कहानजैनशास्त्रमाळा ]
च तावत्कर्तैव स्यात् । यदैव निमित्तभूतं द्रव्यं प्रतिक्रामति प्रत्याचष्टे च तदैव नैमित्तिकभूतं भावं प्रतिक्रामति प्रत्याचष्टे च, यदा तु भावं प्रतिक्रामति प्रत्याचष्टे च तदा साक्षादकर्तैव स्यात् ।
नैमित्तिकभूत भावने प्रतिक्रमे छे तथा पचखे छे, अने ज्यारे भावने प्रतिक्रमे छे तथा पचखे छे त्यारे साक्षात् अकर्ता ज छे.
भावार्थः — अतीत काळमां जे परद्रव्योनुं ग्रहण कर्युं हतुं तेमने वर्तमानमां सारां जाणवा, तेमना संस्कार रहेवा, तेमना प्रत्ये ममत्व रहेवुं, ते द्रव्य-अप्रतिक्रमण छे अने ते परद्रव्योना निमित्ते जे रागादिभावो थया हता तेमने वर्तमानमां भला जाणवा, तेमना संस्कार रहेवा, तेमना प्रत्ये ममत्व रहेवुं, ते भाव-अप्रतिक्रमण छे. तेवी रीते आगामी काळ संबंधी परद्रव्योनी वांछा राखवी, ममत्व राखवुं, ते द्रव्य-अप्रत्याख्यान छे अने ते परद्रव्योना निमित्ते आगामी काळमां थनारा जे रागादिभावो तेमनी वांछा राखवी, ममत्व राखवुं, ते भाव -अप्रत्याख्यान छे. आम द्रव्य-अप्रतिक्रमण ने भाव-अप्रतिक्रमण तथा द्रव्य-अप्रत्याख्यान ने भाव-अप्रत्याख्यान — एवो जे अप्रतिक्रमण अने अप्रत्याख्याननो बे प्रकारनो उपदेश छे ते द्रव्य-भावना निमित्त-नैमित्तिकभावने जणावे छे. माटे एम ठर्युं के परद्रव्य तो निमित्त छे अने रागादिभावो नैमित्तिक छे. आ रीते आत्मा रागादिभावोने स्वयमेव नहि करतो होवाथी ते रागादिभावोनो अकर्ता ज छे एम सिद्ध थयुं. आ प्रमाणे जोके आ आत्मा रागादिकभावोनो अकर्ता ज छे तोपण ज्यां सुधी तेने निमित्तभूत परद्रव्यनां अप्रतिक्रमण-अप्रत्याख्यान छे त्यां सुधी तेने रागादिभावोनां अप्रतिक्रमण-अप्रत्याख्यान छे, अने ज्यां सुधी रागादिभावोनां अप्रतिक्रमण-अप्रत्याख्यान छे त्यां सुधी ते रागादिभावोनो कर्ता ज छे; ज्यारे ते निमित्तभूत परद्रव्यनां प्रतिक्रमण-प्रत्याख्यान करे त्यारे तेने नैमित्तिक रागादिभावोनां पण प्रतिक्रमण -प्रत्याख्यान थई जाय छे, अने ज्यारे रागादिभावोनां प्रतिक्रमण-प्रत्याख्यान थई जाय छे त्यारे ते साक्षात् अकर्ता ज छे.
हवे द्रव्य अने भावना निमित्त-नैमित्तिकपणानुं उदाहरण कहे छेः —