Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Kalash: 235-245 ; Gatha: 405-415.

Page 570 of 642
PDF/HTML Page 601 of 673
single page version

वर्णो ज्ञानं न भवति यस्माद्वर्णो न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं वर्णं जिना ब्रुवन्ति ।।३९३।।

गन्धो ज्ञान न भवति यस्माद्गन्धो न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं गन्धं जिना ब्रुवन्ति ।।३९४।।

न रसस्तु भवति ज्ञानं यस्मात्तु रसो न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानं रसं चान्यं जिना ब्रुवन्ति ।।३९५।।

स्पर्शो न भवति ज्ञानं यस्मात्स्पर्शो न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं स्पर्शं जिना ब्रुवन्ति ।।३९६।।

कर्म ज्ञानं न भवति यस्मात्कर्म न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यत्कर्म जिना ब्रुवन्ति ।।३९७।।

धर्मो ज्ञानं न भवति यस्माद्धर्मो न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं धर्मं जिना ब्रुवन्ति ।।३९८।।

ke [रूपं किञ्चित् न जानाति] rūp kāī jāṇatun nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [रूपम् अन्यत्] rūp anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [वर्णः ज्ञानं न भवति] varṇa gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [वर्णः किञ्चित् न जानाति] varṇa kāī jāṇato nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [वर्णम् अन्यम्] varṇa anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [गन्धः ज्ञानं न भवति] gandh gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [गन्धः किञ्चित् न जानाति] gandh kāī jāṇatī nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [गन्धम् अन्यम्] gandh anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [रसः तु ज्ञानं न भवति] ras gnān nathī [यस्मात् तु] kāraṇ ke [रसः किञ्चित् न जानाति] ras kāī jāṇato nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe [रसं च अन्यं] ane ras anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [स्पर्शः ज्ञानं न भवति] sparsha gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [स्पर्शः किञ्चित् न जानाति] sparsha kāī jāṇato nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [स्पर्शं अन्यं] sparsha anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [कर्म ज्ञानं न भवति] karma gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [कर्म किञ्चित् न जानाति] karma kāī jāṇatun nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [कर्म अन्यत्] karma anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [धर्मः ज्ञानं न भवति] dharma (arthāt dharmāstikāy) gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ

Page 571 of 642
PDF/HTML Page 602 of 673
single page version

ज्ञानमधर्मो न भवति यस्मादधर्मो न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यमधर्मं जिना ब्रुवन्ति ।।३९९।।

कालो ज्ञानं न भवति यस्मात्कालो न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं कालं जिना ब्रुवन्ति ।।४००।।

आकाशमपि न ज्ञानं यस्मादाकाशं न जानाति किञ्चित् ।

तस्मादाकाशमन्यदन्यज्ज्ञानं जिना ब्रुवन्ति ।।४०१।।

नाध्यवसानं ज्ञानमध्यवसानमचेतनं यस्मात् ।

तस्मादन्यज्ज्ञानमध्यवसानं तथान्यत् ।।४०२।।

यस्माज्जानाति नित्यं तस्माज्जीवस्तु ज्ञायको ज्ञानी ।

ज्ञानं च ज्ञायकादव्यतिरिक्तं ज्ञातव्यम् ।।४०३।।

ke [धर्मः किञ्चित् न जानाति] dharma kāī jāṇato nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [धर्मं अन्यं] dharma anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [अधर्मः ज्ञानं न भवति] adharma (arthāt adharmāstikāy) gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [अधर्मः किञ्चित् न जानाति] adharma kāī jāṇato nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [अधर्मं अन्यम्] adharma anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [कालः ज्ञानं न भवति] kāḷ gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [कालः किञ्चित् न जानाति] kāḷ kāī jāṇato nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe, [कालं अन्यं] kāḷ anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [आकाशम् अपि ज्ञानं न] ākāsh paṇ gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [आकाशं किञ्चित् न जानाति] ākāsh kāī jāṇatun nathī, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानं अन्यत्] gnān anya chhe, [आकाशम् अन्यत्] ākāsh anya chhe — [जिनाः ब्रुवन्ति] em jinadevo kahe chhe. [अध्यवसानं ज्ञानम् न] adhyavasān gnān nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [अध्यवसानम् अचेतनं] adhyavasān achetan chhe, [तस्मात्] māṭe [ज्ञानम् अन्यत्] gnān anya chhe [तथा अध्यवसानं अन्यत्] tathā adhyavasān anya chhe ( – em jinadevo kahe chhe).

[यस्मात्] kāraṇ ke [नित्यं जानाति] (jīv) nirantar jāṇe chhe [तस्मात्] māṭe [ज्ञायकः जीवः तु] gnāyak evo jīv [ज्ञानी] gnānī ( – gnānavāḷo, gnānasvarūp) chhe, [ज्ञानं च] ane gnān [ज्ञायकात् अव्यतिरिक्तं] gnāyakathī avyatirikta chhe ( – abhinna chhe, judun nathī) [ज्ञातव्यम्] em jāṇavun.

Page 572 of 642
PDF/HTML Page 603 of 673
single page version

ज्ञानं सम्यग्द्रष्टिं तु संयमं सूत्रमङ्गपूर्वगतम् ।

धर्माधर्मं च तथा प्रव्रज्यामभ्युपयान्ति बुधाः ।।४०४।।

न श्रुतं ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानश्रुतयोर्व्यतिरेकः । न शब्दो ज्ञानम- चेतनत्वात्, ततो ज्ञानशब्दयोर्व्यतिरेकः । न रूपं ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानरूपयोर्व्यतिरेकः । न वर्णो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानवर्णयोर्व्यतिरेकः । न गन्धो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानगन्धयोर्व्यतिरेकः । न रसो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानरसयोर्व्यतिरेकः । न स्पर्शो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानस्पर्शयोर्व्यतिरेकः । न कर्म ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानकर्मणोर्व्यतिरेकः । न धर्मो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानधर्मयोर्व्यतिरेकः । नाधर्मो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानाधर्मयोर्व्यतिरेकः । न कालो ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानकालयोर्व्यतिरेकः । नाकाशं ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानाकाशयोर्व्यतिरेकः । नाध्यवसानं

[बुधाः] budh puruṣho (arthāt gnānī jano) [ज्ञानं] gnānane ja [सम्यग्द्रष्टिं तु] samyagdraṣhṭi, [संयमं] (gnānane ja) sanyam, [अङ्गपूर्वगतम् सूत्रम्] aṅgapūrvagat sūtra, [धर्माधर्मं च] dharma-adharma (puṇya-pāp) [तथा प्रव्रज्याम्] tathā dīkṣhā [अभ्युपयान्ति] māne chhe.

ṭīkāḥ — shrut (arthāt vachanātmak dravyashrut) gnān nathī, kāraṇ ke shrut achetan chhe; māṭe gnānane ane shrutane vyatirek (arthāt bhinnatā) chhe. shabda gnān nathī, kāraṇ ke shabda (pudgaladravyano paryāy chhe,) achetan chhe; māṭe gnānane ane shabdane vyatirek (arthāt bhed) chhe. rūp gnān nathī, kāraṇ ke rūp (pudgaladravyano guṇ chhe,) achetan chhe; māṭe gnānane ane rūpane vyatirek chhe (arthāt banne judān chhe). varṇa gnān nathī, kāraṇ ke varṇa (pudgaladravyano guṇ chhe,) achetan chhe; māṭe gnānane ane varṇane vyatirek chhe (arthāt gnān anya chhe, varṇa anya chhe). gandh gnān nathī, kāraṇ ke gandh (pudgaladravyano guṇ chhe,) achetan chhe; māṭe gnānane ane gandhane vyatirek ( – bhed, bhinnatā) chhe. ras gnān nathī, kāraṇ ke ras (pudgaladravyano guṇ chhe,) achetan chhe; māṭe gnānane ane rasane vyatirek chhe. sparsha gnān nathī, kāraṇ ke sparsha (pudgaladravyano guṇ chhe,) achetan chhe; māṭe gnānane ane sparshane vyatirek chhe. karma gnān nathī, kāraṇ ke karma achetan chhe; māṭe gnānane ane karmane vyatirek chhe. dharma ( – dharmadravya) gnān nathī, kāraṇ ke dharma achetan chhe; māṭe gnānane ane dharmane vyatirek chhe. adharma ( – adharmadravya) gnān nathī, kāraṇ ke adharma achetan chhe; māṭe gnānane ane adharmane vyatirek chhe. kāḷ ( – kāḷadravya) gnān nathī, kāraṇ ke kāḷ achetan chhe; māṭe gnānane ane kāḷane

