivrat paṇ pāḷe ane ātmānun – gnānamātranun – dhyān paṇ kare, topaṇ mithyātva kapāy nahi; mand kaṣhāyone līdhe svarga pāme to pāmo, mokṣhanun sādhan to thatun nathī. māṭe syādvādathī yathārtha samajavun. 246.

ām shrī samayasāranī (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī samayasār paramāgamanī) shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān sarvavishuddhagnānano prarūpak navamo aṅk samāpta thayo.

Page 592 of 642
PDF/HTML Page 623 of 673
single page version

(ahīn sudhīmān bhagavān kundakundāchāryadevanī 415 gāthāonun vyākhyān ṭīkākār shrī amr̥utachandrāchāryadeve karyun ane te vyākhyānamān kaḷasharūpe tathā sūchanikārūpe 246 kāvyo kahyān. have ṭīkākār āchāryadeve vichāryun ke — ā shāstramān gnānane pradhān karīne gnānamātra ātmā kahetā āvyā chhīe; tethī koī tarka karashe ke ‘jainamat to syādvād chhe; to pachhī ātmāne gnānamātra kahevāthī shun ekānt āvī jato nathī? arthāt syādvād sāthe virodh āvato nathī? vaḷī ek ja gnānamān upāyatattva ane upeyatattva — e banne kaī rīte ghaṭe chhe?’ ām tarka koīne thashe. māṭe āvā tarkanun nirākaraṇ karavāne ṭīkākār āchāryadev have parishiṣhṭarūpe thoḍun kahe chhe. temān pratham shlok kahe chheḥ — )

shlokārthaḥ — [अत्र] ahīn [स्याद्वाद - शुद्धि - अर्थं] syādvādanī shuddhine arthe [वस्तु - तत्त्व -

ane upeyapaṇun kaī rīte ghaṭe chhe te batāvavā) upāy - upey bhāv [मनाक् भूयः अपि] jarā pharīne paṇ [चिन्त्यते] vichāravāmān āve chhe.

bhāvārthaḥ — vastunun svarūp sāmānyavisheṣhātmak anek - dharmasvarūp hovāthī te syādvādathī ja sādhī shakāy chhe. e rīte syādvādanī shuddhatā ( – pramāṇikatā, satyatā, nirdoṣhatā, nirmaḷatā, advitīyatā) siddha karavā māṭe ā parishiṣhṭamān vastunun svarūp vichāravāmān āve chhe. (temān em paṇ batāvavāmān āvashe ke ā shāstramān ātmāne gnānamātra kahyo hovā chhatān syādvād sāthe virodh āvato nathī.) vaḷī bījun, ek ja gnānamān sādhakapaṇun tathā sādhyapaṇun kaī rīte banī shake te samajāvavā gnānano upāy - upeyabhāv arthāt sādhakasādhyabhāv paṇ ā parishiṣhṭamān vichāravāmān āve chhe. 247.

(have pratham āchāryadev vastusvarūpanā vichār dvārā syādvādne siddha kare chheḥ — )

Page 593 of 642
PDF/HTML Page 624 of 673
single page version

स्याद्वादो हि समस्तवस्तुतत्त्वसाधकमेकमस्खलितं शासनमर्हत्सर्वज्ञस्य । स तु सर्वमनेकान्तात्मकमित्यनुशास्ति, सर्वस्यापि वस्तुनोऽनेकान्तस्वभावत्वात् । अत्र त्वात्मवस्तुनि ज्ञानमात्रतया अनुशास्यमानेऽपि न तत्परिकोपः, ज्ञानमात्रस्यात्मवस्तुनः स्वयमेवानेकान्त- त्वात् । तत्र यदेव तत्तदेवातत्, यदेवैकं तदेवानेकं, यदेव सत्तदेवासत्, यदेव नित्यं तदेवानित्यमित्येकवस्तुवस्तुत्वनिष्पादकपरस्परविरुद्धशक्तिद्वयप्रकाशनमनेकान्तः । तत्स्वात्मवस्तुनो ज्ञानमात्रत्वेऽप्यन्तश्चकचकायमानज्ञानस्वरूपेण तत्त्वात्, बहिरुन्मिषदनन्तज्ञेयतापन्नस्वरूपाति- रिक्तपररूपेणातत्त्वात्, सहक्रमप्रवृत्तानन्तचिदंशसमुदयरूपाविभागद्रव्येणैकत्वात्, अविभागैक- द्रव्यव्याप्तसहक्रमप्रवृत्तानन्तचिदंशरूपपर्यायैरनेकत्वात्, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावभवनशक्तिस्वभाववत्त्वेन

syādvād samasta vastuonā svarūpane sādhanārun, arhat sarvagnanun ek askhalit ( – nirbādh) shāsan chhe. te (syādvād) ‘badhun anekāntātmak chhe’ em upadeshe chhe, kāraṇ ke samasta vastu anekānt - svabhāvavāḷī chhe. (‘sarva vastuo anekāntasvarūp chhe’ em je syādvād kahe chhe te asatyārtha kalpanāthī kaheto nathī, parantu jevo vastuno anekānt svabhāv chhe tevo ja kahe chhe.)

ahīn ātmā nāmanī vastune gnānamātrapaṇe upadeshavāmān āvatān chhatān paṇ syādvādano kop nathī; kāraṇ ke gnānamātra ātmavastune svayamev anekāntapaṇun chhe. tyān (anekāntanun evun svarūp chhe ke), je (vastu) tat chhe te ja atat chhe, je (vastu) ek chhe te ja anek chhe, je sat chhe te ja asat chhe, je nitya chhe te ja anitya chhe — em ek vastumān vastupaṇānī nipajāvanārī paraspar viruddha be shaktionun prakāshavun te anekānt chhe. māṭe potānī ātmavastune paṇ, gnānamātrapaṇun hovā chhatān, tat - atatpaṇun, ek - anekapaṇun, sat - asatpaṇun ane nitya - anityapaṇun prakāshe ja chhe; kāraṇ ke — tene (gnānamātra ātmavastune) antaraṅgamān chakachakāṭ prakāshatā gnānasvarūp vaḍe tatpaṇun chhe, ane bahār pragaṭ thatā, anant, gneyapaṇāne pāmelā, svarūpathī bhinna evā par rūp vaḍe ( – gnānasvarūpathī bhinna evā paradravyanā rūp vaḍe – ) atatpaṇun chhe (arthāt te - rūpe gnān nathī); sahabhūt ( – sāthe) pravartatā ane krame pravartatā anant chaitanya - anshonā samudāyarūp avibhāg dravya vaḍe ekapaṇun chhe, ane avibhāg ek dravyathī vyāpta, sahabhūt pravartatā ane krame pravartatā anant chaitanya - anshorūp ( – chaitanyanā anant anshorūp) paryāyo vaḍe anekapaṇun chhe; potānā dravya - kṣhetra - kāḷ-bhāvarūpe hovānī shaktirūp je svabhāv te svabhāvavānapaṇā vaḍe (arthāt evā svabhāvavāḷī hovāthī) satpaṇun chhe, ane

