आत्मा ह्यात्मना तथापरिणमनेन यं भावं किल करोति तस्यायं कर्ता स्यात्, साधकवत् । तस्मिन्निमित्ते सति पुद्गलद्रव्यं कर्मत्वेन स्वयमेव परिणमते । तथाहि — यथा साधकः किल तथाविधध्यानभावेनात्मना परिणममानो ध्यानस्य कर्ता स्यात्, तस्मिंस्तु ध्यानभावे सकलसाध्यभावानुकूलतया निमित्तमात्रीभूते सति साधकं कर्तारमन्तरेणापि स्वयमेव बाध्यन्ते विषव्याप्तयो, विडम्ब्यन्ते योषितो, ध्वंस्यन्ते बन्धाः । तथायमज्ञानादात्मा मिथ्यादर्शनादिभावेनात्मना परिणममानो मिथ्यादर्शनादिभावस्य कर्ता स्यात्, तस्मिंस्तु मिथ्यादर्शनादौ भावे स्वानुकूलतया निमित्तमात्रीभूते सत्यात्मानं कर्तारमन्तरेणापि पुद्गलद्रव्यं मोहनीयादिकर्मत्वेन स्वयमेव परिणमते ।
gAthArtha — [ आत्मा ] AtmA [ यं भावम् ] je bhAvane [ करोति ] kare chhe [ तस्य भावस्य ] te bhAvano [ सः ] te [ कर्ता ] kartA [ भवति ] thAy chhe; [ तस्मिन् ] te kartA thatAn [ पुद्गलं द्रव्यम् ] pudgaladravya [ स्वयं ] potAnI meLe [ कर्मत्वं ] karmapaNe [ परिणमते ] pariName chhe.
TIkA — AtmA pote ja te prakAre (te-rUpe) pariNamavAthI je bhAvane kharekhar kare chhe teno te kartA thAy chhe — sAdhakanI (arthAt mantra sAdhanAranI) jem; te (AtmAno bhAv) nimittabhUt thatAn, pudgaladravya karmapaNe svayamev (potAnI meLe ja) pariName chhe. A vAt spaShTapaNe samajAvavAmAn Ave chhe — jem sAdhak te prakAranA dhyAnabhAve pote ja pariNamato thako dhyAnano kartA thAy chhe ane te dhyAnabhAv sarva sAdhyabhAvone (arthAt sAdhakane sAdhavAyogya bhAvone) anukUL hovAthI nimittamAtra thatAn, sAdhak kartA thayA sivAy (sarpAdikanun) vyApelun jher svayamev UtarI jAy chhe, strIo svayamev viDambanA pAme chhe ane bandhano svayamev tUTI jAy chhe; tevI rIte A AtmA agnAnane lIdhe mithyAdarshanAdibhAve pote ja pariNamato thako mithyAdarshanAdibhAvano kartA thAy chhe ane te mithyAdarshanAdibhAv pudgaladravyane (karmarUpe pariNamavAmAn) anukUL hovAthI nimittamAtra thatAn, AtmA kartA thayA sivAy pudgaladravya mohanIyAdi karmapaNe svayamev pariName chhe.
bhAvArtha — AtmA to agnAnarUp pariName chhe, koI sAthe mamatva kare chhe, koI sAthe rAg kare chhe, koI sAthe dveSh kare chhe; te bhAvono pote kartA thAy chhe. te bhAvo nimittamAtra thatAn, pudgaladravya pote potAnA bhAvathI ja karmarUpe pariName chhe. paraspar nimittanaimittikabhAv mAtra chhe. kartA to banne potapotAnA bhAvanA chhe e nishchay chhe.
166