Page 573 of 642
PDF/HTML Page 604 of 673
single page version

ज्ञानमचेतनत्वात्, ततो ज्ञानाध्यवसानयोर्व्यतिरेकः । इत्येवं ज्ञानस्य सर्वैरेव परद्रव्यैः सह व्यतिरेको निश्चयसाधितो द्रष्टव्यः । अथ जीव एवैको ज्ञानं, चेतनत्वात्; ततो ज्ञानजीवयोरेवाव्यतिरेकः । न च जीवस्य स्वयं ज्ञानत्वात्ततो व्यतिरेकः कश्चनापि शङ्कनीयः । एवं तु सति ज्ञानमेव सम्यग्द्रष्टिः, ज्ञानमेव संयमः, ज्ञानमेवाङ्गपूर्वरूपं सूत्रं, ज्ञानमेव धर्माधर्मौ, ज्ञानमेव प्रव्रज्येति ज्ञानस्य जीवपर्यायैरपि सहाव्यतिरेको निश्चयसाधितो द्रष्टव्यः । अथैवं सर्वपरद्रव्यव्यतिरेकेण सर्वदर्शनादिजीवस्वभावा- व्यतिरेकेण वा अतिव्याप्तिमव्याप्तिं च परिहरमाणमनादिविभ्रममूलं धर्माधर्मरूपं परसमयमुद्वम्य स्वयमेव प्रव्रज्यारूपमापद्य दर्शनज्ञानचारित्रस्थितिरूपं स्वसमयमवाप्य मोक्षमार्गमात्मन्येव परिणतं कृत्वा समवाप्तसम्पूर्णविज्ञानघनस्वभावं हानोपादानशून्यं साक्षात्समय-

vyatirek chhe. ākāsh ( – ākāshadravya) gnān nathī, kāraṇ ke ākāsh achetan chhe; māṭe gnānane ane ākāshane vyatirek chhe. adhyavasān gnān nathī, kāraṇ ke adhyavasān achetan chhe; māṭe gnānane ane (karmanā udayanī pravr̥uttirūp) adhyavasānane vyatirek chhe. ām ā rīte gnānano samasta paradravyo sāthe vyatirek nishchayasādhit dekhavo (arthāt nishchay vaḍe siddha thayelo samajavo – anubhavavo).

have, jīv ja ek gnān chhe, kāraṇ ke jīv chetan chhe; māṭe gnānane ane jīvane ja avyatirek ( – abhinnatā) chhe. vaḷī gnānano jīvanī sāthe vyatirek jarā paṇ shaṅkaīy nathī (arthāt gnānanī jīvathī bhinnatā hashe em jarāy shaṅkā karavāyogya nathī), kāraṇ ke jīv pote ja gnān chhe. ā pramāṇe (gnān jīvathī abhinna) hovāthī, gnān ja samyagdraṣhṭi chhe, gnān ja sanyam chhe, gnān ja aṅgapūrvarūp sūtra chhe, gnān ja dharma - adharma (arthāt puṇya - pāp) chhe, gnān ja pravrajyā (dīkṣhā, nishchayachāritra) chhe — em gnānano jīvaparyāyonī sāthe paṇ avyatirek nishchayasādhit dekhavo (arthāt nishchay vaḍe siddha thayelo samajavo – anubhavavo).

have, e pramāṇe sarva paradravyo sāthe vyatirek vaḍe ane sarva darshanādi jīvasvabhāvo sāthe avyatirek vaḍe ativyāptine ane avyāptine dūr karatun thakun, anādi vibhram jenun mūḷ chhe evā dharma - adharmarūp (puṇya - pāparūp, shubh - ashubharūp) parasamayane dūr karīne, pote ja pravrajyārūpane pāmīne (arthāt pote ja nishchayachāritrarūp dīkṣhāpaṇāne pāmīne), darshan - gnān - chāritramān sthitirūp svasamayane prāpta karīne, mokṣhamārgane potāmān ja pariṇat karīne, jeṇe sampūrṇa vignānaghanasvabhāvane prāpta karyo chhe evun, tyāg - grahaṇathī rahit, sākṣhāt samayasārabhūt, paramārtharūp shuddhagnān ek avasthit ( – nishchaḷ rahelun) dekhavun (arthāt

Page 574 of 642
PDF/HTML Page 605 of 673
single page version

सारभूतं परमार्थरूपं शुद्धं ज्ञानमेकमवस्थितं द्रष्टव्यम् । pratyakṣha svasamvedanathī anubhavavun).

bhāvārthaḥ — ahīn gnānane sarva paradravyothī bhinna ane potānā paryāyothī abhinna batāvyun, tethī ativyāpti ane avyāpti nāmanā je lakṣhaṇanā doṣho te dūr thayā. ātmānun lakṣhaṇ upayog chhe, ane upayogamān gnān pradhān chhe; te (gnān) anya achetan dravyomān nathī tethī te ativyāptivāḷun nathī, ane potānī sarva avasthāomān chhe tethī avyāptivāḷun nathī. ā rīte gnānalakṣhaṇ kahevāthī ativyāpti ane avyāpti doṣho āvatā nathī.

ahīn gnānane ja pradhān karīne ātmāno adhikār chhe, kāraṇ ke gnānalakṣhaṇathī ja ātmā sarva paradravyothī bhinna anubhavagochar thāy chhe. joke ātmāmān anant dharmo chhe, topaṇ temānā keṭalāk to chhadmasthane anubhavagochar ja nathī; te dharmone kahevāthī chhadmastha gnānī ātmāne kaī rīte oḷakhe? vaḷī keṭalāk dharmo anubhavagochar chhe, parantu temānā keṭalāk to — astitva, vastutva, prameyatva ādi to — anya dravyo sāthe sādhāraṇ arthāt samān chhe māṭe temane kahevāthī judo ātmā jāṇī shakāy nahi, ane keṭalāk (dharmo) paradravyonā nimittathī thayelā chhe temane kahevāthī paramārthabhūt ātmānun shuddha svarūp kevī rīte jaṇāy? māṭe gnānane kahevāthī ja chhadmastha gnānī ātmāne oḷakhī shake chhe.

ahīn gnānane ātmānun lakṣhaṇ kahyun chhe eṭalun ja nahi, paṇ gnānane ja ātmā ja kahyo chhe; kāraṇ ke abhedavivakṣhāmān guṇaguṇīno abhed hovāthī, gnān chhe te ja ātmā chhe. abhedavivakṣhāmān gnān kaho ke ātmā kaho — kāī virodh nathī; māṭe ahīn gnān kahevāthī ātmā ja samajavo.