Page 594 of 642
PDF/HTML Page 625 of 673
single page version

सत्त्वात्, परद्रव्यक्षेत्रकालभावाभवनशक्तिस्वभाववत्त्वेनाऽसत्त्वात्, अनादिनिधनाविभागैक- वृत्तिपरिणतत्वेन नित्यत्वात्, क्रमप्रवृत्तैकसमयावच्छिन्नानेकवृत्त्यंशपरिणतत्वेनानित्यत्वात्, तदतत्त्वमेकानेकत्वं सदसत्त्वं नित्यानित्यत्वं च प्रकाशत एव । ननु यदि ज्ञानमात्रत्वेऽपि आत्मवस्तुनः स्वयमेवानेकान्तः प्रकाशते, तर्हि किमर्थमर्हद्भिस्तत्साधनत्वेनाऽनुशास्यतेऽनेकान्तः ? अज्ञानिनां ज्ञानमात्रात्मवस्तुप्रसिद्धयर्थमिति ब्रूमः । न खल्वनेकान्तमन्तरेण ज्ञानमात्रमात्म- वस्त्वेव प्रसिध्यति । तथाहि — इह हि स्वभावत एव बहुभावनिर्भरे विश्वे सर्वभावानां स्वभावेनाद्वैतेऽपि द्वैतस्य निषेद्धुमशक्यत्वात् समस्तमेव वस्तु स्वपररूपप्रवृत्तिव्यावृत्ति- भ्यामुभयभावाध्यासितमेव । तत्र यदायं ज्ञानमात्रो भावः शेषभावैः सह स्वरसभरप्रवृत्तज्ञातृज्ञेय- सम्बन्धतयाऽनादिज्ञेयपरिणमनात् ज्ञानतत्त्वं पररूपेण प्रतिपद्याज्ञानी भूत्वा नाशमुपैति, तदा

(prashna – ) jo ātmavastune, gnānamātrapaṇun hovā chhatān, svayamev anekānt prakāshe chhe, to pachhī arhant bhagavanto tenā sādhan tarīke anekāntane ( – syādvādane) shā māṭe upadeshe chhe? (uttar – ) agnānīone gnānamātra ātmavastunī prasiddhi karavā māṭe upadeshe chhe em ame kahīe chhīe. kharekhar anekānt ( – syādvād) vinā gnānamātra ātmavastu ja prasiddha thaī shakatī nathī. te nīche pramāṇe samajāvavāmān āve chheḥ —

svabhāvathī ja bahu bhāvothī bharelā ā vishvamān sarva bhāvonun svabhāvathī advait hovā chhatān, dvaitano niṣhedh karavo ashakya hovāthī samasta vastu svarūpamān pravr̥utti ane pararūpathī vyāvr̥utti vaḍe banne bhāvothī adhyāsit chhe (arthāt samasta vastu svarūpamān pravartatī hovāthī ane pararūpathī bhinna rahetī hovāthī darek vastumān banne bhāvo rahelā chhe). tyān, jyāre ā gnānamātra bhāv ( – ātmā), sheṣh (bākīnā) bhāvo sāthe nij rasanā bhārathī pravartelā gnātā - gneyanā sambandhane līdhe ane anādi kāḷathī gneyonā pariṇamanane līdhe gnānatattvane pararūpe mānīne (arthāt gneyarūpe aṅgīkār karīne) agnānī thayo thako nāsh pāme chhe, tyāre (te gnānamātra bhāvanun) sva - rūpathī ( – gnānarūpathī) tatpaṇun prakāshīne (arthāt gnān gnānapaṇe ja chhe

Page 595 of 642
PDF/HTML Page 626 of 673
single page version

स्वरूपेण तत्त्वं द्योतयित्वा ज्ञातृत्वेन परिणमनाज्ज्ञानी कुर्वन्ननेकान्त एव तमुद्गमयति १ । यदा तु सर्वं वै खल्विदमात्मेति अज्ञानतत्त्वं स्वरूपेण प्रतिपद्य विश्वोपादानेनात्मानं नाशयति, तदा पररूपेणातत्त्वं द्योतयित्वा विश्वाद्भिन्नं ज्ञानं दर्शयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति २ । यदानेकज्ञेयाकारैः खण्डितसकलैकज्ञानाकारो नाशमुपैति, तदा द्रव्येणैकत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ३ । यदा त्वेकज्ञानाकारोपादानायानेकज्ञेयाकार- त्यागेनात्मानं नाशयति, तदा पर्यायैरनेकत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति ४ । यदा ज्ञायमानपरद्रव्यपरिणमनाद् ज्ञातृद्रव्यं परद्रव्यत्वेन प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वद्रव्येण सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ५ । यदा तु सर्वद्रव्याणि अहमेवेति परद्रव्यं ज्ञातृद्रव्यत्वेन प्रतिपद्यात्मानं नाशयति, तदा परद्रव्येणासत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं

Page 596 of 642
PDF/HTML Page 627 of 673
single page version

न ददाति ६ । यदा परक्षेत्रगतज्ञेयार्थपरिणमनात् परक्षेत्रेण ज्ञानं सत् प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वक्षेत्रेणास्तित्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ७ । यदा तु स्वक्षेत्रे भवनाय परक्षेत्रगतज्ञेयाकारत्यागेन ज्ञानं तुच्छीकुर्वन्नात्मानं नाशयति, तदा स्वक्षेत्र एव ज्ञानस्य परक्षेत्रगतज्ञेयाकारपरिणमनस्वभावत्वात्परक्षेत्रेण नास्तित्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति ८ । यदा पूर्वालम्बितार्थविनाशकाले ज्ञानस्यासत्त्वं प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वकालेन सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ९ । यदा त्वर्थालम्बन- काल एव ज्ञानस्य सत्त्वं प्रतिपद्यात्मानं नाशयति, तदा परकालेनासत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति १० । यदा ज्ञायमानपरभावपरिणमनात् ज्ञायकभावं परभावत्वेन प्रतिपद्य नाशमुपैति, तदा स्वभावेन सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति ११ । यदा

Page 597 of 642
PDF/HTML Page 628 of 673
single page version

तु सर्वे भावा अहमेवेति परभावं ज्ञायकभावत्वेन प्रतिपद्यात्मानं नाशयति, तदा परभावेना- सत्त्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति १२ । यदाऽनित्यज्ञानविशेषैः खण्डितनित्यज्ञानसामान्यो नाशमुपैति, तदा ज्ञानसामान्यरूपेण नित्यत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव तमुज्जीवयति १३ । यदा तु नित्यज्ञानसामान्योपादानायानित्यज्ञानविशेषत्यागेनात्मानं नाशयति, तदा ज्ञानविशेषरूपेणानित्यत्वं द्योतयन्ननेकान्त एव नाशयितुं न ददाति १४ ।

भवन्ति चात्र श्लोकाः —

gnāyakabhāvapaṇe mānīne — aṅgīkār karīne potāno nāsh kare chhe, tyāre (te gnānamātra bhāvanun) parabhāvathī asatpaṇun prakāshato thako anekānt ja tene potāno nāsh karavā deto nathī. 12. jyāre ā gnānamātra bhāv anitya gnānavisheṣho vaḍe potānun nitya gnānasāmānya khaṇḍit thayun mānīne nāsh pāme chhe, tyāre (te gnānamātra bhāvanun) gnānasāmānyarūpathī nityapaṇun prakāshato thako anekānt ja tene jivāḍe chhe — nāsh pāmavā deto nathī. 13. vaḷī jyāre te gnānamātra bhāv nitya gnānasāmānyanun grahaṇ karavā māṭe anitya gnānavisheṣhonā tyāg vaḍe potāno nāsh kare chhe (arthāt gnānanā visheṣhono tyāg karīne potāne naṣhṭa kare chhe), tyāre (te gnānamātra bhāvanun) gnānavisheṣharūpathī anityapaṇun prakāshato thako anekānt ja tene potāno nāsh karavā deto nathī.14.

(ahīn tat-atatnā 2 bhaṅg, ek-anekanā 2 bhaṅg, sat-asatnā dravya - kṣhetra - kāḷ - bhāvathī 8 bhaṅg, ane nitya - anityanā 2 bhaṅg — em badhā maḷīne 14 bhaṅg thayā. ā chaud bhaṅgomān em batāvyun ke — ekāntathī gnānamātra ātmāno abhāv thāy chhe ane anekāntathī ātmā jīvato rahe chhe; arthāt ekāntathī ātmā je svarūpe chhe te svarūpe samajāto nathī, svarūpamān pariṇamato nathī, ane anekāntathī te vāstavik svarūpe samajāy chhe, svarūpamān pariṇame chhe.)

ahīn nīche pramāṇe (14 bhaṅgonā kaḷasharūpe) 14 kāvyo paṇ kahevāmān āve chheḥ —

(pratham, pahelā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [बाह्य - अर्थैः परिपीतम्] bāhya padārtho vaḍe samastapaṇe pī javāmān āvelun,

Page 598 of 642
PDF/HTML Page 629 of 673
single page version

[उज्झित - निज - प्रव्यक्ति - रिक्तीभवत्] potānī vyaktine ( – pragaṭatāne) chhoḍī devāthī khālī ( – shūnya) thaī gayelun, [परितः पररूपे एव विश्रान्तं] samastapaṇe pararūpamān ja vishrānt (arthāt pararūp upar ja ādhār rākhatun) evun [पशोः ज्ञानं] pashunun gnān ( – tiryañch jevā ekāntavādīnun gnān) [सीदति] nāsh pāme chhe; [स्याद्वादिनः तत् पुनः] ane syādvādīnun gnān to, [‘यत् तत् तत् इह स्वरूपतः तत्’ इति] ‘je tat chhe te svarūpathī tat chhe (arthāt darek tattvane – vastune svarūpathī tatpaṇun chhe)’ evī mānyatāne līdhe, [दूर - उन्मग्न - घन - स्वभाव - भरतः] atyant pragaṭ thayelā gnānaghanarūp svabhāvanā bhārathī, [पूर्णं समुन्मज्जति] sampūrṇa udit ( – pragaṭ) thāy chhe.

bhāvārthaḥ — koī sarvathā ekāntī to em māne chhe ke — ghaṭagnān ghaṭanā ādhāre ja thāy chhe māṭe gnān sarva prakāre gneyo par ja ādhār rākhe chhe. āvun mānanār ekāntavādīnā gnānane to gneyo pī gayā, gnān pote kāī na rahyun. syādvādī to em māne chhe ke — gnān potānā svarūpathī tatsvarūp ja ( – gnānasvarūp ja) chhe, gneyākār thavā chhatān gnānapaṇāne chhoḍatun nathī. āvī yathārtha anekānt samajaṇane līdhe syādvādīne gnān (arthāt gnānasvarūp ātmā) pragaṭ prakāshe chhe.

ā pramāṇe svarūpathī tatpaṇāno bhaṅg kahyo. 248.

