(रथोद्धता)
इन्द्रजालमिदमेवमुच्छलत्
पुष्कलोच्चलविकल्पवीचिभिः ।
यस्य विस्फु रणमेव तत्क्षणं
कृत्स्नमस्यति तदस्मि चिन्महः ।।९१।।
पक्षातिक्रान्तस्य किं स्वरूपमिति चेत् —
दोण्ह वि णयाण भणिदं जाणदि णवरं तु समयपडिबद्धो ।
ण दु णयपक्खं गिण्हदि किंचि वि णयपक्खपरिहीणो ।।१४३।।
द्वयोरपि नययोर्भणितं जानाति केवलं तु समयप्रतिबद्धः ।
न तु नयपक्षं गृह्णाति किञ्चिदपि नयपक्षपरिहीनः ।।१४३।।
(નયપક્ષની ભૂમિને) [ व्यतीत्य ] ઓળંગી જઈને (તત્ત્વવેદી) [ अन्तः बहिः ] અંદર અને બહાર
[ समरसैकरसस्वभावं ] સમતા-રસરૂપી એક રસ જ જેનો સ્વભાવ છે એવા [ अनुभूतिमात्रम् एकम्
स्वं भावम् ] અનુભૂતિમાત્ર એક પોતાના ભાવને ( – સ્વરૂપને) [ उपयाति ] પામે છે. ૯૦.
હવે નયપક્ષના ત્યાગની ભાવનાનું છેલ્લું કાવ્ય કહે છેઃ —
શ્લોકાર્થઃ — [ पुष्कल-उत्-चल-विकल्प-वीचिभिः उच्छलत् ] પુષ્કળ, મોટા, ચંચળ
વિકલ્પરૂપ તરંગો વડે ઊઠતી [ इदम् एवम् कृत्स्नम् इन्द्रजालम् ] આ સમસ્ત ઇંદ્રજાળને [ यस्य
विस्फु रणम् एव ] જેનું ❋સ્ફુરણ માત્ર જ [ तत्क्षणं ] તત્ક્ષણ [ अस्यति ] ભગાડી મૂકે છે [ तत् चिन्महः
अस्मि ] તે ચિન્માત્ર તેજઃપુંજ હું છું.
ભાવાર્થઃ — ચૈતન્યનો અનુભવ થતાં સમસ્ત નયોના વિકલ્પરૂપી ઇંદ્રજાળ તે ક્ષણે જ
વિલય પામે છે; એવો ચિત્પ્રકાશ હું છું. ૯૧.
‘પક્ષાતિક્રાન્તનું (પક્ષને ઓળંગી ગયેલાનું) શું સ્વરૂપ છે?’ — એ પ્રશ્નના ઉત્તરરૂપ ગાથા
હવે કહે છેઃ —
નયદ્વયકથન જાણે જ કેવળ સમયમાં પ્રતિબદ્ધ જે,
નયપક્ષ કંઈ પણ નવ ગ્રહે, નયપક્ષથી પરિહીન તે. ૧૪૩.
ગાથાર્થઃ — [ नयपक्षपरिहीनः ] નયપક્ષથી રહિત જીવ, [ समयप्रतिबद्धः ] સમયથી પ્રતિબદ્ધ
❋ સ્ફુરણ = ફરકવું તે; ધનુષ્ય-ટંકાર કરવો તે.
૨૨૬
સમયસાર
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-