ṭīkāmān chhevaṭe em kahevāmān āvyun ke — je, potāmān anādi agnānathī thatī shubhāshubh upayogarūp parasamayanī pravr̥uttine dūr karīne, samyagdarshan - gnān - chāritramān pravr̥uttirūp svasamayane prāpta karīne, evā svasamayarūp pariṇamanasvarūp mokṣhamārgamān potāne pariṇamāvīne, sampūrṇavignānaghanasvabhāvane pāmyun chhe, ane jemān kāī tyāg - grahaṇ nathī, evā sākṣhāt samayasārasvarūp, paramārthabhūt, nishchaḷ rahelā, shuddha, pūrṇa gnānane (pūrṇa ātmadravyane) dekhavun. tyān ‘dekhavun’ traṇ prakāre samajavun. shuddhanayanun gnān karīne pūrṇa gnānanun shraddhān karavun te pahelā prakāranun dekhavun chhe. te avirat ādi avasthāmān paṇ hoy chhe. gnān - shraddhān thayā pachhī bāhya sarva parigrahano tyāg karī teno ( – pūrṇa gnānano) abhyās karavo, upayogane gnānamān ja thambhāvavo, jevun shuddhanayathī potānā svarūpane siddha samān jāṇyun - shraddhyun hatun tevun

Page 575 of 642
PDF/HTML Page 606 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)

अन्येभ्यो व्यतिरिक्त मात्मनियतं बिभ्रत्पृथग्वस्तुता-
मादानोज्झनशून्यमेतदमलं ज्ञानं तथावस्थितम् ।

मध्याद्यन्तविभागमुक्त सहजस्फारप्रभाभासुरः
शुद्धज्ञानघनो यथाऽस्य महिमा नित्योदितस्तिष्ठति ।।२३५।।

ja dhyānamān laīne chittane ekāgra – sthir karavun, pharī pharī teno ja abhyās karavo, te bījā prakāranun dekhavun chhe. ā dekhavun apramatta dashāmān hoy chhe. jyān sudhī evā abhyāsathī kevaḷagnān na ūpaje tyān sudhī te abhyās nirantar rahe. ā, dekhavāno bījo prakār thayo. ahīn sudhī to pūrṇa gnānanun shuddhanayanā āshraye parokṣha dekhavun chhe. kevaḷagnān ūpaje tyāre sākṣhāt

dekhavun thāy chhe te trījā prakāranun dekhavun chhe. te sthitimān gnān sarva vibhāvothī rahit thayun thakun sarvanun dekhanār - jāṇanār chhe, tethī ā trījā prakāranun dekhavun te pūrṇa gnānanun pratyakṣha dekhavun chhe.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [अन्येभ्यः व्यतिरिक्त म्] anya dravyothī bhinna, [आत्म-नियतं] potāmān ja niyat, [पृथक् - वस्तुताम् बिभ्रत्] pr̥uthak vastupaṇāne dhāratun ( – vastunun svarūp sāmānyavisheṣhātmak hovāthī pote paṇ sāmānyavisheṣhātmakapaṇāne dhāraṇ karatun), [आदान - उज्झन-शून्यम्] grahaṇ - tyāg rahit, [एतत् अमलं ज्ञानं] ā amal ( – rāgādik maḷathī rahit) gnān [तथा - अवस्थितम् यथा] evī rīte avasthit ( – nishchaḷ rahelun) anubhavāy chhe ke jevī rīte [मध्य - आदि - अन्त - विभाग - मुक्त - सहज-स्फार - प्रभा - भासुरः अस्य शुद्ध - ज्ञान - घनः महिमा] ādi-madhya - antarūp vibhāgothī rahit evī sahaj phelāyelī prabhā vaḍe dedīpyamān evo eno shuddhagnānaghanarūp mahimā [नित्य - उदितः तिष्ठति] nitya - udit rahe ( – shuddha gnānanā puñjarūp mahimā sadā udayamān rahe).

bhāvārthaḥ — gnānanun pūrṇa rūp sarvane jāṇavun te chhe. te jyāre pragaṭ thāy chhe tyāre sarva visheṣhaṇo sahit pragaṭ thāy chhe; tethī tenā mahimāne koī bagāḍī shakatun nathī, sadā udayamān rahe chhe. 235.

‘āvā gnānasvarūp ātmānun ātmāmān dhāraṇ karavun te ja grahavāyogya sarva grahyun ane tyāgavāyogya sarva tyāgyun’ — evā arthanun kāvya have kahe chheḥ —

Page 576 of 642
PDF/HTML Page 607 of 673
single page version

(उपजाति)

उन्मुक्त मुन्मोच्यमशेषतस्तत्
तथात्तमादेयमशेषतस्तत् ।

यदात्मनः संहृतसर्वशक्ते :
पूर्णस्य सन्धारणमात्मनीह ।।२३६।।

(अनुष्टुभ्)

व्यतिरिक्तं परद्रव्यादेवं ज्ञानमवस्थितम् ।

कथमाहारकं तत्स्याद्येन देहोऽस्य शङ्कयते ।।२३७।।

अत्ता जस्सामुत्तो ण हु सो आहारगो हवदि एवं ।

आहारो खलु मुत्तो जम्हा सो पोग्गलमओ दु ।।४०५।।

shlokārthaḥ — [संहृत - सर्व - शक्ते : पूर्णस्य आत्मनः] jeṇe sarva shaktio sameṭī chhe ( – potāmān līn karī chhe) evā pūrṇa ātmānun [आत्मनि इह] ātmāmān [यत् सन्धारणम्] dhāraṇ karavun [तत् उन्मोच्यम् अशेषतः उन्मुक्त म्] te ja chhoḍavāyogya badhun chhoḍyun [तथा] ane [आदेयम् तत् अशेषतः आत्तम्] grahavāyogya badhun grahyun.

bhāvārthaḥ — pūrṇagnānasvarūp, sarva shaktionā samūharūp je ātmā tene ātmāmān dhāraṇ karī rākhavo te ja, tyāgavāyogya je kāī hatun te badhuy tyāgyun ane grahaṇ karavāyogya je kāī hatun te badhuy grahaṇ karyun. e ja kr̥utakr̥utyapaṇun chhe. 236.

‘āvā gnānane deh ja nathī’ — evā arthano, āgaḷanī gāthānī sūchanārūp shlok have kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [एवं ज्ञानम् परद्रव्यात् व्यतिरिक्तं अवस्थितम्] ām (pūrvokta rīte) gnān paradravyathī judun avasthit ( – nishchaḷ rahelun) chhe; [तत् आहारकं कथम् स्यात् येन अस्य देहः शङ्कयते] te (gnān) āhārak (arthāt karma - nokarmarūp āhār karanārun) kem hoy ke jethī tene dehanī shaṅkā karāy? (gnānane deh hoī shake ja nahi, kāraṇ ke tene karma - nokarmarūp āhār ja nathī.) 237.

have ā arthane gāthāmān kahe chheḥ —

em ātamā jeno amūrtik te nathī ā’rak khare,

pudgalamayī chhe ā’ra tethī ā’ra to mūrtik khare. 405.

Page 577 of 642
PDF/HTML Page 608 of 673
single page version

ण वि सक्कदि घेत्तुं जं ण विमोत्तुं जं च जं परद्दव्वं ।

सो को वि य तस्स गुणो पाउगिओ विस्ससो वा वि ।।४०६।।

तम्हा दु जो विसुद्धो चेदा सो णेव गेण्हदे किंचि ।

णेव विमुंचदि किंचि वि जीवाजीवाण दव्वाणं ।।४०७।।

आत्मा यस्यामूर्तो न खलु स आहारको भवत्येवम् ।

आहारः खलु मूर्तो यस्मात्स पुद्गलमयस्तु ।।४०५।।

नापि शक्यते ग्रहीतुं यत् न विमोक्तुं यच्च यत्परद्रव्यम् ।

स कोऽपि च तस्य गुणः प्रायोगिको वैस्रसो वाऽपि ।।४०६।।

तस्मात्तु यो विशुद्धश्चेतयिता स नैव गृह्णाति किञ्चित् ।

नैव विमुञ्चति किञ्चिदपि जीवाजीवयोर्द्रव्ययोः ।।४०७।।

je dravya chhe par tehane na grahī, na chhoḍī shakāy chhe,

evo ja teno guṇ ko prāyogī ne vaisrasik chhe. 406.

tethī khare je shuddha ātmā te nahīn kāī paṇ grahe,

chhoḍe nahīn vaḷī kāī paṇ jīv ne ajīv dravyo viṣhe. 407.

gāthārthaḥ — [एवम्] e rīte [यस्य आत्मा] jeno ātmā [अमूर्तः] amūrtik chhe [सः खलु] te kharekhar [आहारकः न भवति] āhārak nathī; [आहारः खलु] āhār to [मूर्तः] mūrtik chhe [यस्मात्] kāraṇ ke [सः तु पुद्गलमयः] te pudgalamay chhe.