(have bījā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt sarvathā ekāntavādī agnānī, [‘विश्वं ज्ञानम्’ इति प्रतर्क्य] ‘vishva gnān chhe (arthāt sarva gneyapadārtho ātmā chhe)’ em vichārīne [सकलं स्वतत्त्व – आशया द्रष्टवा] 7sarvane ( – samasta vishvane) nijatattvanī āshāthī dekhīne [विश्वमयः भूत्वा] vishvamay ( – samasta gneyapadārthamay) thaīne, [पशुः इव स्वच्छन्दम् आचेष्टते] ḍhoranī māphak svachchhandapaṇe cheṣhṭā kare chhe — varte chhe; [पुनः] ane [स्याद्वाददर्शी] syādvādadarshī to ( – syādvādano dekhanār to), [‘यत् तत् तत् पररूपतः न तत्’ इति] ‘je tat chhe te pararūpathī tat nathī (arthāt darek tattvane svarūpathī tatpaṇun hovā chhatān pararūpathī atatpaṇun chhe)’ em mānato hovāthī, [विश्वात् भिन्नम् अविश्व - विश्वघटितं] vishvathī bhinna evā ane vishvathī ( – vishvanā nimittathī)

Page 599 of 642
PDF/HTML Page 630 of 673
single page version

rachāyelun hovā chhatān vishvarūp nahi evā (arthāt samasta gney vastuonā ākāre thavā chhatān samasta gneyavastuthī bhinna evā) [तस्य स्वतत्त्वं स्पृशेत्] potānā nijatattvane sparshe chhe — anubhave chhe.

bhāvārthaḥ — ekāntavādī em māne chhe ke — vishva ( – samasta vastuo) gnānarūp arthāt potārūp chhe. ā rīte potāne ane vishvane abhinna mānīne, potāne vishvamay mānīne, ekāntavādī, ḍhoranī jem hey-upādeyanā vivek vinā sarvatra svachchhandapaṇe pravarte chhe. syādvādī to em māne chhe ke — je vastu potānā svarūpathī tatsvarūp chhe, te ja vastu paranā svarūpathī atatsvarūp chhe; māṭe gnān potānā svarūpathī tatsvarūp chhe, parantu par gneyonā svarūpathī atatsvarūp chhe arthāt par gneyonā ākāre thavā chhatān temanāthī bhinna chhe.

ā pramāṇe pararūpathī atatpaṇāno bhaṅg kahyo. 249.

(have trījā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt sarvathā ekāntavādī agnānī, [बाह्य - अर्थ-ग्रहण - स्वभाव - भरतः] bāhya padārthone grahaṇ karavānā (gnānanā) svabhāvanī atishayatāne līdhe, [विष्वग् - विचित्र - उल्लसत् - ज्ञेयाकार - विशीर्ण - शक्तिः] chāre taraph (sarvatra) pragaṭ thatā anek prakāranā gneyākārothī jenī shakti vishīrṇa thaī gaī chhe evo thaīne (arthāt anek gneyonā ākāro gnānamān jaṇātān gnānanī shaktine chhinnabhinna – khaṇḍakhaṇḍarūp – thaī jatī mānīne) [अभितः त्रुटयन्] samastapaṇe tūṭī jato thako (arthāt khaṇḍakhaṇḍarūp – anekarūp – thaī jato thako) [नश्यति] nāsh pāme chhe; [अनेकान्तवित्] ane anekāntano jāṇanār to, [सदा अपि उदितया एक - द्रव्यतया] sadāy udit ( – prakāshamān) ekadravyapaṇāne līdhe [भेदभ्रमं ध्वंसयन्] bhedanā bhramane naṣhṭa karato thako (arthāt gneyonā bhede gnānamān sarvathā bhed paḍī jāy chhe evā bhramano nāsh karato thako), [एकम् अबाधित - अनुभवनं ज्ञानम्] je ek chhe ( – sarvathā anek nathī) ane jenun anubhavan nirbādh chhe evā gnānane [पश्यति] dekhe chhe — anubhave chhe.

Page 600 of 642
PDF/HTML Page 631 of 673
single page version

bhāvārthaḥ — gnān chhe te gneyonā ākāre pariṇamavāthī anek dekhāy chhe, tethī sarvathā ekāntavādī te gnānane sarvathā anek – khaṇḍakhaṇḍarūp – dekhato thako gnānamay evā potāno nāsh kare chhe; ane syādvādī to gnānane, gneyākār thavā chhatān, sadā udayamān dravyapaṇā vaḍe ek dekhe chhe.

ā pramāṇe ekapaṇāno bhaṅg kahyo. 250. (have chothā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt sarvathā ekāntavādī agnānī, [ज्ञेयाकारकलङ्क - मेचक - चिति प्रक्षालनं कल्पयन्] gneyākārorūpī kalaṅkathī (anekākārarūp) malin evā chetanamān prakṣhālan kalpato thako (arthāt chetananī anekākārarūp malinatāne dhoī nākhavānun kalpato thako), [एकाकार - चिकीर्षया स्फु टम् अपि ज्ञानं न इच्छति] ekākār karavānī ichchhāthī gnānane — joke te gnān anekākārapaṇe pragaṭ chhe topaṇ — ichchhato nathī (arthāt gnānane sarvathā ekākār mānīne gnānano abhāv kare chhe); [अनेकान्तवित्] ane anekāntano jāṇanār to, [पर्यायैः तद्-अनेकतां परिमृशन्] paryāyothī gnānanī anekatā jāṇato (anubhavato) thako, [वैचित्र्ये अपि अविचित्रताम् उपगतं ज्ञानं] vichitra chhatān avichitratāne prāpta (arthāt anekarūp chhatān ekarūp) evā gnānane [स्वतःक्षालितं] svataḥkṣhālit (svayamev dhoyelun – shuddha) [पश्यति] anubhave chhe.

bhāvārthaḥ — ekāntavādī gneyākārarūp (anekākārarūp) gnānane malin jāṇī, tene dhoīne — temānthī gneyākāro dūr karīne, gnānane gneyākāro rahit ek - ākārarūp karavā ichchhato thako, gnānano nāsh kare chhe; ane anekāntī to satyārtha vastusvabhāvane jāṇato hovāthī, gnānane svarūpathī ja anekākārapaṇun māne chhe.