[यत् परद्रव्यम्] je paradravya chhe [न अपि शक्यते ग्रहीतुं यत्] te grahī shakātun nathī [न विमोक्तुं यत् च] tathā chhoḍī shakātun nathī, [सः कः अपि च] evo ja koī [तस्य] teno ( – ātmāno) [प्रायोगिकः वा अपि वैस्रसः गुणः] prāyogik tem ja vaisrasik guṇ chhe.

[तस्मात् तु] māṭe [यः विशुद्धः चेतयिता] je vishuddha ātmā chhe [सः] te [जीवाजीवयोः द्रव्ययोः] jīv ane ajīv dravyomān ( – paradravyomān) [किञ्चित् न एव गृह्णाति] kāī paṇ grahato nathī [किञ्चित् अपि न एव विमुञ्चति] tathā kāī paṇ chhoḍato nathī.

⁷³

Page 578 of 642
PDF/HTML Page 609 of 673
single page version

ज्ञानं हि परद्रव्यं किञ्चिदपि न गृह्णाति न मुञ्चति च, प्रायोगिकगुणसामर्थ्यात् वैस्रसिकगुणसामर्थ्याद्वा ज्ञानेन परद्रव्यस्य गृहीतुं मोक्तुं चाशक्यत्वात् । परद्रव्यं च न ज्ञानस्यामूर्तात्मद्रव्यस्य मूर्तपुद्गलद्रव्यत्वादाहारः । ततो ज्ञानं नाहारकं भवति । अतो ज्ञानस्य देहो न शङ्कनीयः ।

(अनुष्टुभ्)

एवं ज्ञानस्य शुद्धस्य देह एव न विद्यते ।

ततो देहमयं ज्ञातुर्न लिङ्गं मोक्षकारणम् ।।२३८।।

ṭīkāḥ — gnān paradravyane kāī paṇ (jarā paṇ) grahatun nathī tathā chhoḍatun nathī, kāraṇ ke prāyogik (arthāt par nimittathī thayelā) guṇanā sāmarthyathī tem ja vaisrasik (arthāt svābhāvik) guṇanā sāmarthyathī gnān vaḍe paradravyanun grahavun tathā chhoḍavun ashakya chhe. vaḷī, (karma - nokarmādirūp) paradravya gnānano — amūrtik ātmadravyano — āhār nathī, kāraṇ ke te mūrtik pudgaladravya chhe; (amūrtikane mūrtik āhār hoy nahi). tethī gnān āhārak nathī. māṭe gnānane dehanī shaṅkā na karavī.

(ahīn ‘gnān’ kahevāthī ‘ātmā’ samajavo; kāraṇ ke, abhed vivakṣhāthī lakṣhaṇamān ja lakṣhyano vyavahār karāy chhe. ā nyāye ṭīkākār āchāryadev ātmāne gnān ja kahetā āvyā chhe.)

bhāvārthaḥ — gnānasvarūp ātmā amūrtik chhe ane āhār to karma - nokarmarūp pudgalamay mūrtik chhe; tethī paramārthe ātmāne pudgalamay āhār nathī. vaḷī ātmāno evo ja svabhāv chhe ke te paradravyane to grahato ja nathī; — svabhāvarūp pariṇamo ke vibhāvarūp pariṇamo, potānā ja pariṇāmanān grahaṇatyāg chhe, paradravyanān grahaṇatyāg to jarā paṇ nathī.

ā rīte ātmāne āhār nahi hovāthī tene deh ja nathī. ātmāne deh ja nahi hovāthī, pudgalamay dehasvarūp liṅg ( – veṣh, bhekh, bāhya chihna) mokṣhanun kāraṇ nathī — evā arthanun, āgaḷanī gāthāonī sūchanārūp kāvya have kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [एवं शुद्धस्य ज्ञानस्य देहः एव न विद्यते] ām shuddha gnānane deh ja nathī; [ततः ज्ञातुः देहमयं लिङ्गं मोक्षकारणम् न] tethī gnātāne dehamay liṅg mokṣhanun kāraṇ nathī. 238.

Page 579 of 642
PDF/HTML Page 610 of 673
single page version

पासंडीलिंगाणि व गिहिलिंगाणि व बहुप्पयाराणि ।

घेत्तुं वदंति मूढा लिंगमिणं मोक्खमग्गो त्ति ।।४०८।।

ण दु होदि मोक्खमग्गो लिंगं जं देहणिम्ममा अरिहा ।

लिंगं मुइत्तु दंसणणाणचरित्ताणि सेवंति ।।४०९।।

पाषण्डिलिङ्गानि वा गृहिलिङ्गानि वा बहुप्रकाराणि ।

गृहीत्वा वदन्ति मूढा लिङ्गमिदं मोक्षमार्ग इति ।।४०८।।

न तु भवति मोक्षमार्गो लिङ्गं यद्देहनिर्ममा अर्हन्तः ।

लिङ्गं मुक्त्वा दर्शनज्ञानचारित्राणि सेवन्ते ।।४०९।।

केचिद्द्रव्यलिङ्गमज्ञानेन मोक्षमार्गं मन्यमानाः सन्तो मोहेन द्रव्यलिङ्गमेवोपाददते । तदनुपपन्नम्; सर्वेषामेव भगवतामर्हद्देवानां, शुद्धज्ञानमयत्वे सति द्रव्यलिङ्गाश्रयभूत-

have ā arthane gāthāmān kahe chheḥ —

bahuvidhanān muniliṅgane athavā gr̥uhasthīliṅgane

grahīne kahe chhe mūḍhajan ‘ā liṅg muktimārga chhe’. 408.

paṇ liṅg muktimārga nahi, arhant nirmam dehamān

bas liṅg chhoḍī gnān ne chāritra, darshan sevatā. 409.

gāthārthaḥ — [बहुप्रकाराणि] bahu prakāranān [पाषण्डिलिङ्गानि वा] muniliṅgone [गृहिलिङ्गानि वा] athavā gr̥uhīliṅgone [गृहीत्वा] grahaṇ karīne [मूढाः] mūḍh (agnānī) jano [वदन्ति] em kahe chhe ke ‘[इदं लिङ्गम्] ā (bāhya) liṅg [मोक्षमार्गः इति] mokṣhamārga chhe’.

[तु] parantu [लिङ्गम्] liṅg [मोक्षमार्गः न भवति] mokṣhamārga nathī; [यत्] kāraṇ ke [अर्हन्तः] arhantadevo [देहनिर्ममाः] deh pratye nirmam vartatā thakā [लिङ्गम् मुक्त्वा] liṅgane chhoḍīne [दर्शनज्ञानचारित्राणि सेवन्ते] darshan - gnān - chāritrane ja seve chhe.

ṭīkāḥ — keṭalāk loko agnānathī dravyaliṅgane mokṣhamārga mānatā thakā mohathī dravyaliṅgane ja grahaṇ kare chhe. te ( – dravyaliṅgane mokṣhamārga mānīne grahaṇ karavun te) anupapanna arthāt ayukta chhe; kāraṇ ke badhāy bhagavān arhantadevone, shuddhagnānamayapaṇun hovāne līdhe

Page 580 of 642
PDF/HTML Page 611 of 673
single page version

शरीरममकारत्यागात्, तदाश्रितद्रव्यलिङ्गत्यागेन दर्शनज्ञानचारित्राणां मोक्षमार्गत्वेनोपासनस्य दर्शनात् ।

अथैतदेव साधयति —

ण वि एस मोक्खमग्गो पासंडीगिहिमयाणि लिंगाणि ।

दंसणणाणचरित्ताणि मोक्खमग्गं जिणा बेंति ।।४१०।।

नाप्येष मोक्षमार्गः पाषण्डिगृहिमयानि लिङ्गानि ।

दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गं जिना ब्रुवन्ति ।।४१०।।

न खलु द्रव्यलिङ्गं मोक्षमार्गः, शरीराश्रितत्वे सति परद्रव्यत्वात् । दर्शनज्ञानचारित्राण्येव मोक्षमार्गः, आत्माश्रितत्वे सति स्वद्रव्यत्वात् ।

dravyaliṅgane āshrayabhūt sharīranā mamakārano tyāg hovāthī, sharīrāshrit dravyaliṅganā tyāg vaḍe darshanagnānachāritranī mokṣhamārgapaṇe upāsanā jovāmān āve chhe (arthāt teo sharīrāshrit dravyaliṅgano tyāg karīne darshanagnānachāritrane mokṣhamārga tarīke sevatā jovāmān āve chhe).

bhāvārthaḥ — jo dehamay dravyaliṅg mokṣhanun kāraṇ hot to arhantadev vagere dehanun mamatva chhoḍī darshanagnānachāritrane shā māṭe sevat? dravyaliṅgathī ja mokṣhane pāmat! māṭe e nakkī thayun ke — dehamay liṅg mokṣhamārga nathī, paramārthe darshanagnānachāritrarūp ātmā ja mokṣhano mārga chhe.

have e ja siddha kare chhe (arthāt dravyaliṅgo mokṣhamārga nathī, darshan - gnān-chāritra ja mokṣhamārga chhe — em siddha kare chhe)ḥ —

muniliṅg ne gr̥uhīliṅg — e liṅgo na muktimārga chhe;

chāritra - darshan - gnānane bas mokṣhamārga jino kahe. 410.

gāthārthaḥ — [पाषण्डिगृहिमयानि लिङ्गानि] muninān ane gr̥uhasthanān liṅgo [एषः] e [मोक्षमार्गः न अपि] mokṣhamārga nathī; [दर्शनज्ञानचारित्राणि] darshan - gnān-chāritrane [जिनाः] jinadevo [मोक्षमार्गं ब्रुवन्ति] mokṣhamārga kahe chhe.

ṭīkāḥ — dravyaliṅg kharekhar mokṣhamārga nathī, kāraṇ ke te (dravyaliṅg) sharīrāshrit hovāthī paradravya chhe. darshan - gnān - chāritra ja mokṣhamārga chhe, kāraṇ ke teo ātmāshrit hovāthī svadravya chhe.

Page 581 of 642
PDF/HTML Page 612 of 673
single page version

यत एवम् —

तम्हा जहित्तु लिंगे सागारणगारएहिं वा गहिदे ।

दंसणणाणचरित्ते अप्पाणं जुंज मोक्खपहे ।।४११।।

तस्मात् जहित्वा लिङ्गानि सागारैरनगारकैर्वा गृहीतानि ।

दर्शनज्ञानचारित्रे आत्मानं युंक्ष्व मोक्षपथे ।।४११।।

यतो द्रव्यलिङ्गं न मोक्षमार्गः, ततः समस्तमपि द्रव्यलिङ्गं त्यक्त्वा दर्शनज्ञानचारित्रेष्वेव, मोक्षमार्गत्वात्, आत्मा योक्तव्य इति सूत्रानुमतिः ।

bhāvārthaḥ — mokṣha chhe te sarva karmanā abhāvarūp ātmapariṇām ( – ātmānā pariṇām) chhe, māṭe tenun kāraṇ paṇ ātmānā pariṇām ja hovun joīe. darshan - gnān - chāritra ātmānā pariṇām chhe; māṭe nishchayathī te ja mokṣhano mārga chhe.

liṅg chhe te dehamay chhe; deh chhe te pudgaladravyamay chhe; māṭe ātmāne deh mokṣhano mārga nathī. paramārthe anya dravyane anya dravya kāī karatun nathī e niyam chhe.

jo ām chhe (arthāt jo dravyaliṅg mokṣhamārga nathī ane darshanagnānachāritra ja mokṣhamārga chhe) to ām (nīche pramāṇe) karavun — em have upadesh kare chheḥ —

tethī tajī sāgār ke aṇagār - dhārit liṅgane,

chāritra - darshan - gnānamān tun joḍ re! nij ātmane. 411.

gāthārthaḥ — [तस्मात्] māṭe [सागारैः] sāgāro vaḍe ( – gr̥uhastho vaḍe) [अनगारकैः वा] athavā aṇagāro vaḍe ( – munio vaḍe) [गृहीतानि] grahāyelān [लिङ्गानि] liṅgone [जहित्वा] chhoḍīne, [दर्शनज्ञानचारित्रे] darshanagnānachāritramān — [मोक्षपथे] ke je mokṣhamārga chhe temān — [आत्मानं युंक्ष्व] tun ātmāne joḍ.

ṭīkāḥ — kāraṇ ke dravyaliṅg mokṣhamārga nathī, tethī samasta dravyaliṅgane chhoḍīne darshanagnānachāritramān ja, te (darshanagnānachāritra) mokṣhamārga hovāthī, ātmāne joḍavāyogya chhe — em sūtranī anumati chhe.

bhāvārthaḥ — ahīn dravyaliṅgane chhoḍī ātmāne darshanagnānachāritramān joḍavānun vachan chhe te sāmānya paramārtha vachan chhe. koī samajashe ke muni - shrāvakanān vrato chhoḍāvavāno upadesh chhe. parantu em nathī. jeo kevaḷ dravyaliṅgane ja mokṣhamārga jāṇī bhekh dhāraṇ kare chhe, temane dravyaliṅgano

Page 582 of 642
PDF/HTML Page 613 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)

दर्शनज्ञानचारित्रत्रयात्मा तत्त्वमात्मनः ।

एक एव सदा सेव्यो मोक्षमार्गो मुमुक्षुणा ।।२३९।।

मोक्खपहे अप्पाणं ठवेहि तं चेव झाहि तं चेय ।

तत्थेव विहर णिच्चं मा विहरसु अण्णदव्वेसु ।।४१२।।

मोक्षपथे आत्मानं स्थापय तं चैव ध्यायस्व तं चेतयस्व ।

तत्रैव विहर नित्यं मा विहार्षीरन्यद्रव्येषु ।।४१२।।

आसंसारात्परद्रव्ये रागद्वेषादौ नित्यमेव स्वप्रज्ञादोषेणावतिष्ठमानमपि, स्वप्रज्ञागुणेनैव ततो pakṣha chhoḍāvavā upadesh karyo chhe ke — bhekhamātrathī (veshamātrathī, bāhyavratamātrathī) mokṣha nathī, paramārtha mokṣhamārga to ātmānā pariṇām je darshan - gnān - chāritra te ja chhe. vyavahār āchārasūtramān kahyā anusār je muni-shrāvakanān bāhya vrato chhe, teo vyavahārathī nishchayamokṣhamārganān sādhak chhe; te vratone ahīn chhoḍāvyān nathī, parantu em kahyun chhe ke te vratonun paṇ mamatva chhoḍī paramārtha mokṣhamārgamān joḍāvāthī mokṣha thāy chhe, kevaḷ bhekhamātrathī – vratamātrathī mokṣha nathī.

have ā ja arthane draḍh karatī āgaḷanī gāthānī sūchanārūpe shlok kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [आत्मनः तत्त्वम् दर्शन - ज्ञान - चारित्र - त्रय - आत्मा] ātmānun tattva darshan- gnānachāritratrayātmak chhe (arthāt ātmānun yathārtha rūp darshan, gnān ne chāritranā trikasvarūp chhe); [मुमुक्षुणा मोक्षमार्गः एकः एव सदा सेव्यः] tethī mokṣhanā ichchhak puruṣhe (ā darshanagnānachāritrasvarūp) mokṣhamārga ek ja sadā sevavāyogya chhe. 239.

have ā ja upadesh gāthā dvārā kare chheḥ —

tun sthāp nijane mokṣhapanthe, dhyā, anubhav tehane;

temān ja nitya vihār kar, nahi vihar paradravyo viṣhe. 412.

gāthārthaḥ — (he bhavya!) [मोक्षपथे] tun mokṣhamārgamān [आत्मानं स्थापय] potānā ātmāne sthāp, [तं च एव ध्यायस्व] tenun ja dhyān kar, [तं चेतयस्व] tene ja chet – anubhav ane [तत्र एव नित्यं विहर] temān ja nirantar vihār kar; [अन्यद्रव्येषु मा विहार्षीः] anya dravyomān vihār na kar.