ā pramāṇe anekapaṇāno bhaṅg kahyo. 251. (have pāñchamā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

Page 601 of 642
PDF/HTML Page 632 of 673
single page version

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt sarvathā ekāntavādī agnānī, [प्रत्यक्ष-आलिखित - स्फु ट - स्थिर - परद्रव्य - अस्तिता - वञ्चितः] pratyakṣha *ālikhit evān pragaṭ ( – sthūl) ane sthir ( – nishchaḷ) paradravyonā astitvathī ṭhagāyo thako, [स्वद्रव्य-अनवलोकनेन परितः शून्यः] svadravyane ( – ātmadravyanā astitvane) nahi dekhato hovāthī samastapaṇe shūnya thayo thako [नश्यति] nāsh pāme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syādvādī to, [स्वद्रव्य - अस्तितया निपुणं निरूप्य] ātmāne svadravyarūpe astipaṇe nipuṇ rīte avalokato hovāthī, [सद्यः समुन्मज्जता विशुद्ध - बोध - महसा पूर्णः भवन्] tatkāḷ pragaṭ thatā vishuddha gnānaprakāsh vaḍe pūrṇa thato thako [जीवति] jīve chhe — nāsh pāmato nathī.

bhāvārthaḥ — ekāntī bāhya paradravyane pratyakṣha dekhī tenun astitva māne chhe, parantu potānā ātmadravyane indriyapratyakṣha nahi dekhato hovāthī tene shūnya mānī ātmāno nāsh kare chhe. syādvādī to gnānarūpī tejathī potānā ātmānun svadravyathī astitva avalokato hovāthī jīve chhe — potāno nāsh karato nathī.

ā pramāṇe svadravya - apekṣhāthī astitvano ( – satpaṇāno) bhaṅg kahyo. 252.

(have chhaṭhṭhā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt sarvathā ekāntavādī agnānī, [दुर्वासनावासितः] durvāsanāthī ( – kunayanī vāsanāthī) vāsit thayo thako, [पुरुषं सर्वद्रव्यमयं प्रपद्य] ātmāne sarvadravyamay mānīne, [स्वद्रव्य - भ्रमतः परद्रव्येषु किल विश्राम्यति] (paradravyomān) svadravyanā bhramathī * ālikhit = āḷekhāyelān; chitrit; sparshātān; jaṇātān.

Page 602 of 642
PDF/HTML Page 633 of 673
single page version

paradravyomān vishrām kare chhe; [स्याद्वादी तु] ane syādvādī to, [समस्तवस्तुषु परद्रव्यात्मना नास्तितां जानन्] samasta vastuomān paradravyasvarūpe nāstitva jāṇato thako, [निर्मल - शुद्ध - बोध - महिमा] jeno shuddha- gnānamahimā nirmaḷ chhe evo vartato thako, [स्वद्रव्यम् एव आश्रयेत्] svadravyano ja āshray kare chhe.

bhāvārthaḥ — ekāntavādī ātmāne sarvadravyamay mānīne, ātmāmān je paradravya - apekṣhāe nāstitva chhe teno lop kare chhe; ane syādvādī to sarva padārthomān paradravya - apekṣhāe nāstitva mānīne nij dravyamān rame chhe.

ā pramāṇe paradravya - apekṣhāthī nāstitvano ( – asatpaṇāno) bhaṅg kahyo. 253.

(have sātamā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt sarvathā ekāntavādī agnānī, [भिन्न - क्षेत्र - निषण्ण - बोध्य - नियत - व्यापार - निष्ठः] bhinna kṣhetramān rahelā gneyapadārthomān je gneyagnāyakasambandharūp nishchit vyāpār temān pravartato thako, [पुमांसम् अभितः बहिः पतन्तम् पश्यन्] ātmāne samastapaṇe bahār (parakṣhetramān) paḍato dekhīne ( – svakṣhetrathī ātmānun astitva nahi mānīne) [सदा सीदति एव] sadā nāsh pāme chhe; [स्याद्वादवेदी पुनः] ane syādvādano jāṇanār to, [स्वक्षेत्र - अस्तितया निरुद्ध - रभसः] svakṣhetrathī astipaṇāne līdhe jeno veg rokāyelo chhe evo thayo thako (arthāt svakṣhetramān vartato thako), [आत्म - निखात - बोध्य - नियत - व्यापार - शक्तिः भवन्] ātmāmān ja ākārarūp thayelān gneyomān nishchit vyāpāranī shaktivāḷo thaīne, [तिष्ठति] ṭake chhe — jīve chhe ( — naṣhṭa thato nathī).

bhāvārthaḥ — ekāntavādī bhinna kṣhetramān rahelā gney padārthone jāṇavānā kāryamān pravartatān ātmāne bahār paḍato ja mānīne, (svakṣhetrathī astitva nahi mānīne,) potāne naṣhṭa kare chhe; ane syādvādī to, ‘parakṣhetramān rahelān gneyone jāṇatān potānā kṣhetramān rahelo ātmā svakṣhetrathī astitva dhāre chhe’ em mānato thako ṭakī rahe chhe — nāsh pāmato nathī.

ā pramāṇe svakṣhetrathī astitvano bhaṅg kahyo. 254. (have āṭhamā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

Page 603 of 642
PDF/HTML Page 634 of 673
single page version

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt sarvathā ekāntavādī agnānī, [स्वक्षेत्रस्थितये पृथग्विध - परक्षेत्र - स्थित - अर्थ - उज्झनात्] svakṣhetramān rahevā māṭe judā judā parakṣhetramān rahelā gney padārthone chhoḍavāthī, [अर्थैः सह चिद् - आकारान् वमन्] gney padārthonī sāthe chaitanyanā ākārone paṇ vamī nākhato thako (arthāt gney padārthonā nimitte chaitanyamān je ākāro thāy chhe temane paṇ chhoḍī deto thako) [तुच्छीभूय] tuchchha thaīne [प्रणश्यति] nāsh pāme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syādvādī to [स्वधामनि वसन्] svakṣhetramān raheto, [परक्षेत्रे नास्तितां विदन्] parakṣhetramān potānun nāstitva jāṇato thako, [त्यक्त - अर्थः अपि] (parakṣhetramān rahelā) gney padārthone chhoḍatān chhatān [परान् आकारकर्षी] te par padārthomānthī chaitanyanā ākārone kheñchato hovāthī (arthāt gney padārthonā nimitte thatā chaitanyanā ākārone chhoḍato nahi hovāthī) [तुच्छताम् अनुभवति न] tuchchhatā pāmato nathī.