ṭīkāḥ — (he bhavya!) pote arthāt potāno ātmā anādi sansārathī māṇḍīne potānī pragnānā ( – buddhinā) doṣhathī paradravyamān – rāgadveṣhādimān nirantar sthit rahelo hovā chhatān, potānī

Page 583 of 642
PDF/HTML Page 614 of 673
single page version

व्यावर्त्य दर्शनज्ञानचारित्रेषु नित्यमेवावस्थापयातिनिश्चलमात्मानं; तथा समस्तचिन्तान्तर- निरोधेनात्यन्तमेकाग्रो भूत्वा दर्शनज्ञानचारित्राण्येव ध्यायस्व; तथा सकलकर्मकर्मफलचेतनासंन्यासेन शुद्धज्ञानचेतनामयो भूत्वा दर्शनज्ञानचारित्राण्येव चेतयस्व; तथा द्रव्यस्वभाववशतः प्रतिक्षण- विजृम्भमाणपरिणामतया तन्मयपरिणामो भूत्वा दर्शनज्ञानचारित्रेष्वेव विहर; तथा ज्ञानरूप- मेकमेवाचलितमवलम्बमानो ज्ञेयरूपेणोपाधितया सर्वत एव प्रधावत्स्वपि परद्रव्येषु सर्वेष्वपि मनागपि मा विहार्षीः

।

(शार्दूलविक्रीडित)

एको मोक्षपथो य एष नियतो द्रग्ज्ञप्तिवृत्त्यात्मक-

स्तत्रैव स्थितिमेति यस्तमनिशं ध्यायेच्च तं चेतति ।

तस्मिन्नेव निरन्तरं विहरति द्रव्यान्तराण्यस्पृशन्
सोऽवश्यं समयस्य सारमचिरान्नित्योदयं विन्दति ।।२४०।।

pragnānā guṇ vaḍe ja temānthī pāchho vāḷīne tene ati nishchaḷapaṇe darshan - gnān - chāritramān nirantar sthāp; tathā samasta anya chintānā nirodh vaḍe atyant ekāgra thaīne darshan - gnān - chāritrane ja dhyā; tathā samasta karmachetanā ane karmaphaḷachetanānā tyāg vaḍe shuddhagnānachetanāmay thaīne darshan - gnān - chāritrane ja chet – anubhav; tathā dravyanā svabhāvanā vashe (potāne) je kṣhaṇe kṣhaṇe pariṇāmo ūpaje chhe te - paṇā vaḍe (arthāt pariṇāmīpaṇā vaḍe) tanmay pariṇāmavāḷo ( – darshan - gnānachāritramay pariṇāmavāḷo) thaīne darshan - gnān - chāritramān ja vihar; tathā gnānarūpane ekane ja achaḷapaṇe avalambato thako, jeo gneyarūp hovāthī upādhisvarūp chhe evān sarva taraphathī phelātān samasta paradravyomān jarā paṇ na vihar.

bhāvārthaḥ — paramārtharūp ātmānā pariṇām darshan - gnān - chāritra chhe; te ja mokṣhamārga chhe. temān ja ( – darshanagnānachāritramān ja) ātmāne sthāpavo, tenun ja dhyān karavun, teno ja anubhav karavo ane temān ja viharavun – pravartavun, anya dravyomān na pravartavun. ahīn paramārthe e ja upadesh chhe ke – nishchay mokṣhamārganun sevan karavun, kevaḷ vyavahāramān ja mūḍh na rahevun.

have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [द्रग् - ज्ञप्ति - वृत्ति - आत्मकः यः एषः एकः नियतः मोक्षपथः] darshan- gnānachāritrasvarūp je ā ek niyat mokṣhamārga chhe. [तत्र एव यः स्थितिम् एति] temān ja je puruṣh sthiti pāme chhe arthāt sthit rahe chhe, [तम् अनिशं ध्यायेत्] tene ja nirantar dhyāve chhe,

Page 584 of 642
PDF/HTML Page 615 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)

ये त्वेनं परिहृत्य संवृतिपथप्रस्थापितेनात्मना
लिङ्गे द्रव्यमये वहन्ति ममतां तत्त्वावबोधच्युताः ।

नित्योद्योतमखण्डमेकमतुलालोकं स्वभावप्रभा-
प्राग्भारं समयस्य सारममलं नाद्यापि पश्यन्ति ते ।।२४१।।

[तं चेतति] tene ja chete – anubhave chhe, [च द्रव्यान्तराणि अस्पृशन् तस्मिन् एव निरन्तरं विहरति] ane anya dravyone nahi sparshato thako temān ja nirantar vihār kare chhe, [सः नित्य - उदयं समयस्य सारम् अचिरात् अवश्यं विन्दति] te puruṣh, jeno uday nitya rahe chhe evā samayanā sārane (arthāt paramātmānā rūpane) thoḍā kāḷamān ja avashya pāme chhe — anubhave chhe.

bhāvārthaḥ — nishchayamokṣhamārganā sevanathī thoḍā ja kāḷamān mokṣhanī prāpti thāy e niyam chhe. 240.

‘jeo dravyaliṅgane ja mokṣhamārga mānī temān mamatva rākhe chhe, temaṇe samayasārane arthāt shuddha ātmāne jāṇyo nathī’ — em havenī gāthāmān kaheshe; tenī sūchanānun kāvya pratham kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [ये तु एनं परिहृत्य संवृति - पथ - प्रस्थापितेन आत्मना द्रव्यमये लिङ्गे ममतां वहन्ति] je puruṣho ā pūrvokta paramārthasvarūp mokṣhamārgane chhoḍīne vyavahāramokṣhamārgamān sthāpelā potānā ātmā vaḍe dravyamay liṅgamān mamatā kare chhe (arthāt em māne chhe ke ā dravyaliṅg ja amane mokṣha pamāḍashe), [ते तत्त्व - अवबोध - च्युताः अद्य अपि समयस्य सारम् न पश्यन्ति] te puruṣho tattvanā yathārtha gnānathī rahit vartatā thakā haju sudhī samayanā sārane (arthāt shuddha ātmāne) dekhatā – anubhavatā nathī. kevo chhe te samayasār arthāt shuddha ātmā? [नित्य - उद्योतम् ] nitya prakāshamān chhe (arthāt koī pratipakṣhī thaīne jenā udayano nāsh karī shakatun nathī), [अखण्डम्] akhaṇḍ chhe (arthāt jemān anya gney ādinā nimitte khaṇḍ thatā nathī), [एकम्] ek chhe (arthāt paryāyothī anek avasthārūp thavā chhatān je ekarūpapaṇāne chhoḍato nathī), [अतुल - आलोकं] atul ( – upamārahit) jeno prakāsh chhe (kāraṇ ke gnānaprakāshane sūryādikanā prakāshanī upamā āpī shakātī nathī), [स्वभाव - प्रभा - प्राग्भारं] svabhāvaprabhāno puñj chhe (arthāt chaitanyaprakāshanā samūharūp chhe), [अमलं] amal chhe (arthāt rāgādi - vikārarūpī maḷathī rahit chhe).

(ā rīte, jeo dravyaliṅgamān mamatva kare chhe temane nishchay - kāraṇasamayasārano anubhav nathī; to pachhī temane kāryasamayasāranī prāpti kyāthī thāy?) 241.

Page 585 of 642
PDF/HTML Page 616 of 673
single page version

पासंडीलिंगेसु व गिहिलिंगेसु व बहुप्पयारेसु ।

कुव्वंति जे ममत्तिं तेहिं ण णादं समयसारं ।।४१३।।

पाषण्डिलिङ्गेषु वा गृहिलिङ्गेषु वा बहुप्रकारेषु ।

कुर्वन्ति ये ममत्वं तैर्न ज्ञातः समयसारः ।।४१३।।

ये खलु श्रमणोऽहं श्रमणोपासकोऽहमिति द्रव्यलिङ्गममकारेण मिथ्याहङ्कारं कुर्वन्ति, तेऽनादिरूढव्यवहारमूढाः प्रौढविवेकं निश्चयमनारूढाः परमार्थसत्यं भगवन्तं समयसारं न पश्यन्ति ।

have ā arthanī gāthā kahe chheḥ —

bahuvidhanān muniliṅgamān athavā gr̥uhīliṅgo viṣhe

mamatā kare, teṇe nathī jāṇyo ‘samayanā sār’ne. 413.

gāthārthaḥ — [ये] jeo [बहुप्रकारेषु] bahu prakāranān [पाषण्डिलिङ्गेषु वा] muniliṅgomān [गृहिलिङ्गेषु वा] athavā gr̥uhasthaliṅgomān [ममत्वं कुर्वन्ति] mamatā kare chhe (arthāt ā dravyaliṅg ja mokṣhanun denār chhe em māne chhe), [तैः समयसारः न ज्ञातः] temaṇe samayasārane nathī jāṇyo.

ṭīkāḥ — jeo kharekhar ‘hun shramaṇ chhun, hun shramaṇopāsak ( – shrāvak) chhun’ em dravyaliṅgamān mamakār vaḍe mithyā ahaṅkār kare chhe, teo anādirūḍh (anādi kāḷathī chālyā āvelā) vyavahāramān mūḍh (mohī) vartatā thakā, prauḍh vivekavāḷā nishchay ( – nishchayanay) par ¹anārūḍh vartatā thakā, paramārthasatya ( – je paramārthe satyārtha chhe evā) bhagavān samayasārane dekhatā – anubhavatā nathī.

bhāvārthaḥ — anādi kāḷano paradravyanā sanyogathī thayelo je vyavahār temān ja je puruṣho mūḍh arthāt mohit chhe, teo em māne chhe ke ‘ā bāhya mahāvratādirūp bhekh chhe te ja amane mokṣha prāpta karāvashe’, parantu jenāthī bhedagnān thāy chhe evā nishchayane teo jāṇatā nathī. āvā puuruṣho satyārtha, paramātmarūp, shuddhagnānamay samayasārane dekhatā nathī.

have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ — 1. anārūḍh = nahi ārūḍh; nahi chaḍelā.

⁷⁴

Page 586 of 642
PDF/HTML Page 617 of 673
single page version

(वियोगिनी)

व्यवहारविमूढद्रष्टयः परमार्थं कलयन्ति नो जनाः ।

तुषबोधविमुग्धबुद्धयः कलयन्तीह तुषं न तण्डुलम् ।।२४२।।

(स्वागता)

द्रव्यलिङ्गममकारमीलितै-

द्रर्श्यते समयसार एव न ।

द्रव्यलिङ्गमिह यत्किलान्यतो
ज्ञानमेकमिदमेव हि स्वतः ।।२४३।।

shlokārthaḥ — [व्यवहार - विमूढ - द्रष्टयः जनाः परमार्थं नो कलयन्ति] vyavahāramān ja jemanī draṣhṭi ( – buddhi) mohit chhe evā puruṣho paramārthane jāṇatā nathī, [इह तुष - बोध - विमुग्ध - बुद्धयः तुषं कलयन्ति, न तण्डुलम्] jem jagatamān ¹tuṣhanā gnānamān ja jemanī buddhi mohit chhe ( – moh pāmī chhe) evā puruṣho tuṣhane ja jāṇe chhe, ²taṇḍulane jāṇatā nathī.

bhāvārthaḥ — jeo photarāmmān mugdha thaī rahyā chhe, photarānne ja kūṭyā kare chhe, temaṇe taṇḍulane jāṇyā ja nathī; tevī rīte jeo dravyaliṅg ādi vyavahāramān mugdha thaī rahyā chhe (arthāt sharīrādinī kriyāmān mamatva karyā kare chhe), temaṇe shuddhātma-anubhavanarūp paramārthane jāṇyo ja nathī; arthāt evā jīvo sharīrādi paradravyane ja ātmā jāṇe chhe, paramārtha ātmānun svarūp teo jāṇatā ja nathī. 242.

have āgaḷanī gāthānī sūchanārūpe kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [द्रव्यलिङ्ग - ममकार - मीलितैः समयसारः एव न द्रश्यते] jeo dravyaliṅgamān mamakār vaḍe andh – vivekarahit chhe, teo samayasārane ja dekhatā nathī; [यत् इह द्रव्यलिङ्गम् किल अन्यतः] kāraṇ ke ā jagatamān dravyaliṅg to kharekhar anyadravyathī thāy chhe, [इदम् ज्ञानम् एव हि एकम् स्वतः] ā gnān ja ek potāthī (ātmadravyathī) thāy chhe.

bhāvārthaḥ — jeo dravyaliṅgamān mamatva vaḍe andh chhe temane shuddhātmadravyano anubhav ja nathī, kāraṇ ke teo vyavahārane ja paramārtha mānatā hovāthī paradravyane ja ātmadravya māne chhe. 243. 1. tuṣh = ḍāṅgaranān photarān; anājanān photarān. 2. taṇḍul = photarān vinānā chokhā; photarān vinānun anāj.

Page 587 of 642
PDF/HTML Page 618 of 673
single page version

ववहारिओ पुण णओ दोण्णि वि लिंगाणि भणदि मोक्खपहे ।

णिच्छयणओ ण इच्छदि मोक्खपहे सव्वलिंगाणि ।।४१४।।

व्यावहारिकः पुनर्नयो द्वे अपि लिङ्गे भणति मोक्षपथे ।

निश्चयनयो नेच्छति मोक्षपथे सर्वलिङ्गानि ।।४१४।।

यः खलु श्रमणश्रमणोपासकभेदेन द्विविधं द्रव्यलिङ्गं भवति मोक्षमार्ग इति प्ररूपणप्रकारः स केवलं व्यवहार एव, न परमार्थः, तस्य स्वयमशुद्धद्रव्यानुभवनात्मकत्वे सति परमार्थत्वा- भावात्; यदेव श्रमणश्रमणोपासकविकल्पातिक्रान्तं द्रशिज्ञप्तिप्रवृत्तवृत्तिमात्रं शुद्धज्ञानमेवैकमिति निस्तुषसञ्चेतनं परमार्थः, तस्यैव स्वयं शुद्धद्रव्यानुभवनात्मकत्वे सति परमार्थत्वात् । ततो ये व्यवहारमेव परमार्थबुद्धया चेतयन्ते, ते समयसारमेव न सञ्चेतयन्ते; य एव परमार्थं परमार्थबुद्धया

‘vyavahāranay ja muniliṅgane ane shrāvakaliṅgane — e banne liṅgone mokṣhamārga kahe chhe, nishchayanay koī liṅgane mokṣhamārga kaheto nathī’ — em have gāthāmān kahe chheḥ —

vyavahāranay e ubhay liṅgo mokṣhapanth viṣhe kahe,

nishchay nahīn māne kadī ko liṅg muktipath viṣhe. 414.

gāthārthaḥ — [व्यावहारिकः नयः पुनः] vyavahāranay [द्वे लिङ्गे अपि] banne liṅgone [मोक्षपथे भणति] mokṣhamārgamān kahe chhe (arthāt vyavahāranay muniliṅg tem ja gr̥uhīliṅgane mokṣhamārga kahe chhe); [निश्चयनयः] nishchayanay [सर्वलिङ्गानि] sarva liṅgone (arthāt koī paṇ liṅgane) [मोक्षपथे न इच्छति] mokṣhamārgamān gaṇato nathī.