bhāvārthaḥ — ‘parakṣhetramān rahelā gney padārthonā ākāre chaitanyanā ākāro thāy chhe temane jo hun potānā karīsh to svakṣhetramān ja rahevāne badale parakṣhetramān paṇ vyāpī jaīsh’ em mānīne agnānī ekāntavādī parakṣhetramān rahelā gney padārthonī sāthe sāthe chaitanyanā ākārone paṇ chhoḍī de chhe; e rīte pote chaitanyanā ākāro rahit tuchchha thāy chhe, nāsh pāme chhe. syādvādī to svakṣhetramān raheto, parakṣhetramān potānī nāstitā jāṇato thako, gney padārthone chhoḍatān chhatān chaitanyanā ākārone chhoḍato nathī; māṭe te tuchchha thato nathī, nāsh pāmato nathī.

ā pramāṇe parakṣhetranī apekṣhāthī nāstitvano bhaṅg kahyo. 255. (have navamā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt ekāntavādī agnānī, [पूर्व - आलम्बित - बोध्यनाश - समये

Page 604 of 642
PDF/HTML Page 635 of 673
single page version

ज्ञानस्य नाशं विदन्] pūrvālambit gney padārthonā nāsh samaye gnānano paṇ nāsh jāṇato thako, [न किञ्चन अपि कलयन्] e rīte gnānane kāī paṇ (vastu) nahi jāṇato thako (arthāt gnānavastunun astitva ja nahi mānato thako), [अत्यन्ततुच्छः] atyant tuchchha thayo thako [सीदति एव] nāsh pāme chhe; [स्याद्वादवेदी पुनः] ane syādvādano jāṇanār to [अस्य निज - कालतः अस्तित्वं कलयन्] ātmānun nij kāḷathī astitva jāṇato thako, [बाह्यवस्तुषु मुहुः भूत्वा विनश्यत्सु अपि] bāhya vastuo vāramvār thaīne nāsh pāmatān chhatān paṇ, [पूर्णः तिष्ठति] pote pūrṇa rahe chhe.

bhāvārthaḥ — pahelān je gney padārtho jāṇyā hatā te uttar kāḷamān nāsh pāmī gayā; temane dekhī ekāntavādī potānā gnānano paṇ nāsh mānī agnānī thayo thako ātmāno nāsh kare chhe. syādvādī to, gney padārtho naṣhṭa thatān paṇ, potānun astitva potānā kāḷathī ja mānato thako naṣhṭa thato nathī.

ā pramāṇe svakāḷ - apekṣhāthī astitvano bhaṅg kahyo. 256.

(have dasamā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt agnānī ekāntavādī, [अर्थ - आलम्बन - काले एव ज्ञानस्य सत्त्वं कलयन्] gney padārthonā ālamban kāḷe ja gnānanun astitva jāṇato thako, [बहिः - ज्ञेय - आलम्बन - लालसेन मनसा भ्राम्यन्] bāhya gneyonā ālambananī lālasāvāḷā chittathī (bahār) bhamato thako [नश्यति] nāsh pāme chhe; [स्याद्वादवेदी पुनः] ane syādvādano jāṇanār to [पर - कालतः अस्य नास्तित्वं कलयन्] parakāḷathī ātmānun nāstitva jāṇato thako, [आत्म - निखात - नित्य - सहज - ज्ञान - एक - पुञ्जीभवन्] ātmāmān draḍhapaṇe rahelā nitya sahaj gnānanā ek puñjarūp vartato thako [तिष्ठति] ṭake chhe — naṣhṭa thato nathī.

bhāvārthaḥ — ekāntī gneyonā ālambanakāḷe ja gnānanun satpaṇun jāṇe chhe tethī gneyonā ālambanamān manane joḍī bahār bhamato thako naṣhṭa thāy chhe. syādvādī to par gneyonā kāḷathī potānun nāstitva jāṇe chhe, potānā ja kāḷathī potānun astitva jāṇe chhe; tethī gneyothī judā evā gnānanā puñjarūp vartato thako naṣhṭa thato nathī.

ā pramāṇe parakāḷ - apekṣhāe nāstitvano bhaṅg kahyo. 257.

Page 605 of 642
PDF/HTML Page 636 of 673
single page version

(have agiyāramā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt ekāntavādī agnānī, [परभाव - भाव-कलनात्] parabhāvonā *bhavanane ja jāṇato hovāthī, (e rīte parabhāvothī ja potānun astitva mānato hovāthī,) [नित्यं बहिः-वस्तुषु विश्रान्तः] sadāy bāhya vastuomān vishrām karato thako, [स्वभाव - महिमनि एकान्त - निश्चेतनः] (potānā) svabhāvanā mahimāmān atyant nishchetan (jaḍ) vartato thako, [नश्यति एव] nāsh pāme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syādvādī to [नियत - स्वभाव - भवन - ज्ञानात् सर्वस्मात् विभक्तः भवन्] (potānā) niyat svabhāvanā bhavanasvarūp gnānane līdhe sarvathī ( – sarva parabhāvothī) bhinna vartato thako, [सहज - स्पष्टीकृत - प्रत्ययः] jeṇe sahaj svabhāvanun pratītirūp jāṇapaṇun spaṣhṭa – pratyakṣha – anubhavarūp karyun chhe evo thayo thako, [नाशम् एति न] nāsh pāmato nathī.

bhāvārthaḥ — ekāntavādī parabhāvothī ja potānun satpaṇun mānato hovāthī bāhya vastuomān vishrām karato thako ātmāno nāsh kare chhe; ane syādvādī to, gnānabhāv gneyākār thavā chhatān gnānabhāvanun svabhāvathī astitva jāṇato thako, ātmāno nāsh karato nathī.

ā pramāṇe sva - bhāvanī (potānā bhāvanī) apekṣhāthī astitvano bhaṅg kahyo. 258.

(have bāramā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt agnānī ekāntavādī, [सर्व - भाव - भवनं आत्मनि अध्यास्य * bhavan = astitva; pariṇaman.

Page 606 of 642
PDF/HTML Page 637 of 673
single page version

शुद्ध - स्वभाव - च्युतः] sarva bhāvorūp bhavanano ātmāmān adhyās karīne (arthāt sarva gney padārthonā bhāvorūpe ātmā chhe em mānīne) shuddha svabhāvathī chyut thayo thako, [अनिवारितः सर्वत्र अपि स्वैरं गतभयः क्रीडति] koī parabhāvane bākī rākhyā vinā sarva parabhāvomān svachchhandatāthī nirbhayapaṇe (niḥshaṅkapaṇe) krīḍā kare chhe; [स्याद्वादी तु] ane syādvādī to [स्वस्य स्वभावं भरात् आरूढः] potānā svabhāvamān atyant ārūḍh thayo thako, [परभाव - भाव - विरह - व्यालोक - निष्कम्पितः] parabhāvorūp bhavananā abhāvanī draṣhṭine līdhe (arthāt ātmā paradravyonā bhāvorūpe nathī — em dekhato hovāthī) niṣhkamp vartato thako, [विशुद्धः एव लसति] shuddha ja virāje chhe.

bhāvārthaḥ — ekāntavādī sarva parabhāvone potārūp jāṇīne potānā shuddha svabhāvathī chyut thayo thako sarvatra (sarva parabhāvomān) svechchhāchārīpaṇe niḥshaṅk rīte varte chhe; ane syādvādī to, parabhāvone jāṇatān chhatān, potānā shuddha gnānasvabhāvane sarva parabhāvothī bhinna anubhavato thako shobhe chhe.

ā pramāṇe parabhāv - apekṣhāthī nāstitvano bhaṅg kahyo. 259.

(have teramā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt ekāntavādī agnānī, [प्रादुर्भाव - विराम - मुद्रित - वहत् - ज्ञान - अंश - नाना - आत्मना निर्ज्ञानात्] utpād - vyayathī lakṣhit evā je vahetā ( – pariṇamatā) gnānanā ansho te - rūp anekātmakapaṇā vaḍe ja (ātmāno) nirṇay arthāt gnān karato thako, [क्षणभङ्ग - सङ्ग - पतितः] *kṣhaṇabhaṅganā saṅgamān paḍelo, [प्रायः नश्यति] bāhulyapaṇe nāsh pāme chhe; [स्याद्वादी तु] ane syādvādī to [चिद् - आत्मना चिद् - वस्तु नित्य - उदितं परिमृशन्] chaitanyātmakapaṇā vaḍe chaitanyavastune nitya - udit anubhavato thako, [टङ्कोत्कीर्ण - घन - स्वभाव - महिम ज्ञानं भवन्] ṭaṅkotkīrṇaghanasvabhāv ( – ṭaṅkotkīrṇapiṇḍarūp svabhāv) jeno mahimā chhe evā gnānarūp vartato, [जीवति] jīve chhe.

bhāvārthaḥ — ekāntavādī gneyonā ākār anusār gnānane ūpajatun - viṇasatun dekhīne, * kṣhaṇabhaṅg = kṣhaṇe kṣhaṇe thato nāsh; kṣhaṇabhaṅguratā; anityatā.

Page 607 of 642
PDF/HTML Page 638 of 673
single page version

anitya paryāyo dvārā ātmāne sarvathā anitya mānato thako, potāne naṣhṭa kare chhe; ane syādvādī to, joke gnān gneyo anusār ūpaje - viṇase chhe topaṇ, chaitanyabhāvano nitya uday anubhavato thako jīve chhe — nāsh pāmato nathī.

ā pramāṇe nityatvano bhaṅg kahyo. 260. (have chaudamā bhaṅganā kaḷasharūpe kāvya kahevāmān āve chheḥ — )

shlokārthaḥ — [पशुः] pashu arthāt ekāntavādī agnānī, [टङ्कोत्कीर्ण - विशुद्धबोध - विसर - आकार - आत्म - तत्त्व - आशया] ṭaṅkotkīrṇa vishuddha gnānanā phelāvarūp ek-ākār (sarvathā nitya) ātmatattvanī āshāthī, [उच्छलत् - अच्छ - चित्परिणतेः भिन्नं किञ्चन वाञ्छति] ūchhaḷatī nirmaḷ chaitanyapariṇatithī judun kāīk (ātmatattvane) ichchhe chhe (parantu evun koī ātmatattva chhe nahi); [स्याद्वादी] ane syādvādī to, [चिद् - वस्तु - वृत्ति - क्रमात् तद् - अनित्यतां परिमृशन्] chaitanyavastunī vr̥uttinā ( – pariṇatinā, paryāyanā) kram dvārā tenī anityatāne anubhavato thako, [नित्यम् ज्ञानं अनित्यतापरिगमे अपि उज्ज्वलम् आसादयति] nitya evā gnānane anityatāthī vyāpta chhatān ujjvaḷ ( – nirmaḷ) māne chhe — anubhave chhe.

bhāvārthaḥ — ekāntavādī gnānane sarvathā ekākār – nitya prāpta karavānī vāñchhāthī, ūpajatī - viṇasatī chaitanyapariṇatithī judun kāīk gnānane ichchhe chhe; parantu pariṇām sivāy judo koī pariṇāmī to hoto nathī. syādvādī to em māne chhe ke — joke dravye gnān nitya chhe topaṇ kramashaḥ ūpajatī - viṇasatī chaitanyapariṇatinā kramane līdhe gnān anitya paṇ chhe; evo ja vastusvabhāv chhe.