ṭīkāḥ — shramaṇ ane shramaṇopāsakanā bhede be prakāranān dravyaliṅgo mokṣhamārga chhe — evo je prarūpaṇ - prakār (arthāt evā prakāranī je prarūpaṇā) te kevaḷ vyavahār ja chhe, paramārtha nathī, kāraṇ ke te (prarūpaṇā) pote ashuddha dravyanā anubhavanasvarūp hovāthī tene paramārthapaṇāno abhāv chhe; shramaṇ ane shramaṇopāsakanā bhedothī atikrānt, darshanagnānamān pravr̥utta pariṇatimātra ( – mātra darshan - gnānamān pravartelī pariṇatirūp) shuddha gnān ja ek chhe — evun je nistuṣh ( – nirmaḷ) anubhavan te paramārtha chhe, kāraṇ ke te (anubhavan) pote shuddha dravyanā anubhavan- svarūp hovāthī tene ja paramārthapaṇun chhe. māṭe jeo vyavahārane ja paramārthabuddhithī ( – paramārtha mānīne) anubhave chhe, teo samayasārane ja nathī anubhavatā; jeo paramārthane paramārthabuddhithī

Page 588 of 642
PDF/HTML Page 619 of 673
single page version

चेतयन्ते, ते एव समयसारं चेतयन्ते ।

(मालिनी)

अलमलमतिजल्पैर्दुर्विकल्पैरनल्पै-
रयमिह परमार्थश्चेत्यतां नित्यमेकः ।

स्वरसविसरपूर्णज्ञानविस्फू र्तिमात्रा-
न्न खलु समयसारादुत्तरं किञ्चिदस्ति ।।२४४।।

(अनुष्टुभ्)

इदमेकं जगच्चक्षुरक्षयं याति पूर्णताम् ।

विज्ञानघनमानन्दमयमध्यक्षतां नयत् ।।२४५।।

anubhave chhe, teo ja samayasārane anubhave chhe.

bhāvārthaḥ — vyavahāranayano viṣhay to bhedarūp ashuddhadravya chhe, tethī te paramārtha nathī; nishchayanayano viṣhay abhedarūp shuddhadravya chhe, tethī te ja paramārtha chhe. māṭe, jeo vyavahārane ja nishchay mānīne pravarte chhe teo samayasārane anubhavatā nathī; jeo paramārthane paramārtha mānīne pravarte chhe teo ja samayasārane anubhave chhe (tethī teo ja mokṣhane pāme chhe).

‘bahu kathanathī bas thāo, ek paramārthano ja anubhav karo’ — evā arthanun kāvya have kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [अतिजल्पैः अनल्पैः दुर्विकल्पैः अलम् अलम्] bahu kahevāthī ane bahu durvikalpothī bas thāo, bas thāo; [इह] ahīn eṭalun ja kahevānun chhe ke [अयम् परमार्थः एकः नित्यम् चेत्यताम्] ā paramārthane ekane ja nirantar anubhavo; [स्व - रस - विसर - पूर्ण - ज्ञान - विस्फू र्ति - मात्रात् समयसारात् उत्तरं खलु किञ्चित् न अस्ति] kāraṇ ke nij rasanā phelāvathī pūrṇa je gnān tenā sphurāyamān thavāmātra je samayasār ( – paramātmā) tenāthī ūñchun kharekhar bījun kāī paṇ nathī ( – samayasār sivāy bījun kāī paṇ sārabhūt nathī).

bhāvārthaḥ — pūrṇagnānasvarūp ātmāno anubhav karavo; ā uparānt kharekhar bījun kāī paṇ sārabhūt nathī. 244.

have chhellī gāthāmān ā samayasār granthanā abhyās vagerenun phaḷ kahīne āchāryabhagavān ā granth pūrṇa karashe; tenī sūchanāno shlok pratham kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [आनन्दमयम् विज्ञानघनम् अध्यक्षतां नयत्] ānandamay vignānaghanane ( – shuddha

Page 589 of 642
PDF/HTML Page 620 of 673
single page version

जो समयपाहुडमिणं पढिदूणं अत्थतच्चदो णादुं ।

अत्थे ठाही चेदा सो होही उत्तमं सोक्खं ।।४१५।।

यः समयप्राभृतमिदं पठित्वा अर्थतत्त्वतो ज्ञात्वा ।

अर्थे स्थास्यति चेतयिता स भविष्यत्युत्तमं सौख्यम् ।।४१५।।

यः खलु समयसारभूतस्य भगवतः परमात्मनोऽस्य विश्वप्रकाशकत्वेन विश्व- समयस्य प्रतिपादनात् स्वयं शब्दब्रह्मायमाणं शास्त्रमिदमधीत्य, विश्वप्रकाशनसमर्थ- परमार्थभूतचित्प्रकाशरूपमात्मानं निश्चिन्वन् अर्थतस्तत्त्वतश्च परिच्छिद्य, अस्यैवार्थभूते भगवति एकस्मिन् पूर्णविज्ञानघने परमब्रह्मणि सर्वारम्भेण स्थास्यति चेतयिता, स साक्षात्तत्क्षण-

paramātmāne, samayasārane) pratyakṣha karatun [इदम् एकम् अक्षयं जगत्-चक्षुः] ā ek ( – advitīy) akṣhay jagat - chakṣhu ( – samayaprābhr̥ut) [पूर्णताम् याति] pūrṇatāne pāme chhe.

bhāvārthaḥ — ā samayaprābhr̥ut granth vachanarūpe tem ja gnānarūpe — banne prakāre jagatane akṣhay (arthāt jeno vināsh na thāy evun) advitīy netra samān chhe, kāraṇ ke jem netra ghaṭapaṭādine pratyakṣha dekhāḍe chhe tem samayaprābhr̥ut ātmānā shuddha svarūpane pratyakṣha anubhavagochar dekhāḍe chhe. 245.

have bhagavān kundakundāchāryadev ā granthane pūrṇa kare chhe tethī tenā mahimārūpe tenā abhyās vagerenun phaḷ gāthāmān kahe chheḥ —

ā samayaprābhr̥ut paṭhan karīne, artha - tattvathī jāṇīne,

ṭharashe arathamān ātamā je, saukhya uttam te thashe. 415.

gāthārthaḥ — [यः चेतयिता] je ātmā ( – bhavya jīv) [इदं समयप्राभृतम् पठित्वा] ā samayaprābhr̥utane bhaṇīne, [अर्थतत्त्वतः ज्ञात्वा] artha ane tattvathī jāṇīne, [अर्थे स्थास्यति] tenā arthamān sthit thashe, [सः] ते [उत्तमं सौख्यम् भविष्यति] uttam saukhyasvarūp thashe.

ṭīkāḥ — samayasārabhūt ā bhagavān paramātmānun — ke je vishvano prakāshak hovāthī vishvasamay chhe tenun — pratipādan karatun hovāthī je pote shabdabrahma samān chhe evā ā shāstrane je ātmā kharekhar bhaṇīne, vishvane prakāshavāmān samartha evā paramārthabhūt, chaitanya - prakāsharūp ātmāno nishchay karato thako (ā shāstrane) arthathī ane tattvathī jāṇīne, tenā ja arthabhūt

< Previous Page Next Page >