ā pramāṇe anityatvano bhaṅg kahyo. 261. ‘pūrvokta rīte anekānt, agnānathī mūḍh thayelā jīvone gnānamātra ātmatattva prasiddha karī de chhe — samajāvī de chhe’ evā arthanun kāvya have kahevāmān āve chheḥ —

Page 608 of 642
PDF/HTML Page 639 of 673
single page version

shlokārthaḥ — [इति] ā rīte [अनेकान्तः] anekānt arthāt syādvād [अज्ञान - विमूढानां ज्ञानमात्रं आत्मतत्त्वम् प्रसाधयन्] agnānamūḍh prāṇīone gnānamātra ātmatattva prasiddha karato [स्वयमेव अनुभूयते] svayamev anubhavāy chhe.

bhāvārthaḥ — gnānamātra ātmavastu anekāntamay chhe. parantu anādi kāḷathī prāṇīo potānī meḷe athavā to ekāntavādano upadesh sāmbhaḷīne gnānamātra ātmatattva sambandhī anek prakāre pakṣhapāt karī gnānamātra ātmatattvano nāsh kare chhe. temane (agnānī jīvone) syādvād gnānamātra ātmatattvanun anekāntasvarūpapaṇun pragaṭ kare chhe — samajāve chhe. jo potānā ātmā taraph dekhī anubhav karī jovāmān āve to (syādvādanā upadesh anusār) gnānamātra ātmavastu āpoāp anek dharmovāḷī pratyakṣha anubhavagochar thāy chhe. māṭe he pravīṇ puruṣho! tame gnānane tatsvarūp, atatsvarūp, ekasvarūp, anekasvarūp, potānā dravya - kṣhetra - kāḷ - bhāvathī satsvarūp, paranā dravya - kṣhetra - kāḷ - bhāvathī asatsvarūp, nityasvarūp, anityasvarūp ityādi anek dharmasvarūp pratyakṣha anubhavagochar karī pratītimān lāvo. e ja samyaggnān chhe. sarvathā ekānt mānavun te mithyāgnān chhe. 262.

‘pūrvokta rīte vastunun svarūp anekāntamay hovāthī anekānt arthāt syādvād siddha thayo’ evā arthanun kāvya have kahevāmān āve chheḥ —

shlokārthaḥ — [एवं] ā rīte [अनेकान्तः] anekānt — [जैनम् अलङ्घयं शासनम्] ke je jinadevanun alaṅghya (koīthī toḍī na shakāy evun) shāsan chhe te — [तत्त्व - व्यवस्थित्या] vastunā yathārtha svarūpanī vyavasthiti (vyavasthā) vaḍe [स्वयम् स्वं व्यवस्थापयन्] pote potāne sthāpit karato thako [व्यवस्थितः] sthit thayo — nishchit ṭharyo — siddha thayo.

bhāvārthaḥ — anekānt arthāt syādvād, jevun vastunun svarūp chhe tevun ja sthāpan karato thako, āpoāp siddha thayo. te anekānt ja nirbādh jinamat chhe ane yathārtha vastusthitino kahenār chhe. kāī koīe asat kalpanāthī vachanamātra pralāp karyo nathī. māṭe he nipuṇ puruṣho!

Page 609 of 642
PDF/HTML Page 640 of 673
single page version

नन्वनेकान्तमयस्यापि किमर्थमत्रात्मनो ज्ञानमात्रतया व्यपदेशः ? लक्षणप्रसिद्धया लक्ष्यप्रसिद्धयर्थम् । आत्मनो हि ज्ञानं लक्षणं, तदसाधारणगुणत्वात् । तेन ज्ञानप्रसिद्धया तल्लक्ष्यस्यात्मनः प्रसिद्धिः । ननु किमनया लक्षणप्रसिद्धया, लक्ष्यमेव प्रसाधनीयम् । नाप्रसिद्धलक्षणस्य लक्ष्यप्रसिद्धिः, प्रसिद्धलक्षणस्यैव तत्प्रसिद्धेः । ननु किं तल्लक्ष्यं यज्ज्ञानप्रसिद्धया ततो भिन्नं प्रसिध्यति ? न ज्ञानाद्भिन्नं लक्ष्यं, ज्ञानात्मनोर्द्रव्यत्वेनाभेदात् । तर्हि किं कृतो लक्ष्यलक्षणविभागः ? प्रसिद्धप्रसाध्यमानत्वात् कृतः । प्रसिद्धं हि ज्ञानं, ज्ञानमात्रस्य

(āchāryadev anekāntane haju visheṣh charche chheḥ — )

(prashnaḥ – ) ātmā anekāntamay hovā chhatān paṇ ahīn teno gnānamātrapaṇe kem *vyapadesh karavāmān āve chhe? (ātmā anant dharmovāḷo hovā chhatān tene gnānamātrapaṇe kem kahevāmān āve chhe? gnānamātra kahevāthī to anya dharmono niṣhedh samajāy chhe.)

(uttaraḥ – ) lakṣhaṇanī prasiddhi vaḍe lakṣhyanī prasiddhi karavā māṭe ātmāno gnānamātrapaṇe vyapadesh karavāmān āve chhe. ātmānun gnān lakṣhaṇ chhe, kāraṇ ke gnān ātmāno asādhāraṇ guṇ chhe ( – anya dravyomān gnānaguṇ nathī). māṭe gnānanī prasiddhi vaḍe tenā lakṣhyanī – ātmānī – prasiddhi thāy chhe.

(prashnaḥ – ) e lakṣhaṇanī prasiddhithī shun prayojan chhe? mātra lakṣhya ja prasādhya arthāt prasiddha karavāyogya chhe. (māṭe lakṣhaṇane prasiddha karyā vinā mātra lakṣhyane ja — ātmāne ja — prasiddha kem karatā nathī?)

(uttaraḥ – ) jene lakṣhaṇ aprasiddha hoy tene (arthāt je lakṣhaṇane jāṇato nathī evā agnānī janane) lakṣhyanī prasiddhi thatī nathī. jene lakṣhaṇ prasiddha thāy tene ja lakṣhyanī prasiddhi thāy chhe. (māṭe agnānīne pahelān lakṣhaṇ batāvīe tyāre te lakṣhyane grahaṇ karī shake chhe.)

(prashnaḥ – ) kayun te lakṣhya chhe ke je gnānanī prasiddhi vaḍe tenāthī ( – gnānathī) bhinna prasiddha thāy chhe?

(uttaraḥ – ) gnānathī bhinna lakṣhya nathī, kāraṇ ke gnān ane ātmāne dravyapaṇe abhed chhe.

(prashnaḥ – ) to pachhī lakṣhaṇ ane lakṣhyano vibhāg shā māṭe karavāmān āvyo? * vyapadesh = kathan; nām.